(Σημείωση: Και εδώ ισχύουν όσα εισαγωγικά καταγράφονται στην αναρτήσεις των κειμένων του Αλεξανδρή και του Μοσχοβάκου στην ίδια εκδήλωση του Ιανού με διοργανωτή τις εκδόσεις Παπαζήση)
΄΄Η Δικαιοσύνη σου δικαιοσύνη εις τον αιώνα» &
΄΄Το γηροκομείο του παραδείσου΄΄ &….
Παρουσίαση από τον Νίκο Κωνσταντόπουλο
Βιβλιοπωλείο Ιανός 29/4/2015
…. Όταν μπήκα ο συντονιστής μου είπε να σας γνωρίσω τον κύριο συγγραφέα. Του απάντησα ότι είναι σεσημασμένος παλαιόθεν και γνωστός, ο κύριος συγγραφέας, για πολλούς και διάφορους λόφους.
Θέλω να συμπληρώσω την συναισθηματική αναφορά του Νίκου του Μοσχοβάκου στο ενθύμημα των χρόνων της φυλακής. Είναι ξύλο ελιάς, το οποίο το φτιάχνανε στα ξυλουργία, σε όποιες φυλακές υπήρχε ξυλουργείο, στις Φυλακές της Κέρκυρας, στις φυλακές των Τρικάλων, στις φυλακές της Αίγινας μέχρι να καταργηθούν, στις φυλακές του Ιτζεδίν . Αυτό το ξύλο της ελιάς το δίνανε στο ξυλουργείο και το επεξεργαζόντουσαν, το κόβανε σε ό,τι σχέδιο τους ζητούσαν. Το συγκεκριμένο ήταν μία ροδέλα, έχει μία εγκοπή εδώ, βάζαμε δέρμα, κορδόνι δερμάτινο και έτσι φτιαχνόταν μια ζώνη. Άλλα σχήματα ήταν οι ξυλοκόπτες, χαρτοκόπτες, άλλα ήταν μολυβοθήκες, άλλα ήταν διάφορα βάζα μικρά διακοσμητικά, και αυτά είχαν πολλαπλή χρησιμότητα.
Μας συνέδεαν με τους, έτσι τους έλεγε το σωφρονιστικό σύστημα, με τους ποινικούς κρατουμένους, με τους οποίους είμαστε απομονωμένοι. Και έτσι είχαμε πληροφορίες και είχαμε και εξασφάλιση κάποιων πραγμάτων που ήταν αναγκαία. Η δεύτερη σκοπιμότητα ήταν, ότι αποτελούσε μία χειρονομία ελπίδας και εγκαρδίωσης όσων έξω ήθελαν να μας συμπαρασταθούν, να σταθούν δίπλα μας στην μεγάλη προσπάθεια που γινότανε τότε, να καταργηθούν κάποιες φυλακές και να απελευθερωθούν πολιτικοί κρατούμενοι. Η τρίτη σκοπιμότητα ήταν η πιο ουσιαστική, γιατί έδινε την ευκαιρία να κεντάμε και να σκαλίζουμε τον ακίνητο χρόνο. Τον χρόνο του εγκλεισμού, της απομόνωσης και της αβεβαιότητας για το αύριο. Αυτά συγκεκριμένα τα υλικά ταξίδευαν από φυλακή σε φυλακή. Τούτο εδώ πρέπει να είναι από τις φυλακές της Κέρκυρας, που τα έκοβε και τα έφτιαχνε, που τα έφτιαχνε και τα έκοβε ένας πολίτης, που εξέτιε ποινή ισόβιας κάθειρξης, και είναι αυτός την υπόθεση του οποίου έχει γυρίσει ταινία ο Θεόδωρος ο Αγγελόπουλος «Η αναπαράσταση». Αυτό {το αναφέρω} έτσι γιατί μου έδωσε αφορμή η αναφορά του Νίκου του Μοσχοβάκου, να κάνω αυτή την σημείωση , την οποία θα την συνδέσω μετά και με όσα έχω να πω για τον συγγραφέα.
