Συνέντευξη με τον πτέραρχο και τέως Α/ΓΕΑ, Α/ΓΕΕΘΑ και ΥΦΕΘΑ Νίκο Κουρή 

στις 18 Μαρτίου 2003

(Για ΝΑΤΟ, «συμμάχους, χούντα, αποκαταστάσεις αντιστασιακών και «αντιστασιακών», για την GLADIO, για τις λοβιτούρες…)

 Η συνέντευξη πάρθηκε από τον τέως Αρχηγό της Πολεμικής Αεροπορίας και Υφυπουργό Εθνικής Άμυνας για σειρά ετών επί ΠΑΣΟΚ, όταν είχε αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική. Ένας από τους βασικούς λόγους της επιδίωξης για τη συζήτηση ήταν ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούσε ανέκαθεν (και συνεχίζει όσο η υγεία του το επιτρέπει)  για τα αποκαλούμενα Εθνικά Θέματα και για το ρόλο τού ΝΑΤΟ και των «συμμάχων» μας, είναι ωμή και χωρίς φιοριτούρες.

———————————–

.-  Κύριε αρχηγέ σας έστειλα ένα σύνολο ερωτημάτων τα οποία ξεκινούν από την εποχή που μπήκατε στη σχολή ικάρων ή ενταχτήκατε στη πολεμική αεροπορία. Μπορείτε να μου πείτε γιατί επιλέξατε την πολεμική αεροπορία και αν χρησιμοποιήσατε μέσον;

Ν. Για να είμαι τελείως ειλικρινής μπήκα στη σχολή ικάρων για λόγους βιοποριστικούς. Ήμουνα παιδί φτωχής οικογένειας και δεν είχα τις προϋποθέσεις για κάτι …, για σπουδές μάλλον, ανώτερες ή πανεπιστήμιο ή Πολυτεχνείο. Αυτός ήταν ο λόγος.

.-  Πότε μπήκατε και αν μπήκατε με μέσο;

Ν. Όχι, μπήκα με το σπαθί μου. Μπήκα δέκατος μεταξύ σαράντα.

.-  Στην τάξη σας, άλλοι μπήκαν με μέσον;

Ν. Μπήκαν. Υποθέτω ναι, δεν μπορώ να ξέρω ακριβώς τι μέσον χρησιμοποίησαν, αλλά ασφαλώς μπήκανε και μερικοί με μέσον. Μερικοί, όχι όλοι.

.-  Στο βιβλίο σας λέτε ότι δεν συναντήσατε γόνους μεγαλοαστικών οικογενειών. Τι εννοείτε μ’ αυτό; Και γιατί δεν συναντήσατε;

Ν. Όλα τα παιδιά, σχεδόν όλα της τάξεως μου, ήτανε παιδιά αστικών και αγροτικών οικογενειών.

.-  Πως το εξηγείτε αυτό;

Ν. Διότι πιθανώς δεν θέλανε να διακινδυνέψουνε τη ζωή τους για ένα κομμάτι ψωμί. Να θυσιάσουν τη ζωή τους για να προσποριστούν τα προς το ζην.

.-  Κύριε αρχηγέ μπήκατε στη σχολή ικάρων το 1948, βγήκατε το 1950;

Ν. Ναι, ναι.

.-  Ακριβώς τότε που τελείωνε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα. Τι σας άφησε αυτή η περίοδος στη σχολή ικάρων;

Ν. Δεν μπορώ να πω ότι μέσα στη σχολή …, υπήρχε ακόμα και στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου ένα έντονο αντιδημοκρατικό πνεύμα. Μάλλον αδιάφορα οι προϊστάμενοι και οι διοικητές μάς περνούσανε το γεγονός ότι, βρισκόμασταν στον εμφύλιο πόλεμο. Αντιμετώπιζαν τον εμφύλιο πόλεμο σαν καθαρώς επαγγελματικό θέμα. Σαν ένα θέμα πολέμου. Σαν επαγγελματίες στρατιωτικοί. Δεν γινόταν προπαγάνδα δηλαδή. Τουλάχιστον φανερή.

.-  Κύριε Κουρή, για να μπείτε στη σχολή ικάρων ψάχτηκε ιδεολογικά η οικογένεια σας ή όχι;

Ν. Σίγουρα ψάχτηκε. Όπως γινόταν για όλες τις οικογένειες των μελλοντικών, υποψηφίων μονίμων στελεχών.

.-  Γιατί γινόταν αυτό;

Ν. Γιατί το στράτευμα, οι ένοπλες δυνάμεις την εποχή εκείνη θεωρούσαν ότι έπρεπε να ανήκουνε σε ορισμένη πολιτική παράταξη. Και να υποστηρίζουνε το υφιστάμενο τότε καθεστώς. Της βασιλείας ή του (…) κατά επέκταση αργότερα, το ’52 και μετά.

.-  Το υφιστάμενο καθεστώς κύριε Κουρή, μετά από τον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα, το πολιτικό καθεστώς ελέγχετο από την δεξιά πολιτική παράταξη, την συντηρητική πολιτική παράταξη. Από εκεί έπαιρναν παιδιά για τις στρατιωτικές σχολές ή όχι;

Ν. Η επιδίωξη ήτανε να παίρνουνε παιδιά δεξιών οικογενειών. Παιδιά οικογενειών που είχανε φανερά εκδηλωθεί υπέρ της δημοκρατικής παρατάξεως δεν είχανε θέση στις στρατιωτικές σχολές των μονίμων στελεχών.

.-  Αναφέρεστε στο βιβλίο σας εν εκτάσει στη δίκη των αξιωματικών της αεροπορίας, στα βασανιστήρια και στις καταδίκες.

Ν. Ναι.

.-  Και οι θέσεις σας είναι πολύ προχωρημένες ακόμα και για έναν πολιτικό προοδευτικού κόμματος, όπως ήταν το ΠΑΣΟΚ . Πως το εξηγείτε εσείς αυτό;

Ν. Έτυχε να γνωρίζω σχεδόν όλους εκείνους, που καταδικάστηκαν την εποχή εκείνη. Με μερικούς από αυτούς ήμασταν συνάδερφοι εκπαιδευτές αέρος στη σχολή ικάρων. Γνώριζα λοιπόν τον χαρακτήρα τους, ήξερα για τα δημοκρατικά τους φρονήματα, τα οποία δεν ξεπερνούσανε τα όρια του νόμιμου καθεστώτος της εποχής εκείνης, δηλαδή οι άνθρωποι δεν ήτανε κομμουνιστές, ήτανε απλώς κεντρώοι. Και επειδή ορισμένοι παράγοντες του καθεστώτος με τη σύμπραξη των Αμερικανών θελήσανε να δημιουργήσουνε ένα φάντασμα κομμουνιστικής απειλής την εποχή εκείνη για να κάνουνε εκκαθαρίσεις στο στράτευμα, σκηνοθέτησαν τη λεγόμενη δίκη των αεροπόρων. Και όλοι αυτοί όπως φαίνεται, τελικά αθωώθηκαν με ένα νομοσχέδιο, με νόμο που έκανε η ίδια η δεξιά παράταξη, ο Καραμανλής. Για να ολοκληρωθεί βέβαια η δικαίωση από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ  πολύ αργότερα, που αποκαταστάθηκαν στους ανώτερους βαθμούς, όσοι θέλουν.

.-  Εντούτοις κύριε Κουρή, τον εμφύλιο πόλεμο τον έβγαλε πέρα και κεντρώο κόμμα και εκτελέσεις γινόντουσαν επί κεντρώων κομμάτων στην κυβέρνηση, τις οποίες σταμάτησε ο Καραμανλής, που έντονα επικρίνετε στο βιβλίο σας. Πως εξηγείτε ότι ακόμα και αξιωματικοί προερχόμενοι από κεντρώες οικογένειες, απαγορευόταν να μπουν στις παραγωγικές σχολές;

Ν. Δεν την καταλαβαίνω τη θέση σας.

.-  Κεντρώα κόμματα διεξήγαγαν τον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα ή όχι;

Ν. Στην ουσία δεν τον έκαναν τον εμφύλιο πόλεμο οι κυβερνήσεις οι κεντρώες. Αλλά το παρακράτος. Το οποίο στην ουσία κυβερνούσε τον τόπο. Δηλαδή ο Πλαστήρας δεν είχε καθόλου συμμετοχή στην εκτέλεση του Μπελογιάννη, παραδείγματος χάριν. Το παρακράτος λειτούργησε πίσω από την πλάτη και κάνουνε τα πόδια στις κυβερνήσεις Πλαστήρα.

.-  Ελεγχόμενο το παρακράτος από ποιους;

Ν. Από τους Αμερικανούς.

.-  Μόνο από τους Αμερικανούς ή και από φορείς εδώ στην Ελλάδα;

Ν. Και από φορείς εντός της Ελλάδας και συγκεκριμένα από φορείς των ανακτόρων, οι οποίοι και αυτοί με τη σειρά τους ελέγχονταν από πράκτορες της C.I.A..

.-  Είπατε ήδη δύο βαριά πράγματα, τα οποία τα αναφέρετε κατ’ επανάληψη στο βιβλίο σας. Πράκτορες της C.I.A. σε επαφή με τα ανάκτορα και τα ανάκτορα να ελέγχουν το παρακράτος. Που το στηρίζετε αυτό;

Ν. Το στηρίζω σε μαρτυρίες των ίδιων των Αμερικανών, Αμερικανών παραγόντων σημαντικών την εποχή εκείνη, οι οποίοι σε βιβλία τους αργότερα, αποτύπωσαν τις σχέσεις ανακτόρων και C.I.A.

.-  Αυτά που μνημονεύετε στο βιβλίο σας ή κύριε Κουρή {τα διαπιστώσατε} κατέχοντας, μετά το ’75-’76 όταν ήρθε η σειρά σας, ηγετικές θέσεις στις ένοπλες δυνάμεις αλλά και στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας; {Πού τα} βρήκατε, αυτά τα οποία λέτε σήμερα και στο βιβλίο σας;

Ν. Τα ίχνη αυτών που αναφέρω τώρα, τα βρήκα εγώ όταν έγινα αρχηγός του επιτελείου Εθνικής Άμυνας.

.-  Που τα βρήκατε;

Ν. Στη λεγόμενη ΄΄κόκκινη προβιά΄΄. Στη σύνδεση δηλαδή με συμφωνία του ’56, διευθυντού της C.I.A. με τον τότε αρχηγό ΓΕ.Ε.ΘΑ., η οποία συμφωνία προέβλεπε την συνεργασία των δυνάμεων καταδρομών με μια ξένη υπηρεσία πληροφοριών.

.-  Κύριε αρχηγέ, αυτά τα λέτε στο βιβλίο σας και τα γνωρίζω. Που τα βρήκατε, σε τι έγγραφα στηρίζετε αυτή σας την αποκάλυψη και στο βιβλίο σας;

Ν. Στην συμφωνία. Στο κείμενο της συμφωνίας. Αλλά όχι μόνο στη συμφωνία και στην ύπαρξη ενός γραφείου παράνομου θα έλεγα, το οποίο λειτουργούσε μέσα στην περίβολο του υπουργείου Εθνικής Άμυνας και στο οποίο, από καιρό σε καιρό, έρχονταν άνθρωποι της C.I.A. σε επαφή με εντεταλμένους, εξουσιοδοτημένους και μεμυημένους αξιωματικούς του στρατού των ελληνικών δυνάμεων. Ήταν ένα γραφείο[1] στο οποίο κυκλοφορούσαν αυτοκίνητα με στρατιωτικούς αριθμούς και υπήρχε, βρήκα εγώ τουλάχιστον, ένα χρηματοκιβώτιο με χιλιάδες λίρες. Και όταν αποκάλυψα την ύπαρξη, μου απεκαλύφθη ο αξιωματικός των ειδικών δυνάμεων από τον ταγματάρχη, τον υποστράτηγο, η ύπαρξη αυτού του κυκλώματος και του δικτύου των χιλίων περίπου κρυπτών, στις οποίες είχανε εναποθηκευτεί υλικά, κυρίως σοβιετικής κατασκευής. Αφού ενημέρωσα τους αρχηγούς των Γενικών επιτελείων, πήραμε απόφαση να ενημερώσουμε τον υπουργό Εθνικής Άμυνας, στον οποίο εισηγήθηκα να διαλύσουμε το κύκλωμα αυτό και να σταματήσουμε κάθε επαφή μεταξύ της C.I.A. και των αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων. Και συγκεκριμένα των αξιωματικών, ορισμένων αξιωματικών, των δυνάμεων καταδρομών.

.-  Κύριε Κουρή αυτό που μου λέτε τώρα και το έχετε γράψει και στο βιβλίο σας, συμβαίνει όταν εσείς είστε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας. Δηλαδή μεταξύ των ετών;

Ν. ’84 και ’89.

.-  Γνωρίζετε πολύ καλύτερα από εμένα, ότι η επιβίωση τέτοιων μηχανισμών και γραφείων έστω και παράνομα, στα πλαίσια των ενόπλων δυνάμεων, προϋποθέτει χρήματα και γνώση της ηγεσίας και γνώση σε ένα ευρύ φάσμα αξιωματικών. Από το 1953 λοιπόν ή το ’55;

Ν. Το ’55.

.-  Το ’55 που υπάρχει αυτή η συμφωνία, μέχρι το ’85 – ’87 που εσείς το βγάλατε στην επιφάνεια, αυτή η οργάνωση, η ΄΄κόκκινη προβιά΄΄ όπως τη λέτε ή η ΄΄επιχείρηση/σχέδιο επιθετικής επιστροφής΄΄ όπως την λένε του στρατού ξηράς, δεν ήταν σε γνώση των κυβερνήσεων; Και της δικτατορίας ακόμα;

Ν. Προσωπικά αμφιβάλω αν ήτανε αυτά τα πράγματα σε γνώση των δημοκρατικών κυβερνήσεων, ακόμα και των αρχηγών των Γενικών Επιτελείων. Είμαι βέβαιος, παραδείγματος χάριν, ότι ο ναύαρχος Αυγέρης στο λίγο διάστημα που έμεινε σαν αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, δεν είχε ιδέα από αυτό το σύστημα. Σίγουρα δεν είχε η Βουλή των Ελλήνων, σίγουρα δεν είχανε γνώση οι πρωθυπουργοί, έστω και οι δεξιοί.

.-  Ο Αυγέρης να το καταλάβει κανείς γιατί ήταν προελεύσεως και ναυτικού και του στρατού ξηράς ειδικά ένα τέτοιο σχέδιο δεν θα το έλεγαν στον Αυγέρη μάλιστα. Αλλά εσείς λέτε ξεκάθαρα στο βιβλίο σας και είπατε και σήμερα, ότι το παλάτι και η C.I.A. ήλεγχαν το παρακράτος και προσθέτω εγώ και τις ένοπλες δυνάμεις, γιατί το γράφετε στο βιβλίο σας. Πως το ήλεγχαν; Πως ήλεγχαν τις ένοπλες δυνάμεις, το παρακράτος και η C.I.A., χωρίς να γνωρίζει η κάθε κυβέρνηση;

Ν. Η κυβέρνηση, οι κυβερνήσεις μάλλον, της εποχής εκείνης, της προδικτατορικής εννοώ, είχαν πιθανώς την εντύπωση ότι αυτές οι συνεργασίες γινόντουσαν στα πλαίσια του Ν.Α.Τ.Ο.. Ενώ οι συμφωνίες γινόντουσαν εκτός Ν.Α.Τ.Ο.. Ήτανε (…) συμφωνίες και μάλιστα περίεργες, μεταξύ μιας υπηρεσίας πληροφοριών ενός κράτους και ενός τμήματος των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, των ειδικών δυνάμεων. Και δεν είναι καθόλου περίεργο, που διάβασες στο βιβλίο μου, ότι το κίνημα του ’67, 21^η Απριλίου το ’67, έγινε κυρίως από τις δυνάμεις αυτές, τις λεγόμενες δυνάμεις καταδρομών.

.-  Υπονοείτε δηλαδή ότι στην GLADIO ή στη σχεδίαση επιθετικής επιστροφής, που το κυρίαρχο βάρος έπεφτε στις δυνάμεις καταδρομών, υπήρχε και η σχεδίαση για επιβολή δικτατορίας στην Ελλάδα; Αυτό πρώτη φορά ακούγεται.

Ν. Δεν μπορώ να πω μετά βεβαιότητας ότι υπήρχε τέτοιο σχέδιο, πάντως ότι ήτανε ένα κύκλωμα, μια σχεδίαση σαφώς αντικομουνιστική και παράνομη, είμαι βέβαιος. Διότι δεν ήτανε σε γνώση της Βουλής των Ελλήνων και πιστεύω και της ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων, της εκάστοτε ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων. Ήτανε σε γνώση μόνο ορισμένων στελεχών, τα οποία είχανε ειδικές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

.-  Κύριε υπουργέ αυτά έχουν δημοσιευτεί σε βιβλία ανοιχτά πλέον. Και είναι γνωστό ότι (και πέστε μου αν συμφωνείτε), το σχέδιο που χρησιμοποιήθηκε και επεβλήθη η δικτατορία στις 21 Απριλίου το ’67, ήτανε υπό την κάλυψη της νόμιμης ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων, το οποίο μάλιστα το πήγαιναν και στον τότε βασιλέα Κωνσταντίνο και το ενέκρινε. Το πήγαινε ο αρχηγός του Γ.Ε.Σ. του στρατού.

Ν. Άλλο σχέδιο όμως εφαρμόστηκε. Δεν εφαρμόστηκε το σχέδιο των στρατηγών, το λεγόμενο. Εφαρμόστηκε ένα σχέδιο δικό τους, των συνταγματαρχών. Οι οποίοι πρόλαβαν, όπως ξέρετε πολύ καλά, τους στρατηγούς στην επιβολή της δικτατορίας.

.-  Μα και οι στρατηγοί δικτατορία θα επέβαλαν. Δεν θα επέβαλαν τίποτα άλλο.

Ν. Σαφώς. Αλλά βασιλική δικτατορία.

.-  Υπάρχει μια μαρτυρία ενός αξιωματικού, συγγενούς του Αυγέρη, ο οποίος όπως ξέρετε καλύτερα από εμένα, ήταν πολύ κοντά στον βασιλιά Κωνσταντίνο ως Α/ΓΕΕΘΑ τότε.

Ν. Ναι.

.-  Παρ’ ότι παρέμεινε ως Α/ΓΕΕΘΑ μέχρι τον Δεκέμβρη του ’67 που άλλαξε. Η οποία μαρτυρία λέει ότι, ο Αυγέρης είχε πει ότι του ζήτησε ο Κωνσταντίνος να μείνει Α/ΓΕΕΘΑ, ώστε να τον βοηθήσει για να ρίξει τους συνταγματάρχες.

Ν. Δεν το …

.-  Τι γνώμη έχετε εσείς;

Ν. Δεν το ξέρω αυτό. Δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω.

.-  Εσείς προσωπικά, πιστεύετε ότι ο Κωνσταντίνος, ο τότε βασιλιάς, δεν την ήθελε την δικτατορία των συνταγματαρχών;

Ν. Ήθελε μια άλλη δικτατορία, ήθελε ένα άλλο αυταρχικό καθεστώς, το οποίο να ελέγχεται από τα ανάκτορα για να εμποδίσει την άνοδο στην εξουσία ενός κόμματος που ο Κωνσταντίνος φοβόταν ότι, θα υπονόμευε τη δύναμη του και πιθανώς να τον εξετόπιζε, θα τον εκθρόνιζε.

.-  Με ποιον τρόπο το παλάτι, ο Παύλος και στη συνέχεια και ο Κωνσταντίνος και το περιβάλλον τους, ήλεγχαν τις ένοπλες δυνάμεις όπως αναφέρατε; Πως;

Ν. Μέσω ηγεσιών της προσωπικής τους επιλογής.

.-  Πως τις επέβαλαν αυτές τις ηγεσίες στις κυβερνήσεις;

Ν. Μα είδαμε το περιστατικό, το επεισόδιο της τοποθετήσεως του υπουργού Εθνικής Αμύνης επί Παπανδρέου. Όταν δηλαδή αρνήθηκαν τα ανάκτορα το δικαίωμα στον νόμιμο και εκλεγμένο πρωθυπουργό της χώρας, να ορίσει αυτός τον εαυτό του έστω υπουργό Εθνικής Άμυνας. Ήθελαν στις θέσεις κλειδιά τόσο της κυβερνήσεως όσο και της δομής των ενόπλων δυνάμεων, να έχουνε ανθρώπους τους οποίους αυτοί ήλεγχαν. Και γι’ αυτό ασκούσανε έλεγχο στις ένοπλες δυνάμεις και στη χώρα γενικότερα.

.-  Ο Αρναούτης ήταν προελεύσεως καταδρομών;

Ν. Καταδρομών, βέβαια.

.-  Μέσω του Αρναούτη ή και γενικότερα ο ρόλος του Αρναούτη ποιος ήταν τότε; Αν γνωρίζετε εσείς προσωπικά.

Ν. Δεν έχω ιδιαίτερες γνώσεις και πληροφορίες για τον ρόλο του Αρναούτη, αλλά είναι γνωστό σε όλους, ότι ο μακαρίτης πλέον Αρναούτης, έπαιζε ρόλο συνδέσμου μεταξύ των ανακτόρων και της τότε ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων.

.-  Κύριε Κουρή υπήρχαν αριστεροί αξιωματικοί στην πολεμική αεροπορία μετά τον εμφύλιο πόλεμο και πριν την δικτατορία;

Ν. Όπως είπα και πιο πριν, νομίζω ότι τα όρια μέχρι των οποίων έφταναν οι πολιτικές πεποιθήσεις των αξιωματικών, δεν υπερέβαιναν την αριστερή πτέρυγα της Ένωσης Κέντρου. Δεν έχω υπ‘ όψιν να υπήρχαν, στην αεροπορία τουλάχιστον, κομμουνιστές.

.-  Εσείς προέρχεσθε πιθανότατα από μια …

Ν. Εργατική οικογένεια.

.-  … εργατική οικογένεια, της οποίας η ιδεολογική τοποθέτηση ποια ήταν;

Ν. Ήτανε αντιμεταξική, τα χρόνια εκείνα του Μεταξά. Για αυτό ο πατέρας μου ο μακαρίτης, δεν με είχε αφήσει να γίνω μέλος της νεολαίας της Ε.Ο.Ν. τότε.

.-  Η πολιτική σας παιδεία, η κουλτούρα σας, ποια ήταν;

Ν. Δεν μπορώ να πω ότι είχα ιδιαίτερη πολιτική κουλτούρα. Μπορώ να πω ότι τα χρόνια που φοίτησα στη σχολή ικάρων και στην πρώτη δεκαετία μετά, δεκαετία του ’50 δηλαδή, ήτανε χρόνος αφιερωμένος στην επαγγελματική μου κατάρτιση και ανάδειξη και αντιμετώπιζα τα πολιτικά πράγματα της χώρας από κάποια απόσταση. Δεν είχα ενεργό συμμετοχή και δεν με προβλημάτιζαν ιδιαίτερα οι πολιτικές καταστάσεις των εποχών εκείνων, της δεκαετίας του ’50.

.-  Μορφωθήκατε εκτός του χώρου των ενόπλων δυνάμεων σε θέματα τέχνης, κουλτούρας γενικότερα, λογοτεχνικά, θεάτρου, πολιτικής παιδείας και λοιπά; Και αν όχι γιατί;

Ν. Όχι.

.-  Γιατί;

Ν. Γιατί όπως είπα προηγουμένως, ήμουνα απορροφημένος από την επαγγελματική μου ενασχόληση και σαν νεαρός τα χρόνια εκείνα, με τον έρωτα. Δεν ασχολήθηκα με την πολιτική.

.-  Επομένως φτάνουμε στην δικτατορία και εσείς, όπως το σύνολο σχεδόν των αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων …

Ν. Απολιτικοί.

.-  Απολιτικοί είπατε; Εντούτοις έχουμε ένα σημαντικό αριθμό αξιωματικών, οι οποίοι ήταν βασιλόφρονες και οι υπόλοιποι αν δεν ήταν βασιλόφρονες, το περισσότερο που μπορούσαν να είναι, ήταν συντηρητικοί ή κάποιοι κεντρώοι.

Ν. Έτσι είναι. Δεν μπορώ να πω ότι ήτανε βασιλόφρονες με την έννοια του βασιλικού, του φανατικού βασιλόφρονα. Απλώς θεωρούσανε το καθεστώς της βασιλείας ως δεδομένο και δεν είχανε διάθεση να …, για αναζήτηση άλλου καθεστώτος πέραν της λεγόμενης βασιλευόμενης δημοκρατίας. Δεν είχανε ανησυχίες τέτοιας φύσεως τα χρόνια εκείνα. Μπορώ να πω ότι η αμφισβήτηση της βασιλείας άρχισε να αναπτύσσεται στα χρόνια του ανένδοτου αγώνα του Γεωργίου Παπανδρέου. Τότε άρχισα και εγώ να προβληματίζομαι για τους στόχους της βασιλείας και τη σκοπιμότητα υπάρξεως της στον τόπο. Και νομίζω το ίδιο συνέβαινε και με αρκετούς άλλους αξιωματικούς, οι οποίοι ξεκίνησαν από συντηρητικές οικογένειες. Μπήκανε στις ένοπλες δυνάμεις όντως γόνοι συντηρητικών οικογενειών, οικογενειών που δεν είχανε σχέση με τους παλαιούς φιλελεύθερους ή την κεντρώα μετά παράταξη.

.-  Ερχόμαστε στην 21^η Απριλίου το ’67. Εσείς είστε 15 με 17 χρόνια αξιωματικός, που σημαίνει είστε ώριμος σε ηλικία.

Ν. Ναι.

.-  Ακολουθείτε μια πορεία μέσα στη δικτατορία που λίγο πολύ είναι παρόμοια με της πλειοψηφίας των αξιωματικών. Πως το εξηγείτε αυτό; Και να γίνω πιο σαφής, παρ’ ότι η ερώτηση είναι δύσκολη. Έχετε κατηγορηθεί ως δημόσιο πρόσωπο, ότι στην διάρκεια της δικτατορίας έχετε εκδώσει ημερήσιες διαταγές ή κατά διάρκεια παραλαβής καθηκόντων μιλήσατε και γράψατε υπέρ του τότε καθεστώτος. Ξεκαθαρίστε αυτό το θέμα κύριε αρχηγέ, τώρα.

Ν. Την εποχή εκείνη ζούσαμε μέσα σε ένα φρικτό αντιδημοκρατικό και τυραννικό καθεστώς. Και οι κρατούντες τότε είχαν ορίσει σε κάθε μονάδα έναν αξιωματικό της απολύτου εμπιστοσύνης, το λεγόμενο ΄΄γραφείο διαφωτίσεως΄΄. Το οποίο στην αεροπορία έγραφε τις ημερήσιες διαταγές των διοικητών της περιόδου παράδοσης και παραλαβής. Έπρεπε ή να υπογράψει κανένας αυτά τα φρικαλέα κείμενα ή να υπογράψει την παραίτηση του. Ακολούθησα τον κανόνα που ακολουθούσαν, δυστυχώς μπορώ να πω τώρα, η πλειοψηφία των αξιωματικών της εποχής εκείνης. Χωρίς να πιστεύω καθόλου στις θεωρίες και στα όσα έλεγαν οι παρανοϊκοί εκείνοι, που κυβερνούσαν τον τόπο την εποχή εκείνη. Αυτή είναι η αλήθεια.

.-  Κύριε αρχηγέ μνημονεύετε και επισημαίνετε στο βιβλίο σας, σαν έναν από τους λόγους επιβολής της δικτατορίας, και είναι από τα πιο ξεκάθαρα κείμενα που καταλογίζουν στους Αμερικανούς ευθύνες, το Κυπριακό. Και δεν είναι πολλοί που το λένε αυτό. Πως και που το στηρίζετε αυτό το θέμα, αυτή τη θέση;

Ν. Ο Τζόνσον όταν συνάντησε τον Γεώργιο Παπανδρέου στην Ουάσιγκτον, δεν είμαι βέβαιος, το καλοκαίρι του ’65 – ’66 ή το ’64, πότε γράφω στο βιβλίο μου, είχε μία συζήτηση για το Κυπριακό. Και του είπε ο Τζόνσον πολύ σκληρά πράγματα. Άλλα τα είπε κατευθείαν μπροστά στον Γεώργιο Παπανδρέου, τον πρωθυπουργό της χώρας και άλλα τα είπε όταν έφυγε ο Παπανδρέου από την Ουάσιγκτον, στον πρεσβευτή μας τον Μάτσα. Είχε πει λοιπόν ο Γεώργιος Παπανδρέου τότε στον Τζόνσον, ότι η ελληνική Βουλή δεν θα ενέκρινε ποτέ ένα τέτοιο σχέδιο για την Κύπρο, διχοτόμηση δηλαδή. Και ο πρόεδρος Τζόνσον απάντησε ότι «Εν τοιαύτη περιπτώσει, η Ελλάδα πρέπει να σκεφτεί εάν πρέπει να υπάρχει ένα κοινοβούλιο που θα έπαιρνε μια τέτοια απόφαση.»

.-  Έχετε διατελέσει αρχηγός του Γ.Ε.ΕΘ.Α. και υφυπουργός Εθνικής Άμυνας. Μου λέτε πράγματα που τα έχουν γράψει οι εφημερίδες κατ’ επανάληψη. Εσείς όταν ήσασταν αρχηγός του Γ.Ε.Α. επί δύο χρόνια, αρχηγός του Γ.Ε.ΕΘ.Α. επί τέσσερα χρόνια, υφυπουργός Εθνικής Άμυνας δεν θυμάμαι πόσα χρόνια, δεν διαπιστώσατε στα έγγραφα στοιχεία, στις επαφές τις προσωπικές σας με τους παράγοντες εκείνης της εποχής, εάν το Κυπριακό ήταν αιτία της δικτατορίας; Μια από τις αιτίες;

Ν. Νομίζω ότι από τον συνδυασμό γεγονότων, γραπτών κειμένων και μαρτυριών που έχουν αποτυπωθεί σε βιβλία έγκριτων δημοσιογράφων, ότι συμπεραίνεται πως τελικός στόχος της επιβολής της δικτατορίας της 21^ης Απριλίου ήταν η επιβολή της διχοτομήσεως στην Κύπρο, διότι καμιά ελληνική κυβέρνηση δεν θα δεχότανε ένα τέτοιο …, μια τέτοια ΄΄λύση΄΄, εντός εισαγωγικών, του Κυπριακού. Και αυτό τελικά έγινε από το ηλίθιο και παρανοϊκό πραξικόπημα του Ιωαννίδη, το οποίο εγώ τουλάχιστον νομίζω ότι ήτανε εμπνεύσεως της C.I.A.

.-  Γνωρίζετε προσωπικά εσείς, αν γνωρίζετε εκτός από αυτά που έχουν δημοσιευτεί, εάν ο Ιωαννίδης είχε επαφές με πράκτορες της C.I.A.;

Ν. Δεν ξέρω από προσωπική αντίληψη, αλλά από μαρτυρίες άλλων γνωρίζω ότι, ο Ιωαννίδης είχε επαφές μέσω χαμηλόβαθμων, μέσω τρίτων και χαμηλόβαθμων πρακτόρων της C.I.A. στην Ελλάδα. Δηλαδή χαμηλόβαθμοι πράκτορες της C.I.A. στην Ελλάδα, επικοινωνούσανε με τους ανθρώπους του Ιωαννίδη και έτσι υπήρχε ένας δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ του αόρατου δικτάτορα και της αμερικάνικης υπηρεσίας πληροφοριών.

.-  Αυτή είναι πάγια τακτική των μυστικών υπηρεσιών. Ποιοι σας είπαν ότι υπήρχε αυτή η επαφή και αν ξέρετε ονόματα και συγκεκριμένες δράσεις του Ιωαννίδη με τη C.I.A.;

Ν. Δεν μπορώ να κατονομάσω τώρα συγκεκριμένα πρόσωπα, ονόματα.

.-  Γνωρίζετε όμως ότι υπήρχαν;

Ν. Υπήρχαν.

.-  Επομένως η μαρτυρία σας είναι, ότι γνωρίζετε πρόσωπα τα οποία σας είπαν ότι ο Ιωαννίδης και όχι άνθρωποι του, είχε επαφή με πράκτορες της C.I.A. στην Ελλάδα;

Ν. Άνθρωποι που μπορούσαν να ξέρουν, (…), μου είπαν ότι ο Ιωαννίδης διατηρούσε επαφές μέσω ανθρώπων του με χαμηλόβαθμους πράκτορες της C.I.A. στην Αθήνα.

.-  Ο Ιωαννίδης ήταν ένας υπερεθνικιστής, αυτού του πνευματικού επιπέδου και αυτής της κουλτούρας που όλοι γνωρίζουμε. Εντούτοις ήταν υπερεθνικιστής και με αυτήν την ιδιότητα και κάποιες άλλες ικανότητες που όλοι φανταζόμαστε, ήλεγχε τη χώρα, επί σειρά ετών στην δικτατορία, όντας ταξίαρχος στις ένοπλες δυνάμεις και έχοντας από πάνω του εκατοντάδες στρατηγούς και ναυάρχους και πτέραρχους με ποιο τρόπο εσείς θα μου πείτε. Πέστε μου πως το επιτύγχανε αυτό;

Ν. Το επιτύγχανε με ένα δίκτυο κατωτέρων θα λέγαμε, ή μεσαίων στελεχών, τα οποία ήλεγχαν κύριες μονάδες των ενόπλων δυνάμεων μέσω των οποίων ήλεγχαν τη ζωή αυτής της χώρας. Το πολιτικό και οικονομικό βίο αυτής της χώρας.

.-  Προφανώς εννοείτε την Ε.Σ.Α. αλλά και τα γραφεία διαφωτίσεως που προαναφέρατε και τα 2^α γραφεία των ενόπλων δυνάμεων;

Ν. Έτσι. Στα οποία πάντοτε τοποθετούνται άνθρωποι προσκείμενοι φιλικά και πλήρως υποταγμένοι στο καθεστώς εκείνο.

.-  Στο καθεστώς εκείνο ή στον Ιωαννίδη;

Ν. Αργότερα στον Ιωαννίδη. Στα μετέπειτα χρόνια της δικτατορίας, τα τελευταία χρόνια της δικτατορίας στον Ιωαννίδη.

.-  Αυτοί οι αξιωματικοί, γιατί περί αξιωματικών επρόκειτο, είχατε διαγνώσει εσείς ότι ήτανε ικανοί επαγγελματικά αξιωματικοί;

Ν. Η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι ήτανε δεύτεροι αξιωματικοί, με μοναδικό προσόν το οποίο ήτανε, η δυνατότητα να συμμετέχουν σε συνωμοτικές ομάδες. Η ικανότης μάλλον, να συμμετέχουνε σε συνωμοτικά σχήματα. Δεν ήτανε καλοί επαγγελματίες αξιωματικοί, η μεγάλη πλειονότης από αυτούς.

.-  Κύριε αρχηγέ η πολεμική αεροπορία δεν είναι γνωστή ούτε για έντονη φιλική στάση προς τη δικτατορία αλλά ούτε και για αντίθεση με συγκεκριμένες ενέργειες. Εάν κάνω λάθος πέστε μου. Και πως το εξηγείτε;

Ν. Είναι γεγονός ότι μόνο ένας μικρός αξιωματικός, ένας αριθμός αξιωματικών της αεροπορίας είχε λάβει ενεργό μέρος στο κίνημα του πολεμικού ναυτικού της εποχής εκείνης και συμμετείχε στον αγώνα, θα λέγαμε, να τεθεί εκποδών η 21^η Απριλίου. Αυτό το εξηγώ, όπως είπα και στην αρχή, με το γεγονός ότι οι αξιωματικοί της αεροπορίας και ιδιαίτερα οι ιπτάμενοι αξιωματικοί της αεροπορίας ήτανε αφοσιωμένοι στην καθαρά επαγγελματική τους …, επαγγελματικά τους καθήκοντα και από νωρίς στην καριέρα τους. Δεν είχανε ΄΄χρωματιστεί΄΄, εντός εισαγωγικών η λέξη, έντονα πολιτικά. Θεωρούσανε το πέρασμα τους από τις ένοπλες δυνάμεις, όχι σαν ένα …, μια πολιτική διαδρομή, αλλά σαν μια καθαρά επαγγελματική σταδιοδρομία. Αντίθετα ο στρατός της ξηράς, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί το άκρον αντίθετο. Βρίσκεται στον αντίποδα της στάσεως που τηρούσε η πολεμική αεροπορία. Ήτανε έντονα πολιτικοποιημένος και ταγμένος να υπηρετήσει το καθεστώς που υπήρχε προ της 21^ης Απριλίου και το οποίο όπως είπα, στην ουσία ηλέγχετο από τους Αμερικανούς, και μετέπειτα να στηρίξει το καθεστώς της τυραννίας που εφάρμοσε ο Παπαδόπουλος και αργότερα ο Ιωαννίδης. Ήταν οι άνθρωποι που έρχονταν σε επαφή με το πληθυσμό, με το λαό της υπαίθρου κυρίως και μέσα σε όλη την πορεία ασκούσε πυγμή σε ένα μεγάλο τμήμα του ελληνικού λαού. Ενώ οι αξιωματικοί της αεροπορίας ήτανε απομονωμένοι στα έδρανα τους και δεν ξέρανε ποιος ζούσε στο διπλανό χωριό, στο χωριό που ήταν δίπλα, που κάθονταν, ούτε ξέρανε πρόσωπα και πράγματα.

.-  Αυτό σημαίνει ουδετεροποίηση του αξιωματικού με την ιδιότητα του πολίτη. Που είναι επιτυχία εκείνων οι οποίοι θέλουν να είναι αυτός ο αξιωματικός έξω από τα δρώμενα, ενώ θέλουν τον αξιωματικό του στρατού ξηράς να παίρνει ενεργό μέρος. Δεν είναι ένας τρόπος αυτός, δεν είναι αυτή μια προπαγάνδα;

Ν. Πιθανόν να ήταν ένας έμμεσος τρόπος να εξουδετερώσουνε την απαίτηση, όπως τώρα αναγνωρίζεται, του ένστολου πολίτη, του στελέχους των ένοπλων δυνάμεων, να είναι και αυτός ένας ένστολος πολίτης, ένας πολίτης με στολή. Αυτή η αντίληψη δεν κυριαρχούσε τα χρόνια εκείνα που ήμουνα εγώ νεαρός αξιωματικός. Ήτανε οι στρατιωτικοί και οι πολίτες. Δεν ήτανε …, δεν ήτανε σε χρήση η έννοια του ένστολου πολίτη. Του στρατιωτικού δηλαδή, ο οποίος πάνω απ’ όλα είναι ένας πολίτης όπως και όλοι οι άλλοι. Δεν ξέρω εάν με καταλαβαίνετε.