Ο Αντώνης ο Κακαράς με κάλεσε στις 26 Σεπτεμβρίου του 2006 στην παρουσίαση το βιβλίου του ‘Αξιωματικοί και υπαξιωματικοί στην μεταπολεμική Ελλάδα’. Ένα βιβλίο πρωτοποριακό το οποίο θα πρέπει πραγματικά να αξιοποιηθεί από όλους εκείνους οι οποίοι θέλουν και να μελετούν την ιστορία, και να κάνουν σωστή αξιοποίηση της ιστορίας. Είχα πει τότε για τον Κακαρά, ότι έχει την ικανότητα να συλλέγει , να συστηματοποιεί και να αξιοποιεί το υλικό του. Έχει επίσης την ευχέρεια να εντάσσει την δημιουργική του δουλειά, ό,που και αν αναφέρεται αυτή, είτε σε ιστορική έρευνα είτε σε λογοτεχνική μυθοπλασία, είτε σε δοκιμιογραφική δημιουργία, να την εντάσσει στην σημερινή πραγματικότητα. Και επίσης έχει την ικανότητα να εμπνέεται ο ίδιος από αυτό που δουλεύει, και να εμπνέει με συμβολισμούς, με αναγωγές και συγκριτικές συναξιολογήσεις για τη σημερινή πολιτική και τα ήθη, υπό κοινωνική ευθύνη των φερώνυμων ηγεσιών της μεταπολίτευσης.
Και έχει και κάτι ακόμη σαν χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ο Κακαράς. Έχει την ικανότητα, την τόλμη, την αποφασιστικότητα, την ανιδιοτέλεια, να αντιστέκεται. Να αντιστέκεται έμπρακτα. Να εκφράζει αυτό το φρόνημα αντίστασης ως δημιουργική δύναμη αναζήτησης του νέου και του καινούριου. Το 2006 λοιπόν με αυτό το βιβλίο άρχισε να γράφει, και είναι μέχρι σήμερα πλούσια η δημιουργία του. Είναι φανερό ότι αν θέλουμε να βγούμε από την κρίση των θεσμών και των αξιών κοινωνίας και πολιτικής που μας περιβάλει και σιγά σιγά μας χωνεύει και την χωνεύουμε, καλό είναι να ασχοληθούμε με το έλλειμμα ιστορικής αυτογνωσίας. Ο συγγραφέας αυτός το κάνει συστηματικά. Επίσης καλό είναι να ασχοληθούμε με το έλλειμμα ή την σύγχυση ταυτότητας που έχουμε. Και επίσης αυτό είναι που κάνει συστηματικά στο έργο του. Με το έλλειμμα το παραγωγικό, το αναπτυξιακό που μαστίζει την χώρα. Και τέλος να ασχοληθούμε με το έλλειμμα το πολιτισμικό. Το έλλειμμα παιδείας. Αν διαβάσει κανείς το σύνολο των βιβλίων του, βλέπει αυτούς τους κοινούς παρονομαστές να υπάρχουν σε όλη του την δουλειά. Γιατί θα πρέπει να πούμε κάποτε, ότι ενώ είμαστε λαός Βαλκανικός, Μεσογειακός, αγνοούμε και την Βαλκανική πηγή της ταυτότητας μας και την Μεσογειακή πηγή της ταυτότητας μας. Έχουμε παρεξηγημένη την Ευρωπαϊκή πηγή της ταυτότητας μας, και επιτρέψτε μου να πω την γνώμη μου, μέσα σ’ αυτήν την σύγχυση ταυτότητας σκιαμαχούμε διχαστικά μεταξύ Ελληνικότητας και νεοτερικότητας, αλλά και μεταξύ ευρωπαϊσμού και παλαιοκομματισμού.
Ο Κακαράς είναι όρθιος, περπατάει, στοχάζεται, λέγει, καταγράφει. Είναι όρθιος, διακριτός. Δεν έχει καμία σχέση με αυτό που περιγράφει η Κική Δημουλά στον στίχο της ότι πολλά κουφάρια ξέβρασε η καθημερινότητα. Αναφέρεται στον δημόσιο βίο, που κυριαρχείται από έναν δηλητηριώδη επικοινωνιακό αχταρμά, μιαν ακραία αντίληψη παραγοντισμού και αμοραλισμού, μια διαβρωτική διαπλοκή. Ο αδερφός του έκανε κάποιες νύξεις για ορισμένους τομείς του βιβλίου. Όλα αυτά τα συμπτώματα έχουν διαμορφώσει στη χώρα μας ένα νοσηρό βίο που ο συγγραφέας πνίγεται, δεν κρατάει το κεφάλι του κάτω από το νερό, κάτω από το τέλμα, βγάζει το κεφάλι του. Δεν θέλει να αναπνεύσει με το καλαμάκι, βγάζει το κεφάλι του και φωνάζει. Γιατί θέλω να επισημάνω ότι, μέσα σε όλα αυτά τα ιδεολογικοπολιτικά ερείπια που σώρευσε η μεταπολίτευση, όταν τόσοι επιπλέουν ως σκεύη άχρηστα σε τελματωμένα νερά, είναι στήριγμα αγωνιστικότητας, αγωνιστικής αισιοδοξίας και συλλογικής εγρήγορσης.