.-  Είστε από τους λίγους απόστρατους αξιωματικούς, ανεξάρτητα εάν έχετε υπάρξει και πολιτικό πρόσωπο και ασκήσατε εξουσία στο χώρο της Εθνικής Άμυνας, που αποκαλείτε την αντίσταση κατά των Γερμανοϊταλών, εθνική αντίσταση. Και δη την αντίσταση που έγινε…

Ν. Από το Ε.Α.Μ.

.-  Από το Ε.Α.Μ.. Πότε έγινε σε εσάς, τον αξιωματικό της πολεμικής αεροπορίας έτσι όπως τον περιγράψατε, αυτή η …, αυτός ο εμπλουτισμός με ιδεολογικά στοιχεία που σας έφερε σταδιακά να είστε ουσιαστικά και ας διαφωνείτε, ένας αριστερός πολίτης. Πότε έγινε και γιατί;

Ν. Αυτό έγινε από τις μέρες, άρχισε να γίνεται, να διαμορφώνεται με την εξής μορφή, από τις μέρες του ανένδοτου αγώνα του Γεωργίου Παπανδρέου. Από τότε άρχισα να μεταλλάσσομαι και εγώ και να γίνομαι, εντός εισαγωγικών και ΄΄πολιτικό ον΄΄. Πιο πριν ήμουνα αεροπόρος, πιλότος. Πολλάκις το χρόνο είχα να σκεφτώ, (γιατί κεντούσαν τα κορίτσια μας την εποχή εκείνη), τα πολιτικά πράγματα της χώρας, τα πολιτικά δρώμενα.

.-  Πότε δημιουργήσατε οικογένεια και πέστε μου γιατί πήρατε άδεια; Γιατί σίγουρα πήρατε άδεια για να νυμφευθείτε.

Ν. Το ’57.

.-  Ποια η σκοπιμότητα να πάρετε άδεια για να νυμφευθείτε;

Ν. Δεν ήθελαν …, δεν ήθελε το κατεστημένο, να το πω έτσι, της εποχής εκείνης, των χρόνων εκείνων, να δημιουργούνται οικογένειες των οποίων ένα μέλος θα είχε δημοκρατικές ή αριστερές ακόμη περισσότερο, ρίζες.

.-  Εντούτοις κύριε Κουρή, αναφερθήκατε ήδη τρεις φορές στο ότι το μυαλό σας ως νέος το είχατε στις γυναίκες και πολύ σωστά. Που σημαίνει για μένα, ότι την σύζυγο σας δεν την επέλεξε ένας τρίτος για σας, την επιλέξατε εσείς.

Ν. Σωστά.

.-  Και δεν ψάξατε τα φρονήματα της.

Ν. Όχι.

.-  Πως καλύψατε λοιπόν την προϋπόθεση να είναι από οικογένεια αποδεκτή από το σύστημα και ακόμα παρακάτω, αφού εσείς ήσασταν εργατικής οικογένειας γιός, που σημαίνει δεν είχατε λεφτά, πώς καλύψατε το οικονομικό θέμα της προίκας, που ήταν και αυτό απαίτηση;

Ν. Με τέχνασμα.

.-  Δηλαδή;

Ν. Η μία θεία της γυναίκας μου, της έκανε δωρεά ένα σπίτι και έτσι καλύφτηκε τυπικά η ανάγκη της προίκας, όπως λεγόταν την εποχή εκείνη.

.-  Και το ιδεολογικό;

Ν. Το ιδεολογικό απλώς έτυχε. Έτυχε να είναι οικογένεια η οποία να μην είχε δώσει δείγματα …, ήτανε μια συντηρητική οικογένεια. Απλώς συντηρητική (…).

.-  Κύριε Κουρή ήσαστε αρχηγός της αεροπορίας και Γ.Ε.ΕΘ.Α. μετά και υφυπουργός από το 1982 …

Ν. ’83.

.-  ’83. Γιατί δεν φροντίσατε να καταργήσετε από τότε τις διατάξεις που προέβλεπαν άδεια για το γάμο;

Ν. Μα νομίζω ότι καταργήθηκαν από πολύ πριν.

.-  Το ’89 καταργήθηκαν.

Ν. Δεν είμαι βέβαιος αν καταργήθηκαν το ’89 ή πιο πριν. Δεν μπορώ να σας πω.

.-  Το 1989 καταργήθηκε ο νόμος περί καταστάσεις αξιωματικών που προέβλεπε άδεια γάμου. Πιθανόν να ήτανε εν υπνώσει από ένα σημείο και μετά, αλλά ίσχυε ο νόμος.

Ν. Δεν το ξέρω. Δεν μπορώ να απαντήσω.

.-  Το σπίτι σας έμεινε από τη δωρεά της θείας της συζύγου σας;

Ν. Έμεινε και έγινε και πολυκατοικία μάλιστα ….

.-  Συνειρμικά, γιατί βλέπω ότι ζείτε σε διαμέρισμα, θέλω να σας ρωτήσω το εξής. Εσείς υπηρετήσατε, εκτός από αρχηγός και ως υφυπουργός Εθνικής Άμυνας και επί θεμάτων οικονομικών των ενόπλων δυνάμεων, κύριε Κουρή.

Ν. Αυτό είναι σωστό.

.-  Πως και δεν ζείτε σε ένα καλύτερο σπίτι, όπως ζουν ένα σωρό από τους συντρόφους σας επί ΠΑΣΟΚ  σήμερα;

Ν. Δεν ζω στην Εκάλη, δεν έχω σπίτι με πισίνα. Έχω αυτό το διαμέρισμα το οποίο είναι του Α.Ο.O.Α. και πληρώνω ακόμα δόσεις.

.-  Θα κάνω το ερώτημα πιο απλό και πιο ωμό. Είστε από εκείνα τα πρόσωπα που διατελέσατε …, ασκήσατε καθήκοντα υπουργού για τα οποία δεν έχει ακουστεί τίποτα. Πως εξηγείτε το γεγονός ότι για έναν μεγάλο αριθμό προσώπων που έχουν διατελέσει και στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας, ακούγονται τόσα πολλά για λοβιτούρες, για προμήθειες και για τα σπίτια στην Εκάλη που μνημονεύσατε; Θέλω να μου απαντήσετε σε αυτό.

Ν. Δεν μπορώ να τοποθετηθώ για άλλους. Εγώ ξέρω μόνο για τον εαυτό μου, ξέρω μόνο τη δική μου ιστορία, που ποτέ δεν τόλμησαν από οποιαδήποτε θέση, σε οποιαδήποτε θέση να ήμουν εγώ, να με προσεγγίσει έμπορας ή μεσάζον και να μου κάνει προτάσεις. Δεν δέχτηκα ποτέ, δεν τόλμησε ποτέ κανένας να έρθει να μου προτείνει οτιδήποτε. Και έμεινα βέβαια με το σπίτι το …

.-  Εντούτοις ξέρετε …

Ν. Και είμαι περήφανος για αυτό.

.-  Εντούτοις ξέρετε και ξέρατε και τότε που ασκούσατε καθήκοντα, ότι άνθρωποι οι οποίοι ασκούν δημόσια καθήκοντα προσεγγιζόντουσαν και προσεγγίζονται από μεσάζοντες και χρηματίζονται. Και τώρα και τότε.

Ν. Δεν το ξέρω αυτό. Δεν μπορώ να πάρω θέση σε αυτό. Δεν ξέρω συγκεκριμένα παραδείγματα και δεν μπορώ να τοποθετηθώ στο θέμα. Υπάρχει διάχυτη αυτή η εντύπωση, αλλά εγώ δεν γνωρίζω συγκεκριμένα περιστατικά και δεν μπορώ να πάρω θέση.

.-  Με βάζετε στον πειρασμό να σας ρωτήσω εάν γνωρίζετε για την διαμάχη εταιρείας του Λιακουνάκου, αυτές τις ημέρες, για 60 εκατομμύρια δολάρια με Of Shore Company, η οποία κυνηγάει την αντίστοιχη εταιρεία Of Shore των Leopard, τα οποία έχουν παραγγελθεί και θα προμηθευτούμε.

Ν. Ξέρω ότι πολλές φορές ο αγώνας που γίνεται μέσα στη Βουλή με ερωτήσεις και επερωτήσεις προς την εκάστοτε κυβερνώσα παράταξη, ότι αποτελεί αντανάκλαση συμφερόντων αντιτιθεμένων …, αντιτιθεμένων συμφερόντων εμπορικών.

.-  Να επανέλθουμε στους αξιωματικούς κύριε Κουρή. Μνημονεύσατε ότι οι αξιωματικοί, έστω λίγοι, της πολεμικής αεροπορίας εντάχθηκαν στο κίνημα του ναυτικού και είχαν μια αντιστασιακή, αντιχουντική δραστηριότητα. Θέλω να μου πείτε, χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις, και ψυχρά, την γνώμη ως στρατιωτικού και ως πολιτικού προσώπου με προωθημένες θέσεις, την γνώμη σας για το κίνημα του ναυτικού.

Ν. Νομίζω ότι τα κίνητρα, της μεγάλης πλειοψηφίας των αξιωματικών του ναυτικού που μυήθηκαν και έλαβαν μέρος στο κίνημα του ναυτικού, ήταν δημοκρατικά και πατριωτικά.

.-  Αφήνετε όμως και ένα περιθώριο για ένα ποσοστό, μια μερίδα, που δεν είχαν τέτοια.

Ν. Ενδεχομένως.

.-  Το αξιόλογο είναι, αυτή η παρτίδα, αυτή η μερίδα, αυτό το ποσοστό εκείνων των οποίων τα κίνητρα δεν ήταν πατριωτικά, τι θα μπορούσαν να ήταν;

Ν. Ήταν καθαρά προσωπικά και υπηρετούσανε την …, ενδεχομένως την επάνοδο του Κωνσταντίνου. Αυτό είναι μια εκτίμηση την οποία κάνω χωρίς να έχω υπ’ όψιν μου συγκεκριμένα πρόσωπα.

.-  Κύριε αρχηγέ η επετηρίδα, με την ερμηνεία που δίνουμε σαν τέως στρατιωτικοί, έπαιξε ρόλο στην 21^η Απριλίου, έπαιξε ρόλο στις 13 του Δεκέμβρη στο κίνημα, όπως λέγεται, του Κωνσταντίνου; Έπαιξε ρόλο στο κίνημα του ναυτικού;

Ν. Τι εννοείτε επετηρίδα;

.-  Οι προοπτικές εξελίξεως των αξιωματικών που μετέχουν σε αυτές τις κινήσεις.

Ν. Όπως είπα και προηγουμένως, χώρια από τα πατριωτικά και δημοκρατικά κίνητρα των αξιωματικών που συμμετείχαν στις κινήσεις ανατροπής του καθεστώτος θα υπήρχαν και μερικά πρόσωπα που θα είχαν υπ’ όψιν τους και την επαγγελματική τους ανάδειξη. Αυτό που αποκαλείτε επετηρίδα.

.-  Το κίνημα του Κωνσταντίνου στις 13 του Δεκέμβρη, πως επέδρασε στους αξιωματικούς της πολεμικής αεροπορίας; Θυμάστε;

Ν. Απ’ ότι μπορώ να ξέρω, δεν είχε μεγάλη απήχηση και ήτανε μικρός ο αριθμός των αξιωματικών που ήτανε μεμυημένοι στην κίνηση της 13^ης Δεκεμβρίου το 1967. Γι’ αυτό και απέτυχε. Ένας λόγος που απέτυχε ήταν και αυτός. Ότι οι αξιωματικοί γενικώς των ενόπλων δυνάμεων, που ήσαν μεμυημένοι στο κίνημα, {ο αριθμός τους}ήτανε πολύ μικρός. Χώρια από την κακή οργάνωση, την κακή σχεδίαση και εκτέλεση της όλης επιχείρησης.

.-  Ο Σκαρμαλιωράκης είναι ο μοναδικός αξιωματικός εκτός του στρατού ξηράς που φέρεται μυημένος στο πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου. Είναι έτσι και τι γνωρίζετε για αυτό;

Ν. Απ’ ότι γνωρίζω ο Σκαρμαλιωράκης κινείται μετά μαζί με τον Παπαδόπουλο, εθεάθη πολλές φορές {να κάνει}το σύνδεσμο και είναι γνωστό ότι, ήτανε από τους λίγους, αν όχι ο μοναδικός αξιωματικός της αεροπορίας, που ήτανε μεμυημένος στην κίνηση της 21^ης Απριλίου, στο κίνημα της 21^ης Απριλίου. Ο Σκαρμαλιωράκης σημειωτέο, δεν ήτανε ιπτάμενος αξιωματικός. Ήτανε κάποιας άλλης ειδικότητας.

.-  Για το Ν.Α.Τ.Ο. κάνετε στο βιβλίο σας εκτενέστατη αναφορά και είναι εντυπωσιακή, εντυπωσιακός ο τρόπος που προσεγγίζετε το εάν το Ν.Α.Τ.Ο. και η Αμερική, έχουν συμφέροντα που συμπλέουν τα εθνικά μας συμφέροντα.

Ν. Όχι.

.-  Εσείς που υπηρετήσατε για δεκαετίες τις ένοπλες δυνάμεις και σε θέσεις Ν.Α.Τ.Ο. Είναι καθαρές οι θέσεις σας στο βιβλίο σας και πολύ προωθημένες. Τα συμφέροντα σήμερα που μιλάμε του Ν.Α.ΤΟ. έτσι όπως εξελίσσονται, και των Ηνωμένων Πολιτειών με τη χρήση των βάσεων όπως γίνεται, συμπλέουν ή δεν συμπλέουν με τα εθνικά συμφέροντα;

Ν. Όχι δεν συμπλέουν. Και πολλές φορές είναι αντιτιθέμενα. Ας πούμε η θέση του N.A.T.O. και των Αμερικανών, στο Κυπριακό είναι διχοτόμηση. Που συμπίπτει με την τουρκική αντίληψη για την επίλυση του Κυπριακού. Και είναι βέβαια αντίθετη με την δική μας προοπτική. Με τον δικό μας στόχο για μια ενιαία, ανεξάρτητη και απαλλαγμένη ξένων στρατευμάτων κυπριακή δημοκρατία. Είναι αντίθετη με το Ν.Α.Τ.Ο.

.-  Τον Μακάριο είναι γνωστό ότι μια μεγάλη μερίδα αξιωματικών τον μισούσε. Γιατί;

Ν. Γιατί είχανε, εσφαλμένα πιθανώς, σχηματίσει την εντύπωση ότι ο Μακάριος είναι κομουνιστής και ότι δρα και ενεργεί αντίθετα με τα συμμαχικά συμφέροντα, τα Νατοϊκά συμφέροντα. Ήταν με άλλα λόγια αυτό που αποκαλείται, που αποκαλούσαν ορισμένοι, ο Κάστρο της Μεσογείου. Τον θεωρούσαν κομμουνιστή και φανατικό.

.-  Κύριε Κουρή πέστε μου την γνώμη σας για τον ρόλο του Γρίβα στην εθνική υπόθεση της Κύπρου. Αλλά και στην δικτατορία. Αν γνωρίζετε αν έπαιξε ρόλο ο Γρίβας εδώ στην δικτατορία κατά ή υπέρ της.

Ν. Δεν έχω σαφή αντίληψη για το τελευταίο. Ξέρω ότι ο αγώνας για την απελευθέρωση της Κύπρου, ο αγώνας της ΕΟΚΑ ξεκίνησε με καθαρά πατριωτικά κριτήρια, στη διαδρομή όμως ήρθε σε αντίθεση με τον Μακάριο και τελικώς νομίζω ότι έβλαψε την Κυπριακή υπόθεση, που είναι και κύριο. Του ανένδοτου δηλαδή, ενωτικού αγώνα.

.-  Αναφέρεστε και στον ρόλο της ΕΟΚΑ Β΄ ή όχι;

Ν. Και μετέπειτα στον ρόλο που έπαιξε η ΕΟΚΑ Β΄.

.-  Γνωρίζετε εάν η έναρξη της ΕΟΚΑ Β΄ ή το σκεπτικό της ίδρυσης της, ενείχε στόχους αντιδικτατορικούς;

Ν. Στο δαιδαλώδες σκοτεινό εκείνο παρασκήνιο των ημερών της ΕΟΚΑ Β΄, δεν μπορεί να διακρίνει κανένας καθαρά ποιοι στεκόντουσαν σε ποια πλευρά. Και δεν μπορώ να έχω άποψη.

.-  Γνωρίζετε τον ρόλο του Καρούσου, του αξιωματικού του στρατού ξηράς, στη διάρκεια της δικτατορίας και αργότερα στην ΕΟΚΑ Β΄;

Ν. Όχι.

.-  Γνωρίζετε για τον ρόλο του Κιοσσέ, του αξιωματικού του ναυτικού, που κατηγορήθηκε και δικάστηκε και καταδικάστηκε στο ναυτοδικείο, ως βασανιστής στη διάρκεια της δικτατορίας; Γνωρίζετε τον ρόλο του στην Κυπριακή υπόθεση;

Ν. Δεν ξέρω καθόλου. Δεν τον γνωρίζω ούτε σαν άνθρωπο ούτε την ιστορία του.

.-  Χειριστήκατε ως αρχηγός της πολεμικής αεροπορίας και αργότερα του Γ.Ε.ΕΘ.Α., θέματα που σχετιζόντουσαν με τη δικτατορία και με αποκαταστάσεις αξιωματικών κύριε αρχηγέ;

Ν. Χωρίς να ξέρω συγκεκριμένα ονόματα, νομίζω ότι σαν μέλος συμβουλίου, πιθανόν να χειρίστηκα ορισμένα περιστατικά.

.-  Τι συμβουλίου;

Ν. Συμβουλίου υπηρεσιακού, αποκαταστάσεις αξιωματικών.

.-  Κύριε αρχηγέ ήδη σας διατύπωσα το ερώτημα, που είναι και τοποθέτηση, για τον τρόπο με τον οποίο η στρατιωτική ηγεσία μετά την δικτατορία και η πολιτική ηγεσία, το υπουργείο Εθνικής Άμυνας και οι κυβερνήσεις της χώρας και ουσιαστικά του ΠΑΣΟΚ  που υπήρξατε ενεργό μέλος και στέλεχος, προχωρήσατε σε αθρόες αποκαταστάσεις και κατ’ επανάληψη των αντιστασιακών αξιωματικών, σε εισαγωγικά και χωρίς εισαγωγικά και δεν χρειάζεται να ερμηνεύσω την ερώτηση. Πέστε μου τη γνώμη σας για αυτό το πράγμα.

Ν. Πιθανώς θα έπρεπε να έχει γίνει μία πιο προσεκτική επιλογή των προαγωγών της εποχής εκείνης. Αυτό.

.-  Αναφέρεστε ποια εποχή; Την μεταδικτατορική ή και την τωρινή;

Ν. Όλη την εποχή εκείνη. Από την μεταδικτατορική μέχρι τώρα.

.-  Γνωρίζετε ότι απονέμονται τίτλοι του επιτίμου; Του επιτίμου όχι θέσεων διότι κανείς από εκείνους οι οποίοι υπηρέτησαν πέντε και δέκα χρόνια ως αξιωματικοί στις ένοπλες δυνάμεις, εδιώχθησαν επί δικτατορίας αλλά δεν επανήλθαν στις ένοπλες δυνάμεις, δεν υπηρέτησε σε θέσεις ανωτάτων. Γνωρίζετε ότι αυτοί οι αξιωματικοί έχουν πάρει καταληκτικούς βαθμούς σήμερα και εκτός από τους καταληκτικούς βαθμούς της ειδικότητας τους, παίρνουν και τον τίτλο του επιτίμου; Και ποια είναι η γνώμη σας;

Ν. Δεν ξέρω για ποιες περιπτώσεις σε μένα αναφέρεστε και δεν μπορώ να τοποθετηθώ κάπου στο ερώτημα αυτό.

.-  Μπορείτε όμως να τοποθετηθείτε στο εξής ερώτημα. Μετά από την επανάσταση του ’21, για να αποκατασταθούν αγωνιστές του 1821 που δεν είχαν πάρει δημόσιες θέσεις, χρειάσθηκε να περάσουν πάνω από 50 χρόνια και ήταν όλοι νεκροί όταν αποκαταστάθηκαν το 1880 και μετά. Αυτό το οποίο έκανε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ  και της Νέας Δημοκρατίας, μεταδικτατορικά στην Ελλάδα, δεν έχει γίνει ποτέ μετά από επαναστατικές περιόδους. Ουσιαστικές επαναστατικές περιόδους όπως το 1821 ή πολεμικές περιόδους όπως οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο 1^ος και ο 2^ος παγκόσμιος πόλεμος. Δηλαδή αθρόα χορηγία βαθμών σε αξιωματικούς οι οποίοι είχαν παίξει κάποιο ρόλο. Ποια είναι η θέση σας για αυτή τη χορήγηση ατέλειωτων βαθμών στους αξιωματικούς που εστράφησαν κατά της δικτατορίας;

Ν. Σας είπα και προηγουμένως στο άλλο ερώτημα σας, ότι πιθανώς θα έπρεπε να γίνει από τις κυβερνήσεις που μνημονεύσατε, πιο προσεκτική επιλογή των προαγωγών και απονομής τίτλων.

.-  Δεν απορρίπτετε άρδην αυτού του είδους την τακτική κύριε αρχηγέ; Δεν γνωρίζετε ότι σήμερα απαξιώνονται οι αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων και ένας από τους λόγους είναι και αυτός; Δεν το έχετε αντιληφθεί ότι η κοινωνία μάς απαξιώνει; Δεν έχετε διαπιστώσει ότι οι αντιστασιακοί αξιωματικοί ντρέπονται να πουν ότι υπήρξαν αντιστασιακοί για αυτό το λόγο;

Ν. Σας απάντησα προηγουμένως.

.-  Κύριε αρχηγέ αναφερθήκατε σε μια ακραία περίπτωση ενός Ικάρου, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε τη νομοθεσία και τις διατάξεις περί αποκαταστάσεων μετά την δικτατορία και έγινε τι; Μπορείτε να μου πείτε;

Ν. Αντιπτέραρχος.

.-  Χωρίς να υπηρετήσει ως αξιωματικός;

Ν. Χωρίς.

.-  Θα μου πείτε το όνομα και πως έγινε;

Ν. Δεν θέλω να πω το όνομα.[2] Είναι όμως μια ακραία περίπτωση. Δεν ξέρω άλλη.

.-  Υπήρξαν αποκαταστάσεις πολλών αξιωματικών της αεροπορίας εκτός από τους πέντε που ξέρουμε ότι ήταν στο κίνημα του ναυτικού;

Ν. Υπήρξαν και άλλες.

.-  Πως στηρίχτηκαν αυτές;

Ν. Στα διάφορα σχέδ…, ειδικούς νόμους οι οποίοι ψηφίστηκαν κατά καιρούς από την Βουλή των Ελλήνων. Και στις δύο κυβερνήσεις.

.-  Κύριε Κουρή, διώχτηκαν αξιωματικοί της πολεμικής αεροπορίας εκτός από αυτές τις περιπτώσεις του κινήματος του ναυτικού, οι οποίοι αξιωματικοί να είχαν δραστηριότητα εναντίον της;

Ν. Εμφανίστηκαν ότι διώχτηκαν. Και στοιχειοθετήσανε δράση αντιστασιακή.

.-  Σε τι ντοκουμέντα την στοιχειοθέτησαν, σε τι μαρτυρίες και σε τι πράξεις;

Ν. Δεν μπορώ να σας πω συγκεκριμένα.

.-  Δεν γνωρίζετε;

Ν. Δεν γνωρίζω.

.-  Διότι δεν υπήρχαν.

Ν. Πιθανόν ναι. Με στριμώχνετε πολύ σε αυτό το θέμα.

.-  Κύριε Κουρή υπήρξατε αρχηγός και δημόσιο πρόσωπο, αρχηγός ενόπλων δυνάμεων. Δεν σας στριμώχνω καθόλου. Η πολιτεία σας είναι γνωστή. Έχετε και εσείς ευθύνες για αυτές τις αποκαταστάσεις.

Ν. Ναι.

.-  Το ότι εκμεταλλεύτηκαν …

Ν. Αναλαμβάνω τις ευθύνες.

.-  Το ότι εκμεταλλεύτηκαν αυτοί οι άνθρωποι, οι αξιωματικοί, τη νομοθεσία, δεν σημαίνει ότι η πολιτεία έπρεπε να υποχωρήσει σε αυτού του είδους τις πιέσεις. Εξ ου και η απαξίωση. Τη γνώμη έχετε απ’ αυτού;

Ν. Είπα ότι υπήρξε σφάλμα πιθανόν των κυβερνήσεων που δεν θέσπισε πιο αυστηρά κριτήρια και δεν έκανε πιο λεπτομερειακώς, θα λέγαμε, ξεσκόνισμα κάθε περιπτώσεως πριν προβεί σε αποκατάσταση

.-  Γνωρίζετε περιπτώσεις πραγματικών αντιστασιακών αξιωματικών, οι οποίοι αρνήθηκαν να εκμεταλλευτούν αυτές τις νομοθεσίες;

Ν. Νομίζω ναι.

.-  Ποιες είναι;

Ν. Νομίζω ένας είναι ο αεροπόρος ο …

.-  Ο Μήνης;

Ν. Μήνης.

.-  Άλλον;

Ν. Δεν μου έρχεται αυτή τη στιγμή άλλο όνομα.

.-  Τον υφυπουργό της Εθνικής Άμυνας της Νέας Δημοκρατίας, τον γνωρίζετε;

Ν. Τον …

.-  Σταθόπουλο.

Ν. Σταθόπουλο.

.-  Γνωρίζετε ότι έχει αρνηθεί την παροχή βαθμών;

Ν. Όχι δεν το γνωρίζω.

.-  Άλλον δεν γνωρίζετε;

Ν. Όχι δεν γνωρίζω άλλον. Και δεν ξέρω για τον τέως πρωθυπουργό, τον αξιωματικό του ναυτικού

.-  Τον Τζανετάκη;

Ν. Τον Τζανετάκη, αν αρνήθηκε. Αρνήθηκε ή όχι; Δεν ξέρω.

.-  Γνωρίζετε τον τρόπο με τον οποίο ο Τζανετάκης εδιώχθη επί δικτατορίας;

Ν. Δεν ξέρω εάν έχω ακούσει καλά την ιστορία, ότι είναι ένας που ΄΄πέρασε κολάρο το τάβλι στο πουλί της χούντας΄΄. Ή είστε εσείς αυτός;

.-  Μιλάμε για τον Τζανετάκη κύριε αρχηγέ, δεν μιλάμε για μένα.

Ν. Ξέρω για κάποιον αξιωματικό του ναυτικού που πέρασε το τάβλι, κολάρο στη φωτογραφία του Παπαδόπουλου. Δεν ξέρω ποιος ήταν αυτός.[3]

.-  Κύριε αρχηγέ μιλάμε για τον Τζανετάκη. Ο Τζανετάκης παραιτήθηκε προφορικά την πρώτη ημέρα της δικτατορίας. Γνωρίζετε την εξέλιξη;

Ν. Όχι.

.-  Γνωρίζετε πως έγινε πρωθυπουργός;

Ν. Όχι. Εξελέγη βουλευτής υποτίθεται. Υποθέτω. Όχι υποθέτω, πρέπει να εξελέγη βουλευτής.

.-  Με τις ιδιότητες τις ηγετικές που είχατε, με τις θέσεις που καλύψατε μετά την δικτατορία, γνωρίζετε εάν αξιωματικοί ή μηχανισμοί των ενόπλων δυνάμεων, έπαιξαν ρόλο σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε τρομοκρατία μέσα στην Ελλάδα;

Ν. Όχι δεν το γνωρίζω και δεν το πιστεύω. Δεν το πιστεύω.

.-  Πιστεύετε ότι η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ ήταν μια πραγματική συνομωσία στα πλαίσια των ενόπλων δυνάμεων;

Ν. Όχι δεν πιστεύω ότι ήτανε συνωμοσία πραγματική.

.-  Αναφέρατε στο βιβλίο σας την ύπαρξη ομάδας παράνομης, αξιωματικών και υπαξιωματικών της αεροπορίας την περίοδο που ήσασταν στρατιωτικός αρχηγός …

Ν. Αρχηγός του Γ.Ε.Α..

.-  Τι ήταν αυτό το πράγμα;

Ν. Ήτανε μια ομάδα οι οποίοι θέλανε να με εκτοπίσουνε από τη θέση του αρχηγού του Γ.Ε.Α., για πολιτικούς ή άλλους λόγους. Ή και για επαγγελματικούς λόγους.

.-  Τους ξέρετε;

Ν. Προσωπικώς όχι. Ξέρω ότι υπήρξε μια κίνηση, μια ομάδα η οποία είχε κυκλοφορήσει και προκηρύξεις μάλιστα, εναντίον μου.

.-  Και τι άλλο; Έβαλε βόμβες λέτε στο βιβλίο σας.

Ν. Έβαλε και βόμβες.

.-  Γιατί κύριε αρχηγέ έβαλε βόμβες και εστράφη εναντίον σας;

Ν. Σας είπα, για πολιτικά κίνητρα και ενδεχομένως επαγγελματικά. Υπήρξε μία ομάδα και μία κίνηση κατώτερων στελεχών στην αεροπορία, η οποία δεν ήταν ευχαριστημένη με τον τρόπο που διοικούσα. Τους έβαλα να δουλέψουν και αυτό δεν τους άρεσε, τεμπέλιαζαν. Είχαν μάθει να τεμπελιάζουν.

.-  Και προτίμησαν να βάζουν βόμβες αντί να εργαστούν;

Ν. Προτίμησαν να εκδηλώσουν έτσι την αντίθεση τους στο πρόσωπο μου, σαν αρχηγού της αεροπορίας, για να αναγκάσουν την πολιτική ηγεσία να με αποβάλει, εκπαραθυρώσει και να έρθει στα πράγματα ένας πιο soft -ας το πούμε έτσι, καταλαβαίνετε τη λέξη – αρχηγός ο οποίος να μην τους αναγκάζει να δουλέψουν τόσο σκληρά, διότι επί των ημερών μου η αεροπορία συμπλήρωσε τον μεγαλύτερο αριθμό ωρών σε μαχητικά αεροσκάφη, που έχει ποτέ συμπληρώσει. Με τον ίδιο προϋπολογισμό μπορεί να τους φύγουν ο λογισμός σε ανταλλακτικά ή σε καύσιμα.

.-  Που σημαίνει ότι νωρίτερα ίσως και αργότερα, ένα τμήμα του προϋπολογισμού πήγαινε στις τσέπες μεσαζόντων ή όχι;

Ν. Δεν εννοώ αυτό. Εννοώ ότι δεν γινόταν καλή χρήση των διαθεσίμων πόρων. Μπορούσαμε να παράγουμε περισσότερο έργο στην εκπαίδευση μέσα στα πλαίσια του προϋπολογισμού, του εκάστοτε προϋπολογισμού της αεροπορίας. Δεν εννοώ αυτό. Αυτό είναι άλλη ιστορία.

.-  Γιατί αποκαλείτε ‘ξέφραγο αμπέλι’ τη χώρα μας και τον χώρο των ενόπλων δυνάμεων, στο βιβλίο σας;

Ν. Διότι πραγματικά οι πράκτορες των ξένων υπηρεσιών και οι «σύμμαχοι», εντός εισαγωγικών, αξιωματικοί του Ν.Α.Τ.Ο. και λοιπά, αλώνιζαν στον χώρο των ενόπλων δυνάμεων και διατηρούσαν επαφές εν αγνοία της στρατιωτικής ηγεσίας. Είχανε αποκαταστήσει κανάλια επικοινωνίας με ενδιάμεσα και κατώτερα στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, χωρίς αυτό να είναι εν γνώσει της πολιτικής ηγεσίας και της στρατιωτικής ηγεσίας. Αυτό εννοώ ξέφραγο αμπέλι.

.-  Σας ρώτησα και νωρίτερα και αναφερθήκατε σε βιβλία μόνο και δεν αναφερθήκατε σε έγγραφα, στοιχεία ή σε μαρτυρίες κύριε αρχηγέ. Που το στηρίζετε αυτό;

Ν. Στην προσωπική μου βάση.

.-  Επιχείρησε κανείς να σας προσεγγίσει από ξένες μυστικές υπηρεσίες;

Ν. Εμένα όχι.

.-  Πως ξέρετε λοιπόν για άλλους;

Ν. Φαινότανε. Οι κινήσεις ήτανε φανερές. Προσκλήσεις σε πάρτι, δεξιώσεις και τα λοιπά.

.-  Εδώ στην Ελλάδα ή στην Αμερική;

Ν. Ελλάδα.

.-  Τι εννοείτε;

Ν. Κοινωνικές συναναστροφές.

.-  Ποιών, κύριε αρχηγέ, κοινωνικές συναναστροφές;

Ν. Διαφόρων … επειδή ήτανε γνωστοί.

.-  Κύριε αρχηγέ δεν καταλαβαίνω. Ποιοι ήτανε αυτοί που κάνανε τις κοινωνικές αυτές εκδηλώσεις και καλούσαν ποιους; Δεν το καταλαβαίνω ειλικρινά.

Ν. Σύμμαχοι αξιωματικοί και αξιωματικοί των πρεσβειών, καλούσαν επιλεγμένους αξιωματικούς στις συναναστροφές αυτές.

.-  Και τους προσέγγιζαν να τους κάνουν πράκτορες τους;

Ν. Είναι φανερό ότι όταν προσεγγίζει ένας άνθρωπος που δουλεύει σε πρεσβεία ή σε αποστολή σε μια χώρα, κάποιον ντόπιο αξιωματικό ή στέλεχος κυβερνητικό, το προσεγγίζει με ευτελή σκοπό. Ή αν του ΄΄περάσει ιδέες΄΄, εντός εισαγωγικών, ή να του…, ή να προσεταιριστεί πληροφορίες και γνωριμίες.

.-  Κύριε αρχηγέ υπηρετήσατε επί σειρά ετών σε θέσεις ΝΑΤΟ και σε θέσεις στην Αμερική

Ν. Στην Αμερική όχι.

.-  Όχι. Εντούτοις αυτό που κυκλοφορούσε στον κύκλο των αξιωματικών είναι ότι οι πόρτες του πενταγώνου και των στρατιωτικών υπηρεσιών της Αμερικής, ήταν ανοικτές για εσάς. Επίσης ότι εκτιμούσαν ιδιαίτερα τις γνώσεις σας πάνω στα ζητήματα τα Νατοϊκά. Ουδείς σας προσέγγισε από αυτούς τους αξιωματικούς, τους Αμερικανούς ή άλλων χωρών, για να σας προσεταιριστεί;

Ν. Όχι. Δεν νομίζω ότι με προσέγγισε ποτέ κανένας ξένος, διότι οι ιδέες μου ήτανε γνωστές και τις έλεγα ανοικτά.

.-  Ξένες μυστικές υπηρεσίες εκτός από την τακτική που περιγράψατε πως κάνανε εντός της Ελλάδος, προσέγγιζαν αξιωματικούς σε υπηρεσίες που υπηρετούσαν εκτός Ελλάδας, του Ν.Α.Τ.Ο. ή όταν πήγαιναν για εκπαίδευση στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στην Αγγλία;

Ν. Απ’ ότι ξέρω στους εκπαιδευόμενους στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ορίζανε έναν σπόνσορα, ο οποίος γίνεται η σκιά του εκπαιδευόμενου και ο οποίος φροντίζει να αποκτήσει κλειστές σχέσεις και επικοινωνία με τον Έλληνα και είναι ευάλωτες, εννοώ ευάλωτος αυτός να τον χρησιμοποιήσουνε αναλόγως.

.-  Αναφέρετε …

Ν. Να τελειώνουμε.

.-  5 λεπτά.

Ν. 5 λεπτά.

.-  Αναφέρετε στο βιβλίο σας για εκμετάλλευση Ελλήνων αξιωματικών αεροπόρων στα αεροσκάφη U2.

Ν. Ναι.

.-  Γνωρίζετε την εξέλιξη, εκτός από αυτό που γράφετε στο βιβλίο σας;

Ν. Η εξέλιξη είναι ότι άλλοι μεν μετατέθηκαν κακήν κακώς στην Ελλάδα και δεν μίλησαν ποτέ για το τι έκαναν στην Αμερική και άλλοι αποκαταστάθηκαν στην Αμερική. Πήγαν σε πανεπιστήμιο, έπιασαν δουλειές και διάγουνε μια καλή ζωή τώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες.

.-  Αναφέρετε στο βιβλίο σας ότι ο Καραμανλής (και έμμεσα υπονοείτε, λέτε με ακρίβεια για το γεγονός ότι) ως πρόεδρος της Δημοκρατίας, όταν πήρε την εξουσία το ΠΑΣΟΚ  …

Ν. Ήρθε σε επαφή …

.-  … ήρθε σε επαφή με την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων. Και την απέτρεψε από το να παραιτηθεί. Είναι έτσι;

Ν. Έτσι είναι. Το λέει ο ίδιος από την (…). Ο ίδιος ομολογεί.

.-  Πως εξηγείτε ότι τμήμα, και αν πιστεύετε κάτι διαφορετικό πέστε το μου, σήμερα του ΠΑΣΟΚ  δεν ανήκει στο ντόπιο κατεστημένο. Η έκφραση δική σας, από το βιβλίο σας.

Ν. Δεν ανήκει;

.-  Ανήκει. Λάθος ερώτηση. Πως εξηγείτε ότι ανήκει στο ντόπιο κατεστημένο;

Ν. Δεν ξέρω εάν το λέω έτσι στο βιβλίο μου, δεν νομίζω να το λέω …

.-  Δεν το λέτε αυτό το πράγμα. Εγώ σας ρωτάω. Ανήκει ή δεν ανήκει;

Ν. Είναι. Πρώτον όταν μια κυβέρνηση, ένα Κόμμα μάλλον, μένει στην αρχή για πάρα πολλά χρόνια, ορισμένοι αναβαθμίζονται (ως) μέρος, μέρη αυτού που αποκαλούμε κατεστημένο.

.-  Οι αξιωματικοί σήμερα υπηρετούν με περισσότερο πατριωτισμό τη χώρα μας, κύριε Κουρή, ή όχι; Απ’ ότι παλιά.

Ν. Δύσκολο ερώτημα να απαντήσω. Θέλω να πιστεύω πως ναι. Θέλω να πιστεύω.

.-  Θα μου δώσετε την αναφορά εκείνου του αεροπόρου που μνημονεύετε στο βιβλίο σας και αφορά τις συνθήκες που επικρατούσαν τις μέρες της εισβολής των Τούρκων στην Κύπρο;

Ν. Δεν αναφέρομαι σε συγκεκριμένη αναφορά.

.-  Αναφέρεστε σε συγκεκριμένη αναφορά. Δεν θυμάμαι το όνομα. Εσείς έχετε κάνει αναφορά για την εισβολή στην Κύπρο;

Ν. Όχι.

.-  Καταθέσατε όμως στην επιτροπή της Βουλής, αν δεν κάνω λάθος. Ή όχι;

Ν. Κατέθεσα στην επιτροπή της Βουλής.

.-  Την έχετε την κατάθεση σας; Θα μου τη δώσετε;

Ν. Δεν μπορώ τώρα να τη βρω.

.-  Αργότερα.

Ν. Θα προσπαθήσω να τη βρω. Είναι δημοσιευμένη στις εφημερίδες της εποχής εκείνης. Και πολλά που αναφέρομαι μέσα, αναφέρω στο βιβλίο μου για την εποχή εκείνη, είναι παρμένα από τις εφημερίδες. Διότι πιθανόν να μην έχω την κατάθεση.

.-  Ετοιμάζετε κάτι άλλο για δημοσίευση;

Ν. Όχι.

.-  Γιατί όχι;

Ν. Τεμπελιάζω.

.-  Δεν κάνετε καλά. Εγώ επαναλαμβάνω ότι σας βρίσκω σε πολύ καλή φυσική κατάσταση, δεν είμαι γιατρός …

Ν. Ευχαριστώ.

.-  … αλλά η μαρτυρία σας εδώ, δείχνει ένα μυαλό πολύστροφο και έναν αξιωματικό και πολιτικό συνάμα, κύριε αρχηγέ.

Συζήτηση με τον Νίκο Καργόπουλο (Κ) και τον Στράτο Ρουμελιώτη (Ρ)  (ΙΑΝ 2002)

Ήταν στη δικτατορία από τους πρώτους φοιτητές των οποίων διακόπηκε η αναβολή στράτευσης ως ποινή για τις δραστηριότητές τους στα πλαίσια των φοιτητικών ζυμώσεων, εκλογών, κινητοποιήσεων κ.λ.π. Τα στοιχεία που παρουσιάζουν στη συνέντευξη αφορούν τη δικτατορία κύρια όμως τις συνθήκες κάτω από τις οποίες υπηρέτησαν τη θητεία τους τότε.

Οι υπεύθυνοι των μονάδων όπου εντάχθηκαν τους φέρθηκαν με γνώμονα τις αιτίες διακοπή της αναβολής και προφανώς εντολές που είχαν γι’ αυτές τις περιπτώσεις και ειδικά για τους συγκεκριμένους. Ο Καργόπουλος σήμερα είναι συνταξιούχος καθηγητής Μέσης εκπαίδευσης ενώ δραστηριοποιείται ως ιδρυτικό μέλος του ΑΣΚΕ και ως μέλος του ΔΣ του ΣΦΕΑ . Ο Ρουμελιώτης επίσης καθηγητής μέσης εκπαίδευσης.

—————————————————-

-. Έχω σημειώσει εδώ δυο ονόματα που μου είπες προχτές. Το ένα είναι Γιώργος Εμμανουήλ …

Κ. Ναι, ηθοποιός και ο άλλος Στράτος Μαλής, μαθηματικός. Του οποίου το πατρικό πρέπει να ήταν στο Αιγάλεω. Τώρα μένει κάπου στο Γαλάτσι.

-. Τώρα μιλάμε για τα παιδιά, που τότε στο Πολυτεχνείο είχατε στρατευτεί …

Κ. Μιλάμε για τα παιδιά με τα οποία ήμαστε μαζί στο Γάβρο της Καστοριάς, σ’ αυτήν την περίπτωση που σου λέω, η οποία δεν είναι καθόλου γνωστή. Δηλαδή. Τον Μάιο περίπου του ’74, μπορεί να ήταν και Απρίλιος, μπορεί να ήταν και Ιούνιος, … μας μαζέψανε από το τάγμα μου ας πούμε μόνο εμένα.

-. Εσύ είχες στρατευτεί Νίκο από πότε;

Κ. Εμένα μου κόψανε την αναβολή τον Νοέμβριο του ’72, ήμουνα ο πρώτος που κόψανε την αναβολή, μάλιστα με υπογραφή Γεώργιος Παπαδόπουλος …Τρίτο Νομική, δηλαδή έγραψαν οι εφημερίδες ότι στρατευτήκαμε οκτώ άτομα, πρωτοεφαρμόστηκε αυτό το μέτρο της διακοπής της αναβολής για οκτώ άτομα. Ο ένας ήμουνα εγώ, σίγουρα ο δεύτερος ήτανε ο Γιώργος Παπαπέτρου. Ήτανε για κάποιο Λαγό ο οποίος ήτανε φοιτητής της Εμπορικής. Από εκεί και πέρα … τα άλλα πέντε ονόματα ούτε τα άκουσα ποτέ, ούτε έμαθα αν όντως ήτανε οκτώ άτομα. Τον Λαγό, σου είπα, ψάξαμε κάνα δυο φορές να τον βρούμε δεν τον βρήκαμε….

-. Και διακόπηκε γιατί η αναβολή;

Κ. Μέσα στα χαρτιά μου δεν ξέρω τι ακριβώς έγραφε … δεν ξέρω αν έγραφε και την αιτιολογία…

-. Αυτό το μέτρο της διακοπής της αναβολής στράτευσης γιατί τότε η δικτατορία το …

Κ. Για φοιτητές οι οποίοι δεν κρατούσαν (…), εγώ είχα είδη κάνει φυλακή…

-. Πες το αυτό, άρα είχανε λόγους…

Κ. Είχα ήδη κάνει φυλακή. Από το ’68 μέχρι το ’70. Στην κηδεία του Παπανδρέου με είχαν πιάσει. Στη κηδεία του Παπανδρέου, που μετεξελίχτηκε σε διαδήλωση. Είχαμε, συνεννοηθεί με τους συμφοιτητές μου πως θα πάμε και τα λοιπά, φτάσαμε μέχρι το νεκροταφείο και στο νεκροταφείο είχα και την εξυπνάδα εγώ να γυρίσω και την πλάτη στους αστυνομικούς και να ρίχνω τα συνθήματα. Τότε με τσιμπήσανε. Είχα κάνει φυλακή, αποφυλακίσθηκα το ’70 ήτανε η εποχή που δεν θέλανε να αυξήσουν τους κρατούμενους στις φυλακές δεν θέλανε και να με στείλουν εξορία, με πιέσανε για δήλωση, τότε τις έφαγα… δηλαδή βγαίνοντας το περισσότερο ξύλο εγώ…

-. Είχαν πιάσει και άλλους, είχε κινηθεί η Διεθνής Αμνηστία, είχανε διεθνώς κινητοποιήσεις;

Κ. Ναι δεν ήτανε, και πολύ περισσότερο για έναν πιτσιρικά σαν εμένα διότι και τότε ακόμα το 70 που μιλάμε ήμουνα 22 ετών… ούτε 22, 21½ ακόμη και δεν ήθελαν να με στείλουν στη Λέρο. Α ήρθε. Ναι…Ο Στράτος που λέγαμε. Πες το επώνυμο της γυναίκας σου.

Ρ. Ζανιά.

-. Ζανιά. Το Ζανιά είναι Δαδιώτικο όνομα είναι …Είναι από το Δαδί …Είσαι ρουμελιώτης λοιπόν, ο Στράτος Ρουμελιώτης ….

Ρ. Η αλήθεια είναι ότι … τολμώ και το λέω όλα τα χρόνια, ότι αν δεν ήτανε ο Νίκος εκεί να δώσουμε μια άλλη διάσταση θα το περνάγαμε ανέμελα σα παιδιά, μπορεί να ήμασταν 27 χρόνων …

-. Στο στρατιωτικό λες;

Ρ. Ναι και ειδικά στο Γαύρο, 21 χιλιόμετρα έξω από την Καστοριά.

Κ. Είναι στο παλιό το δρόμο Καστοριά – Φλώρινα. Που πας για Πρέσπες, στρίβεις να πας για Πρέσπες… Μας μάζεψαν από διάφορες μονάδες, αυτά τα θυμάται ο Στράτος. Πότε πήγαμε στο Γάβρο Στράτο;

Ρ. Πρέπει να ήτανε Μάης. Μάης του ’74.

Κ. Μάλιστα. Και οι περισσότεροι μωαμεθανοί.

Ρ. Και όλα αυτά έτσι όταν αρχίζουμε και κάνουμε την αναφορά σε εκείνη την περίοδο, θα έρχονται το ένα μετά το άλλο στο μυαλό σε συνέχεια. Γιατί δεν είναι μόνο που μας μάζεψαν από διάφορες μονάδες, από όλη την Μακεδονία, μας πήγανε στην Βέροια μέσα. Δεν ξέρω αν ήταν το 9^ο σύνταγμα, αλλά μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση εμένα τότε, ότι μας συγκέντρωσαν και βγήκε ένας ταγματάρχης για να μας πει κάποια λόγια.

Κ. Αυτό ούτε που το θυμάμαι ότι πήγαμε Βέροια.

-. Εσένα Στράτο;

Ρ. Ήμουν στο 613 τάγμα πεζικού. Εγώ τελείωσα το πανεπιστήμιο, πάνω στα Γιάννενα. Οπότε είχα πάρει αναβολή και παρουσιάστηκα 3 Μαΐου το ’73, στην Κόρινθο. Κάτσαμε εκεί πέρα μέχρι 2 Αυγούστου γιατί στις 29 Ιουλίου είχε γίνει το δημοψήφισμα για ‘Ναι’ και ‘Όχι’. Και μας πήραν 2 Αυγούστου και μας πήγανε στις μονάδες. Η αλήθεια είναι ότι εμένα με είχανε κρίνει κατάλληλο για το Κ.Ε.Σ.Α., για την Ε.Σ.Α. τότε.

-. Λόγω ύψους και καταγωγής;

Ρ. Δεν ξέρω, το καταγωγής λιγάκι…Μυτιλήνη.

Κ. Α, την καταγωγή εννοεί, οι γονείς σου ήτανε δεξιοί, αυτό εννοεί ο Αντώνης.

Ρ. Όχι. Ο πατέρας μου είχε κάνει 7½ χρόνια φυλακή και εξορίες, Μακρόνησο και λοιπά…

-. Όταν λέω καταγωγή ξέρεις τι εννοώ; Ένα από τα κριτήρια που επέλεγαν τότε για την στρατιωτική και τη ναυτική αστυνομία ήταν, να είναι από απομακρυσμένα χωριά, ώστε να μην έχουν επαφή με τις πόλεις, με τις επικοινωνίες, με τις… Με ότι μπορεί να προσφέρει θετικό η πόλη από πλευράς πληροφοριών και επικοινωνιών, ραδιόφωνων, εφημερίδων, βιβλίων…

Ρ. Όχι. Έμενα στην Αθήνα από το ’49, γεννημένος το ’47 στη Μυτιλήνη. Έμενα Αθήνα, άρα καταγωγή από Αθήνα, ας το πούμε έτσι…2 Αυγούστου πήγα απάνω στο Κιλκίς. Δροσάτο για την ακρίβεια πλάι στη Δοϊράνη. Επειδή ας πούμε το δικό μου περιστατικό δεν ενδιαφέρει τόσο το προσωπικό όσο πως περάσαμε εκεί στο Γάβρο. Γιατί όταν πήγα εκεί στο Δροσάτο με κάλεσε ένας διοικητής του 2^ου γραφείου. Νομίζω Νομικός λεγότανε και ήταν ένας από τους μάρτυρες υπεράσπισης κατά τη δίκη των χουντικών Νομικός …

-. Υπερασπίσθηκε τους χουντικούς δηλαδή;

Ρ. Ναι, ναι. Με κάλεσε στο γραφείο του και μου είπε ότι ΄΄θα γίνεις αλφαμίτης΄΄, λέω ΄΄αλφαμίτης δεν θέλω να γίνω΄΄, μου λέει ΄΄όχι θα γίνεις λόγω αναστήματος, παρουσίας, θα γίνεις αλφαμίτης΄΄…

-. Αλφαμίτης είναι η ασφάλεια μονάδος;

Ρ. Αστυνομία μονάδος. Λέω ΄΄όχι δεν πρόκειται να γίνω΄΄, γιατί είχα πει ότι για μένα θα είναι ο στρατός ή μέρα παρουσίασης, η μέρα απόλυσης ή θα ξεχάσω πότε παρουσιάστηκα.

-. Γιατί αυτό … γιατί ήσουνα τόσο πολύ …

Ρ. Γιατί ή θα ήμουν πολύ υποτακτικός, οπότε 3 Μαΐου ’73 παρουσιάστηκα 3 Μαΐου ‘75 θα έπρεπε να απολυθώ, ή θα έτρωγα φυλακή απεριόριστη γιατί δεν είμαι χαρακτήρας υποτακτικός.

-. Με τη διδακτορία είχες μπλεξίματα μέχρι τότε;

Ρ. Κάτι είχα, δηλαδή επειδή έτυχε και είχα γραφτεί στους Λαμπράκηδες πιο πριν, όταν έδωσα εξετάσεις για το πανεπιστήμιο. Τελειώσαμε νομίζω 23 Σεπτεμβρίου το ’67 τις εξετάσεις, στις 27 με κάλεσαν στην ασφάλεια στο Αιγάλεω και μου έφεραν κάποια χαρτιά, που μου δόθηκε εκεί η δυνατότητα να δω ότι δεν ξέρουν τι γράφουνε ή τι λένε. Γράφανε σε ένα σημείο ότι είχα πάρει μέρος σε πορεία ειρήνης, πράγμα που δεν το είχα κάνει. Και μου το έδειξαν με κόκκινα γράμματα ότι είχα πάρει μέρος. Άρα λέω, ότι οι καταδότες τους οι πληροφοριοδότες δεν ξέραν καλά τα πράγματα, οπότε είχα τη δυνατότητα να λέω και ψέματα, και τους έλεγα πράγματα που δεν ίσχυαν από εκεί και πέρα. Βέβαια είχαν την ιστορία του πατέρα μου, ο οποίος είπαμε στη Μυτιλήνη ήτανε πως το λένε… 7½ χρόνια φυλακές και εξορίες, ήτανε και Μακρονήσια, κάτι σημαίνουν. Για τη μητέρα μου έμαθα ότι ήτανε και κείνη αντάρτισσα, πράγμα που δεν μου έχει πει ακόμα και σήμερα, είναι 89 χρόνων, σήμερα μάλιστα έχει και τα γενέθλια της. Και μου είχανε πει τότε για κάποιους φίλους, για τον Γιάννη τον Ψαρκουλάκο, για τον Αντώνη τον Μακρή και άλλους και άλλους που ήμαστε μαζί στους Λαμπράκηδες εκεί στο Περιστέρι, ότι ήταν στην Αίγινα. Δεν ξέρω αν ο Νίκος τους γνώρισε;

Κ. Τον Ψαρκουλάκο ναι. Ήμασταν λιγάκι μαζί.

Ρ. Μπράβο, και τον Αντώνη τον Μακρή, τώρα δεν θυμάμαι και τα ονόματα των άλλων, κάποιος Βασίλης… τώρα …

-. Αυτά σου τα είπανε στην ασφάλεια τον Σεπτέμβρη του ’67 όταν σε κάλεσαν τελειώνοντας τη σχολή σου;

Ρ. Ναι. Ότι σε περίπτωση που θα ασχοληθείς με τα αντιδικτατορικά θα βρεθείς μαζί τους βάση του νόμου 509 και κάτι τέτοια. Τέλος πάντων αυτό είναι πιο παλιά ιστορία.

-. Αυτό αιτιολογεί το γιατί σε φώναξε ο άλλος ο Νομικός όταν πήγες και παρουσιάσθηκες φαντάρος και σου λέει ότι θα γίνεις αλφαμίτης;

Ρ. Και όταν είδε ότι εγώ δεν άλλαζα γνώμη, μου λέει ΄΄πρόσεξε καλά. Ήμαστε στα σύνορα με την Γιουγκοσλαβία, χαράδρες υπάρχουν πολλές, σε καθαρίζω σε μια χαράδρα και λέω στους δικούς σου ότι την κοπάνησες στην Γιουγκοσλαβία΄΄ …

-. Αυτό σου είπε ο Νομικός, λοχαγός τότε στο 613 τάγμα και μετέπειτα μάρτυρας υπεράσπισης του Παπαδόπουλου και των υπολοίπων. Σε καθαρίζει και σε ρίχνει σε χαράδρες και δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν;

Ρ. Λέει στους δικούς μου ότι δραπέτευσα στη Γιουγκοσλαβία. Η Δοϊράνη από το Δροσάτο απέχουν 4 χιλιόμετρα. Δοϊράνη είναι η λίμνη της οποίας το ένα μέρος ανήκει στην Ελλάδα και κάποιο άλλο στη Γιουγκοσλαβία

-. Επαναλήφθηκαν τέτοια πράγματα Στράτο με τον… σε ξαναφώναξε; Άσκησε κι άλλες πιέσεις;

Ρ. Ναι, ναι.

Κ. Με όλα τα παιδιά τα οποία ήταν χαρακτηρισμένα τουλάχιστον ‘Β’, δεν ξέρω για τους ‘Α’ αλλά οι ΄Β΄ και οι ΄Γ΄ οπωσδήποτε είχαν τέτοια προβλήματα. Τουλάχιστον στην περίοδο που ήμασταν εμείς φαντάροι. Και υποθέτω σε όλη την δικτατορία.

-. Μάλιστα. Άρα επαναλήφθηκαν τέτοια πράγματα;

Ρ. Επαναλήφθηκαν και πολλά, με αποκορύφωμα αυτό που συνέβη στο Γάβρο. Μας μάζεψαν από διάφορα τάγματα στη Βέροια. Μας συγκέντρωσε στο χώρο συγκέντρωσης του τάγματος ένας συνταγματάρχης και είπε, ΄΄Κοιτάξτε εκεί που θα πάτε επειδή στην περιοχή, είχανε γίνει οι μάχες κατά των κομμουνιστοσυμμοριτών είναι γεμάτη από νάρκες. Δηλαδή να ξέρετε ότι κινδυνεύετε άμεσα από τις νάρκες. Αν όμως γλιτώσετε από τις νάρκες, επειδή η ευρύτερη περιοχή είναι ακατοίκητη, κυκλοφορούν φίδια, κυκλοφορούν άλλα δηλητηριώδη ερπετά, που δεν ξέρω ποιοι θα γλιτώσουν από εσάς΄΄.. Αυτά μας τα είπε, όταν ήμασταν περίπου 90 άτομα, αν θυμάμαι καλά, 80 με 90 όχι παραπάνω στη Βέροια.

Κ. Και πήγαμε όλοι στον Γάβρο. Αυτοί οι 80 – 90 …

-. Οι 80 – 90 ήτανε …

Ρ. Από διάφορα τάγματα, από Μακεδονία, από Γουμένιτσα, από Σκύδρα και Κιλκίς, από εκείνα τα μέρη. Νομίζω ότι, όχι νομίζω, από το δικό μου το τάγμα, ήταν ο Γιάννης ο Τουρλίδας Σβορόνος Κατερίνης, ο οποίος ήταν και λοχίας … ένα πολύ καλό παιδάκι, καμιά σχέση …

Κ. Ο λοχίας και οι δεκανείς δεν δούλευαν στο Γάβρο έτσι; Αυτός μας επιτηρούσε. Και κάποια στιγμή, που επιστρέψαμε από το Γάβρο και τους βρήκαμε δεμένους στα δέντρα ήτανε και αυτός μέσα σ’ αυτούς;

Ρ. Θυμάσαι, με σύρματα, όχι με σχοινιά, με σύρματα δεμένους. Στρατεύσιμοι όλοι, κουρεμένοι και δεμένοι σαν τα σκυλιά. Στο Γάβρο.

-. Τα 90 άτομα που ήσασταν στη Βέροια, ήταν απ’ όλη την ΕλλάδαQ Ήσασταν δηλαδή οι επιλεγμένοι για να πάτε …

Ρ. Δεν νομίζω απ’ όλη την Ελλάδα, απ’ την Μακεδονία θα ΄λεγα ναι.

Κ. Πιθανόν να ήμασταν απ’ το 2^ο Σώμα του στρατού.

Ρ. Ναι.

-. Μια κατηγορία από αυτούς ήταν μουσουλμάνοι.

Κ. Οι περισσότεροι.

Ρ. Οι περισσότεροι.

-. Συνδυαζόταν εκτός από το θρήσκευμα και η αντιδικτατορική τους, ΄΄αντεπαναστατική΄΄ τους τοποθέτηση;

Κ. Από τους μουσουλμάνους μάλλον όχι.

-.. Επειδή ήταν μουσουλμάνοι, ήταν επικίνδυνοι;

Ρ. Και όταν λέμε μουσουλμάνοι, ήταν Πομάκοι έτσι, ήταν Πομάκοι οι περισσότεροι. Θυμάσαι τον Κεχαγιά… αυτό είναι στην πορεία… που ζήτησε άδεια να πάει στο χωριό του, παντρεμένος ήτανε με δύο παιδιά, και ζήτησε άδεια και του λέει ο διοικητής ΄΄άδεια; Φυλακή΄΄. Και το παιδί όπως ήτανε ένα κεφαλόσκαλο, όπου μίλαγαν εκεί σαν χώρος αναφοράς, πέφτει με το κεφάλι κάτω, ήταν γύρω στους 80 πόντους με 90, πέφτει με το κεφάλι κάτω για να τον πάνε στο νοσοκομείο μπας και πάρει άδεια να πάει στην οικογένεια του.

-. Στράτο πόσοι ήτανε πάνω κάτω οι μουσουλμάνοι και πόσοι ήτανε οι υπόλοιποι …Και το ρωτάω αυτό γιατί; Γιατί τους μουσουλμάνους, δεν καταλαβαίνω με ποια λογική τους μάζεψαν για να τους πάνε, εσάς να καταλάβει κανείς ήσασταν κομμουνιστές, ήσαστε αριστεροί, ήσασταν αντιχουντικοί, σας φοβόντουσαν, τους μουσουλμάνους γιατί;

Κ. Αν δεν κάνω λάθος, εκείνη την εποχή υπήρχε και μια ένταση με την Τουρκία, και φοβόντουσαν μήπως γίνει κάποια στιγμή κάποια σύρραξη ελληνοτουρκική, και είχαν πάρει τα μέτρα τους και για τους μουσουλμάνους.

-. Δηλαδή μάζεψαν από αυτούς τα πιο ακραία στοιχεία;

Κ. Ναι. Πιθανόν δηλαδή και αυτοί οι μουσουλμάνοι να ήταν οι πιο χαρακτηρισμένοι… Δηλαδή αυτούς που φοβόντουσαν ότι οι γονείς τους και τα λοιπά, θα ήταν συνδεδεμένοι με προξενιά και λοιπά, διότι όντως μετά από 1 – 2 μήνες έγιναν αυτά που έγιναν σε Κύπρο.

-. Να πούμε ότι η αναλογία χριστιανών – μουσουλμάνων ήτανε 50 – 50;

Ρ. Όχι, όχι δεν νομίζω τόσο. Δηλαδή αν όπως λέμε ήτανε 80 – 90{σύνολο}, οι 30 να ήταν μουσουλμάνοι και οι υπόλοιποι να ήταν …Έτσι πρέπει να ήτανε … και ένας άλλος λόγος που πιθανόν να είναι, για να μην είμαστε όλοι ομοεθνείς και ομοϊδεάτες, οπότε ήταν πιο εύκολο να γίνει μια σύνδεση μεταξύ μας. Να, ήτανε εκείνα τα στοιχεία που δεν τα ξέραμε και είχαμε και φόβο έτσι. Δηλαδή εγώ τον ήξερα τον Κεχαγιά, ήξερα τον Σελιτζαλή, ήξερα κάποιους από το τάγμα ή στην πορεία. Αλλά θα τους ήξερα όλους, θα μπορούσα να καταλάβω αν είναι αγνοί να εξωτερικεύσω αυτά που ένοιωθα;

-. Στράτο πως αιτιολόγησαν τώρα αυτοί που σας μιλάγανε στη Βέροια καταρχήν ή και στο Γάβρο μετά, το ότι σας πάνε εκεί πέρα, τι σας είπανε δηλαδή;

Ρ. Ότι πάμε να κάνουμε κάποια οχυρωματικά έργα απλά, πολύ απλά.

Κ. Η δουλειά που κάναμε ήτανε έδρα τάγματος κάτω από την γη. Αυτό κάναμε εκεί.

Ρ. Το οποίο έγινε … Που θα μπορούσε να γίνει με έναν εκσκαφέα μέσα σε δύο μέρες και θα τελείωνε.

-. Τι συνέβη τώρα στον Γάβρο; Για να δούμε.

Ρ. Όταν ξεκινήσαμε από τη Βέροια με τα Ρέο και τα άλλα στρατιωτικά αυτοκίνητα, για να πάμε προς τον Γάβρο, εμείς δεν ξέραμε που πηγαίναμε, ή τουλάχιστον να μιλάω προσωπικά γιατί κάποιοι μπορεί να ξέρανε, να είχαν ακούσει. Περάσαμε από χωματόδρομους, η σκόνη απεριόριστη σε όλη την διαδρομή …. Μάιος του ’74. Δεν θυμάμαι να σταματήσαμε και πουθενά για να φάμε ή να μας δώσουνε κάτι, και φτάσαμε γύρω στις 5 η ώρα το απόγευμα εκεί στο χωριό, στο Γάβρο. Μας πήγανε στο σχολείο το οποίο είναι πλάι στην εκκλησία, και κατεβήκαμε.

Κ. Να πω κάτι που ίσως είναι δύσκολο, για να ξέρεις τι είναι Γάβρος. Ο Γαβρος λοιπόν είναι ένα χωριό, μαζί με 4-5 άλλα, (υπάρχει και κάποιο όνομα όλα μαζί το οποίο δεν το θυμάμαι τώρα) ένα χωριό το οποίο πριν τον πόλεμο είχε 700 κατοίκους και μετά έμεινε με 70, και περίπου τόσους βρήκαμε και εμείς, διότι όλοι οι άλλοι έφυγαν πολιτικοί πρόσφυγες…

-. Ακολούθησαν το στρατό τον αντάρτικο;

Κ. Στη Γιουγκοσλαβία. Υποθέτω ότι μάλλον ήτανε και από αυτούς που λέμε ντόπιους, δηλαδή τους Σλαβομακεδόνες και τα λοιπά. Υποθέτω, δεν είμαι σίγουρος. Ήτανε από τα χωριά που δεν ήταν ποντιακά, δεν ήταν προσφυγικό, ήτανε ντόπιο. Λοιπόν, ένα χωριό κατά συνέπεια σχεδόν εγκαταλελειμμένο, τα περισσότερα σπίτια ακατοίκητα, τίποτα όπως τα είχανε… τη θέση, από τη μη συντήρηση και ένα χωριό στο οποίο υπήρχε αστυνομοκρατία με καπετάνιο εκεί πέρα τον παπά. Για τον οποίο σας είχα πει, θυμάσαι τι;…

-. Όχι, δεν θυμάμαι για λέγε …

Κ. Την πρώτη μέρα που πήγαμε στο Γάβρο, και θα συνεχίσει μετά ο Στράτος, εμείς αμέσως θέλαμε να πάρουμε τηλέφωνο τους δικούς μας γιατί ανησυχούσαν … Το μοναδικό τηλέφωνο του χωριού ήταν βεβαίως στο σπίτι του παπά και εκεί που περιμέναμε ουρά, μας είδε ο παπάς προφανώς λίγο μορφωμένους και ποιος ξέρει, μας εξέλαβε για αξιωματικούς, δεν ξέρω σαν τι μας εξέλαβε και άρχισε να μας λέει την ιστορία του. Ο οποίος ήταν μάγειρας του στρατού στον εμφύλιο, μας είπε και εκείνη την ιστορία την οποία σου επαναλαμβάνω τώρα. Ήτανε το Μάλι Μάδι, (ο Γάβρος είναι στο βουνό Μάλι Μάδι), το οποίο είναι ανάμεσα στο Γράμμο και στο Βίτσι, ήτανε δηλαδή στο κέντρο του εμφυλίου πολέμου, των μεγάλων αγώνων. Έδωσε εντολή ο στρατός να επιτεθούν στους αντάρτες, δεν ξεκίνησε η πρώτη γραμμή και βγάλανε οι αξιωματικοί τα περίστροφα και σκότωσαν 80;… 80 φαντάρους. Την δεύτερη μέρα …

-. Αυτά στα έλεγε ο παπάς;

Κ. Ο παπάς μας τα …

Ρ. Ναι, ναι.

Κ. Ο παπάς, οποίος ήτανε ο χαφιές του χωριού και ο μάγειρας του στρατού τότε. Και τη δεύτερη μέρα ξαναδίνουν εντολή για επίθεση, πάλι δεν ξεκίνησε ο στρατός και σκότωσαν 120 της πρώτης γραμμής, οι αξιωματικοί. Την τρίτη μέρα πλέον ο στρατός επιτέθηκε εναντίον των ανταρτών. Και τον ρώτησα ΄΄δε μου λες παπά και τι τους κάνατε μετά τους 200 σκοτωμένους ανθρώπους΄΄; ΄΄Τους έστειλαν σπίτι τους; ΄Και τι τους είπατε, ότι τους σκότωσαν οι αντάρτες;’’ Και είναι αυτό ένα στοιχείο να το έχουμε υπόψη μας.

-. Στην επίθεση δηλαδή στο Μάλι Μάδι στον εμφύλιο; Αν ανατρέξει κανείς σήμερα στα αρχεία που έχουν ήδη εκδοθεί και δει (…)

Ρ. … σκότωσε τους 200 που σώθηκαν από τους αντάρτες.

Κ. Αυτοί δηλαδή οι 200 εμφανίστηκαν επισήμως ως σκοτωμένοι στη μάχη. Ενώ δεν σκοτώθηκαν στη μάχη, τους σκότωσαν οι αξιωματικοί τους. Τέλος πάντων, και αυτός επειδή οι περισσότεροι ήταν αριστεροί και φύγανε και οι άλλοι πιθανόν να ήτανε αριστεροί και να έμειναν και να αλλαξοπίστησαν για να μπορούν να επιβιώσουν. Απ’ το χωριό. Και δεν είχανε εμπιστοσύνη σε κανέναν, τον άφησαν παπά εκεί για να έχουν…. τον έκαναν παπά τον μάγειρα και τον άφησαν εκεί για να ελέγχουν, να τους δίνει πληροφορίες, να ελέγχουν την κατάσταση. Σ’ αυτό το χωριό πήγαμε, σε ένα εγκαταλελειμμένο σχολείο και δίπλα ακριβώς μια εκκλησία που υπολειτουργούσε. Το ’74. Οι μισοί κοιμόμασταν στο σχολείο κάτω ξάπλα και οι άλλοι μισοί στην εκκλησία.

-. Και υποτίθεται ότι ήσασταν μια στρατιωτική μονάδα, ένας λόχος ο οποίος είχε αποστολή εκεί να φτιάξει;

Κ. Να φτιάξει την έδρα του τάγματος. Φεύγαμε με τα πόδια πρωί, τρώγαμε ένα τσάι χωρίς ζάχαρη με μια γαλέτα προπολεμική, αυτό ήταν το πρωινό μας και ξεκινούσαμε ποδαρόδρομο 1½ χιλιόμετρο. Έχω πάει πολλές φορές. Όποτε πάω περνάω και βλέπω και το τάγμα κάτω από την γη. Δηλαδή πάω επίτηδες, κάνουμε το δρομολόγιο επίτηδες να πάμε από Φλώρινα Καστοριά ή ανάποδα για να περάσουμε από εκεί. Και σκάβαμε μέχρι το μεσημέρι, μας αφήνανε μια ώρα για να φάμε και μετά συνέχεια, μέχρι το απόγευμα. Και μερικές φορές όταν έφερναν τα ρέο τα μπλόκια ή τις πλάκες τις… και μετά βάζαμε πλάκες.

-. Γιατί το βλέπεις περίεργο Νίκο ότι σκάβατε για να γίνει αυτό το έργο. Πως θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά δηλαδή;

Κ. Κοίταξε, όπως είπε και ο Στράτος θα μπορούσε να μπει μια μπουλντόζα να το κάνει, εμείς το κάναμε με κασμά και φτυάρι. Καψόνι. Και σε συνθήκες που, σου λέω, μου θυμίζανε αυτά που διάβαζα για Μακρονήσια και πάνω που ήτανε στη Πιερία, στο Κολινδρό ήτανε; Μονάδες ανεπιθύμητων στους παλιούς τους αντιστασιακούς που… ο Άρης είχε κάνει εκεί φαντάρος. Τέλος πάντων δεν θυμάμαι.

-. Μονάδες σκαπανέων λεγόντουσαν, για πες το όμως.

Κ. Ναι, οι συνθήκες ήτανε ότι από πάνω ο αξιωματικός και οι λοχίες με βέργα, αν κάποιον… ήμασταν ζευγάρι, εγώ ήμουνα με τον Στράτο ζευγάρι, δηλαδή ο ένας είχε κασμά και ο άλλος φτυάρι. Έπρεπε ο ένας από τους δύο να δουλεύει εάν σε έβλεπαν … καθόντουσαν και οι δύο με τη βέργα από πάνω. Χτυπούσαν βέβαια.

-. Ποιοι δέρνανε;

Κ. Ο ανθυπολοχαγός … ένας έφεδρος ανθυπολοχαγός ήτανε.

Ρ. Δημήτρης Μπάτης νομίζω λεγότανε ένας …Μάλιστα τσακωθήκαμε, παίξαμε κανονικό ξύλο πάνω στον γυναικωνίτη … Αλλά ένα χαρακτηριστικό για το πόσο άσχημα ήτανε, είναι αυτό που είχε πει ο Νίκος μια φορά. Λέει ήμουνα κάτω στην Αίγινα, σε ένα κελί μικρό και καθόμουν …

-. Στάσου, στάσου, Στράτο πες το από την αρχή. Λες τώρα ότι διηγούτανε ο Νίκος ο Καργόπουλος σε σένα …… μία περίπτωση που …

Ρ. … όταν ήταν στη φυλακή …

-. Σε ποια φυλακή; Στου Αβέρωφ;

Ρ. Ότι δεν είχε τι να κάνει μέσα, στο κελί και …

Κ. Ήμουνα μαζί με τον Γιάννη τον Στρατή, στο ίδιο κελί ήμασταν, και παίζαμε με το γιογιό μπάσκετ …

Ρ. … και παίζανε μπάσκετ με τα κουκούτσια από τις ελιές … τα πέταγε μέσα στο γιογιό… και λέει εκεί σίγουρα πέρναγα πιο καλά απ’ ότι εδώ πέρα …

Κ. Όχι μόνο εκεί, και στην ασφάλεια. Δηλαδή έχω περάσει από ασφάλεια, από φυλακές και από τον στρατό. Οπωσδήποτε ο στρατός, ήτανε το χειρότερο απ’ όλα… Όχι μόνο στο Γάβρο, και στη Κόρινθο που παρουσιάστηκα μαζί με τον Παπαπέτρου, ήμασταν εκεί και μαζί με τον Γιώργη τον Μέρμηγκα τον δημοσιογράφο της Ελευθεροτυπίας που είναι στο οικονομικό ρεπορτάζ. Βέβαια ο Γιώργης ο Παπαπέτρου έφυγε, μαζί παρουσιαστήκαμε αλλά μετά επενέβη μάλλον ο πατέρας του, ο οποίος νομίζω ήταν στρατιωτικός γιατρός, δεν ξέρω αν ζει ο άνθρωπος ακόμα, και τον απολύσανε τον Γιώργο, ξανάγινε πολίτης δεν ξέρω.. επικαλέστηκε… Αλλά με τον Μέρμηγκα, ήμασταν στη Κόρινθο συνέχεια μαζί… Η Ε.Σ.Ο. είχε είδη παρουσιαστεί νομίζω τέλη Οκτωβρίου… οκτώ ή τρεις Νοεμβρίου νομίζω το 72 έπρεπε να παρουσιαστώ μου ‘ρθε δυο τρεις μέρες πριν το χαρτί ότι πρέπει σε λίγες μέρες να παρουσιαστείς στην Κόρινθο και δεν θυμάμαι αν είχε και αιτιολογία, αυτό που θυμάμαι πάντως υπήρχε υπογραφή του Παπαδόπουλου ο οποίος υπέγραψε την στράτευση μου ως Υπουργός Εθνικής Άμυνας. Και πήγαμε εκεί πέρα και οι δυο μας με τον Παπαπέτρο, διότι δεν είχαμε περάσει από γιατρούς προφανώς, όπως όλος ο άλλος κόσμος, γιατί πήγαμε καθυστερημένοι 15 ημέρες δε ξέρω ‘γω πόσο, και πήγαμε στην Τρίπολη, στους γιατρούς, κάτσαμε εκεί 2-3 μέρες δεν ξέρω πόσο και επιστρέψαμε.

-. Τι σας κάνανε λοιπόν στη Κόρινθο, και λες ότι πέρασες άσχημα;

Κ. Στο στρατό δεν με ακούμπησαν, δηλαδή το ξύλο εγώ το έφαγα στην ασφάλεια, δεν το έφαγα στο στρατό …

-. Κι όμως λες Νίκο στο στρατό πέρασες χειρότερα.

Κ. Ήτανε η ψυχολογική πίεση τόσο … ήτανε επώδυνη πραγματικά, υπέφερα δέκα φορές περισσότερο στο στρατό, παρότι δεν με ακούμπησαν σε όλη τη διάρκεια της θητείας μου, παρά στην ασφάλεια που με δέρνανε….

-. Υπέφερες ως Καργόπουλος;

Κ. Ναι.

-. … ή σαν στρατεύσιμος μαζί με όλους τους άλλους τότε;

Κ. Ως Καργόπουλος.

-. Άρα υπήρχε ιδιαίτερη μεταχείριση, για σένα;

Κ. Φυσικά. Φυσικά υπήρχε ιδιαίτερη μεταχείριση. Και όχι μόνο στη Κόρινθο, και μετά τη Κόρινθο, τώρα ανακατεύουμε τα θέματα όμως …

-. Όχι, δεν τα ανακατεύουμε, και μια και αναφερθήκαμε στη Κόρινθο, που ήταν κέντρο προπαιδεύσεως, να το κλείσουμε αυτό.