Και διεκδικεί με τα γραπτά του, πάλι βλέπει κανένας μια γραμμή να διατρέχει όλο του το έργο, μια κοινή γραμμή που είναι το ανθρώπινο δικαίωμα να διεκδικούμε, να μάθουμε την αληθινή μας ιστορία. Αναπαλλοτρίωτο ανθρώπινο δικαίωμα των λαών να μάθουν την ιστορία τους. Γιατί εμείς δεν την μαθαίνουμε την ιστορία μας. Πουθενά. Σε κανένα στάδιο των σπουδών. Και δεύτερον, το ανθρώπινο δικαίωμα να διεκδικούμε υγιή δημόσιο βίο. Γιατί ο νοσηρός δημόσιος βίος είναι διαστροφή, διάβρωση και διαφθορά των δημοκρατικών κατακτήσεων. Και με τα καινούρια βιβλία του ο συγγραφέας και με τα παλαιότερα, επιβεβαιώνει ορισμένα ξεχωριστά στοιχεία της προσωπικότητας του. Και με τα σημερινά βιβλία, για τα οποία συζητάμε, και με τα παλαιότερα, υποστασιοποιεί την συνείδηση του.
Αυτό που είναι η συνείδηση του, παίρνει υπόσταση. Δεν είναι μια αφηρημένη ιδεαλιστική αναφορά. Υποστασιοποιείται και πού; Στη στάση της ζωής του. Ανάμεσα στάση ζωής και συνείδησης υπάρχει ευθεία γραμμή. Ούτε παρενθέσεις ούτε τεθλασμένες. Είναι αυτά που πιστεύει, αυτά που γράφει. Δεν τα διηγείται, τα έχει βιώσει και τα βάζει στο χαρτί ως βιωμένη στάση ζωής, με τις αναγκαίες μυθοπλασίες, αναγωγές, τις λογοτεχνικές αυτές πρακτικές.
Επίσης με το έργο του αποκαλύπτει τον αυθεντικό τρόπο με τον οποίο εσωτερικεύει τα βιώματα του και τα μετασχηματίζει σε κώδικα αρχών, σε κώδικα ευθύνης απέναντι στον εαυτό του ως πολίτη και στο σύνολο ως κοινωνία. Δεν αρκεί μόνο ότι βλέπει, καταγράφει ή περιγράφει. Διαβάζοντας τα βιβλία του διαπιστώνει κανένας, πως αυτά που έχει βιώσει, τα εσωτερικεύει και τα κάνει συνείδηση. Είναι μεγάλη εσωτερική δουλειά, σκληρή, οδυνηρή, να κάνεις το βίωμα συνείδηση.
Επίσης με το έργο του αναδεικνύει στην καθημερινή πραγματικότητα το νέο υπόδειγμα πολίτη. Τις διαστάσεις της νέας ιδιότητας τού πολίτη. Ο πολίτης δεν είναι ο άκριτα νομιμόφρον, είναι ο πολίτης που πρέπει να αμφισβητεί. Δεν είναι παθητικός οπαδός και πρόθυμος καταναλωτής επιφορτισμένος σε ένα στερεότυπο, που είναι της μόδας και περνάει κατά καιρούς. Αλλά είναι ένας ελεύθερος πολίτης, που πέρα από τα στερεότυπα τα δεδομένα πιστεύει και αναζητεί εναλλακτικούς δρόμους. Δεν υποτάσσεται στους μονόδρομους, αναζητεί εναλλακτικούς τρόπους, αναζητεί περισσότερη ελευθερία εσωτερική και συλλογική.