Κ. Κοίταξε στη Κόρινθο δεν ήξερα αν θα ζω μετά την επόμενη μέρα, δεν το ‘ξερα αυτό, και μάλιστα …

Ρ. Ήτανε ψυχολογικός ο πόλεμος εκεί πέρα πιο πολύ, δεν ήτανε …

-. Δεν θυμάσαι ονόματα;

Κ. Θυμάμαι τον λοχαγό, κοίταξε, καταρχήν μου φωνάζανε για να τραγουδάω τα τραγούδια τους που δεν τα τραγουδούσα. Και ήτανε πραγματικά άσχημο, να είσαι σε έναν λόχο και σε μια διμοιρία και να τραγουδάνε όλοι και να είσαι ο μόνος που δεν τραγουδάς. Να σου επιτίθενται, να σε σπρώχνει, να σου φωνάζει και τα λοιπά, ή ξέρω ‘γω πήγαμε στο Θενεό…

Ρ. Στην πηγάδα να αποτίσουμε φόρο τιμής.

Κ. … και κοίταξε να δεις, δε θυμάμαι τι μου λέγαν να κάνω, δήλωση να κάνω, να αλλάξω μυαλά …Θενεό… κάτι αντίστοιχο του Μελιγαλά … υπήρχε μνημείο. Και μου είχανε πει ότι, αν εκεί στο Θενεό πια δεν αλλαξοπιστήσεις, να ξέρεις ότι δεν θα γυρίσεις στη Κόρινθο πίσω, αλλά αυτό σου λέω ήτανε καθημερινό, και το κλίμα ήτανε πραγματικά ότι δεν ήξερες αν θα ζήσεις ή όχι, το ίδιο ήτανε και στο Γάβρο βέβαια. Ενώ στη φυλακή, στη φυλακή ή και στην ασφάλεια ακόμη, ήσουνα σίγουρος ότι θα ζήσεις την άλλη μέρα, ήξερες ότι είσαι κρατούμενος πολιτικός, ήξερες ότι υπάρχει μια διεθνής συμπαράσταση, ότι σε παρακολουθούν, ξέρουν οι συγγενείς σου που είσαι, στην Ευρώπη ξέρω ‘γω κάποιοι ξέρανε ότι … εκεί πέρα ήμασταν χαμένοι …

-. Οι οικογένειες σας Νίκο δεν ξέρανε ότι είσαστε στο Γάβρο;

Κ. Το ξέρανε, γι’ αυτό πήραμε και τηλέφωνο, το ξέρανε αλλά σου λέω για την Κόρινθο …

Ρ. Το μάθανε όταν φτάσαμε δηλαδή, έτσι;

Κ. Δε σου κρύβω και το εξής, είχα ετοιμαστεί και να την κοπανήσω από την Κόρινθο, γιατί λέω χαμένος για χαμένος, βέβαια το ίδιο είχαμε και στο Γάβρο, θα τα πούμε αυτά, ξεκινήσαμε μια μέρα να πάμε με τα πόδια στην Αλβανία … και στον Γάβρο δεν ξέραμε αν θα ζούμε την άλλη μέρα και μυρίζαμε ένα κλίμα, ότι πρόκειται να μας φάνε, τότε λέμε χαμένοι για χαμένοι ήμαστε …

-. Στάσου, στάσου Νίκο ένα λεπτό να γυρίσουμε στο Γάβρο. Είπατε ότι οι συνθήκες εργασίας και υπηρεσίας εκεί … ήταν φοβερές. Σκάβατε κασμά …και φτυάρι, κατά ζευγάρια και αν προς στιγμήν σταματούσε κάποιος έπεφτε ξύλο από τον ανθυπολοχαγό τον έφεδρο τον Δημήτρη Μπάτη. Ιεραρχικά ανώτεροι δεν υπήρχαν εκτός από τον Μπάτη;

Κ. Αυτός ήτανε εκεί, δεν ξέρω αν κάποια στιγμή ήρθε και κανένας ανώτερος …

-.. Άλλες συνθήκες υπηρεσίας εκεί;

Ρ. Όταν φτάσαμε την πρώτη μέρα, θα αναφέρω κάτι το οποίο δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Πρώτη μέρα που φτάνουμε στον Γάβρο, κατεβαίνουμε από τα ρέο. Μας πηγαίνουν από το πάνω μέρος από το σχολείο και από την εκκλησία είχε ένα κενό, ένα άπλωμα και μπαίνουμε σε σειρά όλοι και αρχίζει ο διοικητής μας πλέον, να λέει ποιες θα είναι οι συνθήκες, πως θα δουλεύουμε, πότε θα ξυπνάμε και άρχισε ένα λόγο μεγάλης διάρκειας. Και κάποια στιγμή ένα παιδί Γεράσιμος από Κεφαλονιά το άλλο δεν το θυμάμαι, λέει ΄΄τι θα γίνει, έχουμε ξελιγωθεί στη πείνα΄΄. Το λέει σιγά, ώστε να μην ακουστεί από το λοχαγό…, όχι τρία αστέρια, όχι, δυο είχε, τον λέγαμε λοχαγό, δυο είχε.

Κ. Αλλά τον λέγαμε λοχαγό.

Ρ. Ήτανε ο ανώτερος στη μονάδα αυτή. Αλλά κάτι άκουσε το αυτί του, και γυρίζει και λέει ΄΄ποιος είπε κάτι, τι είπε;΄΄. Και σηκώνεται με θάρρος, ο Γεράσιμος, και λέει ΄΄εγώ κύριε λοχαγέ μου΄΄, λέει ΄΄για έλα εδώ παιδί μου΄΄. Εμείς ήμαστε σε παράταξη. Βγαίνει κοντά ο Γεράσιμος ακολουθεί τον λοχαγό και ο λοχαγός κάτι του έλεγε, ότι ΄΄πρέπει να ήμαστε υπάκουοι, για να περάσουμε καλά, δεν πρέπει να έχουμε αντιδράσεις, και εγώ ξέρω τι θα κάνω΄΄, και όπως προχώραγαν μερικά βήματα, κάποια στιγμή κάνει με τον αγκώνα του, τον χτυπάει τον Γεράσιμο στην κοιλιά και κατευθείαν γροθιά στη μούρη και τον πετάει κάτω. Ήταν η πρώτη επαφή μας μ’ αυτόν. Εγώ δεν τον ήξερα, ήμουνα στο 613.

-. Πως τον λέγανε Στράτο;

Ρ. Ναι δεν ξέρω, αυτό το όνομα μου έχει μείνει, μου ΄χει μείνει όπως του Φαρμάκη, που τον είχα ‘γω συνταγματάρχη πάνω στο 613.

-. Φαρμάκης, πρέπει να πεις τι ήταν ο Φαρμάκης.

Ρ. Συνταγματάρχης στο 613, ο οποίος μετά την μεταπολίτευση, γιατί επιστρέψαμε πάλι στα τάγματα μας, μας έβαζε να κάνουμε κάθε μέρα παρέλαση μπροστά του. Ο άνθρωπος αν παίρνανε φαντάρους μέχρι 1.50 {μέτρο}, αυτός ήτανε 1.50 και κάτι, τόσος δα. Είχε πάρει μέρος και στη δίκη, ήτανε αυτός που έχει, λέγανε, φέρει δώρα από την Κρήτη κάτι χρυσά ρολόγια στους, πρωτεργάτες της ΄΄επανάστασης΄΄, λοιπόν …

-. Ένα λεπτό, ένα λεπτό Στράτο. Ο Φαρμάκης ήτανε συνταγματάρχης;

Ρ. Χρήστος Φαρμάκης. Μονάδα στο 613. Δροσάτο Κιλκίς.

-. Στο Δροσάτο, όταν σε μεταθέσανε εκεί, σε τοποθέτησαν εκεί μετά από την προπαίδευση σου. Αυτός λοιπόν, χουντικός αξιωματικός, πήγε και στη δίκη των χουντικών, αλλά ξέρεις και περίπτωση όπου είχε φέρει χρυσά ρολόγια;

Ρ. Δεν ξέρω, δεν το εξετάζω σαν δώρο. Τα είχε φέρει στον Παπαδόπουλο, Μακαρέζο, Πατακό, όταν υπηρετούσε στην Κύπρο. Αυτός μας έβαζε μετά την μεταπολίτευση, να φωνάζουμε ΄΄ζήτω η επανάσταση΄΄. Έλεγε, ότι όποιος σκοτώσει Τούρκο ή κομμουνιστή είναι ένα βήμα κάτω από τον θεό. Τέλος πάντων, ήτανε ο άνθρωπος που έβαζε όλο το τάγμα και υποδιοικητή, Σαρκόπουλο Γεώργιο στο 613, να τρέχουμε γύρω από το χώρο του τάγματος, γιατί λέει ΄΄παρατηρώ μια μεγάλη νωχέλεια κύριε υποδιοικητά, οδηγήστε όλο το τάγμα τροχάδην γύρω από το χώρο του τάγματος΄΄. Δηλαδή καθημερινό καψώνι.

-. Μάλιστα ο Φαρμάκης λοιπόν αυτός …

Ρ. Δεν ήτανε πάνω στο Γάβρο …

-. Τον οποίο δεν τον ξεχνάς;

Ρ. Τον οποίο είπα ότι αν τον βρω, όσο χρονών και να είμαι, θα τον δείρω…. γιατί πραγματικά μου έκανε πάρα πολλά, όσα πέρασα εκεί. Τέλος πάντων στο Γάβρο λοιπόν, γυρίζει ο λοχαγός, χτυπάει με αγκωνιά στο στομάχι τον Γεράσιμο κατευθείαν γροθιά και τον πετάει κάτω. Εμείς όλοι παγώσαμε, παγώσαμε, ήταν η πρώτη αντιμετώπιση, δεν ξέρω Νίκο αν το θυμάσαι;

Κ. Για να … δεν το θυμάμαι, σου λέω η μνήμη μου είναι κακιά, προφανώς ήτανε ένα μήνυμα σε όλους ότι εδώ πέρα όποιος κάνει το παραμικρό πέθανε.

Ρ. Ναι.

Κ. Κάποια τέτοια πράγματα… εγώ σου λέω, το μόνο που θυμάμαι, είναι ότι στο Γάβρο είχαμε την αίσθηση ότι δεν ξέραμε αν θα ζούμε την άλλη μέρα.

Ρ. Πέρναγαν οι μέρες, την ίδια μέρα ξαπλώσαμε στο σχολείο, σε μια αίθουσα 16 άτομα, σε ένα χώρο που δεν νομίζω ότι ήτανε πιο μεγάλος …, ο ένας δίπλα στον άλλον. Και θυμάμαι ότι έβρεξε, τη δεύτερη μέρα πρέπει να έβρεξε, και εγώ κοιμόμουν δίπλα από τον Γιάννη τον Τουρλίδα, που λέγαμε, και έσταζε από το ταβάνι και του λέω του Γιάννη, ΄΄σε παρακαλώ κάνε λίγο πιο πέρα το κεφάλι σου, για να έρθω και εγώ΄΄ γιατί έσταζε στο κεφάλι μου η βροχή. Οι άλλοι κοιμόντουσαν απάνω στο γυναικωνίτη της εκκλησίας … το πρωί ξυπνάγαμε, είχε μια βρύση πίσω από την εκκλησία που έπρεπε εκεί να πάμε να πλυθούμε και οπωσδήποτε να ξυριστούμε, δεν μπορούσε να είμαστε στρατιώτες αξύριστοι, παίρναμε στον ώμο κασμάδες, φτυάρια, τα εργαλεία τέλος πάντων και πηγαίναμε στο χώρο όπου είχανε για να κάνουμε το έργο αυτό, όπως είπε ο Νίκος ζευγάρια – ζευγάρια, αν καθόταν ο ένας έπρεπε να δουλεύει ο άλλος, διαφορετικά είχαμε επιπλήξεις … και ξύλο και ξύλο, εντάξει; Ήτανε από πάνω αυτοί που επέβλεπαν, αλλά το έργο είχε μια έκταση, οπότε, αν ήσουνα στην άκρη και ο αξιωματικός ήτανε στην άλλη άκρη, ώσπου να ‘ρθεί … όχι μόνο ο Μπάτης, γιατί ήτανε και οι λοχίες, εσύ μπορούσες να κλέψεις λίγο χρόνο, αλλά σίγουρα …

Κ. Εμείς προσπαθούσαμε να είμαστε τυπικοί …γι’ αυτό δεν φάγαμε και ξύλο εμείς.

Ρ. Στο δρόμο δεν υπήρχε μέρα, τουλάχιστον εγώ, που να μην δω φίδι, είτε ζωντανό, είτε σκοτωμένο.

-. Άρα, ένα λεπτό Στράτο, η απειλή που σας είχε πει ο άλλος στη Βέροια, ότι αν γλιτώσετε από τις νάρκες …θα σας φάνε τα φίδια, και αν γλιτώσετε από τα φίδια;

Ρ. Όχι, όχι, λύκους. Στην πορεία θα πούμε, που είχαμε δει, δεν ξέρω αν το θυμάσαι;

Κ. Θα τα πούμε αυτά. Πάντως δουλεύαμε μέχρι το απογευματάκι, βράδυ, ήτανε και καλοκαίρι, δηλαδή η μέρα ήτανε μεγάλη και φτάναμε στο χωριό σχεδόν όταν νύχτωνε. Και μάλιστα, θυμάμαι και μερικές φορές δουλεύαμε, όταν έφερναν τα ρέο αυτές τις πλάκες τις τσιμεντένιες, τα ταμπλό, τα πλαίσια, θυμάμαι μερικές φορές που φέρνανε τα ρέο γύρω – γύρω και μας φωτίζανε με τους προβολείς και δουλεύαμε μέχρι και βράδυ.

-. Αυτό το έργο τελείωσε Νίκο;

Κ. Αυτό, όταν έγινε η μεταπολίτευση νομίζω, την επόμενη …

Ρ. Όχι η μεταπολίτευση, όταν έγινε το πραξικόπημα κάτω στη Κύπρο, μας πήραν και μας γύρισαν στις μονάδες Νίκο …. Γιατί γυρίσαμε, τουλάχιστον εμείς για το 613 και το τάγμα μας είχε πάει πάνω στο Μπέλες …Γιατί είχαμε πάει; Γιατί είχε γίνει το πραξικόπημα του Σαμψών, κάτω στη Κύπρο και μας ετοίμαζαν για να μας πάνε εκεί. Η μεταπολίτευση έγινε μετά τις 24 …

-. Το πραξικόπημα εννοείς, τον Ιούλιο του 74;

Ρ. … και μας γύρισαν στα τάγματα, θυμάσαι, μας πήγανε μάλιστα από το Αντάρτικο που λες από εκείνη την διαδρομή, δεν γύρισαν μέσα από τη Καστοριά…κάναν τον κύκλο από πάνω …

Κ. … από το αντάρτικο και ήρθαν με το τρένο από Φλώρινα και ήρθαμε στις μονάδες μας.

-. Άρα σας πήραν πριν την μεταπολίτευση δηλαδή, τουλάχιστον κάποιους από εσάς, σας πήγανε στις μονάδες σας με αφορμή το …

Κ. Θυμάμαι και εγώ, τώρα το θυμάμαι κι εγώ όταν γύρισα βέβαια το τάγμα μου ήτανε πάνω στο Μπέλες, θυμάμαι ότι ήτανε ακόμα χούντα,

-. Άρα είστε στον Γάβρο 3 μήνες, Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο.

Ρ. Ήτανε κυριολεκτικά, καταναγκαστικά τα έργα. Δεν είχαμε για μπάνιο που να πλυθούμε και θυμάμαι ότι πηγαίναμε στις πηγές του Αλιάκμονα και κάναμε μπάνιο. Είχαμε βάλει έναν κορμό δέντρου κάθετα, για να σταματάει λίγο το νερό και να γίνεται πιο βαθύ, αλλά δεν ξέρω αν θυμάσαι, τις νεροφίδες που κυκλοφορούσαν και εγώ ως πρωτευουσιάνος δεν ήξερα τι είναι και φοβόμουνα και θυμάμαι έναν χωριάτη, Βασίλη, πολύ βλάχος αυτός με τα πρόβατα ασχολιότανε, που έπιανε τις νεροφίδες, από το λαιμό και τις κούναγε και εμείς λέγαμε, ΄΄ρε Βασίλη, τι κάνεις;΄΄ Και εκεί κάναμε μπάνιο.

Κ. Τρέχαμε γρήγορα, γρήγορα, είχαμε μια ώρα, για να φάμε και εμείς προσπαθούσαμε σ’ αυτήν την ώρα να κάνουμε μπάνιο και να φάμε, για να είμαστε πίσω στην ώρα μας.

Ρ. Δίπλα από το Γάβρο, όχι πολύ μακριά, είναι ένα χωριό, Κρανιόλα νομίζω λεγότανε έτσι; Όπου είχανε προβλέψει τότε οι χουντικοί να το κάνουνε … ε πως το λένε σαν δήμο …

-. Πως σας φερότανε Νίκο, ο κόσμος;

Κ. Εμείς είχαμε πιάσει παρτίδες κυρίως με 2 οικογένειες, εκεί στο Γάβρο. Ένας Λάμπρος Μπίσχου, ή Μπίσχος, τον οποίο τον είδα και μετά όταν πήγαινα, μάλιστα μας ταΐσε και δυο φορές στο σπίτι του. Λοιπόν εμείς είχαμε παρτίδες μ’ αυτόν, ο οποίος σιγά – σιγά ξεθάρρεψε και μας έβαζε και στο σπίτι του και βλέπαμε και ποδόσφαιρο …

Ρ. Και αν θυμάσαι, όταν ήρθε ο πατέρας σου ο συχωρεμένος, κλειστήκατε χωρίς υπερβολή μια ώρα μέσα σ’ ένα δωμάτιο … με τον πατέρα του και μείνανε στο Γάβρο, Αντώνη.

-. Σε επισκέφτηκε;

Ρ. Δεν τον επισκέφτηκε απλά για να τον δει, ήτανε μετά από την απόφαση που είχαμε πάρει για να την κοπανήσουμε …

-. Να δραπετεύσετε από το Γάβρο δηλαδή, προς τα πού;

Ρ. Βλέπαμε λοιπόν, ότι η κατάσταση αυτή κάθε μέρα χειροτερεύει και όταν λέμε χειροτερεύει …. Στην αρχή υπήρχε ένα πνευματικό κέντρο να το πούμε, όπου πηγαίναμε για να παίξουμε λίγο πινγκ – πονγκ, κάνα τάβλι, εκεί στο χωριό. Μετά όμως, μας απαγόρεψαν να πηγαίνουμε οι απλοί φαντάροι και έπρεπε να πηγαίνουν πρώτα οι λοχίες, και αν υπήρχε περιθώριο να παίξουμε και εμείς ένα πινγκ – πονγκ. Μετά, αν από κάποια ώρα και αργότερα κυκλοφορούσαμε είχαμε επιπτώσεις. Δηλαδή τιμωρίες της μορφής ότι δεν έχει φαΐ, ξέρω ‘γω καψόνια, αγγαρείες τέτοια πράγματα.

Κ. Τις έξι μέρες της εβδομάδας, δουλεύαμε από το πρωί μέχρι το βράδυ και την Κυριακή μόνο δουλεύαμε από το πρωί μέχρι το μεσημέρι. Είχαμε δηλαδή ελεύθερο μόνο την Κυριακή από το μεσημέρι μέχρι τις εννιά το βράδυ, μου φαίνεται …

-. Νίκο οι σχέσεις με τα παιδιά τα άλλα;

Κ. Τους φαντάρους; Ε κυρίως κάναμε παρέα εμείς οι τρεις … εγώ, ο Στράτος και ο Γιώργος ο Τζαμανί, έτσι δεν είναι; Αλλά κάναμε και με τα άλλα παιδιά …

Ρ. Κοίταξε, κάναμε και με τα άλλα τα παιδιά, μην ξεχνάς ότι κάποια βράδια φεύγαμε όταν οι άλλοι μένανε στο τάγμα, ας το πούμε τάγμα το χώρο εκεί που μέναμε, και πηγαίναμε σε μια θέση πίσω από το χωριό και εκεί ήταν που τραγουδούσαμε …

Κ. Από Γιάννη Πάριο, μέχρι Νάτσιο, μέχρι Θεοδωράκη …

-. Είπες τώρα κάποιον Εμμανουήλ. Τον αναφέρατε για πρώτη φορά, Εμμανουήλ;

Κ. Αυτός ο ηθοποιός. Ήτανε από τότε …Πρέπει να ήτανε ‘Β’ αυτός, χαρακτηρισμένος ‘Β’ …δεν ξέρω αν ήτανε οργανωμένος αλλά ήτανε αριστερό παιδί.

-. Εσύ Νίκο δεν ανέφερες τι ήσουνα πριν την χούντα.

Κ. Εγώ ήμουνα από τα …ήρθε η ασφάλεια στο σπίτι να με συλλάβει, όταν ήμουνα με κοντά πανταλονάκια για πρώτη φορά …Δημοτικό πήγαινα, είχα κάτι ξαδέρφια στην εξορία και αλληλογραφούσαμε ποιος ξέρει …’50 τόσο, ξέρω γω πόσο ’50 …

-. Πότε είσαι γεννημένος;

Κ. Το ’48. Και έγραφα στα ξαδέρφια μου, ποιος ξέρει τι τους έγραφα εκεί μέσα …και έρχονται μια μέρα … εγώ δεν το θυμάμαι, η μάνα μου το ΄πε μετά που μεγάλωσα. Ήρθανε δυο ασφαλίτες να με συλλάβουνε …΄΄Τον Νίκο τον Καργόπουλο, τι τον θέλετε;΄΄, λέει η μάνα μου. Κατάλαβε ότι ήταν ασφαλίτες. Λέει, ΄΄είμαστε ασφάλεια΄΄, ΄΄να τος εδώ ο Νίκος από δώ΄΄, σηκώθηκαν και έφυγαν. Αλλά από πιο μικρός ακόμα, η μάνα μου, εντάξει ο πατέρας μου δούλευε από το πρωί μέχρι το βράδυ, κι ο πατέρας μου ήτανε αριστερός, συνδικαλιστής, ήτανε από την Ανατολική Θράκη φύγανε το ’22 όλη η οικογένεια και πήγαν στη Θεσσαλονίκη και εκεί επειδή είχαν αναπτύξει συνδικαλιστική δράση κι αυτός και ο θείος μου, μόλις έγινε η διδακτορία του Μεταξά κατεβήκανε Αθήνα για να χαθούνε λίγο, για να μην τους πιάσουν. Εντάξει, μετά εδώ στην Αθήνα ο πατέρας μου… ασχολήθηκε βέβαια στην κατοχή, στην αλληλεγγύη ήτανε. Αλλά μετά, ο πατέρας μου δούλευε από το πρωί μέχρι το βράδυ, έφευγε το πρωί πριν ξημερώσει και γυρνούσε το βράδυ. Η μάνα μου όμως που είχε λίγο πιο ελεύθερο χρόνο, ήτανε οργανωμένη στην Ε.Δ.Α., σε μια Ηλιούπολη που τότε είχε 3-4.000 κατοίκους, ας πούμε ήτανε λασπότοπος. Και θυμάμαι που μ’ έπαιρνε, δήθεν, η μάνα μου βόλτα και πηγαίναμε και έκανε διάφορες επαφές, στα διάφορα σπίτια εκεί πέρα…, και προσέχαμε και εγώ κι αυτή μη μας δει κανένας, δηλαδή … πηγαίναμε μαζί και κάναμε αυτά, δήθεν ότι με πήγαινε βόλτα.

-. Άρα, η δικτατορία σε βρήκε ώριμο, δεν χρειάστηκε …

Κ. Πριν από αυτό, 15 χρόνων είχα ήδη οργανωθεί στη νεολαία της Ε.Δ.Α.. Και μόλις έγινε η νεολαία Λαμπράκη, ήμουνα στη νεολαία Λαμπράκη. Όταν έγινε η δικτατορία το 67, ήμουνα εκεί 18 χρόνων περίπου και ήμουνα ήδη στη νεολαία Λαμπράκη μάλιστα … είχα βγει και δυο μέρες πριν την δικτατορία, είχαν γίνει και εκλογές στο σύλλογο φοιτητών χημείας και είχα βγει και στο συμβούλιο..

-. Νίκο συντηρήσατε στη δικτατορία κάποιο μηχανισμό οι Λαμπράκηδες, κάποια ομάδα, κάτι;

Κ. Να σου πω τώρα ιστορία. Μόλις έγινε η δικτατορία, προσπαθήσαμε να οργανωθούμε, είχαμε… δηλαδή εγώ είχα την ευθύνη του έτους μου, γιατί ήμουνα πρωτοετής και είχαμε μια ομάδα… το χημικό του πανεπιστήμιου ξέρεις. Αλλά προσπαθούσαμε να βρούμε επαφή… με το Ρήγα Φεραίο ήταν η μοναδική οργάνωση τότε που υπήρχε. Το θέμα ήτανε ότι αυτοί που είχαμε στη νεολαία Λαμπράκη καθοδηγητές, είχαμε τον Δημήτρη τον Λαγονίκα, ο οποίος έμενε στα ταμπούρια, τον οποίο είχανε πιάσει και δεν μπορούσαμε να βρούμε επαφή, προσπαθούσαμε και κάναμε κάτι ψιλοπραγματάκια εμείς, αλλά κάποια στιγμή τον αφήσανε τον Δημήτρη, και πιάσαμε επαφή με τον Δημήτρη τον Λαγονίκα… Τις πρώτες μέρες της δικτατορίας.

-. Άρα τον Λαγονίκα τον πιάσανε προληπτικά; Τον απολύσαν με τις μαζικές απολύσεις που έγιναν το πρώτο δίμηνο;

Κ. …να ξέρουμε πότε. Και ακριβώς πάνω από τον Λαγονίκα, ήτανε ο Αριστείδης ο Θεοδωρίδης, …Και μάλιστα, μετά που πιάσανε και μένα, έμεινε ο Δημήτρης μετέωρος, γιατί είχανε πιάσει και τον Αριστείδη … ο Λαγονίκας έμεινε μετέωρος. Με πιάσανε το ’68 στη κηδεία του Παπανδρέου. Όπου βέβαια δεν έμαθε ποτέ η ασφάλεια ότι εγώ ήμουνα οργανωμένος στο Ρήγα Φεραίο. Ποτέ. Και αυτό δεν μου το καταλόγισαν διότι ούτε ο Δημήτρης με κάρφωσε …ούτε εγώ το είπα ποτέ.

-. Ναι. Πόσοι τώρα ήσασταν στο Ρήγα, Νίκο; Μια και το έφερε η συζήτηση δηλαδή και δεν είχατε πιαστεί τότε, έχει αναφερθεί πουθενά, έχουνε γραφτεί αυτά τα στοιχεία, δηλαδή, κάπου. Εσύ είσαι μια περίπτωση που δεν είσαι στις δίκες του ΄΄Ρήγα΄΄;

Κ. Όχι.

-. Δεν έχεις δικαστεί και καταδικαστεί για τον ΄΄Ρήγα΄΄. Μπήκες φυλακή …

Κ. Το ’68.

-. … σε πιάσανε, βασανίστηκες, δικάστηκες, καταδικάστηκες για την υπόθεση …

Κ. Δικάστηκα και καταδικάστηκα γιατί φώναζα συνθήματα στη κηδεία του Παπανδρέου… Ξύλο δεν έφαγα μπαίνοντας, ξύλο έφαγα φεύγοντας από τη φυλακή …. Όταν αποφυλακίσθηκα, ήρθε ο πατέρας μου, με πήρε και πήγαμε σπίτι. Από το Κορυδαλλό. Πήγα Βουλιαγμένης, στις φυλακές ανηλίκων, και εκεί υπάρχει μια μικρή ιστορία. Στις φυλακές ανηλίκων, Λεωφόρο Βουλιαγμένης. Στην αρχή της Λεωφόρου Βουλιαγμένης. Εκεί που είναι τώρα ένα συγκρότημα σχολείων, σ’ ένα λοφάκι. Ήταν εκεί μάλιστα και το αναμορφωτήριο θηλέωνν. Βγαίναμε στα κάγκελα και κάναμε μπανιστήρι. 20 χρόνων ήμουνα. Με πιάσανε στα γενέθλια μου, 3 Νοέμβριου το ’68.Ημέρα των γενεθλίων μου, ετοίμαζα πάρτι το βράδυ … Εκεί βέβαια οι συνθήκες ήτανε αφόρητες, ήμασταν σε ένα θάλαμο, καμιά εικοσαριά, ποινικοί σχεδόν όλοι και τέσσερις ήμασταν οι ανήλικοι από την υπόθεση του … Ήτανε 21 τότε, για να ενηλικιωθείς … και από τους 36 που καταδικαστήκαμε, οι 4 ήμασταν ανήλικοι και πήγαμε, νομίζω ή 4 ή 5 και μας πήγανε εκεί.

-. Πόσο καταδικάστηκες, Νίκο;

Κ. Έφαγα δυο χρόνια.

-. Το ’68 Νοέμβρη, Δεκέμβρη.

Κ. Αλλιώς θα έτρωγα περισσότερα, αλλά δεν μάθανε ότι εγώ ήμουνα … Ήμουνα αυτόφωρο και τελικά απεδείχθη ότι είχα τρεις φακέλους, ναι είχα τρεις φακέλους και πήρανε τον έναν μόνο. Γιατί όταν μου ψιλοκάναν εκεί πέρα μια ανάκριση δεν ξέρανε τίποτα. Ενώ μετά, όταν έβγαινα από τη φυλακή, είχανε ειδοποιήσει τους φακέλους. Τέλος πάντων και όταν έγινε αυτό, πήγα και παρουσιάστηκα, δεν ξέρω αν μου είχανε δώσει από τη φυλακή ή ήρθε στο σπίτι ένα χαρτί, ότι έπρεπε να παρουσιαστώ στην ασφάλεια. Πράγματι πήγα στη Μπουμπουλίνας… Βγήκα το… Μάρτιο του 70 με τα 2/3, τότε βγάζανε με τα 2/3. Αποφυλακίζανε αν είχες κάνει τα 2/3 της ποινής. Νομίζω ότι ήτανε Μάρτιος του 70. Και πήγα στην ασφάλεια και δεν με αφήσανε. Με κράτησαν μέσα στην ασφάλεια μετά, και έκατσα μερικές μέρες, δεν θυμάμαι πόσο, εκεί έφαγα το ξύλο … Μπουμπουλίνας … για να κάνω δήλωση.

-. Ότι δεν θα στραφείς εναντίον της επαναστάσεως, δεν είσαι κομμουνιστής;

Κ. Ναι, Καλύβας, Κραβαρίτης, Καραπαναγιώτης, Ζούζουλας… Με κράτησαν μερικές μέρες, στην απομόνωση, στη Μπουμπουλίνας, τώρα πόσες μέρες έκατσα δεν ξέρω, και μετά είδαν ότι δεν έκανα δήλωση και μ’ άφησαν. Με ξύλο. Και μάλιστα κάποια στιγμή λιποθύμησα κιόλας και δεν ξέρω πόσο ξύλο έφαγα από εκεί και πέρα. Τότε θυμάμαι, τη στιγμή λίγο πριν λιποθυμήσω είναι ότι με είχε πιάσει ο Κραβαρίτης από τα μαλλιά, είχα και πιο πολλά μαλλιά τότε ήταν το φοιτητικό μας, και μου κοπανούσε το κεφάλι στον τοίχο… του σπουδαστικού. Παρουσιάζει ο Καραπαναγιώτης και τον Ζούζουλα, οι τρεις τους ήτανε εκεί πέρα, αλλά αυτός … τη στιγμή δηλαδή που λιποθύμησα μου είχε πιάσει τα μαλλιά και μου κοπανούσε το κεφάλι στον τοίχο και λιποθύμησα. Και θυμάμαι τη στιγμή που συνήλθα, όταν μου χτυπούσε εδώ με ένα χαρακάκι ο Ζούζουλας και ήτανε τρόπος για να συνέλθεις.

-. Τα δάχτυλα, τους καρπούς. Τους ξανασυνάντησες αυτούς ποτέ Νίκο;

Κ. Και μετά ο Καλύβας με μια άλλη ομάδα, την οποία δεν την ήξερα, με ξαναφωνάξανε. Μου κάνανε μόνο ψυχολογικά, με αρχίσανε και μου λέγανε ξέρω ‘γω διάφορα και να κάνω δήλωση και λοιπά. Εγώ τους έλεγα ότι δεν κάνω. Με γδύσανε τελείως και επιμένανε πάλι να κάνω δήλωση, λέω ΄΄δεν κάνω΄΄ και λέει ο Καλύβας, ΄΄πήγαινε φέρε τον βούρδουλα με τα ξυράφια να δεις τον πούστη τι θα τον κάνω΄΄. Τον βούρδουλα με τα ξυράφια. Και εκεί τσαντίστηκα κιόλας, λέω ΄΄δεν κάνω πάρτε το απόφαση, κάντε ότι νομίζετε΄΄. Και μετά από ένα δυο λεπτά, ΄΄ντύσου και …΄΄Ναι στη Μπουμπουλίνας Σε άλλο δωμάτιο πάντως έφαγα το ξύλο, από Κραβαρίτη, Ζούζουλα, Καραπαναγιώτη και σε άλλο δωμάτιο είχα πάει με τον Καλύβα και 4-5 άλλους, που δεν τους ξέρω. Αλλά ο Καλύβας, λέω, δεν με χτύπησε, μόνο την ψυχολογική πίεση. Και μετά έκατσα μερικές μέρες, μετά το ξύλο, μου είπε να πάω λίγο … Η μάνα μου είχε την αφέλεια … όταν μου πρωτοεπέτρεψαν να μου φέρει φαΐ και μου έφερε μια μπριζόλα. Που να φάω, μπριζόλα εγώ. Και έμεινα νηστικός ο κακομοίρης, ρούφαγα μόνο να τραβήξω από μέσα ότι … ζουμί γινόταν. Τέλος πάντων. Και μετά, αυτά γίνανε τώρα την άνοιξη του ’70, πήγα στο πανεπιστήμιο, ως τώρα στο πανεπιστήμιο έπαιζε πανικός, γύρω το χαφιεδολόϊ ας πούμε πανικοβλήθηκε και μετά από λίγο, 2-3 μήνες δεν θυμάμαι πόσο ήτανε, μήνες πάντως, με φωνάξανε στο πειθαρχικό. Του πανεπιστήμιου… και με απέβαλαν… με απέβαλαν από το πανεπιστήμιο…. Επειδή, και μάλιστα στο πειθαρχικό δεν θυμάμαι τι ακριβώς, αν έγινε συζήτηση, δεν θυμάμαι αν έγινε συζήτηση, με απέβαλαν πάντως οριστικά από το πανεπιστήμιο, αλλά είχα δικαίωμα έφεσης. Έκανα την έφεση και … ξαναπήγα στη σύγκλητο. Εκεί ήτανε να φτύνεις την πνευματική ηγεσία του τόπου. Ένα τεράστιο τραπέζι, δεν ξέρω πόσοι διάολο, από αυτούς τους κοπρίτες ήτανε, μεταξύ των οποίων και ο Βάργογλης ο συγχωρεμένος, τον ξέρω, ήτανε χημικός αυτός, ο πατέρας του σημερινού καθηγητής του Βάργογλη Γιώργος Βάργογλης. Ήτανε ο μπαμπάς, που ήτανε τότε μέλος της συγκλήτου και ο γιος του είναι τώρα, α και για τον γιο του έχω να πω κάτι. Με τον γιο του ήμασταν μαζί στην Κόρινθο, ο οποίος είναι τώρα καθηγητής …

-. Στην προπαίδευση δηλαδή, στη στράτευση;

Κ. Αυτός είχε παρουσιαστεί κανονικά. Είχε πάρει το πτυχίο του και παρουσιάστηκε κανονικά στην Κόρινθο. Και τον θυμάμαι σε ένα ολόκληρο σύνταγμα, που κάποια στιγμή μας κάνανε εκεί πέρα Ε.Η.Δ.

-. Εθνική;

Κ. Ηθική Διαπαιδαγώγηση … Και κάποια στιγμή ζητήσανε, γιατί ζητούσανε συμμετοχή από τους φαντάρους … με Ήτα, Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση. Και εν πάση περιπτώσει, πετάχτηκε το …, να μην πω καμία κουβέντα, και προθυμοποιήθηκε αυτός και σηκώθηκε και απάντησε στην ερώτηση ας πούμε και συμμετέσχε κι αυτός ως φαντάρος πλέον στην Ε.Η.Δ..

-. Ο σημερινός καθηγητής Βάργογλης.

Κ. Ο οποίος εντάξει κάνει και καλή δουλειά ως καθηγητής, έχει κάνει και κάποιες ωραίες μεταφράσεις, αυτό το λέω γιατί νομίζω σε έναν άνθρωπο πρέπει να αναγνωρίζουμε και τα θετικά όταν καταγγέλλουμε τα αρνητικά. Λοιπόν τέλος πάντων, πήγα μετά στη σύγκλητο, σου λέω ήτανε εκεί όλοι και ο Βάργογλης και τρίτον ο Καίσαρας ο Αλεξόπουλος, ο γνωστός φυσικός …Ο οποίος ήτανε δεξιός γνωστός πριν τη δικτατορία, και μου είπανε εκεί πέρα αν θα ξαναενοχλήσω την Εθνική κυβέρνηση. Τους είπα ότι εγώ τέτοιες δηλώσεις δεν έκανα ούτε στο στρατοδικείο και πολύ περισσότερο στη σύγκλητο του πανεπιστήμιου, την οποία τη θεωρώ κάτι πολύ ψηλά. Ήτανε μάλιστα εκεί και συμμετείχε στις συνεδριάσεις και ένας επίτροπος …

-. Κυβερνητικός επίτροπος Νίκο, έτσι τον λένε και προφανώς θα ήτανε κάποιος συνταγματάρχης με τη στολή του …

Κ. Αυτός συμμετείχε με την στολή του εκεί, ήτανε με χρυσά, δεν θυμάμαι πόσα χρυσά αστέρια είχε, συνταγματάρχης ήτανε; Τέλος πάντων και με απέβαλαν ένα χρόνο, δηλαδή μείωσαν τη ποινή μου από πλήρη αποβολή στον ένα χρόνο με μειοψηφήσαντα μόνον τον Καίσαρα τον Αλεξόπουλο ο οποίος πρότεινε επίπληξη. Όλοι οι άλλοι, όλοι … και τον αναφέρω αυτόν τον, τον γλοιώδη τον Βάργογλη διότι ως χημικός έκανε εργαστήρια εκείνη την εποχή και μάλιστα τύχαινε να κάνω εργαστήρια στο μάθημά του και έπρεπε να πάω να ταχτοποιήσω τις εκκρεμότητες μου, γιατί υποτίθεται ότι μετά από ένα χρόνο θα επανερχόμουνα να συνεχίσω. Ο οποίος μάλιστα είχε το θράσος, γι’ αυτό λέω γλοιώδης, να με συγχαρεί για τη θαρραλέα στάση που είχα στη σύγκλητο. Είχε ψηφίσει πριν μια ώρα την αποβολή μου και μετά με συνεχάρη κιόλας. Όταν τελείωσε αυτός ο ένας χρόνος της αποβολής, ξαναπήγα στο πανεπιστήμιο, έχω διακόψει τρεις φορές το πανεπιστήμιο, και παρακολούθησα πάλι λίγους μήνες εκεί και μετά ήρθε η διακοπή της … τον Νοέμβριο του ’72 … Ήταν το τελευταίο τάγμα του 2^ου σώματος στρατού, κάπου εκεί πέρα άρχιζε νομίζω το 3^ο σώμα.