Και επίσης είναι ένας πολίτης, ο σύγχρονος πολίτης, η νέα ιδιότητα του πολίτη που δεν αρκείται στα παραδοσιακά και εξουσιαστικά αναγνώσματα, αλλά διεκδικεί αναστοχασμούς, αναθεωρήσεις και διαρθρωτικές ανασυνθέσεις των πραγμάτων, όπως εξελίσσονται μέσα στην διαχρονική τους πορεία. Διαβάζεις τα βιβλία του Κακαρά και ψηλαφείς την βιωματική τοιχογραφία της ζωής του. Όπως εκτείνεται από τις τρυφερές έως τις βασανιστικές μνήμες. Απ’ την παιδική ηλικία, που είναι η πατρίδα του συναισθηματισμού μας και του ψυχικού μας κόσμου, μέχρι την ώριμη ηλικία που είναι το πεδίο της δοκιμασίας των προσδοκιών. Η παιδική μας ηλικία είναι η πατρίδα του ψυχισμού μας και του συναισθηματισμού μας. Η ώριμη ηλικία είναι το πεδίο δοκιμασίας, του εάν και κατά πόσο οι προσδοκίες, οι ελπίδες, τα οράματα μπορούν και αυτά να υλοποιηθούν και να αποκτήσουν περιεχόμενο ζωής.
Οι ψηφίδες της καθημερινής ζωής του Κακαρά σε όλους τους τομείς που διατρέχει ο βίος του, δεν είναι σκόρπιες ψηφίδες ασύνδετες μεταξύ τους. Δεν είναι σκόρπιες στο χρόνο, έκθετες στις στροφές, στα γυρίσματα των καιρών. Συνθέτουν τα αδρά περιγράμματα μιας ματιάς που δεν εξαντλείται στην επιδερμική προσέγγιση των όσων ιστορεί, αλλά υφαίνει ένα συνολικό εσωτερικό και εξωτερικό βλέμμα, που εμπνέει τον δημιουργό έτσι, ώστε με όσα γράφει να δίνει περιεχόμενο ζωής στην σκέψη του και στις αρχές του. Και σε αυτόν τον τομέα ο συγγραφέας δεν υποτάσσει την έμπνευση της μυθιστορίας στην επικοινωνιακή σκοπιμότητα της μυθοπλασίας και της αφήγησης. Και κατά τούτο ξεχωρίζει από εκείνη την κρατούσα πρακτική που αντικαθιστά την εξιστόρηση βιωμάτων ή την μυθιστορία έμπνευσης και φαντασίας με την λεγόμενη αφήγηση.
Έχουμε γεμίσει αφηγητές. Ο καθένας αφηγείται για τον εαυτό του και για τους άλλους. Είναι η σύγχρονη επικοινωνιακή και επιστημονικά τεκμηριωμένη άποψη, όπου όλοι μιλούν, η εθνική, λέει, αφήγηση, η νέα αφήγηση. Εκείνο όμως που πρέπει να πούμε είναι, ότι γεμίσαμε με διαλαλητές αφηγήσεων που εκφωνούν τα δικά τους ωραιοποιημένα σενάρια, με τα οποία ναρκισσεύονται οι ίδιοι, αναλώνονται σε δημόσιες σχέσεις προβολής εαυτών και αλλήλων, και διεκδικούν με αγοραίο τρόπο τον εμπορικό χαρακτηρισμό της δημιουργικής τους δουλειάς, διεκδικούν τον εμπορικό χαρακτηρισμό του ευπώλητου και όχι της πνευματικής και λογοτεχνικής καταξίωσης. Γεμίσαμε και από αφηγητές και από ευπώλητα βιβλία. Ο όρος είναι εμπορικός. Ο Κακαράς δεν θα διεκδικήσει το ευπώλητο, θα διεκδικήσει την αναγνώριση και την καταξίωση της δουλειάς του. Και κατά τούτο δεν θα ενδώσει σε πρακτικές οι οποίες θα τον οδηγήσουν να κάνει τον εαυτό του κάποια καρικατούρα της στάσης ζωής του.
Εδώ θα ήθελα να σημειώσω με αφορμή και κρίνοντας την αξία που έχουν τα βιβλία του και την αναντίστοιχη εμπορική τους κυκλοφορία σε σχέση με άλλα, να μην πω, σκουπίδια υποκουλτούρας που εμφανίζονται ως best seller. Επιβάλλονται εδώ και πρόσθετες παρατηρήσεις, ως προς την έλλειψη πολιτικής για το βιβλίο, για τους δημιουργούς συγγραφείς, για τις βιβλιοθήκες σχολικές και άλλες, και για άλλους τομείς πνευματικής και πολιτισμικής στόχευσης. Βρισκόμαστε στο 2015, πολιτική για το βιβλίο δεν υπάρχει, εννοώ για την στήριξη του βιβλίου, των δημιουργών, για την στήριξη όλων των δημιουργών, των βιβλιοπωλών, των εκδοτών, όλων των άλλων οι οποίοι συμπράττουν στην διαμόρφωση του προϊόντος , του πνευματικού προϊόντος που είναι το βιβλίο.
Γι’ αυτό και πέρα από τις απώλειες πόρων και πραγματικών ταλέντων, χάνουμε και πόρους και ταλέντα, αντί για την κουλτούρα της καθημερινής ζωής και της κοινωνικής συλλογικότητας, κατακλύζεται ο τόπος από προχειρογραφήματα, εφημεριδογραφήματα, σκαριφήματα, σεναριολογήματα, που διεκδικούν την ψευδεπίγραφη και εντελώς εμπορική ανταποδοτικότητα.
Εγώ δεν είμαι κριτικός λογοτεχνίας, από την δουλειά μου έμαθα να ζητώ την γνώμη των ειδικών, που και αυτή βεβαίως η γνώμη των ειδικών, μπαίνει πάντοτε σε αξιολόγηση. Θέλω να είμαι, όσο μπορώ, καλός αναγνώστης. Και ως καλός αναγνώστης λοιπόν δεν επηρεάζομαι από την φιλία και την σχέση που έχω με τον Αντώνη Κακαρά όταν λέω ότι είναι συγγραφέας, δεν είναι προχειρογράφος. Έχει αυθεντικό υλικό που επεξεργάζεται. Το οργανώνει συνθετικά, και το αξιοποιεί πρωτότυπα με πολλαπλές αναφορές σε διαφορετικούς χρόνους και αποκαλυπτικές συνθέσεις σε διαφορετικές συνθήκες και σε διαφορετικά επίπεδα, από το αφηγηματικό στο συμβολικό, από το συναισθηματικό στο ρεαλιστικό. Έχει το γράψιμο του αφηγηματική ροή και λογοτεχνική πλοκή, σε κερδίζει η ανάγνωση αυτών που γράφει. Και όχι μόνο σε κερδίζει, σε οδηγεί αβίαστα παραπέρα από αυτά που γράφει, να αναζητήσεις αυτά που συμβολίζει. Γι’ αυτόν προέχουν οι σημασίες. Αυτό που θα έλεγαν, αν διδασκόμασταν σωστά γράμματα στα γυμνάσια και στα πανεπιστήμια, προέχουν οι σημασίες. Αυτό που θα λέγαμε το πραγματολογικό και πνευματικό περιεχόμενο αυτών που γράφει. Επιμένει να ζει με τις σημασίες που έχουν τα πράγματα και τα βιώματα και με τις αξίες της ζωής του, και όχι με τις σκηνοθετημένες εικόνες και τις εξαργυρώσιμες εντυπώσεις.
Όταν ρωτήσανε κάποιον από τους παλιούς, νομίζω ήταν ο Ηρόδοτος, τι λένε οι χρησμοί της Πυθίας είπε το μαντείο του Θεού ‘ου λέγει ου μη λέγει, αλλά σημαίνει’. Αφήστε, λέει, το αν λέει ή δεν λέει τίποτα, αν λέει ή σιωπά, σημαίνει. Το σημαινόμενο και το σημαίνον. Η σημασία που έχουν τα πράγματα είναι εκείνο που ενδιαφέρει τον Κακαρά.
Θα ήθελα να τελειώσω λέγοντας ότι, διαβάζοντας κανένας τα βιβλία του έχει μια διπλή εμπειρία, βλέπει μια διπλή εμπειρία. Την διπλή εμπειρία του ενεργού πολίτη που καταγράφει και βιώνει, αλλά και του στοχαστή πολίτη που εσωτερικεύει και με αυτά που εσωτερικεύει σμιλεύει την στάση της ζωής του. Αναφέρεται σε κρίσιμους τομείς, το άλλο του βιβλίο που έχει τον χαρακτήρα δοκιμίου και είναι της δικαιοσύνης, της παιδείας, του κράτους, των σχέσεων του πολίτη.