-. Και από εκεί σε πήραν για το Γάβρο, μέσω Βέροιας.

Κ. Στη Βυρώνια, εκεί έμεινα σχεδόν όλη μου τη θητεία … Και βεβαίως και εκεί πέρα …

-. Ανάλογη συμπεριφορά.

Κ. Βέβαια. Το πρώτο βράδυ με το που πέσαμε να κοιμηθούμε, με ξυπνήσανε κατά τις μια – δύο το βράδυ … στο γραφείο του επιλοχία και ήτανε εκεί πέρα αξιωματικοί και υπαξιωματικοί, μου φωνάζανε να κάνω δήλωση και τέτοια, τα γνωστά δηλαδή.

-. Δεν θυμάσαι κανέναν πως τον έλεγαν;

Κ. Θυμάμαι … θυμάμαι, βεβαίως εκεί θυμάμαι ονόματα, εκεί θυμάμαι ονόματα …

-. Όλοι αυτοί Στράτο, την έχουνε γλιτώσει, γι’ αυτό εγώ επιμένω στα ονόματα, τουλάχιστον να καταγράφονται τα ονόματα εκείνων, όσο μικροί ή μεγάλοι και να ήτανε, που εκμεταλλεύτηκαν εκείνες τις δίκες και τους βαθμούς που φέρανε και τα προνόμια που είχανε, και βγάλανε τα ένστικτα τους στην επιφάνεια σε βάρος άλλων.  Ποιοι ήτανε Νίκο, θυμάσαι ποιοι ήτανε στο;

Κ. Ήμασταν τρεις λόχοι, στο 602 τάγμα πεζικού …Βυρώνια, ναι με ‘υ’, οι τρεις απ’ τους λόχους ήτανε στη Βυρώνια και ο 2^ος λόχος, 1^ος, 3^ος, 4^ος, ήμασταν στη Βυρώνια και ο 2^ος ήτανε πάνω στη Κοκοτλίριτσα την Παπαδοπούλα, πάνω ψηλά στα σύνορα …Εκεί πέρα θυμάμαι ο δικός μου ο λοχαγός, ανθυπολοχαγός, όλοι αυτοί ανθυπολοχαγοί ήτανε, ο δικός μου λεγότανε Βαϊδάνης …, ο οποίος ήτανε μια μέτρια κατάσταση … Και αυτός χουντικός εμφανιζότανε αλλά στη σκληρότητα απέναντι σε μένα, ήτανε μια μέτρια συμπεριφορά. Αλλά το γαϊδούρι το μεγάλο ήταν ένας Αντωνάκος … Ο οποίος και αυτός (…) ανθυπολοχαγός, λοχαγός του τρίτου λόχου, και ο οποίος από υπερβάλλοντα ζήλο με αναλάμβανε εμένα που ήμουνα σε άλλο λόχο, και αυτός ήτανε ο χειρότερος απ’ όλους.

Ρ. Γενάρης πρέπει να ήτανε που πήγαμε … Γενάρης του ’73.

Κ. Είχε μπει…είχε αλλάξει ο χρόνος. Και ο 4^ος λόχος είχε έναν άλλον ανθυπολοχαγό, δεν θυμάμαι το όνομα του, ο οποίος ήτανε ακόμα πιο καλός στη συμπεριφορά του. Κι ο οποίος μάλιστα δεν… τον θυμάμαι να … έβγαλε και λόγους υπέρ… μετά ήτανε οι αξιωματικοί κάτω στα γραφεία, μεταξύ των οποίων και ένας του 2^ου γραφείου…, κάποια στιγμή τον μεταθέσανε διοικητή του λόχου που ήτανε πάνω στη Κοκοτλίριτσα… μου είπανε ότι τρελάθηκε κάποια στιγμή και… δεν ξέρω τι έκανε… Τον πήρανε από το 2^ο γραφείο και τον πήγανε διοικητή πάνω. Δεν ξέρω αν αλλάζανε περιοδικά για να μην είναι συνέχεια κάποιος εκεί, δεν ξέρω αν πήγε κανονικά. Αλλά αυτό που μου είπανε ότι τούστριψε και πήρε το λόχο να επιτεθεί στη Βουλγαρία… και μ’ αυτόν είχαμε μια ιστορία που με είχε φωνάξει κάποια φορά. Φαίνεται από τότε δεν ήτανε πολύ στα καλά του. Ήτανε τότε που έγινε το δημοψήφισμα το ‘Ναι’ και το ‘Όχι’.

Ρ. 29 Ιουλίου το ’73.

Κ. Ναι, μου λέει, ΄΄Καργόπουλε τι θα ψηφίσεις;΄΄,εγώ μάλιστα και από τότε ποιος ξέρει για ποιο λόγο, ήμουνα και πολύ απομακρυσμένος, ήταν και πολύ καιρό να πάρω άδεια. Του λέω ΄΄θα ψηφίσω λευκό΄΄. ΄΄Γιατί λευκό Καργόπoυλε; Να ψηφίσεις ‘Όχι’ τουλάχιστον΄΄. Του λέω ΄΄το να ψηφίσω ‘Όχι’ σημαίνει ότι σας δίνω το δικαίωμα να κάνετε δημοψήφισμα, εσείς δεν έχετε καν δικαίωμα να κάνετε δημοψήφισμα, και γι’ αυτό θα ρίξω λευκό, γιατί δεν θέλω να νομιμοποιήσω τη διαδικασία αυτή΄΄. Και τότε μου βγάλανε, ότι ήμουνα με τον Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος, μετά έμαθα, ότι μόνο αυτός είχε βγάλει γραμμή για λευκό. Ενώ η αριστερά … γραμμή για ‘Όχι’. … Λοιπόν να τελειώσω πρώτα με αυτόν… ήτανε λοχαγός ή υπολοχαγός, ήτανε ήδη στο 2^ο γραφείο, δεν θυμάμαι το όνομα του, σου λέω ότι από τότε κάτι δεν πήγαινε καλά σε αυτόν και με ρώτησε, ΄΄για πες μου κάτι ρε Καργόπουλε, εάν βρεθούμε κάποια στιγμή αντιμέτωποι θα σου κάνει η καρδιά να με σκοτώσεις;΄΄ Του λέω ΄΄εξαρτάται κυρ λοχαγέ, κάτω από ποιες συνθήκες θα βρεθούμε αντιμέτωποι΄΄.. Λοιπόν τέλος πάντων, στη Βυρώνια που έμεινα σχεδόν όλη μου τη θητεία, υπήρχανε περίοδοι που φαινότανε ότι τα πράγματα ήταν πιο μαλακά, μάλιστα επειδή το έπαιζα και αθλητής εκεί, έκανα τον παναθλητή, σε όλα τα αγωνίσματα μέσα ήμουνα, άλματα, τρέξιμο, βόλεϊ, ότι θέλεις. Ήτανε πραγματικά μια πολύ μεγάλη ανακούφιση για μένα και αρκετές φορές μου επέτρεπαν …Στη Βυρώνια υπήρχανε φάσεις και φάσεις. Έβλεπες ότι από τη συμπεριφορά τους, ότι σε άλλες φάσεις σου φερόντουσαν ήρεμα και είχες μια ασφάλεια, ενώ σε άλλες φάσεις πάλι … δεν ήξερες τι θα γίνει την επόμενη μέρα. Λοιπόν από τη Βυρώνια σου είπα ότι, εκεί έκανα σχεδόν όλη μου τη θητεία από το Γενάρη του 73 μέχρι τον Μάιο του ’74 και μετά πάλι τους τελευταίους 2 – 3 μήνες. Όταν έγινε η μεταπολίτευση υπήρξε νόμος, ότι ο χρόνος, καταρχήν υπήρξε νόμος ότι σε όσους φοιτητές διεκόπη η αναβολή την ξαναπαίρνουν, το ξερές αυτό;… Αμέσως μετά την μεταπολίτευση ο Αβέρωφ, σαν υπουργός άμυνας, είχε περάσει νόμο στη βουλή ότι όλοι οι φοιτητές των οποίων η αναβολή διεκόπη, διότι μετά από εμάς τους οκτώ, αν ήμασταν οκτώ, εγώ νομίζω ότι ήμασταν τελικά οι δύο μας, με τον Παπαπέτρο, των πολλών φοιτητών διεκόπη η αναβολή με τα γεγονότα της νομικής, τον Φεβρουάριο του 73. Ψήφισε, λοιπόν αυτό, ότι αυτοί ξαναπαίρνουν πίσω την αναβολή τους και συνεχίζουν τις σπουδές τους. Πήγαινε η μάνα μου, σχεδόν κάθε μέρα, στο γραφείο του Αβέρωφ, και δεν μου έδινε ο … πίσω την αναβολή και δεν της έλεγε και γιατί, μάλιστα με έναν υπασπιστή του εκεί πέρα, δεν θυμάμαι το όνομα του πως λεγότανε, είχε γίνει τσιμπούρι η μάνα μου. ΄΄Γιατί όλος ο κόσμος ο άλλος, ξαναγύρισε στα πανεπιστήμια του και ο γιος μου δεν γυρνάει;΄΄. Και δεν της έλεγε και τίποτα, ΄΄θα δούμε, θα κάνουμε, θα δείξουμε΄΄ και τελικά με απέλυσαν λίγες μέρες πριν από την κανονική λήξη …Οκτώβριο του ’74.

-. Γιατί το κάνανε αυτό Νίκο;

Κ. Δεν μου είπαν. Δεν είπαν στη μάνα μου ποτέ, ούτε εγώ έμαθα γιατί κάνανε αυτή πάλι τη τιμητική εξαίρεση για μένα. Διότι όταν μου έκοψαν την αναβολή, εγώ επειδή δεν ήμουνα φοιτητής, αυτόν τον έναν χρόνο που με είχαν αποβάλλει, δεν ήμουνα και μετά στα κόλπα τα πολλά τα φοιτητικά, και μόλις ξαναγύρισα στο πανεπιστήμιο, μετά την αποβολή μου, είχανε αρχίσει κάτι, δηλαδή είχανε κάπως αφήσει κάποιες ελευθερίες, γινόντουσαν συνελεύσεις φοιτητικές και τα λοιπά, είχανε ψιλοδιαμορφωθεί οι παρατάξεις τότε, …Το ’72. Και ετοίμαζε ο Παπαδόπουλος την… Κάπως το έλεγε. Και βγήκα… είχε γίνει μια συνέλευση, στην οποία σου λέω δεν πρωτοστατούσα σ’ αυτά, απλώς έγινε μια συνέλευση, πήγα και εγώ στη συνέλευση, τα περισσότερα παιδιά δεν τα ‘ξερα, Θέλω να πω, ότι μου κάναν τιμητική εξαίρεση και όταν με στρατεύσανε πρώτο, χωρίς να είμαι ενεργός … βγήκα 2 – 3 λεπτά, και μίλησα στην συνέλευση αλλά είχανε βγει ένα σωρό κόσμος. Και μετά πάλι ήμουνα ο μόνος που δεν μου έδωσε πίσω νωρίς την αναβολή.Και μετά …

-. Η μεταπολίτευση;

Κ. Ναι. Και με κράτησε δύο μήνες παραπάνω, διότι τελικά τα άλλα τα παιδιά την γλίτωσαν αυτή την… Διότι μετά θεωρήθηκε ο χρόνος φυλάκισης χρόνος στράτευσης και δεν ξαναυπηρέτησαν. Το ίδιο έκανα και εγώ, αλλά τελικά γλίτωσα μερικές μέρες. Θα μπορούσα…

-. Μην ξεχνάς ότι ήσουνα από αριστερή οικογένεια, ότι εκτός από τις δικές σου δραστηριότητες, είχανε και οι γονείς σου και οι μπαρμπάδες σου και όλο σου το σόι που … Και ότι ο Αβέρωφ ήταν ο άνθρωπος της ΄΄φωτιάς και του τσεκουριού΄΄, έτσι;

Κ. Πιθανόν να πήγε και στον ίδιο τον Αβέρωφ, μια δύο φορές. Τις πολλές βέβαια ήτανε με τον υπασπιστή του. Θα την ρωτήσω και τη μάνα μου, τι του έλεγε. Θα την πάρω και τηλέφωνο και τώρα, γιατί πραγματικά δεν το έχω … Γιατί με το που απολύθηκα μετά πέσαμε με τα μούτρα σε διάφορα πράγματα, και δεν το συζητήσαμε.

-. Να κλείσουμε την απόπειρα για… την σκέψη σας ξέρω ‘γω, της σχεδίασης για δραπέτευση.

Ρ. Το ικανοποιήσαμε εν μέρει. Βλέποντας ότι η κατάσταση χειροτέρευε κάθε μέρα και που όσα παιδιά, ειδικά Πομάκοι, ήτανε τα εξιλαστήρια θύματα,  αν δεν κάναν κάτι ή αν κάναν κάτι έξω από τα όρια του λοχαγού ή τι ήθελε ο λοχαγός, τα κούρευε εν χρω εκείνη την περίοδο …Με την ψιλή, όπως λέμε και τους έδενε με σύρμα, όχι αλυσίδες ή σκοινιά, με σύρμα …Τους έδενε στα δέντρα, που υπήρχανε. Μετά απαγόρευε σε μας τους άλλους να πλησιάσουμε να τους δώσουμε φαΐ. Το φαΐ τους ήταν περιορισμένο. Το θυμάμαι χαρακτηριστικά, Νίκο, ότι πολλά βράδια τύχαινε να σηκώνονται κάποιοι από εμάς και εγώ, και να πηγαίνουμε κρυφά να δίνουμε λίγο ψωμί στα παιδιά αυτά.

-. Στράτο, στάσου ένα λεπτό. Μόνο Πομάκους έδενε;

Ρ. Κυρίως, κυρίως Πομάκους. Και σε τέτοιο κίνδυνο περάσαμε και εμείς, γιατί θυμάμαι χαρακτηριστικά κάποιες βραδιές, αφού δεν μας ήθελαν στο πνευματικό κέντρο, δεν ήμασταν με γαλόνια, λοχίες ή αξιωματικοί, σηκωθήκαμε και φύγαμε, δε ξέρω Νίκο αν το θυμάσαι, ήμασταν σίγουρα μαζί.

Κ. Το θυμάμαι.

-. Εσένα δηλαδή, τον Καργόπουλο και τον Εμμανουήλ εννοείς;

Ρ. Ναι, αλλά είναι και κάποια άλλα παιδιά αν θυμάμαι σου ανέφερα προχτές τον Βασίλη τον Παπαδάκη. Ο οποίος βέβαια τώρα είναι αστυνομικός, πριν 6 – 7 χρόνια ήτανε κάπου στο Αιγάλεω, τώρα δεν ξέρω που βρίσκεται. Λοιπόν, ξεκινήσαμε να πάμε στη Κρανιόλα και υπάρχει δίπλα από τον ασφαλτόδρομο, ένα ποτάμι …

Κ. Ο Αλιάκμονας, εκεί που κάναμε μπάνιο.

Ρ. Ναι δεν μπορούσαμε να πάμε από εκεί που πήγαιναν τα αυτοκίνητα στο χωριό. Τέλος πάντων και κάποια στιγμή συζητώντας μαζί με τον Στριπτάρη, τον θυμάσαι τον Στριπτάρη από τη Ναύπακτο; Τον Σπύρο τον Στριπτάρη. πρέπει να είναι θείος του ο Σπύρος ο Στριπτάρης, Στέφανο πρέπει να τον λέγανε, έναν κοντούλη … Ξεκινάμε οι τρεις μας, εσύ, εγώ και ο Στέφανος ο Στριπτάρης για …. Αφού είδαμε έτσι τα πράγματα, ότι η κατάσταση δεν πήγαινε άλλο, ξεκινήσαμε για να πάμε να δούμε που είναι τα σύνορα… για Αλβανία …

Κ. Πριν πας για … τέλος πάντων, πήγαμε τελικά στο άλλο χωριό …Πήγαμε και πήραμε και τηλέφωνο από εκεί τους δικούς μας και μιλήσαμε και αρκετή ώρα, και μιλήσαμε και ελεύθερα και τους είπαμε διάφορα πράγματα … Που δεν μπορούσαμε να τα πούμε με τον παπά από πάνω, ας πούμε… Γιατί εκεί στην Κρανιόλα δεν είχε πάει το μήνυμα ότι, προσέχετε τους αυτούς ας πούμε. Γι’ αυτό πήγαμε, για να πάρουμε τηλέφωνο στους δικούς μας και να πούμε ότι θέλουμε…και μετά, όταν είχανε ζορίσει πολύ τα πράγματα, μάλλον προς το τέλος που σε λίγες μέρες έγιναν όλα αυτά που είπαμε και φύγαμε… Είπαμε να σηκωθούμε και να δούμε, δεν ξέραμε το χάρτη κανονικά, δεν ξέραμε πόσο κοντά ήτανε η Αλβανία. Και φανταζόμασταν ότι είναι πιο κοντά. Είπαμε φεύγουμε μια Κυριακή μεσημέρι, μόλις φάγαμε… είχαμε αυτές τις 4-5 ώρες κενό, να πάμε με ένα γρήγορο περπάτημα, μήπως καταφέρουμε και φτάσουμε στα σύνορα της Αλβανίας να τα περάσουμε.

-. Μιλάμε για 1974, γύρω στον Ιούνιο. Τότε σχεδιάζατε να φύγετε για Αλβανία; Δεν ξέρατε την περίπτωση του Σήφη Βαληράκη που τον είχανε πιάσει;

Κ. Δεν το ξέραμε, και δεν φανταζόμασταν ότι θα παθαίναμε αυτό που έπαθε ο Σήφης.

Ρ. Ο Σήφης, ποιος ήτανε;

Κ. Πήγε κολυμπώντας από τις φύλακες της Κέρκυρας στην Αλβανία για να γλιτώσει, τον συλλάβανε και τον βαλαν φυλακή στην Αλβανία …. Ή δεν ξέραμε, εμείς φανταζόμασταν ότι θα μας καλοδεχόντουσαν.

Ρ. … ή θα φύγουμε προς Αλβανία ή αν δεν μπορούμε να φύγουμε να γυρίσουμε στα βουνά, αυτά της περιοχής.

Κ. Θα γυρνούσαμε και θα φτάναμε μέχρι Καρπενήσι με τα πόδια από το βουνό. Σκέψου πόσο μυαλό είχαμε.

Ρ. Δεν ξέρω αν ήτανε συνειδητά όλα αυτά, τουλάχιστον νομίζω ότι ο Νίκος ήτανε πιο συνειδητοποιημένος. Ήξερε τι έκανε. Και αφού πήγαμε την πρώτη φορά πάνω, και σε κάποιο σημείο είδαμε ένα άλογο αν θυμάσαι; Και φαγωμένο …

Κ. Περίμενε να την πω εγώ αυτή την ιστορία. Ξεκινάμε λοιπόν, εάν βρούμε να φτάσουμε στην κορφή του βουνού, γιατί λέγαμε μήπως είναι και εκεί τα σύνορα, και εν πάση περιπτώσει, εάν θα φτάσουμε στη κορφή του βουνού, μιλάμε για το Μάλι Μάδι τώρα, να δούμε τουλάχιστον που είναι τα σύνορα, να ξέρουμε, ώστε την … την επόμενη Κυριακή που θα είχαμε πάλι αυτές τις 4 – 5 ώρες, να το ξαναεπιχειρήσουμε. Λοιπόν υπήρχε ένας δρόμος που ανέβαινε πάνω στο βουνό, χωματόδρομος προφανώς αλλά δρόμος, όπου πηγαίναμε με γρήγορο βήμα ανεβαίναμε, ανεβαίναμε αλλά περνούσε η ώρα βέβαια, αργούσαμε να φτάσουμε στην κορυφή, και είχαμε τη φαεινή ιδέα, για να δεις σε τι κατάσταση ήμασταν, ότι εδώ πέρα για να προλάβουμε πρέπει να κόψουμε δρόμο,… Μπήκαμε μέσα στο δάσος όπου μας είχανε πει …Αψηφήσαμε τις νάρκες, και μάλιστα αυτός ο κύριος που βλέπεις εδώ, μου είπε το εξής. Επειδή εγώ ήμουνα αρραβωνιασμένος τότε και αυτός δεν ήτανε, με ανάγκασε να πηγαίνω εγώ πίσω και αυτός μπροστά. Και είπε ότι αν πατήσουμε νάρκη να την πατήσει αυτός και όχι εγώ επειδή εγώ ήδη ήμουνα αρραβωνιασμένος… Και πράγματι πήγαινε μπροστά αυτός και πίσω εγώ…, αυτό ήταν βέβαια καθαρή ανοησία που κάναμε, δεν υπήρχε περίπτωση, γιατί μέσα στο δάσος τελικά όχι μόνο δε φτάσαμε στη κορφή που φανταζόμασταν αλλά χαθήκαμε, χαθήκαμε δεν ξέραμε να προσανατολιστούμε και βεβαίως είχε περάσει και η ώρα. Έπρεπε 9 η ώρα να ήμαστε αναφορά, στο προσκλητήριο.

Ρ. Την 2^η φορά πήγαμε οι δύο. Δεν ήρθε ο Στριπτάρης, γιατί πήγαμε και δεύτερη φορά. Και δεν το θυμάσαι, ε;… Είχαμε πάει και ο τρεις την πρώτη φορά… Φτάσαμε σε κάποιο σημείο και είδαμε ένα γάιδαρο μισοφαγωμένο.

Κ. Και πήγαμε στη βρώμα και είδαμε ένα γάιδαρο μισοφαγωμένο, από λύκους προφανώς, ο οποίος βεβαίως γάιδαρος ήτανε κοντά στο δρόμο … Και πράγματι ο δρόμος ήτανε δίπλα. Και πήραμε μετά το δρόμο και τρέχοντας, τρέχοντας δεν ξέρω πόση ώρα τρέχαμε, και φτάσαμε 5-10 λεπτά πριν από τις 9 η ώρα που ήτανε η αναφορά. Και βέβαια συνειδητοποιήσαμε ότι δεν υπάρχει περίπτωση να φτάσουμε Αλβανία και μετά ετοιμαζόμασταν να την κοπανήσουμε βουνό- βουνό να φτάσουμε όσο γίνεται πιο χαμηλά. Νομίζω μας είχε πει και ένας δεκανέας, ένας άλλος Κρητικός, πες μου το όνομα του …, ένα πολύ καλό παιδί, ο οποίος ήτανε φανερό ότι δεν ήτανε χουντικό το παιδί και με πολύ συμπάθεια μας μιλούσε, Κρητικός και αυτός, δεκανέας. Ο οποίος, δεν ξέρω αν μας το είχε πει και στους δύο, εγώ πάντως το θυμάμαι … Ότι, Νίκο να ξέρεις ότι έχουμε εντολή να είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σε σκοτώσουμε.

-. Άρα υπήρχανε εκεί και στρατεύσιμοι που σας φυλάγανε.

Κ. Δεκανείς και λοχίες … αυτός ήτανε φύλακάς μας. Ήταν δημοκρατικό παιδί. Ήτανε φανερό ότι ήταν …, ναι τους είχε ξεφύγει. Ούτε είχε φερθεί ποτέ άσχημα σε κανέναν από εμάς, αλλά πέραν αυτού δεν θυμάμαι αν ήμουνα μόνος μου ή ήμουνα μαζί με τον Στράτο, εσύ δεν θα ήσουνα φαίνεται για να μην το θυμάσαι, … και τότε βάλαμε τα σχέδια για απόδραση και είπαμε εκείνο, και όταν απέτυχε προς Αλβανία είπαμε να δούμε πως θα φύγουμε προς τα κάτω, όσο μπορούμε πιο γρήγορα να χαθούμε, να μην μας βρούνε … Και μετά μας προλάβανε τα γεγονότα.

Ρ. Ο Νίκος ειδοποίησε τον πατέρα του, τον συχωρεμένο, και ήρθε ο άνθρωπος επάνω και πήγαμε στου Λάμπη ή Λάμπρου τέλος πάντων … του Μπίσχου που λέμε.

Κ. Η οικογένεια που μας έβαζε σπίτι και βλέπαμε τηλεόραση και λοιπά.

Ρ. Και μπήκανε μέσα σε ένα δωμάτιο, ο Νίκος με τον πατέρα του και εγώ περίμενα στο σαλόνι τέλος πάντων περίπου μια ώρα. Και κάτσανε και λέγανε, και ο Νίκος προσπαθούσε να πείσει τον πατέρα του, ποιοι λόγοι συνηγορούν ώστε να φύγουμε, να μπούμε απάνω στο βουνό ή στην Αλβανία, οπουδήποτε. Και ο πατέρας του προσπαθούσε να τον μεταπείσει μπας και παραμείνει και περάσει ο στρατός. Και βγήκανε έξω, το θυμάμαι, και ήτανε κλαμένος ο πατέρας σου και του λέει,΄΄παιδί μου, κάντε ότι νομίζετε, ότι σας φωτίσει ο θεός΄΄. Κλαμένος έτσι, τον θυμάμαι … και ευτυχώς μετά από μερικές μέρες έγιναν τα γεγονότα, μας πρόλαβαν.

Κ. Την δεύτερη φορά που τον είδα τον πατέρα μου και το έχω μετανιώσει βέβαια, και τώρα μου έρχεται να κλάψω που το λέω, Βουλιαγμένης, στις φυλακές που ήρθε και μου είπε να κάνω δήλωση και θα κανονίσει αυτός να βρει κάποιες γνωριμίες για να με αποφυλακίσει… Η μαλακία η δική μου όμως ποια ήτανε, που σου λέω είναι από τα πράγματα που δεν τα ξεχνάς στη ζωή σου … Όταν μου είπε αυτό το πράγμα, του λέω ΄΄αν είναι να μου ξαναπείς αυτό το πράγμα, δεν θέλω να ξαναέρθεις στη φυλακή΄΄. Μπορούσα να του πω, μπορούσα να του πω ότι πατέρα δεν θέλω να μου το ξαναπείς αυτό το πράγμα. Να μην του πω όμως και μην ξαναέρθει να με δει… εγώ στη Βουλιαγμένης έμεινα πολύ λίγο. Δεν έμεινα μέχρι να ενηλικιωθώ. Με πήγαν εκεί γύρω στα μέσα του Νοέμβρη του ’70, του ’68. Δηλαδή μετά τη δίκη, αμέσως μετά με πήγανε στο Βουλιαγμένης. Όπου ήτανε μια κατάσταση απελπιστική. Με τους ποινικούς να τσακώνονται, να σφάζονται, να πηδιούνται και δεν ξέρω τι να κάνουνε… Το πρώτο βράδυ μάλιστα που πήγαμε κατάκοποι, μετά από τόσες μέρες ασφάλεια, που κοιμόμουνα … ποιος ξέρει, ξερός ήμουνα, ξύπνησα και είχανε πέσει πάνω μου δυο ποινικοί και κρατούσε ο ένας ένα τζάμι κομμένο, ένα κομμάτι από τζάμι τριγωνικό και ο άλλος ένα κουτάλι λιμαρισμένο. Αυτά ήτανε τα όπλα τους, και πάλευαν, για πιο λόγο δεν ξέρω, μεταξύ τους και μες στη πάλη τους, την οποία ούτε κατάλαβα εγώ, τόσο πεθαμένος που ήμουνα και με ξυπνήσαμε με την πάλη τους που πέσανε πάνω στο κρεβάτι.. Και άλλα τέτοια, δηλαδή τσακωνόντουσαν μεταξύ τους και ο πιο τσαμπουκάς ξέρω ‘γω έπαιρνε τα σεντόνια του αλλουνού ας πούμε και το στρώμα του και το έριχνε μέσα στη τουαλέτα, εκεί που …Πήγα και ζήτησα ακρόαση από τον διευθυντή. Του λέω, ΄΄εγώ είμαι πολιτικός κρατούμενος δεν είμαι ποινικός και θέλω να με μεταθέσετε σε φυλακή με πολιτικούς κρατούμενους΄΄. ΄΄Δεν, είσαι ενήλικος, δεν γίνεται΄΄. Μετά από μερικές μέρες, ξαναπήγα. Στο μεταξύ είχα μάθει ότι υπήρχανε και ανήλικοι στο άλλο έργο, ήξερα πριν φυλακιστώ ότι υπήρχε ο Μιχάλης ο Σπηλιωτάκης, σήμερα είναι γιατρός στη Θεσσαλονίκη,.. ήτανε στέλεχος του ΚΚΕ. πάνω στη Θεσσαλονίκη… Ο Σαγίνης ήτανε. Ο οποίος ήτανε ακριβώς στην ηλικία τη δικιά μου. Άρα ήξερα ότι γίνονται εξαιρέσεις και παίρνουνε και ανήλικους σε άλλες φυλακές. Οπότε ξαναπήγα και του λέω, ΄΄ξέρω ότι υπάρχουνε και άλλοι ανήλικοι΄΄, ο Σαρκουδάκος ας πούμε ήτανε και αυτός ακριβώς στην ίδια ηλικία με μένα. Δεν τον ήξερα αυτόν, αλλά ήξερα τον Σπηλιωτάκη. Έστω έναν. Και μετά απεδείχθη ότι υπάρχουν κι άλλοι, 3-4 παιδιά στην ηλικία τη δική μου, ανήλικοι. Του λέω ΄΄ξέρω ότι γίνονται εξαιρέσεις και θέλω και εγώ να με μεταθέσετε σε πολιτικές φυλακές΄΄… ΄΄θα δω, θα κάνω, θα δείξω΄΄. Είδα δηλαδή ότι δεν είχε καμία διάθεση να με στείλει. Οπότε το ίδιο βράδυ, μετά το βραδινό φαγητό, είχαμε ένα τραπέζι έτσι μεγάλο και τρώγαμε, μάζεψα τα άλλα 4 παιδιά που ήμαστε συγκατηγορούμενοι, έναν Παλαιστίνιο και κανά δυο ακόμα άλλους που ήτανε πιο έτσι ανθρώπινη η κατάστασή τους και τους έκανα πολιτικό μάθημα. Θυμάμαι τότε μάλιστα κάτι είχε γίνει με το Ιράκ, είχε γίνει μια επανάσταση στο Ιράκ, τι είχε γίνει δεν θυμάμαι, το είχανε γράψει οι εφημερίδες… τους έκανα πολιτικό μάθημα μέσα στη φυλακή και βέβαια κάποιος θα το κάρφωσε στο διευθυντή, επίτηδες το έκανα. Και την άλλη μέρα με πήραν και με στείλανε στου Αβέρωφ. Αυτά για να κλείσουμε από τη Βουλιαγμένης. ……………………………

-. Και από τότε Νίκο έχεις τις ευαισθησίες σου με τους Παλαιστίνιους, Θα μας πεις τώρα Νικόλα, με την μεταπολίτευση, τη σχέση σου με το ΠΑ.ΣΟΚ-.. Γιατί αναφέρθηκες ο ίδιος σ’ αυτήν…

Κ. Ναι εγώ, αυτό το χώρο της κέντρο αριστεράς δεν ήξερα καθόλου πρόσωπα και πράγματα. Εντάξει εμείς ως αριστεροί πριν τη δικτατορία βλέπαμε με συμπάθεια αυτό το χώρο και μάλιστα επιζητούσαμε και συνεργασία με αυτόν τον χώρο, του Ανδρέα Παπανδρέου ας πούμε.

-. Όταν λες εμείς εννοείς Λαμπράκηδες, αριστερά γενικά, Ε.Δ.Α;

Κ. Και μάλιστα στο χημικό τμήμα μαζί κατεβήκαμε ας πούμε στις εκλογές, με τον (…) είχαμε πολύ καλές σχέσεις.

-. Στράτο, εμείς έχουμε εκκρεμότητα με τη δικιά σου την πορεία, έχουμε εκκρεμότητα που ξεκινάει από τους Λαμπράκηδες. Να τελειώσει ο Νίκος και να τα πούμε αυτά τα πράγματα… θα μιλήσεις για τον Στράτο τον Ρουμελιώτη τον νεαρό. Που εκείνα τα χρόνια έχοντας από τον πατέρα του και τη μάνα του, (που από ότι κατάλαβα ήταν αντάρτες και οι δύο στον εμφύλιο, ήταν με το δημοκρατικό στρατό), έχεις μια παιδεία ανάλογη επομένως και μια πολιτικοποίηση από το σπίτι σου μέσα και κάποια πορεία τέτοια. Να ξεμπλέξουμε με τον Νίκο τον Καργόπουλο και να το καλύψουμε αυτό το θέμα. Γιατί έχει σημασία ποιο Στράτο; Έχει σημασία και είναι παρήγορο αυτό, το να βλέπει κανείς και να ακούει ανθρώπους που από τα μικράτα τους συνεχίζουν μια πορεία των γονιών τους και τη συνεχίζουνε αδιάλειπτα, χωρίς να σταματάει και με παλινωδίες και με…, έτσι Νίκο; Μια εδώ και μια εκεί …

Ρ. Εδώ την πορεία των γονιών τους πρέπει να τη συζητήσουμε γιατί αν η πορεία των γονιών τους δεν ήτανε η ενδεδειγμένη, κακώς θα την συνέχιζαν.

Κ. Έχει πολύ μεγάλη σημασία, διότι όταν έτρωγα το ξύλο στην ασφάλεια,- που όλοι μας φοβόμαστε, δεν νομίζω να υπάρχει κανένας που να μην φοβάται εκεί πέρα- τι ήτανε αυτό που με στήριξε έτσι ψυχολογικά και άντεξα και δεν έκανα τη δήλωση που μου ζητούσανε και τα λοιπά; Ότι πως θα αντικρίσω εγώ τα ξαδέρφια μου, τα οποία είναι στη …, όχι πως θα τα αντικρίσω, δεν ντρεπόμουνα, ότι πώς αυτοί δεν έχουν κάνει δήλωση και είναι στη Λέρο εξόριστοι, και κάποιοι άλλοι γνωστοί μου ας πούμε, και τη στιγμή που αυτοί θυσιάζονται εγώ θα αρνηθώ τη θυσία αυτή;

-. Είναι γνωστό τότε ότι ένα τμήμα της αριστεράς ήτανε ενάντια στη δήλωση.

Κ. Νομίζω επισήμως όλοι ήμασταν.

-. Επισήμως μέχρι πότε; Γιατί τις δηλώσεις δεν ξέρω …

Κ. Όλοι, όλοι. Δηλαδή μέχρι που αποφυλακίσθηκα εγώ όλοι, μέχρι το 70 όλοι. Δεν ξέρω μετά τι έγινε στη φυλακή. Απλώς εμένα …

-. Όσον αφορά τις δηλώσεις έχεις δίκιο, όσον αφορά όμως τις … αιτήσεις χάριτος για λόγους ανήκεστης βλάβης που είχε δώσει η δικτατορία …

Κ. Εκεί υπήρξε …Αλλά εγώ είχα ήδη απολυθεί τότε, είχα ήδη αποφυλακισθεί τότε.. Εγώ στη φυλακή και πριν τη φυλακή όπως… ήμουνα με στον Ρήγα Φεραίο και στη φυλακή μέσα στο ΚΚ.Ε. εσωτερικού. Τώρα αυτά που λέω τα έχω πει σε κάποιους ανθρώπους, δεν ξέρω αν τα έχω πει…, θα τα πω με την πρώτη ευκαιρία και θα τα ακούσουνε και οι σημερινοί σύντροφοι που είναι στο Συνασπισμό. Δηλαδή, όταν το ’68 μπήκα εγώ το Νοέμβριο, όλη η αριστερά και όχι μόνο το φοιτητικό τμήμα, αλλά όλη η οργάνωση ήτανε στο ΚΚΕ εσωτερικού. Δηλαδή όταν λέμε ΚΚΕ εσωτερικού, δεν ήτανε άλλο κόμμα, ήτανε το γραφείο εσωτερικού, επειδή το πολιτικό γραφείο ήτανε στο εξωτερικό, υπήρχε ένα γραφείο, 7 μελές ήτανε;

-. Η διάσπαση δεν είχε γίνει ακόμα.

Κ. …Δεν υπήρχε διάσπαση, η γραμμή ερχότανε από το πολιτικό γραφείο στο γραφείο εσωτερικού, ένα 7 μελές γραφείο και από εκεί διοχετευότανε στις οργανώσεις στην Ελλάδα

-. Αυτή τη λογική ήτανε και ο Ρήγας Φεραίος; Ο Ρήγας Φεραίος ήτανε ενιαία οργάνωση;

Κ. Ακριβώς.

-. Στην αρχή δεν ήτανε …

Κ. Ακριβώς.

-. Ο Ρήγας Φεραίος του μετέπειτα ΚΚΕ εσωτερικού που μετεξελίχτηκε σε Συνασπισμό και λοιπά;

………………………………………………………….

-. Τι σημασία έχει; Δεν παίξατε σε αγώνες σημαντικούς; Δεν αγωνιστήκανε;

Κ. Δεν ξέρω αν θέλουνε να πω ότι συμμετείχαν σε μια τέτοια προσπάθεια που κάναμε. Δεν ξέρω, μπορεί να μην θέλουνε. Τέλος πάντων κάναμε διάφορες συναντήσεις είχαμε κάτι εκεί, πάνω που ετοιμάζαμε μια υποδομή και ίσως αυτή η προσπάθεια είχε καρφωθεί κιόλας, και … και μπορεί να ‘ναι και μια εξήγηση γιατί με στράτευσαν εμένα άρον – άρον ενώ δεν ήμουνα από τους πιο ενεργούς συνδικαλιστές στο φοιτητικό χώρο …

-. Είναι προφανές ότι σε παρακολουθούσανε. Είδανε τις δραστηριότητες σου, λέει παρ’ τον στον στρατό.