Για την δικαιοσύνη θα κάνω μόνο ένα σχόλιο, ενός από τους μεγαλύτερους Γάλλους δικηγόρους, ο οποίος είπε ξέρετε σε τι μοιάζουν οι δικαστές με τους μάγειρους; Στο ότι και οι δυο δεν θέλουν να τους βλέπουν όταν μαγειρεύουν. Δυστυχώς η δικαιοσύνη στην Ελλάδα έχει, μάλλον ευτυχώς η δικαιοσύνη στην Ελλάδα έχει λαμπρές σελίδες, οι οποίες όμως δεν είναι οι περισσότερες, είναι οι λιγότερες. Αλλά έχει και μαύρες σελίδες, γιατί η δικαιοσύνη λειτούργησε περισσότερο ως το μακρύ χέρι του κράτους. Ως κατασταλτικός εξουσιαστικός μηχανισμός, ενώ η πραγματική της αποστολή είναι, ως δημοκρατικός θεσμός με την λειτουργία της να διαπλάθει στην συνείδηση της κοινωνίας το περί δικαίου αίσθημα, να διαμορφώνει συνθήκες ισονομίας, να περιορίζει την αδικία και να δίνει περιεχόμενο ζωής στις αξίες, στις αξίες οι οποίες προστατεύονται ως έννομα αγαθά από το Σύνταγμα μας και την νομοθεσία μας.
Περιγράφει επίσης αυτό το κατάντημα όπου η πολιτική υποκαταστάθηκε από τον πολιτικαντισμό. Κάποιοι πιστεύουν ότι κάνουν πολιτική πολιτευόμενοι. Δεν κάνουν πολιτική, έναν πολιτικαντισμό τρέχοντα κάνουν, και αυτό κόστισε στον τόπο πολύ σοβαρά. Για έναν απλούστατο λόγο. Δεν νοείται πολιτική χωρίς ανάληψη ευθύνης, και δεν νοείται ανάληψη ευθύνης χωρίς λογοδοσία και κύρωση. Όταν η δικαιοσύνη είναι χαρτί πετούμενο, τότε και οι πολίτες συμπεριφέρονται όπως συμπεριφέρονται, αλλά και εντός των θεσμών οργανώνονται άλλοτε το παρακράτος, άλλοτε τα ανακτοβούλια, άλλοτε οι διαπλεκόμενοι μηχανισμοί, άλλοτε οι μιντιάρχες , άλλοτε όλοι εκείνοι οι οποίοι σήμερα στην ελληνική πραγματικότητα προσωποποιούν το βαθύ ρήγμα αδικίας που διχάζει την ελληνική κοινωνία.
Εγώ θα ήθελα να τον ευχαριστήσω και {τον προτρέπω}να κάνει τις παρουσιάσεις των βιβλίων του όσο μπορεί περισσότερο, ας αφήσει αυτή την αγωνιστική… Εεε Αντώνη καλή η αγωνιστική αισιοδοξία, αλλά έχεις και μία αγωνιστική σεμνότητα στην οποία βλέπεις ότι πατούν πάνω κάποιοι αγύρτες και δημιουργούν όλες αυτές τις ψευδείς συνειδήσεις στους πολίτες. Παρουσίαζε τα βιβλία σου λοιπόν και δώσε το νόημα τους και το περιεχόμενο τους. Γιατί υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι δεν ξέρουν τι έγινε στην δεκαετία του ’60, δεν ξέρουν τι έγινε στην δεκαετία του ’70. Και η μεγαλύτερη υποκρισία του κράτους το οποίο περιγράφεις, είναι ότι μία εφτάχρονη εκτροπή δικτατορίας στρατιωτικής την βάφτισε μετά βαΐων και κλάδων στιγμιαίο. Εφτά χρόνια έχουν χαρακτηρισθεί θεσμικά στιγμιαίο. Η μεγαλύτερη υποκρισία επίσης είναι, ότι έχουν βάλει τον φάκελο της Κύπρου στο αρχείο και επίσης η μεγάλη υποκρισία είναι ότι ουδέποτε κανείς εζήτησε, ουδέποτε κανείς ανέλαβε ευθύνη για τίποτε. Κανείς δεν έχει αναλάβει σήμερα ευθύνη για τίποτε. Όσες υποθέσεις περιφέρονται στην δικαιοσύνη, περιφέρονται… Είδατε κάποιον να αναλαμβάνει ευθύνη ρητά; Αναλαμβάνω την ευθύνη για αυτό; Τελείωσα.