Κ. Όχι, λέω μήπως είχανε μάθει ότι ετοιμάζαμε αυτή την ομάδα. Αυτό, γιατί πως μου κάνανε αυτή την τιμή ας πούμε, να με στρατεύσουν πρώτο – πρώτο. Διότι εγώ επαναλαμβάνω, μόλις ξαναγύρισα στο πανεπιστήμιο δεν είχα ιδιαίτερη δράση συνδικαλιστική. Και λέω μήπως είχανε κάποιον χαφιέ, μέσα σ’ αυτήν την προσπάθεια και σου λέει, αυτοί σε λίγο ξεκινάνε, άρα … Και απ’ ότι έμαθα μετά δεν κάνανε και τίποτα που έφυγα εγώ. Έμεινε δηλαδή αυτή η ομάδα στα λόγια.

-. Ερχόμαστε μεταπολίτευση, λοιπόν …

Κ. Ναι. Και έτσι εγώ πάω στο στρατό, ξεκρέμαστος, με τις προσωπικές μου απόψεις. Ξεκρέμαστος πολιτικά εννοώ. Τώρα συναισθηματικά και αυτά, με όλο τον κόσμο που ήμασταν στη φυλακή, εντάξει. Στο στρατό …, αρχίσανε μετά οι εφημερίδες να γράφουνε, κάποια πράγματα δηλαδή δηλώσεις πολιτικών, του Ζίγδη, του Μάνου, του Παπανδρέου, του Κανελλόπουλου … Γράφανε οι εφημερίδες εκείνη την εποχή. Λοιπόν εγώ στο στρατό από τότε το ’73 και μετά, παρακολουθώντας τις εφημερίδες στη Βυρώνια επάνω, έβλεπα ότι οι προσωπικές μου απόψεις ταυτίζονται με του Παπανδρέου. Που εν ολίγοις ήτανε η πιο δυναμική και μαχητική …

-. Μιλούσε για ένοπλη αντίσταση ο Παπανδρέου τότε …

Κ. Ακριβώς. Και μετά η προσωπική μου γνώμη αυτή ήτανε. Αυτό σου λέω, για πιο δυναμικές ομάδες, αυτό εννοούσα. Ασχέτως που δεν καταφέραμε να τις ξεκινήσουμε. Εγώ βέβαια, επαναλαμβάνω με το νεανικό μου το μυαλό, ο άλλος …εκ των υστέρων η πολιτική του απέδειξε ότι κοροϊδεύει τον κόσμο.

-. Ο Ανδρέας;

…………………………………………………

-. Στράτο δεν θα τη γλιτώσεις εσύ. Θα πεις την πορεία σου, έτσι;

Ρ. Έλεγα πριν κάτι στο Νίκο, για το Γάβρο … ναι το ‘74, αλλά …Κοιμόμασταν, στο σχολείο μια ομάδα και στον γυναικωνίτη της εκκλησίας μια άλλη ομάδα. Και μπαίνει ένας ανθυπολοχαγός κάποια στιγμή μέσα και λέει, όσοι έχετε ραδιόφωνα κλείστε τα. Γιατί είχαμε τρανζιστοράκια. Την ώρα που κοιμόμασταν το βάζαμε να ακούμε μουσική. Εγώ κοιμόμουν με τον Νίκο, δίπλα – δίπλα, είχα ένα τρανζίστορ, στο οποίο είχα βάλει μια μεγάλη μπαταρία, του φακού αυτήν την πλακέ, για να κρατάει πιο πολύ. Δεν είχα τις μικρές μπαταρίες. Και λέει ο ανθυπολοχαγός, αξιωματικός τέλος πάντων, ΄΄να κλείσουνε όλα τα ραδιόφωνα΄΄. Λέω, ΄΄το δικό μου δεν ακούγεται΄΄, λέει ΄΄να κλείσουν όλα΄΄. Του λέω. ΄΄Δεν ακούγεται΄΄, ΄΄ όποιος δεν το κλείσει θα το χαλάσω΄΄. Του λέω ΄΄άμα είσαι άνδρας έλα χάλασε το΄΄. Και έρχεται και το τραβάει, οπότε βγάζει την μπαταρία από το ραδιοφωνάκι. Και αρχίζουμε ένα ξύλο τώρα. Εγώ με τον αξιωματικό.

-. Έφεδρος προφανώς αυτός.

Ρ. Ναι. Και παίξαμε γερό ξύλο, πραγματικό ξύλο. Και ο Νίκος δίπλα έλεγε, ΄΄χωρίστε τους, χωρίστε τους΄΄. Και όπως έλεγε χωρίστε τους και τράβαγε τα χέρια μας, τράβαγε γροθιές στον αξιωματικό. Τον χτύπαγε. Αλλά δεν μπορούσε να κάνει τίποτα ο αξιωματικός, να πάει στο λοχαγό και να πει ότι με δείραν οι φαντάροι. Γιατί αυτό θα κόστιζε φυλακή σε εκείνον, για ανυπακοή, για πειθαρχία. Δεν μπορεί ο ανώτερος να τρώει ξύλο …Ένας ανθυπολοχαγός ήτανε, έφεδρος, δεν θυμάμαι το όνομα του. Και από εκεί και πέρα μας έβαλε πολύ περισσότερο στη μπούκα που λέμε. Και μας κυνήγησε. Τέλος πάντων, ήτανε…

-. Στράτο σήμερα είσαι … καθηγητής;

Ρ. Ναι. Στο δημόσιο. Μετά από 14 χρόνια φροντιστήριο, αποφάσισα και διορίστηκα … και περνάει ο καιρός καλά … εντάξει. Τελείωσα το ’72. Μπήκα το ’67, τελείωσα το ’72. Γεννήθηκα το’47. Δούλεψα για κάποιο διάστημα και βοηθός στο πανεπιστήμιο εδώ στην Αθήνα. Στο τμήμα κλιματολογίας. Με τον Καραπιπέρη….

………………………….

-. Στράτο για πάμε στα δικά σου. Ο πατέρας σου, η μάνα σου αντάρτες. Γεννιέσαι το ’47 Μυτιλήνη. Έρχεσαι στην Αθήνα …

Ρ. Ήρθα εξ ανάγκης, γιατί εγώ τον πατέρα μου δεν τον γνώρισα τα πρώτα χρόνια. Φυλακές, εξορίες. Και θυμάμαι που μου λέγανε, ΄΄ποιος είναι ο πατέρας σου;΄΄ και έλεγα ΄΄τζαμ μπαμπάς, τζαμ μπαμπάς΄΄ πάει να πει ΄΄ο Γιάννης είναι ο μπαμπάς΄΄. Ο μεγάλος μου αδερφός. Δεν είχα γνωρίσει τον πατέρα μου. Και επειδή κυνηγήθηκε πολύ στη Μυτιλήνη ο πατέρας μου, υποχρεώθηκε να φύγει για να δουλέψει απάνω στην Αλεξανδρούπολη, Καβάλα. Ώσπου καταστάλαξε εδώ στην Αθήνα, στο Περιστέρι. Και μετά από κάποιο καιρό μας πήρε και την υπόλοιπη οικογένεια εδώ … Η αλήθεια είναι ότι, ποτέ ο πατέρας μου και η μητέρα μου, δεν μας μίλησαν ευθέως κομματικά. Ποτέ δεν είπανε, προσανατολισθείτε προς τα εκεί. Την πολιτική θέση τους …Αλλά βλέπαμε, ο πατέρας μου οικοδόμος, σηκωνότανε πέντε η ώρα το πρωί, έφευγε από το Περιστέρι και πήγαινε να δουλέψει, με τα πόδια δηλαδή, βλέπαμε μια πείνα. Ας πούμε σε γιορταστικές μέρες, Χριστούγεννα, Πάσχα, η μητέρα μου έβαζε μέσα σε μια κατσαρόλα ένα ξύλο να βράζει, έλεγε ότι είναι κρέας για να κάνουμε όρεξη να φάμε και κατόπιν δεν τρώγαμε το κρέας γιατί είχε καεί, το είχε ξεχάσει και κάηκε.

-. Τι λες ρε Στρατή τώρα; Αυτό το ακούω πρώτη φορά. Δεκαετία του ’50 λες τώρα;

Ρ. Ακριβώς. Μέναμε σε μια αυλή τρεις οικογένειες, σε τρία δωμάτια. Κάθε οικογένεια σε ένα δωμάτιο. Τέλος πάντων ήτανε δύσκολα, πολύ δύσκολα τα χρόνια, αλλά ανεξάρτητα από αυτό, περάσαμε …

-. Πόσα αδέρφια Στρατή;

Ρ. Άλλα τρία. Δύο αγόρια και ένα κορίτσι. Από δώδεκα χρόνων δουλεύω στην οικοδομή. Στα γύψινα, γυψαδόρος έτσι, με τον αδερφό μου τον δεύτερο. Γράφομαι εκεί στους Λαμπράκηδες, φροντιστήριο δεν πήγα, έδωσα εξετάσεις, όταν πέρασα έφυγα πήγα στα Γιάννενα, 9 Νοεμβρίου και στις 16 …Στο μαθηματικό. Και στις 16 Νοέμβριου δούλευα στη Κόνιτσα σε ένα μαγαζί, σ’ ένα σπίτι έφτιαχνα γύψινα. Δηλαδή μέσα σε μια εβδομάδα έπιασα δουλειά. Γιατί τα οικονομικά του πατέρα μου ήτανε … πολύ, πολύ περιορισμένα. Βέβαια χαρτί ως άπορος δεν έβγαλα, γιατί ο πατέρας μου ήτανε οικοδόμος, αλλά με 50 και 70 μεροκάματα το χρόνο. Αλλά δεν μου δίνανε χαρτί, και έτσι υποχρεώθηκα να δουλεύω από την πρώτη εβδομάδα που πήγα. Τέλος πάντων, ήτανε δύσκολα αλλά δεν είναι μόνο τα δικά μου. Όλοι περνάνε έτσι …

-. Όχι όλοι, δεν περνούσανε όλοι έτσι. Μια μεγάλη μερίδα περνούσε έτσι. Η αριστερά περνούσανε έτσι. Όσοι είχανε μείνει εδώ από τον εμφύλιο, ο κόσμος ο δημοκρατικός περνούσε έτσι. Έτσι δεν είναι Νίκο;

Κ. Ναι. Η φτώχεια …

Ρ. Έρχεται η δικτατορία, ο πατέρας μου κρύβεται. Το θείο … τον Γιώργο τον Ηνιακό, τον πιάσανε τον πήγανε στα Γιούρα. Εγώ παρουσιάστηκα … μάλλον εκείνη την περίοδο επειδή δεν είχα περάσει στο πανεπιστήμιο με τη πρώτη χρονιά, πήγα και γράφτηκα σε μια σχολή χημικών Κ.Τ.Ε., Κέντρο Τεχνολογικών Εφαρμογών, εκεί που είναι η ΓΕ.Σ.Ε.Ε. δίπλα. Και πριν τη δικτατορία κάναμε εκλογές στη σχολή και έτυχε να με βγάλουν πρόεδρο Ήμασταν τρεις σχολές χημικών, όχι πανεπιστημιακές, στην Ελλάδα. Ο Ευκλείδης στη Θεσσαλονίκη, του Μανωλκίδη εδώ στην Κωλέττη και το Κέντρο Τεχνολογικών Εφαρμογών εκεί στη Πατησίων. Και είχαμε αποφασίσει να πάμε στη Θεσσαλονίκη να συναντηθούμε για να συζητήσουμε κάποια αιτήματα, τέλος πάντων, για τους σπουδαστές αυτών των σχολών. Βέβαια έγινε η δικτατορία και όλα τελείωσαν εκεί πέρα. Τελειώνω το πανεπιστήμιο. Βέβαια εκεί πέρα σίγουρο είναι ότι υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι πρόσεχαν κάποιους. Μαζί ήμασταν με τον Λαουμπάτη τον Βάση, γνωστό τον ξέρεις, με τον Παπαϊωάννου, δεν θυμάμαι το μικρό του, τέλος πάντων αυτοί είχανε πάει και φυλακή εκείνη την περίοδο. Και τον Μάη του ’73, 3 Μαίου παρουσιάστηκα στην Κόρινθο. Ευτυχώς μόλις μπήκα ήξερα τι πορεία θα ακολουθήσω. Μας πήγανε σε ένα μεγάλο εστιατόριο για να συμπληρώσουμε ένα χαρτί. Στο οποίο αναφερότανε ποια η γνώμη σας για τον κομμουνισμό, αν έχετε συγγενείς οι οποίοι διώχθηκαν, φυλακίστηκαν και λοιπά. Και ξεκαθάρισα και εγώ τη θέση μου. Οπότε ήξερα τι θα περάσω. Από φύση αισιόδοξος τα αντιμετώπισα όλα καλά. Η διαγωγή μου τελικά είναι μέτρια στο απολυτήριο από το στρατό.

-. Συμπλήρωσες τώρα ένα χαρτί στο οποίο …

Ρ. Δήλωνα ευθαρσώς ότι κομμουνισμός είναι ένα κοινωνικό σύστημα, το οποίο αναφέρεται στην (…) των ανθρώπων …Ότι αυτή την περίοδο ο θείος μου είναι εξορία. Τι άλλο να σου πω. Μήπως δεν τα ξέρανε;

-. Τα ξέρανε και εκτιμούσαν δεόντως το γεγονός ότι τα ‘γραψες.

Ρ. Ακριβώς, γι’ αυτό και εγώ …

-. Εξ ού και η αντιμετώπιση σου με το Γάβρο και λοιπά.

Ρ. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι εκείνη την περίοδο που ήτανε να γίνει το δημοψήφισμα του ‘Ναι’ και ‘Όχι’ που λέμε, πολλοί άλλοι φαντάροι παίρνανε άδεια και πηγαίνανε στη πατρίδα τους για να πάρουν πολιτικά ρούχα για να γυρίζουνε τα βράδια να ελέγχουν κάποια σπίτια, τι γίνεται, αν γίνονται συγκεντρώσεις, αντιφρονιούντων με τη διδακτορία. Και εγώ, αθώα, τους λέω, ΄΄ρε παιδιά και εγώ μένω στο Αιγάλεω. Κόρινθος – Αιγάλεω, τι; 80 χιλιόμετρα. Να πάω να πάρω και εγώ να πάρω τα ρούχα μου΄΄. Εννοείται ότι … εννοείται ότι ποτέ δεν μου έδωσαν τέτοια … Πήρα απόσπαση και πήγα στο Κιλκίς. 613 τάγμα πεζικού. Δροσάτο. Λέγανε ότι ήτανε το τάγμα ανεπιθύμητων.

Κ. Τάγμα πήξεως ναι.

Ρ. Και κάπως έτσι …

Κ. Το Τ.Π., τάγμα πήξεως.

Ρ. Κάπως έτσι. Πάρα πολλοί Πομάκοι, μουσουλμάνοι. Αυτοκτονίες είχαμε. Αυτοκτονίες παιδιών είχαμε τακτικά. Εγώ …Δεν αυτοκτόνησα. Αλλά μια περίοδο είχαμε χειμερινή διαβίωση, Φεβρουάριος ήτανε. Φεβρουάριος του ’74 πριν πάμε στο Γάβρο. Κάποια στιγμή βγήκα να κάνω την περιπολία μου, ένα βράδυ και επειδή έξω έβρεχε και έτρεχα στραβοπάτησα το πόδι μου και πρήστηκε το δεξί και ακόμα έχει το πρόβλημα. Και βγαίνω την επόμενη το πρωί στην αναφορά και ζητάω να με δει γιατρός, ο οποίος μόλις βλέπει το πόδι μου, λέει 20 μέρες αναρρωτική. Μόλις μαθαίνει ο διοικητής ότι από τον πρώτο λόχο ο Ρουμελιώτης πήρε αναρρωτική, αρχίζει, στην παράταξη του τάγματος και λέει, 20 μέρες στο γιατρό γιατί τον κορόιδεψε ένας κομμουνιστής και 40 μέρες στον Ρουμελιώτη γιατί κορόιδεψε και τον γιατρό, φυλακή, Ο Φαρμάκης. Ο γνωστός ο Φαρμάκης Χρήστος. Και μου επιβάλλουν να πάω. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούσα να περπατήσω. Και ξεκινάω και φτάνω σ’ ένα φυλάκιο, το οποίο λέγαμε πρώτη …Να πάω στη χειμερινή διαβίωση, η οποία ήτανε πολλά χιλιόμετρα μακριά, ήτανε προς το όρος Τραγουδίστα. Τη θυμάσαι; Τα Κερδίλια απέναντι από τη Βυρώνια, κάτω στη Κερκίνη, ακριβώς. Εγώ σαν παλιότερος την ήξερα τη διαδρομή. Την είχα ξανακάνει. Και ξεκινάω, η αλήθεια μόνος μου, για να πάω προς τα εκεί. Όταν έφτασα στη πρώτη 8^η, παίρνω τηλέφωνο από’ το φυλάκιο αυτό, στο τάγμα και λέω δεν μπορώ να συνεχίσω. Και μου λέει ο ανθυπασπιστής, Ηλιόπουλος, το μικρό του δεν το θυμάμαι, λέει, ΄΄Ρουμελιώτη είναι εντολή του διοικητού να συνεχίσεις. Και θα πας΄΄. Λέω, ΄΄συγνώμη ανθρωπιά δεν έχετε απάνω σας. Λέει, ΄΄την ανθρωπιά να πας να τη βρεις στη Σοβιετική Ένωση΄΄. Λέω, ΄΄η ανθρωπιά δεν είναι χαρακτηριστικό της Σοβιετικής Ένωσης και οι μαύροι έχουν, αλλά εσείς δεν έχετε με τίποτα΄΄. Και του ‘κλεισα το τηλέφωνο. Στη πορεία, λίγο πιο πάνω, επειδή ήξερα τα κατατόπια, σταμάτησα σε ένα απόμερο μέρος και πραγματικά εκεί πέρα ένιωσα … πως το λένε… τον πόνο και τη χαρά της εγκύου όταν πρόκειται να γεννήσει, που πονάει. Έβγαλα την αρβύλα και άρχισα και κοπάναγα το πόδι μου πάνω σε μια πέτρα να το σπάσω. Για να δείξω ότι όντως υπέφερα, γιατί είχα ακούσει ότι αν … βέβαια ο γιατρός παραιτήθηκε όταν του είπε ΄΄40 μέρες φυλακή γιατί σε κορόιδεψε ο κομμουνιστής΄΄, παραιτήθηκε. Λέει, ΄΄εγώ παύω να είμαι γιατρός του τάγματος ΄΄, δεν θυμάμαι το όνομα του. Στρατεύσιμος. Η αλήθεια είναι ότι το ταλαιπώρησα λίγο το πόδι μου, το χτύπησα πάνω σε πέτρα για να το σπάσω. Κι όταν γύρισα βέβαια με πήγανε στο νοσοκομείο στη Θεσσαλονίκη. Ο Φαρμάκης τίποτα, τίποτα. Αλλά έκανα κάτι το οποίο θέλω να υπερηφανεύομαι. Όταν 8 Απριλίου το ’75 με στείλανε με μετάθεση στο Άργος Ορεστικό, 575 ποιο ήτανε; Ήμασταν 24 άτομα. Και άρχισε να λέει, ΄΄εκεί που θα πάτε να φροντίσετε να είσθε καλοί, να δείξετε ότι το 613 έχει φαντάρους΄΄ και λοιπά. Και κατεβαίνει ο άνθρωπος από το πεζουλάκι για να χαιρετίσει δια χειραψίας όλους. Και όταν φτάνει μπροστά μου, είπαμε αυτός 1.50 εγώ 1.85, μέχρι εκεί ήτανε. … οι μεσαίοι ημιανάπαυση και έρχεται και μου δίνει το χέρι του. Του λέω,΄΄ όχι΄΄. Μου λέει, ΄΄Ρουμελιώτη εκεί που θα πας …΄΄, του λέω, ΄΄όχι δεν πρόκειται να σε …΄΄. Ενώ όλοι τον χαιρετήσανε κανονικά, εγώ του λέω όχι. Και άρχισε ο άνθρωπος να ωρύεται. Να χτυπιέται και να φωνάζει. Αφού στο χωριό μέσα στο Δροσάτο, τον ακούγανε. Και μετά μου λέγανε οι άλλοι, ΄΄τι του έκανες;΄΄. Και τότε κάποιοι αξιωματικοί ήρθανε κρυφά και μου λέγανε … περνάγανε έτσι αντίθετα προς τη πορεία τη δική μου και λέγανε, ΄΄Συγχαρητήρια, είσαι άντρας΄΄. Επειδή δεν έδωσα το χέρι στον Φαρμάκη. Γιατί όλοι τον τρέμανε, έτσι; 3 Μαΐου το ’73. Και απολύθηκα 28 Νοέμβριου το ’75. Βέβαια όταν έφτασα στο Άργος το Ορεστικό ο διοικητής στην αναφορά λέει, ΄΄ποιος είναι ο Ρουμελιώτης;΄΄ Και με κάλεσε μετά στο γραφείο του για να με δει. 8 Απριλίου το ’75. 31 μήνες …. εκεί πέρα δεν ξέρω πως …, πώς το είχα δει. Κάποιος φαντάρος είχε κάνει ένα σταθμό, ραδιοφωνικό. Και πήγαινα και έκανα εκπομπές. Έβγαινα κάποιες ώρες και πήγαινα και έκανα εκπομπές. Το ’75. Είχαμε μεταπολίτευση. Αλλά ως φαντάρος … και θυμάμαι έβαζα του … Πουλόπουλου ένα τραγούδι. Το Ζαπάτα, που λέει ΄΄πατρίδα ζητάμε για τους ταπεινωμένους΄΄.

Κ. Θα σου αρέσει εσένα αυτό που θα πω, γι’ αυτό το λέω αλλά έτσι τώρα … Μπορείς να το … νομίζω είναι μια διαφορά με τον Στράτο. Ξέρεις, παρ’ όλες τις συνθήκες με τις οποίες έκανα το στρατιωτικό μου, τον στρατό τον αγάπησα. Μπορεί να … παραξενεύεσαι εσύ έτσι, ε;

Ρ. Θα διέθετες μια μέρα από τη ζωή σου ακόμη για το στρατό;

Κ. Αφού έγινε η μεταπολίτευση … Δηλαδή πώς να … και μετά … αν μου πει κάποιος … ΄΄αν δεν ήσουνα καθηγητής΄΄, που ήτανε προφανώς αυτό που ήθελα να γίνω στη ζωή μου, εκπαιδευτικός, ΄΄τι θα μπορούσες να ήσουνα άλλο; ΄΄Από το δυο τρία επαγγέλματα που θα μπορούσα να ήμουνα, είναι στρατιωτικός βέβαια …

-. Σε ένα στρατό όμως με άλλες προοπτικές Νίκο, με άλλη οργάνωση … με άλλο υπόβαθρο, με άλλη εκπαίδευση; …

Κ. Και ως καθηγητή ακόμα, το κράτος οριακά με αντέχει. Πολύ περισσότερο αν ήμουν στο στρατό … θέλω να πω ότι αυτό το επάγγελμα θα μπορούσα να το κάνω.

…………………………………………….

-. Στράτο είχατε τότε ακούσει, ή μετέπειτα ακούσατε ποτέ, για άλλη περίπτωση παρόμοια με αυτή του Γάβρου; Δηλαδή μέσα στις ένοπλες δυνάμεις να ξεχώριζαν τους αριστερούς, τους κομμουνιστές, τους αντιδρώντες, τους αντιδικτατορικούς και να τους ενέτασσαν σε ιδιαίτερες μονάδες, όπως εσάς εκεί; Είχατε ακούσει τίποτα;

Ρ. Ναι είχαμε. Νομίζω στη Χελιδόνα, απάνω στην Αλεξανδρούπολη, που λέγανε ότι στέλνανε. Δηλαδή ήταν και ένας εκφοβισμός αυτός, ότι ΄΄καθίστε καλά΄΄, έλεγαν σε μας, ΄΄αν δεν κάτσετε καλά θα σας στείλουμε στη Χελιδόνα΄΄.

-. Αξιωματικοί εν ενεργεία ξεχωρίζανε τότε για την συμπεριφορά τους; Όχι για την φιλοχουντική, την αντιχουντική.

Κ. Τώρα θυμήθηκα το επώνυμο του 4^ου, Γαγκάδης λεγότανε, από τον 4^ο λόχο στη Βυρώνια αυτός ήτανε. Που είχε ακόμα πιο ανθρώπινη συμπεριφορά. Πιο ανθρώπινη συμπεριφορά απ’ όλους, και τη χειρότερη αυτός ο Αντωνάκος. Και ο Βαϊδάνης ο δικός μας ίσως ελαφρότερη κιόλας. Ο οποίος θυμάμαι έρχεται και κάνει κάτι καλαμπούρια στην αναφορά, Υπήρχε ένα, μια τηλεοπτική σειρά τότε …. Ο ίλαρχος Βαρτάνης.. Και έλεγε κάτι τέτοια περίεργα. Ο οποίος, (…), όταν γυρίσαμε από το Γάβρο πίσω …

-. Στην κανονική σας μονάδα.

Κ. Ναι. Που δεν έμενε πλέον στα κτίρια, αλλά είχαμε βγει στο βουνό σε σκηνές και μέναμε, είχανε … όλα αυτοί που παριστάνανε τα παλικάρια, όλοι αυτοί οι χουντικοί, είχανε, να το πω δεν πειράζει, χεστεί στα βρακιά τους. Φοβόντουσαν … Φοβόντουσαν ότι θα μας στείλουνε στη Κύπρο. Δηλαδή η βρώμα, αυτή που λέει και ο Στράτος ήτανε και στο δικό μας τάγμα, ότι φεύγουμε για Κύπρο. Και μάλιστα τον ακούμε σε κάποια στιγμή, ΄΄ωχ φεύγουμε για σε Κύπρο σε μια δύο ώρες΄΄, αυτό ακούστηκε μερικές φορές. Βέβαια δεν ειδοποιήθηκε ποτέ δεν πήγαμε …

Ρ. Εμείς πήγαμε.

Κ. Πήγατε Κύπρο;

Ρ. Δεν πήγαμε Κύπρο. Ξεκινήσαμε από το στρατόπεδο του (…) Μελά, Θεσσαλονίκη, μπήκαμε στο πλοίο, λέγανε ότι ήτανε το ΚΥΔΩΝ, και κατευθυνθήκαμε προς Κύπρο. Αλλά επειδή, τώρα αυτά δεν ξέρω αν είναι διασταυρωμένα, κάποιο άλλο πλοίο που είχε μασκαρευτεί σε πλοίο του Ερυθρού Σταυρού.

Ρ. Το διώξανε από την Κύπρο, κάπως με ραντάρ, το πιάσανε και το διώξανε. Εμείς κατευθυνθήκαμε προς Κύπρο αλλά στην πορεία αλλάξαμε και πήγαμε στην Τύλισο του Ηρακλείου, Κρήτης, στο Ηράκλειο Κρήτης. Όπου και μείναμε σε αντίσκηνα επί ένα μήνα, Αύγουστο μήνα. Κύπρο τελικά δεν πήγαμε. Πήγαμε, ένα μήνα μείναμε στη Τύλισο, 13 χιλιόμετρα έξω από το Ηράκλειο, και επιστρέψαμε μετά στη μονάδα μας απάνω.

-. Στράτο, αν μπορείς και αν έχεις διαμορφώσει άποψη, ποια ήτανε η συμπεριφορά, ποιος ήτανε ο ρόλος του αξιωματικού του στρατού τότε; Του στρατού ξηράς, του μόνιμου αξιωματικού της σχολής ευελπίδων λέμε πάντα.

Ρ. Να αναφέρω και ένα όνομα, Σταματάκης, το Γιώργος με ερωτηματικό, Σταματάκης. Ήτανε λοχαγός στον 3^ο λόχο. Όταν λέμε λοχαγός με δύο ήτανε, όχι με τρία, αλλά τον λέγαμε λοχαγό γιατί ήτανε ο διοικητής του λόχου. Υπολοχαγός, της σχολής ευελπίδων. Ο οποίος μας έκανε την Ε.Η.Δ., Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση. Θυμάμαι όταν έγινε το Πολυτεχνείο, μας συγκέντρωσε πίσω σε ένα χώρο για να κάνει Ηθική Διαπαιδαγώγηση. Και λέει, ΄΄οι αναρχοκομμουνιστές ξεκίνησαν τάχα μου επανάσταση και κατέλαβαν το Πολυτεχνείο στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, πηγαίνετε να καθαρίσετε τα όπλα και θα σας δώσω τις τελαμόνες για να πάμε να τους καθαρίσουμε όλους. Κάθονται και φωνάζουνε 1 1 4 και αλλά σχετικά συνθήματα. Ξέρει, λέει, κανένας από εσάς τι είναι το 1 1 4; ΄΄ Δεν σηκώνει κανένας χέρι, σηκώνω εγώ και λέει ΄΄όχι εσύ΄΄. Λέω, ΄΄εντάξει όχι εγώ΄΄. Λέει ΄΄κανένας άλλος ξέρει;΄΄, δεν ήξερε. ΄΄Για λέγε μας εσύ Ρουμελιώτη που ξέρεις΄΄. Λέω, ΄΄είναι το 125 άρθρο του καινούργιου συντάγματος΄΄, γιατί είχε γίνει το νέο σύνταγμα της χούντας. Και εγώ ήξερα ότι είναι το άρθρο 125. Το 114 είχε αναβαθμιστεί. Λέει, ΄΄δηλαδή τι λέει;΄΄ Λέω, ΄΄ότι το παρόν σύνταγμα επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων…΄΄ και λοιπά. Λέει ΄΄όχι δεν θέλω να μου πεις αυτό΄΄, του λέω ΄΄αυτό λέει το σύνταγμα΄΄.΄΄ Κάτι άλλο να μιλήσεις να μην πεις τίποτα άλλο΄΄, και είπε τα δικά του.

-. Αυτός ήτανε ο Σταματάκης. Η εντύπωση που έχεις σήμερα μετά από τόσα χρόνια απόσταση από τότε, από τη δικτατορία, για τους αξιωματικούς του στρατού ξηράς, η γενική εντύπωση που έχεις, ποια είναι; Αυτοί οι άνθρωποι δηλαδή τι στάση τήρησαν απέναντι στη δικτατορία; Ποια ήτανε η θεώρηση τους, πως την έβλεπαν;

Ρ. Γενικά δεν μπορούμε να πούμε. Ήτανε ο Σαρκόπουλος Γεώργιος, ο οποίος ήτανε υποδιοικητής του τάγματος, κάτω από τον Φαρμάκη. Ο οποίος ήτανε ένας άνθρωπος που θα λέγαμε σήμερα δημοκρατικός, σε σχέση με τον Φαρμάκη. Δημοκρατικός. Ήτανε ο Σούλης, ένας άλλος ταγματάρχης, αυτός πρέπει να είχε κάνει και στη μονάδα καταδρομών εδώ πέρα, ήτανε αυταρχικός και πληθωρικός, ήτανε δύο μέτρα άνθρωπος με μια μουστάκα έτσι και τον φοβόμασταν. Ήταν ο Κοντόπουλος, ένας Καλαματιανός, ο οποίος όταν έφυγε ο Νομικός ανέλαβε το 2^ο γραφείο, το κολοβό φίδι που λέμε, σου έκανε τον καλό και έβγαζε κάποια στοιχεία, δεν ξέρω τελικά αν τα χρησιμοποιούσε τι, και που. Ο Σταματάκης ο οποίος ήτανε ο μάγκας και έλεγε ευθέως ότι εμείς ήμαστε με την χούντα και την υποστηρίζουμε. Και στη μεταπολίτευση …

-. Αν υπήρχανε αντιχουντικοί υπήρχε περίπτωση να εκδηλωθούν και να τους καταλάβεις;

Ρ. Ήτανε ένας έφεδρος, Ηλιόπουλος λεγότανε.

-. Ο έφεδρος είναι στρατεύσιμος και δεν είναι …

Ρ. Ναι αλλά ο θείος του ήτανε διοικητής κάπου στην Κρήτη. Ήτανε συνταγματάρχης ή ταξίαρχος. Ηλιόπουλος λεγότανε το παιδί αυτό, φαρμακοποιός. Ήτανε ο Βοηδονικόλας. Δεν ξέρω τι σχέση έχει με το χουντικό, στον Πειραιά με τον Σκυλίτση που ήτανε δημοτικός σύμβουλος. Πιθανόν να ήτανε πατέρας του.

-. Αυτούς τους αναφέρεις γιατί;

Ρ. Γιατί ήτανε πολύ καλοί. Ήτανε πολύ κοντά μας …

-. Σαν χαρακτήρες …

Ρ. Ναι, ναι.

-. Τον χαρακτήρα δηλαδή Στράτο, απ’ ότι καταλαβαίνω εγώ, τον συνδέεις και με τον αντιχουντισμό ή τον φιλοχουντισμό.

Ρ. Το συνδέω γιατί, όταν μας έβαζαν να κάνουμε παρέλαση και να φωνάζουμε τα συνθήματα, ΄΄ζήτω ζήτω η επανάσταση΄΄ και λοιπά, αυτοί δεν επέμεναν, υπήρχαν κάποιοι άλλοι που λέγαν ΄΄γιατί δεν φωνάζεις, πιο δυνατά;΄΄. Ενώ αυτοί, Βοηδονικόλας, Ηλιόπουλος που λέω, περπατούσαν δίπλα χωρίς να λένε τίποτα.

-. Βλέπεις δηλαδή ότι αυτός ήτανε ο μόνος τρόπος που μπορούσαν αυτοί να ….

Ρ. Να αντιδράσουνε. Να σε ανακουφίσουν.

-. Εσύ Νίκο τι γνώμη έχεις αποκομίσει από εκείνα τα χρόνια για τους μόνιμους της σχολής ευελπίδων.

Κ. Σου είπα καταρχήν για τους τρεις λοχαγούς που έζησα στη Βυρώνια. Ο ένας καθίκι χουντικός ο Αντωνάκος, ο Βαϊδάνης και αυτός χουντικός αλλά λίγο χαζοχαρούμενος, και ο Γαγκάνης ο οποίος είχε σοβαρή και εντάξει συμπεριφορά, που δεν ξέρω βέβαια θα μπορούσε να είναι χουντικός θα μπορούσε και να μην είναι.

-. Αν ήτανε δεν θα εκδηλωνότανε;

Κ. Είχε στον λόχο του ένα άλλο παιδί, έναν Αλεξάκη, ήτανε και αυτός αριστερός, με τον αδερφό του ήμασταν μαζί φυλακή, ο οποίος ήταν χαρακτηρισμένος, και του φερότανε ανθρώπινα. Ενώ αυτός ο Αντωνάκος, επενέβαινε και στον Αλεξάκη που πάλι δεν ήτανε στο λόχο του. Αν θυμάμαι καλά πρέπει να ήτανε στου Γαγκάδη τον λόχο. Εγώ δεν είχα και με πολλούς αξιωματικούς… μ’ αυτούς είχα … εντάξει ο διοικητής μας ήταν ένας Βουρβουτσάνης αντισυνταγματάρχης, ο οποίος δεν πρέπει να ήταν και έτσι από εδώ γύρω, πρέπει από …. Τέλος πάντων, ένας τυπικός αξιωματικός, δεν μας έδωσε ποτέ υπόνοιες ούτε ότι είναι αντιχουντικός ούτε ότι είναι ξέρω ‘γω, φερότανε κανονικά, τυπικά, ό,τι του λέγανε να κάνει. Ήτανε ένας υποδιοικητής που δεν θυμάμαι το όνομα του, ο οποίος ήτανε και πιο μορφωμένος, ήταν και λίγο περίεργος τύπος, λέγανε κιόλα ότι ήτανε και ομοφυλόφιλος και γι’ αυτό είχε και μια περίεργη συμπεριφορά, ενώ είχε ανώτερο διατακτικό επίπεδο από τον Βουρβουτσάνη, δεν θυμάμαι τώρα …

-. Ίσως και γι’ αυτό τον λέγανε ομοφυλόφιλο.

Κ. Όχι δεν ήτανε καλός. Αλλά ήτανε έτσι κυκλοθυμικός, είχε τέτοια πράγματα δηλαδή και δεν ήξερες αν σου φωνάζει σοβαρά, αν σου μιλάει, αν σου φωνάζει ψεύτικα, δεν θυμάμαι πως τον λέγανε. Αυτό πάντως που έχει σημασία να σου πω, είναι ότι όταν επέστρεψα από τον Γάβρο, και βρήκα το τάγμα στο βουνό, τα παλικάρια όλα αυτά, μεταξύ των οποίων και ο δικός μου ο λοχαγός ο Βαϊδάνης, είχανε χεστεί πάνω τους. Δηλαδή εγώ δεν αισθάνθηκα σε όλη μου τη θητεία, έναν αξιωματικό που να πω ότι αυτός είναι πατριώτης.

-. Εκτιμάς Νίκο ότι η δικτατορία έκανε κακό σ’ αυτούς … σ’ αυτό το στρώμα των ανθρώπων;

Κ. Κοίταξε …Αυτοί ήτανε προφανώς πρωτόβγαλτοι από τη σχολή ευελπίδων, οι λοχαγοί με τους οποίους εγώ είχα επαφή. Δεν ξέρω τι έκαναν και τι έλεγαν οι άλλοι πιο πάνω, οι οποίοι τελείωσαν την ευελπίδων πριν το ’67, αν είχανε κάποια άλλα μυαλά. Αλλά αυτό που θέλω να πω είναι ότι, τους χωρίζουμε σε δυο κατηγορίες, τα ανθρωπάκια τα οποία ήτανε υπέρ της χούντας αλλά έτσι χαζοχαρούμενα και τα καθίκια τους χουντικούς. Δεν διέκρινα δηλαδή ανθρώπους που, πώς να στο πω να πεις ότι αυτός είναι πατριώτης. Διότι όλοι αυτοί οι χουντικοί που σου λέω, και οι δυο κατηγορίες και οι πιο σκληροί και οι λίγο πιο ελαφριοί, όταν έγινε η μεταπολίτευση χεστήκανε. Δηλαδή ουσιαστικά σε ένα ολόκληρο τάγμα, υπήρχε ένας αξιωματικός μόνο έφεδρος ανθυπολοχαγός ο οποίος είχε απολυθεί και τον ξανάφεραν πίσω, από την Κορινθία πρέπει να είναι αν θυμάμαι καλά, δεν θυμάμαι το όνομα του, ήτανε ο μόνος ο οποίος υπήρχε και κρατούσε το τάγμα ως αξιωματικός …Όλοι οι άλλοι είχανε εξαφανιστεί. Και μάλιστα ο δικός μου ο λοχαγός, να στο πω και αυτό, ο οποίος καταλαβαίνεις τι συμπεριφορά είχε …

-. Για την επιστράτευση λες τώρα.

Κ. Ναι. Ζήτησε μια μέρα να του πάω έναν καφέ, παρήγγειλε καφέ και να μου τον φέρει ο Καργόπουλος. Και τον βρίσκω στο αντίσκηνο έτσι πεθαμένο. Ήτανε τότε που είχε βγει μια βρώμα ότι πάμε για Κύπρο να του πω την γνώμη μου αν θα πάμε Κύπρο ή δεν θα πάμε, να του δώσω θάρρος με αλλά λόγια εγώ δηλαδή …

-. Αυτή την κατάσταση Νίκο μπορείς να την γενικεύσεις και να πεις ότι λίγο πολύ το ίδιο συνέβαινε σε όλες τις ένοπλες δυνάμεις τότε; Ότι δηλαδή οι αξιωματικοί …

Κ. Είναι από ανθρωπάκια έως χουντικοί καθίκια ας πούμε.

-. Δεν είσαι λίγο άδικος, δεν νομίζεις ότι υπερβάλλεις …

Κ. Νομίζω ότι οι υπόλοιποι πρέπει να ήτανε εξαιρέσεις. Τουλάχιστον στις μονάδες σαν τις δικές μας. Τώρα τι γινόταν σε άλλου είδους μονάδες, δηλαδή σε διοικητικές υπηρεσίες, σε …, ξέρω ‘γω οτιδήποτε …

-. Δηλαδή στάσου Νίκο, αν σε βάζανε σήμερα να κάνεις μια έκθεση και να πεις, ποια η άποψη σου για τους μόνιμους στρατιωτικούς κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στις μάχιμες μονάδες της βορείου Ελλάδος; Γιατί αυτές γνώρισες, δεν γνώρισες;

Κ. Το κακό είναι ότι γνώρισα μόνο μια. Εγώ ήμουνα σε ένα τάγμα μόνο και γνώρισα τρεις λοχαγούς και δύο …

-. Πήγες όμως και σε προπαίδευση …Στην Κόρινθο.

Κ. Φρικτή η κατάσταση. Δηλαδή εκεί είναι ακόμα χειρότερα. Δηλαδή όλοι, όλοι, όλοι, όλοι… μαρτύρησα με όλους …

-. Μετά έκανες παρέα με συνάδερφους άλλους στρατεύσιμους, άκουγες και άλλες μονάδες …Ποια είναι η πεποίθηση που έχεις σήμερα για εκείνη την εποχή;

Κ. Δεν βρέθηκε σε ολόκληρη Κόρινθο, που είναι σύνταγμα έτσι, και εκεί πέρα ήμουνα δακτυλοδειχτούμενος έτσι, δεν βρέθηκε ένας άνθρωπος να μου πει μια κουβέντα, να μου απαλύνει λίγο ρε παιδί μου, να με πλησιάσει και να μου πει κάτι άσχετο που να δείξει … εν πάση περιπτώσει κάποιος να με ανακουφίσει λίγο.

-. Αυτά 1972; Μιλάμε για αξιωματικούς που έχουνε βγει από τη σχολή ένα ή δύο χρόνια νωρίτερα …

Κ. Στην Κόρινθο είχαμε και πιο πολλά.

-. Και πιο πολλά. Που σημαίνει ότι δεν μπορεί μέσα σε μια πενταετία η δικτατορία να είχε καταφέρει να φέρει στα νερά της ή ότι επιθυμούσε να είναι αυτό το σώμα των αξιωματικών έτσι;

Κ. Εάν μου έκανε κάποιος την ερώτηση, θα έλεγα ότι δεν μπορώ να έχω παρά μόνο μια πολύ μερική άποψη για πέντε δέκα ανθρώπους.

-. Για συγκεκριμένες μονάδες.

Κ. Για συγκεκριμένες ναι. Ξέρω για την Κόρινθο που έζησα δυο μήνες και για την Βυρώνια που έζησα 1 ½ χρόνο.

-. Αν έκανες εκτίμηση για όλες τις ένοπλες δυνάμεις τι θα έλεγες για αυτό το σώμα των αξιωματικών και των υπαξιωματικών; Η γενική σου δηλαδή εντύπωση για τους αξιωματικούς, έστω στρατού ξηράς που έζησες, εκείνες τις περιόδου γενικότερα, ποια είναι σήμερα;

Κ. Σου λέω ότι δεν ξέρω παρά μόνον αυτούς τους πέντε δέκα ανθρώπους. Πέντε δέκα από την Κόρινθο και τέσσερις πέντε από τη Βυρώνια. Από εκεί και πέρα λειτουργώ σαν ένας πολίτης, δηλαδή σαν μια γυναίκα που δεν έχει πάει ποτέ στρατό. Θα σου πω ό,τι έχω ακούσει από και πέρα για ένα σωρό αξιωματικούς που τους αποτάξανε, που τους βασανίσανε, που τους σκοτώσανε, που τους φυλακίσανε, όπως εσύ, ο Μιχάλης, ο Μουστακλής …

-. Άρα αν δεχτούμε ότι η γενικότερη αυτή κατάσταση των αξιωματικών όπως την περιέγραψες, σ’ αυτό το συγκεκριμένο και εσύ και ο Στράτος, λογικά ο μηχανισμός αυτός της δικτατορίας τους ήλεγχε πολύ εύκολα. Δεν είχε μεγάλη δυσκολία να τους ελέγξει. Και με μια Ε.Σ.Α. παντοδύναμη επιλεγμένη με πολύ μεθοδικό τρόπο, επιλεγμένα ένα – ένα άτομα της Ε.Σ.Α;

Κ. Η εικόνα που έχω, είναι αυτή. Αλλά επαναλαμβάνω ότι είναι μερική, από την Κόρινθο και από το 602 τάγμα πεζικού.

Ρ. Και είναι και κάτι ακόμα. Ότι εμείς ήμαστε απλοί φαντάροι. Εκείνοι είναι αξιωματικοί, είναι μια άλλη κατηγορία. Δεν μπορούνε να προσεγγίσουνε εμάς και να μας πούνε τα αισθήματα τους για την χούντα. Μπορεί μεταξύ τους να είχανε κάποιες συναναστροφές και να καταφέρονται κατά της χούντας, κατά του Παπαδόπουλου, εναντίον όλων αυτών. Δεν θα τα πούνε σε μας. Ανεξάρτητα αν ξέρουν ότι …

Κ. Τι μπορούσε να κάνει ένας, αυτό που είπα προηγουμένως. Κάποια στιγμή, δε λέω να με φωνάξει κάποιος εκεί, διασταυρωνόμαστε κάπου, να μου πει, κάτι ρε παιδί μου για το ποδόσφαιρο ή δεν ξέρω ‘γω τι, για κάτι άσχετο, ή ξέρω ‘γω, που να σου δείξει μια ανθρώπινη συμπεριφορά. Δεν το έκανε κανείς.

Ρ. Ναι αλλά ήξερε ότι άλλα δέκα μάτια σας βλέπουνε και είσαι χαρακτηρισμένος.

Κ. Όχι ρε παιδί μου. Κάποια στιγμή που ήμαστε οι δυο μας, που διασταυρωνόμαστε. Δύο χρόνια ήμουνα σε ένα … σε ένα λόχο ήμουνα δύο χρόνια. Δεν πέρασε … ή με φωνάξανε στο κάτω κάτω της γραφής και ένα σωρό με φωνάζανε και ήμασταν οι δύο μας. Και συζητούσαμε ένα σωρό πράγματα. Εάν αφαιρέσεις αυτόν που σου λέω του 2^ου γραφείου, που με ρώτησε αν θα τον σκοτώσω ή όχι, που φάνηκε εκεί κάτι, που και πάλι δεν με ξέρει δεν μου έδειξε καμία συμπάθεια, δεν υπήρξε ένας που να πω ρε παιδί μου, είπα μια κουβέντα. Μια κουβέντα.

Ρ. Εμένα με είχε καλέσει ο Σαρκόπουλος, κανά μήνα πριν από την επέτειο τις 21 Απριλίου το ’74, και μου λέει, ΄΄κοίταξε επειδή ξέρω ότι΄΄, μάλιστα τον κούρευε ο κουρέας του και εγώ ήμουνα δίπλα προσοχή, ΄΄και επειδή ξέρω ότι είσαι μορφωμένος θα ήθελα να ετοιμάσεις έναν λόγο για την 21 Απριλίου΄΄. Του λέω,΄΄ συγνώμη αλλά εγώ είμαι μαθηματικός΄΄, μου λέει ΄΄δεν έχει σημασία έχεις τελειώσει πανεπιστήμιο΄΄. Του λέω, ΄΄συγνώμη αλλά δεν θα μπορέσω να τον γράψω΄΄. Μου λέει ΄΄αν δεν γράψεις αυτόν τον λόγο δεν παίρνεις άδεια για το σπίτι σου΄΄. Πραγματικά άδεια πήρα τον επόμενο χρόνο, δηλαδή επί δέκα έντεκα μήνες έμεινα εκεί πέρα. Ούτε μια μέρα άδεια. Σαρκόπουλος Γεώργιος με τη γυναίκα του Ουρανία, την Ουρανίτσα μας την έλεγε εκεί πέρα.

-. Περνώντας τα χρόνια Στράτο συνάντησες κανέναν άλλο από όλους αυτούς;

Ρ. Όχι, όχι.

-. Εσύ Νίκο;

Κ. Τώρα θυμάμαι ένα όνομα έναν δεκανέα που είχα, τσογλάνι πραγματικά, εγώ δεν είμαι εκδικητικός τύπος αλλά αυτόν τον άνθρωπο ρε παιδί μου, Κωνσταντινίδης λεγότανε από την Ξάνθη ήτανε, μικρό όνομα δεν θυμάμαι, τσόγλανος ήτανε, προσπαθούσε να …

-. Δεν έχει νόημα να αναφερθεί κανείς σε στρατεύσιμους της εποχής. Δεν έχει νόημα. Αντιπροσώπευαν αυτό που ήτανε και ο λαός μας δηλαδή. Βέβαια ερχότανε η δικτατορία και οι μηχανισμοί της σε μια ηλικία πολύ τρυφερή, αδιαμόρφωτη ακόμα. 17, 18, 20 χρόνων παιδιά. Τον πλάθεις τον άλλον. Βέβαια ο τρόπος που χρησιμοποιούσαν αυτή την Ε.Η.Δ. αυτή την βλακώδη διαδικασία ήτανε … αλλά έναν αδύνατο χαρακτήρα εύκολα τον παροχέτευες εκεί που ήθελες …

Κ. Και ένα παιδί που δεν είχε και γνώσεις …Και προσωπικά σου λέω, εγώ παρότι έζησα έτσι αυτό τον στρατό και όποτε ξαναπήγα εκεί προς τα πάνω, εγώ τον έχω αγαπήσει τον στρατό ρε Στράτο, δεν ξέρω γιατί.

Ρ. Το μόνο καλό …είναι ότι δένεσαι με κάποιους ανθρώπους.

Κ. Δηλαδή, όταν είδα μόλις γυρίσαμε πάνω μετά την μεταπολίτευση πίσω στην Βυρώνια αυτή τη διάλυση, προσπαθούσα και εγώ, όσο μπορώ, παράδειγμα ήμουνα τουφεκιοφόρος, τουφεκιοφόρος χωρίς τουφέκι μάλιστα, το περισσότερο διάστημα είχα να κάνω …

-. Πήγες Νίκο και δεν σας δώσανε;

Κ. Εμένα δεν μου δώσανε … από τα μάτια, δεν είχα τίποτε άλλο, μυωπία μόνο. Εντάξει …

-. Είπες για διάλυση, τι διάλυση εννοείς δηλαδή;

Κ. Σου λέω είχανε χεστεί όλοι οι αξιωματικοί και μόνο αυτό το παιδί ο ανθυπολοχαγός και προσπαθούσα και εγώ στο μέτρο των δυνατοτήτων μου, αν και απλός φαντάρος, και ο (…) και τα λοιπά όλη αυτή η παρέα που είχαμε κάνει, να κρατήσουμε λίγο το ηθικό των ανθρώπων. Δηλαδή εκείνη την στιγμή αισθάνθηκα σα να έχω την ευθύνη, σαν να ήτανε αυτός ο ταγματάρχης και εγώ να ήμουνα … να ήτανε αυτός ο επικεφαλής του τάγματος και εγώ να ήμουνα… ο αναπληρωτής του.

-. Ο έφεδρος ανθυπολοχαγός δηλαδή …

Κ. Να είναι αυτός που ουσιαστικά λειτουργούσε ως ο διοικητής του τάγματος και εγώ ως ο υποδιοικητής. Έτσι αισθανόμουνα τον εαυτό μου.

-. Μιλάμε για το 1974 …… μεταπολίτευση

Κ. Όταν ξαναγυρίσαμε …Δεν είχε γίνει ακόμα.

Κ. Υπήρχε χούντα ακόμα, σου λέω αισθάνθηκα την ανάγκη να υπηρετήσω την πατρίδα μου τότε για πρώτη φορά.

-. Να προσφέρεις δηλαδή για να στηριχτεί … το τάγμα …

Κ. Θα πάμε να πολεμήσουμε ρε παιδί μου, ναι. Ότι πρέπει να πάμε να πολεμήσουμε. Και αυτό φαίνεται το έμαθε και ο Βαϊδάνης και με φώναξε να του δώσω και αυτουνού κουράγιο. Και του είπα να ξεχάσουμε ότι έγινε γιατί τώρα μπορεί να χρειαστεί να πολεμήσουμε.

-. Δηλαδή οι μόνιμοι αξιωματικοί της μονάδας …

Κ. Είχανε χεστεί. Το 602. Ανύπαρκτοι.

-. Πόσοι ήτανε αυτοί οι αξιωματικοί;

Κ. Ο διοικητής, ο υποδιοικητής και τρεις λοχαγοί, και ένας που ήρθανε …τους είχανε φέρει … τους είχανε επιστρατεύσει. Τους οποίους δεν τους πολυγνώρισα, γιατί αμέσως μετά μας σκορπίσανε, μας πήρανε μετά από τη Βυρώνια και μας πήγανε Πετρίτσι εμάς. Πάλι στο βουνό, κάτω από δέντρα ήμασταν.

-. Αυτό που ενδιαφέρει Νίκο είναι η γνώμη ενός στρατεύσιμου με ιδεολογική καθαρότητα εκείνη την περίοδο, που ήξερε να βλέπει και να ξεχωρίζει πράγματα που οι συνομήλικοι του δεν τα ξεχώριζαν ίσως. Αυτό ενδιαφέρει.

Ρ. Δεν μπορούσαμε να στηριχτούμε απάνω στους αξιωματικούς. Πρέπει να πούμε ότι ο Προκοπέας, ο οποίος ήτανε λοχαγός του 4^ου λόχου τότε, δεν είχε τα φόντα, δεν σε έπειθε ότι θα μας πάει για πόλεμο, ήμαστε … πως το λένε … στρατιωτικά ανέτοιμοι να πολεμήσουμε τον εχθρό. Είχε φόβους ο άνθρωπος.

Κ. Και να ήμασταν έτοιμοι τεχνικά, από τεχνική άποψη πανέτοιμοι, αυτοί οι άνθρωποι δεν ήτανε σε θέση να πολεμήσουνε. Είχανε παραλύσει παιδί μου, ο λοχαγός …Η δικτατορία τους είχε διαπαιδαγωγήσει όλους αυτούς, να είναι μαντρόσκυλα των αμερικανών, και να φυλάνε … να είναι καταπιεστές του ελληνικού λαού και όχι υπερασπιστές της πατρίδας. Αυτό ήτανε σαφές.

-. Μια και ανέφερες Νίκο για πρώτη φορά το θέμα Αμερικανοί, στην Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση ή σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, εκείνα τα χρόνια που είσαστε στρατεύσιμοι, που είδατε εσείς το ρόλο των αμερικάνων; Ή οποιαδήποτε άλλο μηχανισμό που σχετιζότανε με την Αμερική ή το ΝΑΤΟ να έχει κάποια σημασία πάνω …

Κ. Μες στη μονάδα που ήμασταν, τους Αμερικανούς δεν τους είδαμε πουθενά, απλώς πριν πάμε φαντάροι και με όσα ξέραμε και πριν τη διδακτορία, και με όσα είχαμε ακούσει και στο διάστημα μέχρι να πάμε φαντάροι και στις φυλακές και τα λοιπά, ξέραμε ότι η δικτατορία ήτανε όνειρο των αμερικανών.

-. Άλλο αυτό, λέμε για την Ε.Η.Δ.. Την Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση.

Κ. Τίποτα.

Ρ. Κύριο μέλημα τους ήτανε ο από βορά κίνδυνος.

Κ. Ο αντικομουνισμός. Ο κομμουνισμός και οι συνοδοιπόροι.

-. Το Ν.Α.Τ.Ο. και Αμερική δεν έπαιζαν ρόλο;

Κ. Όχι, όχι.

Ρ. Δεν θυμάμαι ποτέ κανά θέμα …

-. Η Τουρκία το κυπριακό;

Κ. Τίποτα, τίποτα.

-. Ε.Η.Δ. για Τουρκία τίποτα;

Κ. Τίποτα.

-. Μόνο για κομμουνισμό, τίποτε άλλο;

Ρ. Και για τον χριστιανισμό.

Κ. Κομμουνισμός και συνοδοιπόροι.

Ρ. Και για τον χριστιανισμό, ότι ήμαστε χριστιανοί και πρέπει να το αποδείξουμε στους άθεους …Δεν νομίζω ότι … απλά είναι ανέκδοτο …Ρωτάει ο Σταματάκης, γιατί αυτός μας έκανε κυρίως Ε.Η.Δ., τι ξέρουμε για τον χριστιανισμό. Και αφού είπανε όσοι ξέρανε ορισμένα πράγματα, λέει ο Όμηρος …

-. Ο Σταματάκης τι ήτανε είπαμε;

Ρ. Λοχαγός του τρίτου λόχου στο 613. Λέει ο Όμηρος, ΄΄κύριε λοχαγέ να ρωτήσω κάτι;΄΄ Για λέγε ρε Όμηρε΄΄. ΄΄Δεν μου λέτε κύριε λοχαγέ ο Χριστός ήταν χριστιανός; ΄΄ Και το έλεγε χωρίς να καταλαβαίνει την έννοια χριστιανισμός. Ήταν ο φαντάρος, ο οποίος είχε αλλάξει άρβυλα δύο φορές παραπάνω από εμάς, γιατί όταν έλεγαν προσοχή και ανάπαυση χτύπαγε τα πόδια του, γιατί πίστευε τους λοχαγούς που λέγαν ΄΄ χτυπήστε δυνατά να μας ακούσουνε οι γιουγκοσλάβοι να φοβηθούνε΄΄ .Χτύπαγε με όλη τη δύναμη του και είχε χαλάσει τα άρβυλα του. Αυτό ήταν το επίπεδο δηλαδή.

-. Στρατή για να ‘μαστε και δίκαιοι, το επίπεδο ενός ποσοστού των στρατεύσιμων από αυτούς που επάνδρωναν που στελέχωναν αυτές τις μονάδες που ήτανε δύσκολες συνήθως αυτές οι μονάδες, πρέπει να το πούμε εδώ, στελεχωνόντουσαν από ποιους; Δεν στελεχώνονταν από παιδιά της αστικής τάξης… ένα σωρό παιδιά αυτής της τάξης, για να μην πω το σύνολο, δεν πηγαίνει και κάνει τη θητεία του στα σύνορα που πήγατε εσείς. Επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι αντιπροσώπευε τη μέση κατάσταση κουλτούρας, παιδείας, εκείνης της εποχής ο στρατεύσιμος του 602 τάγματος πεζικού. Δεν την αντιπροσώπευε.

Κ. Ήταν σαν και το όνομα του λοχαγού αυτουνού του… του 2^ου γραφείου, Στεργίου πρέπει να ήτανε…Ο οποίος ήτανε στο δεύτερο γραφείο και μετά πήγε επάνω στο 2^ο λόχο και…

Ρ. Σύνορα με Βουλγαρία εδώ πάνω, ε; Ήτανε χειμώνα κοντά

Κ. Στο ίδιο τάγμα το 602. Οι τρεις λόχοι ήταν κάτω και ο ένας πάνω στο βουνό στο Κοκοτλίριτσα

Ρ. Και θυμάμαι όταν μας πήγανε και εμάς εκεί πάνω από τη Βυρώνια στο Μπέλες, που ήτανε δίπλα ο Στρυμόνας, τρεις ώρες κατέβασμα ανέβασμα με τα πόδια, και δεν είχαμε νερό να πιούμε, μας δίνανε ένα παγούρι την ημέρα, για ξύρισμα και για να πιούμε. Και κάναμε κάτι έργα εκεί, δεν ξέρω τι φτιάχναμε, και είχε ένα βαρέλι με ασβέστη και πάνω από τον ασβέστη είχανε νερό και την κρούστα που σχηματίζεται στο νερό. Πηγαίναμε και βγάζαμε την κρούστα και πίναμε από εκεί νερό. Χωρίς να… Πράγματα που τώρα δεν τα διανοείσαι. Ήρθαν οι γονείς μου, με τον αδερφό μου για να με δούνε και πάω και ζητάω άδεια από τον διοικητή, του λέω ΄΄έχουν έρθει οι γονείς μου στη Βυρώνια … και έχω να τους δω πάρα πολύ καιρό΄΄. Και μου λέει, ΄΄δεν έχεις να πας πουθενά΄΄. Του λέω, ΄΄μα ήρθανε από Αθήνα για να με δούνε μετά από τόσο καιρό εμείς΄΄ …

-. Στράτο ποιος διοικητής, ποιος, ο Φαρμάκης;

Ρ. Δεν ήτανε ο Φαρμάκης εκεί πάνω. Δεν ήτανε ο Φαρμάκης. Και κατέβηκα κρυφά με μια υδροφόρα που κατέβαινε και μετά πάλι με …

-. Ποιο μήνα Στράτο;

Ρ. Ιούλιο.

-. Ιούλιο ’74. Ο Στράτος ο Ρουμελιώτης και ο Νίκος ο Καργόπουλος, 7 του Γενάρη το 2002. Για να το γράψει τούτο δω το μαραφέτι για να ξέρουμε …

Κ. Ποια είναι τα άτομα …

-. … και ποιοι μιλάνε. Εντάξει παιδιά ευχαριστώ πολύ.

ΕΣΑ – ΕΣ ΕΣ – ΒΑΣΑΝΙΣΤΕΣ

Σήμερα επωάζεται το αυγό του φιδιού με τη Χρυσή Αυγή και την εγκληματική της οργάνωση, με τις ορδές των τραμπούκων που χτυπάνε, βρίζουν, τρομοκρατούν, βρωμίζουν την αρχαία και νεότερη ιστορία του τόπου μας με παραλληλισμούς, οι ανιστόρητοι. Αισθανόμαστε απατημένοι οι πολίτες από τους κυβερνώντες, είμαστε οργισμένοι από τη διαφθορά, την ανοργανωσιά, την εκμετάλλευση. Παρασύρονται κάμποσοι με τον υπερεθνικισμό, με τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα, δεν βλέπουν το φασισμό που δεν κρύβεται, που αλυχτάει, σκοτώνει, τρομοκρατεί. Η ιστορία διδάσκει, ας θυμηθούμε λοιπόν την κραυγή  ΕΣΑ, ΕΣ ΕΣ, βασανιστές και ας δούμε τι έκαναν.

Το απριλιανό καθεστώς (φασιστικό, δικτατορικό) χρειαζόταν μία αποτελεσματική μέθοδο, πρόσθετη της προπαγάνδας και της ΄΄επαναστατικής ιδεολογίας΄΄, με την οποία θα αναγκάζονταν ο λαός, ιδιαίτερα όμως οι Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) και βέβαια οι εργαζόμενοι, να συνεργαστούν, να υπακούουν, να ανέχονται. Δεν ήταν μόνον πως έπρεπε να επικρατεί δήθεν ηρεμία, ώστε να φανεί η διαφορά με την κατάσταση της ΄΄προεπαναστατικής ανώμαλης περιόδου΄΄, η χούντα όφειλε και ήθελε να τα έχει καλά με την κυρίαρχη τάξη, με την πλουτοκρατία, με το μεγάλο κεφάλαιο. Χρειαζόταν την στήριξή του, και έτσι όπως πάντα γινόταν σε επικράτηση φασιστικών- δικτατορικών καθεστώτων «…κατόρθωσε με τη δύναμη του τρόμου να εξασφαλίσει την πολυπόθητη για το μεγάλο κεφάλαιο ΄΄κοινωνική συνοχή΄΄ και έτσι να διευκολύνει τη διαδικασία ανάπτυξης, κύρια σε βάρος των εργαζομένων» (Α. Μοσχονάς). Τούτο επισημαίνεται για να μην ξεχνάμε το στόχο που έχουν αυτού του είδους τα καθεστώτα και ποιους υπηρετούν.

Έτσι εξηγείται ο ρόλος των μηχανισμών αστυνόμευσης από τις ΕΔ, που δεν υπήρχε πριν τη δικτατορία. Δηλαδή ο νέος ρόλος κύρια της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας (ΕΣΑ) με την επέκταση των δραστηριοτήτων της και στους πολίτες. Τα στρατοδικεία, ο στρατιωτικός νόμος, η υπόλοιπη εργατική νομοθεσία έρχονται συμπληρωματικά στον τρόμο. Τα βασανιστήρια και ή έντεχνη διοχέτευση φρικιαστικών λεπτομερειών στην αγριότητά τους, βοηθούν σημαντικά, τρομοκρατούν, πειθαναγκάζουν σε υπακοή, αποτρέπουν την αντίσταση.

Τα φασιστικά καθεστώτα που είχαν προηγηθεί στην Ευρώπη αλλά και επί Μεταξά, δείχνουν το δρόμο. Ακόμα και σήμερα οι νοσταλγοί τους εφαρμόζουν πολλές από τις μεθόδους τους έξω από τα συνθήματα, την ιδεολογία, τα σύμβολα. Η Χρυσή Αυγή στη χώρα μας, ότι και να λένε εκ των υστέρων τα μέλη, οι οπαδοί και τα στελέχη της, παρουσιάζει το καθημερινό της πρόσωπο με δραστηριότητες και τραμπουκισμούς που δεν χρειάζονται ερμηνεία. Εδώ θα περιοριστούμε στο ρόλο και τις μεθόδους της ΕΣΑ ως εργαλείου στήριξης του φασιστικού δικτατορικού καθεστώτος της 21^ης Απριλίου 1967.

Την προσέγγιση και ανάλυση των ΕΣΑτζήδων και τον τρόπο που λειτούργησαν το διάστημα 67-74 μελετούν οι επιστήμονες.[1] Στα συμπεράσματα αναφέρονται και τα εξής. «…΄΄το ΕΑΤ/ΕΣΑ ήταν η ιθύνουσα αρχή όλων ημών …εγγυήτρια της σχέσης του φόβου η ΕΣΑ, εγγυάται πράγματι τη διατήρηση της χουντικής εξουσίας έτσι που ο ισχυρισμός των εσατζήδων ΄΄εμείς είμαστε η εξουσία΄΄ είναι, απ’ αυτήν την άποψη, απόλυτα βάσιμος…Ο ένας μετά τον άλλον οι διοικητές του ΕΑΤ/ ΕΣΑ επαναλαμβάνουν: ΄΄Θέλουμε ν’ ακούσει ο κόσμος ότι το ΕΑΤ/ΕΣΑ βασανίζει για να τρέμει΄΄ … τα βασανιστήρια είναι, ο τρόπος με τον οποίο ΄΄η ΕΣΑ στηρίζει την επανάσταση΄΄ … αποτελούν μέθοδο κυβερνήσεως …

Το φαινόμενο των ακροδεξιών, φασιστικών οργανώσεων, που για χρόνια έδρασαν μεταπολιτευτικά, δεν είναι άσχετο με τη δεξαμενή των εν δυνάμει ακροδεξιών εργαλείων τρόμου, όπως οι εσατζήδες. Εξάλλου ο φασισμός εκτρέφει δεξαμενές για να αντλεί τέτοιους υπηρέτες της τρομοκρατίας. Η εποχή μας δεν χρειάζεται ΕΣΑ για να δικαιώσει τις εκτιμήσεις περί των μηχανισμών του φασισμού-ναζισμού. Τις ΕΔ όμως τις έχει πάντα στο στόχο του όπως και τα Σώματα Ασφαλείας (ΣΑ), είναι χώρος όπου επιδιώκει να αλωνίσει με σημαία τον υπερεθνικισμό, με επιχειρήματα τη διαφθορά, τον νεποτισμό, μη βλέποντας πέρα από τη μύτη  τους οι φασίστες τι κάνουν την ίδια στιγμή οι ίδιοι στα συγκεκριμένα πεδία.

Πάντως δεν συντρίφτηκε μεταδικτατοτρικά και άμεσα το πλαίσιο των διαταγών, κλπ για τα Σώματα αυτά. Δεν υπήρξε αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου και κανονισμού της ΕΣΑ. Το μόνο που άλλαξε μετά τη δικτατορία ήταν η ονομασία, και από ΕΣΑ ονομάζεται ΄΄Στρατονομία΄΄ με το Ν.276/76 ο οποίος παρασέρνει και τις άγνωστες σχεδόν ΕΑΑ της αεροπορίας και ΕΝΑ του ναυτικού αλλάζοντάς τες σε Αερονομία και Ναυτονομία. Η τάση στην αρχή της μεταπολίτευσης δεν ήταν η συντριβή των μέχρι τότε ισχυόντων.

Επεδίωξαν ώστε η λογική που διαμόρφωσε ο εμφύλιος, να διατρέχει τη στρατιωτική αστυνομία τα επόμενα πενήντα χρόνια. Πρόκειται για το Νόμο που κυρώνει τον Κανονισμό 600-1και αφορά την «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ». Τον σεβάστηκε η δικτατορία, δεν τον άλλαξε ο Καραμανλής μεταπολιτευτικά, τον διατήρησε το ΠΑΣΟΚ για περισσότερα από είκοσι χρόνια σε ισχύ. Ο λόγος μη ουσιαστικών αλλαγών είναι, πως τα κόμματα αυτά εξυπηρετούν στην ουσία την ίδια πελατεία (΄΄κατεστημένο΄΄ την αποκαλούν όλοι).

Η ΕΣΑ δεν έγινε γνωστή για τους ευγενείς και δίκαιους που υπηρετούσαν εκεί στη δικτατορία. Για τους στρατευσίμους προβλέπεται πως «…δέον να ώσιν αρίστης σωματικής διαπλάσεως και εμφανίσεως, υψηλού αναστήματος (1,75 και άνω) μεγάλης σωματικής αντοχής, οξείας αντιλήψεως, ικανής νοημοσύνης, ενεργητικότητος και παρατηρητικότητος, προικισμένοι δι’ επιμονής και υπομονής, περιεργείας, ευσυνειδησίας και πρωτοβουλίας…υψηλόν δείκτην μορφώσεως…».

Ο διοικητικός μηχανισμός της ΕΣΑ ξεκινούσε από Διευθύνσεις στο ΓΕΣ, Στρατιά, Σώματα Στρατού και μεγάλες μονάδες. Περιλάμβανε επίσης ένα Κέντρο Εκπαίδευσης (ΚΕΣΑ σε στρατόπεδο στου Παπάγου) και ένα Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα (ΕΑΤ/ΕΣΑ κάτω από το Ναυτικό Νοσοκομείο, που αναδείχθηκε ως το κέντρο της πραγματικής εξουσίας στην Ελλάδα την επταετία 1967-74).

Οι δυνάμεις κρούσης της ΕΣΑ κλιμακώνονται σε λόχους, που προβλέπονται στους σχηματισμούς που αναφέρθηκαν, ενώ προβλέπονται και ανεξάρτητες ομάδες για μικρότερες μονάδες. Η πρόβλεψη του Νόμου επεκτείνεται «…και στον πληθυσμό…εις τας υπό στρατιωτικόν έλεγχον περιοχάς…συλλήψεις παραβατών …στρατιωτικών ή ιδιωτών…» Το μακελειό που ακολούθησε την επταετια δε θα αναλυθεί εδώ.

Αυτός ο Στρατιωτικός Κανονισμός ποτέ δεν εφαρμόσθηκε επί εχθρών εκτός χώρας. Όταν χρειάσθηκε να χρησιμοποιηθεί έτσι, οι ελέγχοντες την ΕΣΑ, όχι μόνον δεν το θυμήθηκαν, αλλά φρόντισαν να βοηθήσουν τον εχθρό στον καλούμενο ΑΝΣΚ (αντικειμενικό σκοπό) που ήταν η κατάληψη μέρους της Κύπρου. Δε βρέθηκε ούτε ένας από τους υπηρετούντες αξιωματικούς της ΕΣΑ ΄΄πιστούς μέχρι θανάτου΄΄ στον Ιωαννίδη να εκδηλωθεί δυναμικά στο έγκλημα. Αυτό θα περίμενε κανείς να κάνουν όταν διαπίστωσαν τις επιπτώσεις του πραξικοπήματος όπου είχαν βοηθήσει.

Στις αρμοδιότητες του τμήματος που ευθύνεται για τις χειρότερες βαρβαρότητες της επταετίας, δηλαδή του Ειδικού Ανακριτικού Τμήματος (ΕΑΤ/ΕΣΑ), περιλαμβάνεται η αποστολή με γενικόλογο καθορισμό την ΄΄ασφάλεια του στρατεύματος΄΄. «…Το ΕΑΤ/ΕΣΑ είναι μονάς Σ. Α. { Στρατιωτικής Αστυνομίας} υπαγομένη απ’ ευθείας εις την Δ/νσιν Σ.Α./ΓΕΣ { εκεί ήταν ο Ιωαννίδης διευθυντής, εξ ου η παντοδυναμία του με τέτοιο μηχανισμό βασανιστών} …έχει ως αποστολήν: την ανίχνευσιν, διερεύνησιν και δίωξιν παντός πειθαρχικού ή ποινικού αδικήματος ή εγκλήματος … εφ’ ολοκλήρου της Επικρατείας…».

Το προσωπικό της ΕΣΑ έχει προνόμια που δεν έχουν οι του υπολοίπου στρατεύματος. Δεν ανατίθεται σ’ αυτούς υπηρεσίες γραφέων, αγγελιαφόρων, φρουρών και σκοπών … Τα προνόμια παρέχονται και για πρακτικούς λόγους. Ειδικά το ΕΑΤ/ΕΣΑ σε τίποτα δεν θύμιζε στρατιωτική υπηρεσία από εμφάνιση, καθαριότητα, τάξη, για να αναφερθούν μόνον οι ανώδυνες πλευρές ΄΄πρόσοψης΄΄ της μονάδας. Πώς ήταν δυνατόν να ανακρίνουν, να βασανίζουν, να έχουν εμφάνιση απαράδεκτη, εάν στρατωνίζονταν με άλλες υπηρεσίες. Η εξουσία πήγαζε από τη βρωμιά, την ανηθικότητα, το σαδισμό, τα βίτσια ψυχικά άρρωστων και ανώμαλων στελεχών και στρατονόμων.

Το φως της ΄΄επαναστάσεως που καταύγαζε τα Εθνικά Ιδεώδη και τα διέσωσαν αι Ένοπλοι Δυνάμεις του Έθνους΄΄ το συντηρούσαν άνθρωποι σαν τον Χατζηζήση, το Σπανό, και τους υπόλοιπους που κατέληξαν στην υποστάθμη των στελεχών του στρατού. Άκαπνοι αξιωματικοί (πλην του Ιωαννίδη που είναι άλλη περίπτωση) χτυπούσαν και βασάνιζαν συναδέλφους τους, φροντίζοντας να μην τους βλέπουν οι ίδιοι, όταν γνωρίζονταν από το στρατό. Σακάτευαν πολεμιστές της περιόδου 1940-49 ανεξάρτητα ιδεολογικής τοποθέτησης, γιατί έτσι αισθάνονταν δυνατοί.

Όλους αυτούς φρόντισαν οι μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις με πρώτον τον Καραμανλή, να διασώσουν και να πέσουν στα μαλακά. Και ο λόγος ήδη αναφέρθηκε. Το ΄΄σύστημα΄΄ χρειαζόταν τη συντήρηση των ΕΔ και των ΣΑ αλώβητων και απρόσβλητων. Ακόμα και των στρεβλωτικών τους αποφύσεων όπως η ειδική ασφάλεια και το ΕΑΤ/ ΕΣΑ. Χρειάζονταν φαίνεται και οι μηχανισμοί ανάδυσης διαδικασιών, δυνατοτήτων και ομάδων εκτροπών και συνωμοσίας, όπως από το 1940 μέχρι το 1973, που ήταν η τελευταία του Ιωαννίδη. Ακριβώς γιατί ΄΄το σύστημα΄΄ δεν ήθελε να θίξει τα ΄΄παιδιά΄΄ που έπρεπε να προστατέψει γιατί τα χρειαζόταν. Το παράκαναν βέβαια με τη βία και τα βασανιστήρια αλλά ΄΄εμείς για σένα δουλεύουμε ρε μαλακισμένο» είπε ο ασφαλίτης χαστουκίζοντας έναν δεκαεξάχρονο. Ο νεαρός που έγραφε συνθήματα κατά της χούντας στο Μαρκόπουλο Αττικής την παραμονή επίσκεψης εκεί του Παττακού και τον συνέλαβαν, δεν ήταν ο οποιοσδήποτε. Γι’ αυτό και εξεράγει ο αξιωματικός της ασφάλειας μόλις διαπίστωσε πως είναι Αμερικανός υπήκοος και εγγονός εφοπλιστή.

Η διπλή ιδιότητα εξηγεί την αφοπλιστική ειλικρίνεια και τη διαμαρτυρία του αστυνομικού με το χαστούκισμα. Δείχνει συνείδηση πλήρη των καθηκόντων και της αποστολής του. Και δεν είναι σπάνιο δείγμα αυτό. ΗΠΑ και μεγάλο κεφάλαιο ήταν τα αφεντικά του μηχανισμού διαχείρισης εξουσίας. Το γνώριζαν, το παραδέχονταν και τους υπηρετούσαν. Δεν έχουν διάθεση να συντρίψουν ή αλλάξουν, ό,τι με τόσο κόπο και προσπάθεια χτίσθηκε στον τομέα Σώματα Ασφαλείας και ΕΔ μεταπολεμικά. Βελτιώσεις του συστήματος, μικροδιορθώσεις, αλλαγές ονομασιών που θυμίζουν τη δικτατορία, γίνονται. Όχι σαρωτικές αλλαγές, όχι άλλη εκπαίδευση, όχι κουλτούρα επιπέδου. Όχι ουσιαστικό εκδημοκρατισμό και πλήρη ελευθερία έκφρασης και γνώσης στους ενόπλους.

Οι βασανιστές, οι εσατζήδες, έκαναν ό,τι ήθελαν. Κατά πολιτών και στρατιωτικών. Το ίδιο και εναντίον εκείνων, που επέλεγαν να υπηρετήσουν στην ΕΣΑ και εκπαιδεύονταν στο ΚΕΣΑ. Η εκπαίδευσή τους ήταν σκληρή. Η μέχρι τότε πρακτική απέδειξε, πως το ΚΕΣΑ δεν ήταν μόνον κέντρο εκπαίδευσης, αλλά προσωρινή φυλακή, και χώρος βασανιστηρίων. Από κει μεταφέρονταν στο Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα, όπου η «περιποίηση» ήταν φρικαλέα μέχρι να ομολογήσουν όχι μόνο ό,τι γνώριζαν αλλά ό,τι οι βασανιστές ήθελαν.

Ο ταξίαρχος Ιωαννίδης καταλαμβάνει την εξουσία πολύ εύκολα, την ασκεί με την τρομοκρατία και εμπιστευόμενος χαμηλόβαθμους Αμερικανούς πράκτορες προβαίνει στο πραξικόπημα κατά Μακαρίου.  Καταθέτει στην επιτροπή της Βουλής για το Κυπριακό και αρνείται να απαντήσει διότι «…θεωρώ ταύτην ως μη αντικειμενικήν και αμερόληπτον … » Ήταν ο μόνος τρόπος να αποφύγει το διάλογο, να κρύψει όλα εκείνα στα οποία δεν έχει απαντήσεις που να τον τιμούν.

Έχει όμως σημασία πώς τον έβλεπαν οι άλλοι και μάλιστα διαφόρων ιδεολογιών και προέλευσης. Το ερώτημα που τέθηκε σε συνεντεύξεις στα πλαίσια έρευνας για τη δικτατορία και το ρόλο των στρατιωτικών ήταν ΄΄πως ένας ταξίαρχος εν ενεργεία ήλεγχε τις ΕΔ της χώρας, όταν στην ιεραρχία ήταν πολλές θέσεις κάτω από την κορυφή της πυραμίδας΄΄. Και απαντούν ως εξής:

ΑΛΕΞΑΚΗΣ (19-6-02) «… σε αυτόν δίνανε αναφορά όλοι οι αξιωματικοί που ήταν μυημένοι, αυτός έκανε τους αρχηγούς, αυτός έκανε τους υπαρχηγούς, αυτός τους στρατηγούς και λοιπά υπάκουαν… Όλοι ανδρείκελα ήταν, πήγαιναν και τον γλύφανε, τον κολακεύανε για να γίνουν στρατηγοί…

ΒΑΡΔΑΝΗΣ (7-7-02) «…. Ήμουν έγκλειστος στο στρατόπεδο του ΚΕΣΑ. Εκεί πιο κάτω είχα δει έναν συνταγματάρχη .. και τον ρωτάω ΄΄δεν συγκινείσαι από την εμφάνιση του συνταγματάρχη;… Το Σερίφη, τον Εσατζή, αντί απαντήσεως έξυσε τ’ αχαμνά του…»

ΛΥΤΡΑΣ (20-11-02) «(…), ήτανε στον Ι.Δ.Ε.Α. (…), όπου υπήρχε καλή θέση υπήρχε και Ιωαννίδης. (…) στο κίνημα του ’51… πάει ο ίδιος ο Παπάγος και του αφαίρεσε το περίστροφο … Ήταν κουτός, τι δειλός; Κουτός ήταν…

ΜΕΝΕΝΑΚΟΣ (4-9-02) … Οι στρατηγοί πως τον υπακούανε; Τον φοβόντουσαν…  Είχε καταφέρει και είχε διαβρώσει τα πάντα. Ήλεγχε την Ε.Σ.Α., η Ε.Σ.Α. είχε γίνει κράτος εν κράτει…».

ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ (27-5-02) «…Μαριονέτες στρατηγοί, ήταν οι τύπου Γαλατσάνου, Μπονάνου, Αραπάκη…Τις μαριονέτες εύκολα τις ελέγχει κανείς… κρατούσε τα κλειδιά του συστήματος…»

Τα βασανιστήρια ξεκλείδωναν την τρομοκρατία και διάχυτη την έσπερναν είτε με έρπουσα φημολογία είτε μέσω δημοσιευμάτων που επέτρεπαν να εμφανίζονται ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο. Ξεχωρίζουν της ΕΣΑ (αλλά και στο Μπογιάτι, και στο Διόνυσο και αλλού με πρωταγωνιστές πάντα στρατιωτικούς και στρατευσίμους ) από τα βασανιστήρια της Μπουμπουλίνας, της Μεσογείων κλπ τα προερχόμενα από τα Σώματα Ασφαλείας. Πριν το 1967 αυτό το ΄΄προνόμιο΄΄ το είχε μόνον η ασφάλεια και οι βασανιζόμενοι κατά συνθήκη ανήκαν σε συγκεκριμένο ιδεολογικό χώρο, αυτόν του ΚΚΕ. Με το φασισμό ανέβηκε και ο ποδηγετούμενος στρατός, η στρατιωτική αστυνομία, οι βασανιστές.

Από το Βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών μαθαίνουμε τα αποδιδόμενα στα στελέχη των Σωμάτων Ασφαλείας περί βασανιστηρίων. Δεν διαβάζεται εύκολα αυτό το κείμενο, όσο ψυχρό κι αν είναι. Πρόκειται για το υπ’ αριθ.4347/20-12-1975 του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών ΄΄… που εξετάζει και αποφαίνεται για Δασκαλόπουλο, Λάμπρου, Μάλλιο, Μπάμπαλη, Καραπαναγιώτη, Γιαννικόπουλο, Καλύβα, Σπανό, Κραββαρίτη, Παύλου, Ντζαφέρη, Λιάπη, ….σύνολο εκατόν πενήντα τρεις ένστολοι αστυνομικοί αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες οι οποίοι … εφήρμοσαν μεθόδους βασανισμού…» Εργαλεία κι αυτοί του φασισμού, της χούντας, των λατρευτών των ναζί.

Αναρτάται εκ νέου το ακόλουθο σε απάντηση εκτιμήσεων-σχολίων για τις ευθύνες συλλήβδην της “Γενιάς του Πολυτεχνείου”.

ΟΙ ΕΥΘΥΝΕΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Πολλοί είναι που αποδίδουν τις καταστρεπτικές εξελίξεις στη χώρα μας σε κρίση Αξιών και έλλειψη Οραμάτων. Προβάλλουν ωσαύτως τη γενιά του Πολυτεχνείου ως  φορέα κάθε κακοδαιμονίας της περιόδου που συνηθίζεται να αποκαλούμε «μεταπολίτευση». Εννοώντας με σαφήνεια όσους κατά τη δικτατορία, και ιδιαίτερα τις μέρες του Πολυτεχνείου, αντιστάθηκαν στη χούντα.

Παραλείπεται από τους φορείς της παραπάνω άποψης, ως μη συμφέρουσα τους ίδιους, κάθε ανάλυση άλλων λόγων. Παραλείπεται και η βασικότερη, αν όχι η μόνη ερμηνεία, πως βιώνουμε και εμείς μία ακόμα, ίσως τη χειρότερη μεταπολεμικά, από τις ενδογενείς επαναλαμβανόμενες κρίσεις του Καπιταλιστικού Συστήματος.

Γεγονός είναι πως πολλοί από τους αντιστασιακούς συνέχισαν να εμπλέκονται και μετά τη δικτατορία στην πολιτική ζωή. Αρκετοί του Κεντρώου κυρίως χώρου, απορροφήθηκαν ή εναγκαλίστηκαν τα Κόμματα εξουσίας και πιο πολύ το ΠΑΣΟΚ, συμμετέχοντας στην καθημερινή πολιτική πρακτική αλλά και στις κυβερνήσεις. Δεν εξετάζεται εδώ το τί και πόσο συνέβαλλε το Κόμμα αυτό στη σημερινή κατάσταση. Το ίδιο και για το άλλο συνυπεύθυνο Κόμμα, τη ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, που ενήργησε με τις ίδιες πρακτικές. Δεν προσεγγίζουμε τους λόγους που το ένα Κόμμα ρίχνει ανερυθρίαστα, αυτάρεσκα και αυτιστικά τις βολές του στο άλλο!!

Μέσα σ’ αυτούς που συμμετείχαν στις κυβερνήσεις, κυρίως του ΠΑΣΟΚ, υπήρξαν, ακόμα υπάρχουν δηλαδή, κάποιοι που αντιστάθηκαν κατά της χούντας, μερικοί αποτελούν και τμήμα της γενιάς του Πολυτεχνείου. Είναι σε όλους γνωστοί και ουδόλως εξαιρετέοι. Μεταξύ τους κάμποσοι προέρχονται από το χώρο της καλούμενης ευρύτερης Αριστεράς! (Έχει απογαλακτιστεί βεβαίως το ΠΑΣΟΚ από την Αριστερά. Άλλο πώς αυτοπροσδιορίζεται ο καθένας και άλλο τι είναι και πράττει. Επίσης αλλιώτικη η έννοια της λέξης «σύντροφοι» με την παραδοσιακή ερμηνεία. Είναι βαριά η έκφραση και παίζει σημαντικό ρόλο ποιος τη χρησιμοποιεί, κάποιοι την κατάντησαν άλλο πράμα…τη στραμπούλησαν..!!)

Όφειλαν, ειδικά οι αντιστασιακοί οι συμμετέχοντες στις κυβερνήσεις, να μη συμβάλλουν στην κακοδιοίκηση που έφερε τόσο καταστρεπτικά αποτελέσματα. Δεν τους έθιξε πως πουθενά δεν τιμωρήθηκαν ένοχοι; Δεν προσβλήθηκαν, όπως όλοι μας, με την κάλυψη των πάντων; Δεν εξανέστησαν οσάκις, ακόμα και οι ίδιοι οι ένοχοι,  διατυμπάνιζαν πως, ναι, υπάρχουν υπεύθυνοι και καταχρήσεων; Είναι κρίμα που δεν το ‘καναν … αλλά… μ’ άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε…!!!

Και αυτοί οι συμμέτοχοι στις κυβερνήσεις, τέως αντιστασιακοί κατά της χούντας, μάλιστα και αυτοί είναι συνυπεύθυνοι για την κατάντια της χώρας μας. Όχι συλλήβδην η γενιά του Πολυτεχνείου, εδώ δεν στέκει το ισοπέδωμα. Ήταν και είναι όχι μόνον αποδεκτό, αλλά και επιβεβλημένο να συνεχίζει ο αντιστασιακός τον αγώνα για το καλό της πατρίδας και μετά τη λήξη, φερ’ ειπείν, της δικτατορίας. Όχι όμως αφότου από νωρίς φάνηκε πως τα κυβερνώντα Κόμματα αντί των στόχων της αντίστασης και του καλού του τόπου, οδεύουν στους συγκεκριμένους δρόμους και με τους τρόπους που ήδη όλοι γνωρίζουμε και υφιστάμεθα τις συνέπειές τους.

Αυτοί από τη γενιά του Πολυτεχνείου, μάλιστα, είναι υπεύθυνοι. Και πιο πολύ απ’ όλους εκείνοι που ξεκινώντας με τα νάματα, τα οράματα, την ιδεολογία της πραγματικής Αριστεράς, αφού απέκτησαν φήμη, αφού εκλέχτηκαν και ως εκπρόσωποί της στη Βουλή, ξεκίνησαν το πλάγιο βουτυρωμένο οδοιπορικό με στόχο τους κυβερνητικούς θώκους.

Στο ερώτημα, αν είχαν δικαίωμα για μια τέτοια αλλαγή και στροφή στις επιλογές τους, ο υπογράφων απαντάει χωρίς δισταγμό πως, όχι, δεν είχαν τέτοιο δικαίωμα, ειδικά αυτοί. Είχαν δικαίωμα, εφόσον διαφωνούσαν ή βαρέθηκαν, να απομακρυνθούν από τα Κόμματα που τους ανέδειξαν (αφού μάλιστα ακόμα και η αντιστασιακή ιδιότητά τους -της συντριπτικής πλειοψηφίας- αποκτήθηκε μέσα από τις οργανώσεις της Αριστεράς). Είχαν δικαίωμα και υποχρέωση να συνεχίσουν να αγωνίζονται για τα κοινά. Με τις ίδιες όμως ιδέες και στόχους που τους είχαν ανεβάσει στην εκτίμηση και τις προτιμήσεις του κόσμου και όχι με άλλες. Όχι μ’ εκείνες που φτάνουν στα όρια ακριβώς των αντίθετων από τις αρχικές, που επηρέασαν τους εκλογείς τους. Διαφορετικά, να πήγαιναν σπίτια τους και να κρίνουν αφ’ υψηλού και μακρόθεν.

Αυτοί με τον πλάγιο βηματισμό είναι συνυπεύθυνοι για το θρήνο και την οργή του λαού μας, είναι δυο φορές υπεύθυνοι για την όποια απαξίωση της  αντίστασης επιχειρείται, αυτούς έχουν κατά νου και όσοι μιλάνε για τη γενιά του Πολυτεχνείου και τις ευθύνες της για την κατάντια και όχι το σύνολο όπως, κακώς ακόμα και λογοτεχνική αδεία, ο κ. Μάρκαρης.

Οι άλλοι, οι πολλοί που αγωνίστηκαν, αντιστάθηκαν, φυλακίστηκαν και δεν εξαγόρασαν τίποτα απ’ αυτά, συνεχίζουν να αγωνίζονται σεμνά και χωρίς φανφαρονισμούς και ανταλλαγές. Έχουν και αυτοί τις δικές τους ευθύνες, όπως όλοι μας και ίσως μεγαλύτερες από τους λοιπούς της ίδιας γενιάς. Άλλες όμως, αλλιώτικες ευθύνες, όχι της εξουσίας και της ευνοιοκρατίας, όχι τέτοιες.

ΤΟ ΧΤΑΠΟΔΟΠΙΛΑΦΟ ΚΑΙ Η ΜΑΚΑΡΟΝΑΔΑ

Γιαγιά έ γιαγιά, Τι θες πάλι, απάντησε απ’ την άλλη άκρη του τραπεζιού η κοτσανάτη συνοδός της δεκαπεντάχρονης καλλονής, Έλα που σε θέλω, επέμεινε η μικρή, έλα γιαγιά να σε ρωτήσω, Μα σου τα ‘χω πει όλα, από ενός χρονού δε σταμάτησες να με πρήζεις, νισάφι πια, Γιαγιά είπα πως σε θέλω εδώ, τώρα, όχι αύριο, και πήγε μουρμουρίζοντας κοντά εκατοχρονίτισσα η στητή ασπρομάλλα, πήγε δίπλα στη δισεγγονή της να τη ρωτάει εκείνη να εξηγεί τούτη όλο τρυφεράδα, Αυτή πια είναι, Πού θες να δω παιδί μου, κατέβασε τη φωτογραφία να σου πω, ά, ετούτη δω έ, καλέ δεν την ξέρεις, είναι η γιαγιά της μάννας του Σάββα με τα κατσίκια, αυτή είναι ναι, μεσάτο δεν είναι το φόρεμά της, να δεις πόσες καρδιές είχε κάψει τούτηνά, κότσο δεν έχει τα μαλλιά της, Όλες κότσο τα ‘χουν γιαγιά και συ το ίδιο, αυστηρή η νιόβγαλτη, Καλά ντε, έ, κότσο τα κάναμε μείς τα μαλλιά μας, εσείς τ’ αφήνετε ξέπλεκα, ντροπής πράμα, Γιαγιά σώπα, μας ακούνε, πες μου για τις άλλες ποιες είναι, κι άρχισε εκείνη, φευγάτη στον πίσω χρόνο, ν’ απαριθμεί μία μία τις ομοιόμορφα ντυμένες γυναίκες της φωτογραφίας των αρχών του περασμένου αιώνα, μεσάτες, ορθόστηθες, ψηλές ίσα με τους αρσενικούς τους, πλάτες γερές, μάτια όμορφα, γεμάτα θάλασσα, νοσταλγία και υποσχέσεις, τέσσερις γενιές πίσω μα τις ήξερε όλες, τις είχε ζήσει παιδούλα και τις θυμότανε, ψηλά στον τετράμετρο τοίχο η φωτογραφία, η μόνη που στόλιζε τη μεγάλη αίθουσα του σχολείου που ‘κλεισε τελικά εκεί γύρω στις αρχές της δεκαετίας του ‘πενήντα.

Γιατί έκλεισε, ρώτησε ο σώγαμπρος, αφού στο νησί λειτουργούσαν αναλογικά με τους κατοίκους του τα περισσότερα σχολεία της χώρας, πώς κι έτσι λοιπόν, Έκλεισε σου λέω, όλων των χωριών το ένα μετά το άλλο κλείσανε μετά τον εμφύλιο που ‘χαμε εδώ μέχρι το πενήντα πέντε, είχε ξεκινήσει να φεύγει ο κόσμος από παλιότερα αλλά τότε συμπληρώθηκε το κακό με τον κατατρεγμό και τη φτώχια, ρωτάς σα να μην ξέρεις το γιατί, δυο φορές ο πληθυσμός του ζούσε στην Αμερική, ακόμα δηλαδή πιο πολλοί ζουν εκεί απ’ όσους εδώ, να, γι’ αυτό έκλεισε και τούτο, μην κοιτάς που το φροντίζουμε μείς για τον καφέ στις κηδείες, όλοι θέλουν να θάβονται δω γι’ αυτό όπου και να ‘ναι γυρίζουν πίσω σε βαθειά γεράματα, θέλουν να τους σκεπάσει χώμα που το δουλέψανε οι ίδιοι, κάμποσοι κιόλας φεύγοντας παίρνανε μαζί τους μια χούφτα γι’ αυτό το σκοπό, τώρα ξανάρχισε το ίδιο βιολί με το φευγιό, που να μη σώσουν οι αίτιοι… κι εδώ κάνουμε και τις χαρές στους γάμους, τα βαφτίσια, στο πανηγύρι τ’ Άη Γιάννη και τις μακαρονάδες καλή ώρα. Ένας ένας μίλαγε, άκουγαν οι άλλοι της συντροφιάς, πότε πότε σηκωνόταν κάποιος και βόηθαγε στο μαγεριό.

Δε ρώτησε περισσότερα ο γράφων, όχι γιατί τα γνώριζε όλα, κάθε φορά που κατέβαινε στο γυναιοκοχώρι λύσσαγε να μαθαίνει, μα δεν τέλειωναν οι ιστορίες και τ’ άγνωστα, κάθε φορά έστηνε αυτί μ’ ανοιχτό το στόμα και σήμερα έτρεξε να ζήσει από κοντά το καινούργιο, Θα κάνουμε μακαρονάδα την Κυριακή, σε χρεώσαμε δώδεκα κιλά μακαρόνια νούμερο έξη που θέλουν πάνω από δέκα λεπτά να γίνουν, τ’ άλλα δώδεκα η Θοδωρίκαινα για να ξέρεις, οι υπόλοιποι τον κιμά, τις σάλτσες, τη γίδα, αλάτια, πιπέρια, κρασί, τέτοια χρειαζούμενα… αυτά είναι τα καλύτερα, ήταν η εντολή που πήρε, Μα πώς ξέρατε πως θα ‘ρθουμε, Το ξέρουμε, δεν το ‘γραψες της Σουζάνας του Μπάρμπα Γιάννη, έ το μάθαμε και μείς και σε υπολογίσαμε, άκου πού το ξέραμε, εδώ κύριε βήχει ο ένας τρέχουν οι άλλοι… μην ξεχάσεις αύριο απόγιομα.

Πού να ξεχάσει τούτος, πήγε με την Μενεμένη, αγόρασαν τα μακαρόνια, Για την Αυτή είναι, ρώτησε στο ταμείο η κοπελιά με το κοντομάνικο, μήνα Νοέμβρη προς το τέλος του, Χάζεψε αυτός πάλι, Θα με τρελάνουν στο τέλος, μονολόγησε,  δεν τόλμησε να ρωτήσει πού το γνώριζε αφού σ’ άλλο χωριό η εκδήλωση, στην πρωτεύουσα του νησιού τα ψώνια, όλα τα παράξενα είναι φυσικά στο  νησί των γυναικών και των ανέμων, ακόμα όμως δεν το ‘χει συνηθίσει. Δεν έβλεπε φως στο σχολείο, το ‘κρυβαν οι καρυδιές απ’ τα Γερόντικα κι οι ακλάδευτες για δεκαετίες ελιές,  άργησε να πάει, τους βρήκε όλους εκεί.

Θα χάσεις τον τίτλο, του πέταξε ο Σάββας ο αρχιμάγειρας, κράταγε μια τρυπητή κουτάλα κι έξαινε εξωτερικά έναν μπόγο ορθό σ’ ένα   πελώριο τηγάνι στημένο πάνω στην κατσαρόλα που ‘βραζε νερό ν’ αχνίζει όλο το μαγεριό, με δυσκολία διέκρινε τέσσερις πέντε άντρες καθισμένους γύρω από μια κασέλα και πίνανε. Έλα κόπιασε, δεν πειράζει που άργησες, άσε το Σάββα να λέει, του πέταξε ένας, Ξέρεις ποιος είν’ αυτός, τον ρώτησε ο Μιχάλης της Έφης, ξαδέλφης της Μενεμένης, δεν τον θυμάσαι, τον ξαναρώτησε δυνατά και του ‘ρθε του αμνήμονα να τον σβερκώσει κειδά, Τον συνάντησα το πρωί στον Άγιο μ’ ένα αγγελούδι, ψέλλισε τούτος να μην ακουστεί πως δεν τον αναγνώρισε, Ά δεν τον ξέρεις, εγγόνι του είναι το μικρό με τις μπούκλες ο Αντρέας, Καλά γιατί δεν το κουρεύεις γουλί το παιδί ν’ αρσενικέψει, του ξέφυγε και κοκκίνισε πάλι απ’ την αφέλεια, Ά, δεν τον αναγνώρισες λοιπόν, συμπέρανε κείνος έξω φωνή, συγγενής σου είναι βρε, της Αργυρώς ο δεύτερος απ’ τα πέντε, δισέγγονος της Βασιλικώς της κόρης της Νικαριάς, που ‘γραψες για δαύτην στο ξόδι της σαν πάτησε τα εκατόν τρία κι αποφάσισε να μας αφήκει χρόνους, Ά, έκανε σαν χαζός τούτος πάλι, καθόσον όφειλε να τον ξέρει, Όλους πρέπει να τους θυμάμαι γαμώ το μου, ξανάπε, αφού είπα στη γυναίκα μου πως ο σωματότυπός του είναι… Ποιος είπες πως είναι, άδραξε ο Σάββας την ευκαιρία, Ο σωματότυπος είπα πως είναι ο ίδιος του αδερφού του τού Γιώργη, Άαα ο σωματότυπος, και τι ναι δηλαδής τούτονά για να ‘χουμε καλό ρώτημα, Να, άρχισε αυτός πρόθυμος να εξηγήσει μα κατάλαβε την παγίδα, Σάββα, τον απείλησε, Καλά ντε, μια κουβέντα είπα, άκου σωματότυπος, κι ανακάτευε στο καζάνι μ’ ένα τσιγάρο στο στόμα ν’ ανεβαίνει ο καπνός ίσα πάνω με τους ατμούς.

Τι κάνεις εκεί και μοσχοβολάει βρήκε την ευκαιρία να γλυτώσει απ’ τις αλλεπάλληλες γκάφες, Βράζω μια γίδα που δε λέει να μαλακώσει, αυτό κάνω, Σιγά μη μου πεις πως έφερα γίδα σκληρή, δηλαδή τι ήθελες να ‘ναι η γίδα που τα ξέρεις όλα, για πρόσεχε, παρεξηγήθηκε δήθεν ο Ζαχαριάς. Και τα τζιεράκια τι τα τηγανίζετε, αδιόρθωτος ο αφελής, μακαρονάδα δε θα ‘χει αύριο, Ναι αλλά για σήμερα είπαμε να δοκιμάσουμε το μεζέ, κουρασμένοι που ‘μαστε χωρίς ένα χέρι παραπάνω, πέταξε ο Θέμης ο ταμίας του συλλόγου, Κι αυτό το θηρίο που ‘χετε δω στημένο στον ατμό τι είναι, συνέχισε απτόητος τούτος,  Χταποδοπίλαφο είναι, περίσσεψε απ’ το πανηγύρι, εξήγησε ο Σταμάτης με τη θυγατέρα δίπλα του στα μέσα και τα έξω στο Σύλλογο, να τη ρωτάνε όλοι γιατί τα ‘ξερε και τα χειριζόταν αυτή όλα, νέα και … να χαίρεσαι να τη θωρείς.

Το ‘χαμε στην κατάψυξη κι είπαμε να το συνεφέρουμε να το δοκιμάσουμε σήμερα, ολοκλήρωσε την ενημέρωση κείνη, Καλά τι θα πρωτοφάμε, χταποδοπίλαφο, πατάτες τηγανητές, τζιεράκια τηγανητά, εσείς ούτε σε γάμο να ‘τανε, αμάν με τα προεόρτια, Κάτσε τώρα κι άσε τα υπόλοιπα, ο αρχηγός, Μάγδα δώσε του ένα ποτήρι να σταματήσει να ρωτάει, φέρε του κι ένα πιρούνι, ορίστε κύριος κι άσε τις απορίες, να ‘ρχεσαι νωρίτερα να μαθαίνεις χωρίς να ρωτάς, άντε μπράβο…

Κυρίαρχος ο Σάββας της φοβερής Αντωνίτσας, ο αρχιμάγειρας που τον άκουγαν όλοι, άρχοντας του κοινόχρηστου μαγεριού και των καζανιών του συλλόγου που τ’ ανακάτευε μέσα στους ατμούς και τις φλόγες από τις πυροστιές του γκαζιού, τέσσερις φωτιές και σήμερα στη σειρά να βράζουν τη γίδα για την Πρόθεση, να τηγανίζουν τα τζιέρια και τις πατάτες, ν’ ανεβαίνουν οι τσίκνες να ξυπνάν τους παλιούς Θεούς του  νησιού, κι από κοντά να ζεσταίνουν να ξεπαγώσει το χταποδοπίλαφο, που δεν έλεγε ν’ αναλιγώσει και κινδύνευε να ξευτελίσει την μαγειρική αξιοπρέπεια του ηγέτη των κοινών εκδηλώσεων, που τον δούλευαν όλοι πλέον ενώ εκείνος ατάραχος, ηγέτης  γαρ και των υδάτων του οικισμού και περιχώρων, έξαινε τον μπόγο να μαζέψει δυο πιάτα πιλάφι με ψήγματα πλοκαμιών, να τους δείξει αυτός πως κατέει τι κάνει, στο τέλος τους έβαλε όλους να δοκιμάζουν, πάντως συνέχιζε να βράζει η κατσαρόλα τροφοδοτώντας την καταψυγμένη μάζα… ενώ η κοπελιά ταλάνιζε απτόητη την προγιαγιά της με ατέλειωτες ερωτήσεις για τις γυναίκες που κυριαρχούσαν στη φωτογραφία, τη μόνη που ‘ταν κρεμασμένη κυρίαρχη κι αυτή να ομορφαίνει την μεγάλη αίθουσα των χαρών, των θρήνων, των πανηγυριών ου μην αλλά και των συνελεύσεων του χωριού.

Μπάστα πια, την σταμάτησε στο τέλος,  θέλω να πιω ένα κρασί, της ξέφυγε της εκατοχρονίτισσας, πάμε πίσω την τράβηξε απ’ το χέρι, ήθελε να κουβεντιάσει, να μάθει τα νέα για τέσσερις  πια γενιές ύστερις απ’ την ίδια, τέτοια ευκαιρία δεν είχε συχνά,  έλα παιδί μου την έσυρε με μια δύναμη που παραξένεψε τη μακρυμαλλούσα, που γκρίνιαζε γιατί έχανε τη δικιά της ευκαιρία  ν’ ακούσει για τις παλιές, και τα ‘θελε όλα να τα μαθαίνει, έτσι έπρεπε να κάνει, έτσι την καλούσε η φύση κι η ηλικία της, δεν διέφερε απ’ τη συντροφιά που κελάηδαγε στο τραπέζι μπουκέτο κοντά δέκα γυναίκες, όλες όμορφες, δίπλα η μια στην άλλη, ήμερες, θηλυκές, άνετες στο κρασί και το μεζέ, στρωμένα γύρω γύρω τα υπόλοιπα έτοιμα για την άλλη μέρα, μαζεμένοι οι άντρες στο μαγεριό, σήκωσε το ποτήρι του ένας, Άντε στην υγειά μας κι ότι το καλύτερο για τη δικιά μας, ποτέ να μην μας ξανατύχει τέτοια μάζωξη, ευχήθηκε και σήκωσαν σιωπηλοί όλοι τα ποτήρια και τ’ άδειασαν.

Έξαινε ο Σάββας το χταποδοπίλαφο, ήπιε κι εκείνος το κρασί του άσπρο πάτο, δε φάνηκε μέσα στους ατμούς κανενός το δάκρυ, η μακαρονάδα της επόμενης μέρας ήταν η παράδοση που ‘θελε όλο το χωριό μα κι οι γύρω να συνδράμουν το συνάνθρωπο στα δύσκολα σαν χτύπαγε το κακό… να συντηρήσουν το δεσμό τους γιατί έτσι είχαν μάθει από παλιά, από τότε που ήταν ελάχιστα τα απαραίτητα και τα μοιράζονταν, και συνέχισαν να το κάνουν μέχρις που λιγόστεψε το βιός ακόμα περισσότερο για κάμποσους, οπότε οι άλλοι ήξεραν να δίνουν όπως έκαναν κι οι πατεράδες τους, όπως είχαν μάθει απ’ τις μανάδες τους, γιατί είναι άνθρωποι, και τους αρέσει να μείνουν άνθρωποι…

 ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΧΗΓΟ ΝΑΥΤΙΚΟΥ Α. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ ΣΤΙΣ 9 ΣΕΠ 2002

Ο Αντωνιάδης, όταν δίνει τη συνέντευξη, είναι αρχηγός του ναυτικού. Από την θητεία του προκατόχου του ακόμα, του Θεοδωρουλάκη, έχει εξαντληθεί η πυραμίδα των προ δικτατορίας αξιωματικών. Εκείνων δηλαδή που ήταν εν ενεργεία (εε) στις 20 Απριλίου 1967, την παραμονή του πραξικοπήματος. Είναι η μόνη συνέντευξη με στέλεχος των ΕΔ να υπηρετεί. Οι απόψεις του είναι θέσεις αρχηγού όπλου και αφορούν θέματα, όπου η θέλησή του επηρεάζει την εξέλιξή τους, στο βαθμό που έχει την ελευθερία αποφάσεων, αρκετά περιορισμένη ακόμα και για αρχηγούς. Δέσμιος εξάλλου και εθίμων, που η λογική και η κρατούσα ηθική δεν αποδέχεται πάντα. Αναφερόμενος σε παροχές βαθμών σε αξιωματικούς εν αποστρατεία σημειώνει: «…Μόνο στα πλαίσια της συμμαθητικής αλληλεγγύης. Και ακριβώς γιατί…, παράγινε το κακό με τις αποκαταστάσεις και μέσα σε αυτά αποκατασταθήκανε άνθρωποι σαν τον …ο οποίος έγινε και εν ενεργεία ναύαρχος …» Εντυπωσιάζει και η μαρτυρία του όσον αφορά τον χρηματισμό και τη διαπλοκή των αξιωματικών. «…Τώρα, ότι είναι ευάλωτος σε χρηματισμούς και αυτά, είναι γεγονός ότι είναι … επειδή ο αξιωματικός είχε και τη φήμη του ακέραιου και του έντιμου, ήτανε πολύ διστακτικοί στο να προσεγγίσουνε ένστολους. Τώρα διαπιστώνω ότι δεν έχουνε κανέναν ενδοιασμό πλέον…» Η επιλογή του Αντωνιάδη για Α/ΓΕΝ και η δημοσιότητα που δόθηκε στην περίπτωση, εντάσσεται στα θέματα ενδιαφέροντος της διατριβής στα πλαίσια της οποίας πάρθηκαν αυτές οι συνεντεύξεις. Η απαξίωση των στελεχών των ΕΔ μεταπολιτευτικά και οι σχέσεις πολιτικών με στρατιωτικούς, βρίσκουν έδαφος για εξέταση στην υπόθεση αυτή των αλληλοδιάδοχων αρχηγών του ναυτικού. Παρατίθενται ορισμένα στοιχεία και παρατηρήσεις από τα γεγονότα που σημάδεψαν τη διαδοχή Θεοδωρουλάκη με Αντωνιάδη, συμμαθητών της τάξης εξόδου ως σημαιοφόρων το 1967 από τη ΣΝΔ. Επομένως όταν υλοποιείται το πραξικόπημα, αυτά τα στελέχη δεν είναι αξιωματικοί. Ο Θεοδωρουλάκης Γεώργιος, έγινε αρχηγός του ΓΕΝ στις 15 Φεβρουαρίου 2001 από αρχηγός του Στόλου. Παρέλαβε καθήκοντα από τον Ιωαννίδη, μετά τριετή θητεία του τελευταίου στη θέση αυτή, με Υπουργό Εθνικής Άμυνας τον Τζοχατζόπουλο και Κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ. Η επιλογή του δεν ξάφνιασε, παρ’ ότι δεν ήταν γνωστός ως προσκείμενος στο κόμμα που κυβερνούσε. Ήταν ικανός αξιωματικός, προελεύσεως υποβρυχίων που σημαίνει ΄΄κλειστό κύκλωμα, ιδιαίτερη νοοτροπία, αυστηρή εκπαίδευση, ΄΄ Η συγγένειά του με την οικογένεια Βαρδινογιάννη δεν πρέπει να έπαιξε ρόλο. Και να μην υπήρχε πάλι θα γινόταν Α/ΓΕΝ. Γι’ αυτό ήταν άδικο και μειωτικό ότι μερικοί είπαν πως ο Βαρδινογιάννης έβαλε στο ΠΝ έναν δικό του αρχηγό. Δεν ήταν επομένως πρόκληση το γεγονός πως επί Κεντρώας κυβερνήσεως επιλέγεται ως αρχηγός ενός όπλου ένας αξιωματικός ΄΄φιλελεύθερης΄΄ ιδεολογικής τοποθέτησης και πρώτος ξάδερφος ισχυρού οικονομικού παράγοντα. Εξ άλλου ο ίδιος δεν ήταν, ούτε ήπια προσωπικότητα ως αξιωματικός, ούτε εύκολα συμβιβαζόμενος. Είχε εργαστεί καλά όλη του τη σταδιοδρομία και χωρίς δυσμενείς κρίσεις ή εξάρσεις οποιασδήποτε μορφής. Στη δικτατορία ήταν μικρός, για να έχει τη μία ή την άλλη ανάμειξη. Δεν υπήρχε επομένως περίπτωση ούτε συνέβη να συμπράξει με όργανα του απριλιανού καθεστώτος. Με τον Θεοδωρουλάκη αρχίζουν στην κορυφή της πυραμίδας οι πρώτοι αξιωματικοί τάξεως εισόδου 1963, ονομασίας τους δηλαδή σε αξιωματικούς τον πρώτο χρόνο της δικτατορίας. Η γενιά του πολέμου έχει τελειώσει προ πολλού και με τον Ιωαννίδη (τάξη ονομασίας σε σημαιοφόρο το 1965) έληξε και ο τελευταίος εν ενεργεία της μετεμφυλιακής περιόδου, που είχε απομείνει στη νέα χιλιετία από την επετηρίδα των υπηρετούντων στις 21-4-1967. Ο Θεοδωρουλάκης έμεινε ένα χρόνο μόνον ως Α/ΓΕΝ μέχρι που παραιτήθηκε με κεντρική αιτία ότι, ο ΥΕΘΑ Παπαντωνίου δεν θέλησε να δεχτεί τις εισηγήσεις του για τις κρίσεις των υπολοίπων ναυάρχων και επέβαλλε τις δικές του επιλογές. Η συζήτηση που ακολούθησε με άρθρα στις εφημερίδες και τα περιοδικά που ασχολούνται με τις ΕΔ έχει ενδιαφέρον. Η όλη κρίση κρατήθηκε σε αξιοπρεπή επίπεδα. Έπαιξε ρόλο σ’ αυτό η ΄΄παράδοση΄΄ του ναυτικού και η ποιότητα του Θεοδωρουλάκη, που παρέδιδε και του Αντωνιάδη που παραλάμβανε ως νέος Α/ΓΕΝ. Για την επιλογή του Αντωνιάδη δεν χρειαζόταν ανάμειξη εξωθεσμικών παραγόντων αφού, ήταν ήδη ώριμος ως αρχηγός Στόλου. Δεν είχε κανείς από τον κυβερνητικό χώρο αντιρρήσεις, εφ’ όσον ο τελευταίος ανέκαθεν δεν έκρυβε τη συμπάθειά του στην κεντροαριστερά. Οι συχνές εμπλοκές του με τα μέσα ενημέρωσης {σημ. σημερινή, και μετά την αποστρατεία του όπως θα θυμούνται αρκετοί) και οι έξω από τα δόντια απαντήσεις σε προκλητικές ερωτήσεις περνούσαν στα πρωτοσέλιδα σε κάθε περίπτωση. Φαίνεται και από τη συνέντευξή του η άνεση με την οποία προσεγγίζει θέματα, που δύσκολα θα τα υιοθετούσαν πολλά στελέχη των ΕΔ. Πολυδιαβασμένος και αδιάφορος για την εικόνα τού μη ασχολούμενου με τις λεπτομέρειες. Ουσιαστικά η κρίση που ενέσκηψε με τους δύο αρχηγούς στη μέση, ήταν μεταξύ των δύο πολιτικών τάσεων που κυριαρχούσαν στο ναυτικό. Αυτής της προσκείμενης στο κυβερνών κόμμα με τον Αντωνιάδη από τη μία και των πιστών στη Νέα Δημοκρατία υπό τον Θεοδωρουλάκη από την άλλη πλευρά. Διαφαίνεται πως η επιμονή του ΥΕΘΑ για την αποστρατεία του τότε Υ/ΓΕΝ Μανουσογιαννάκη, έπαιξε και καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη. Περιγράφονται σε χοντρές γραμμές τα γεγονότα, επειδή σηματοδοτούν για μια ακόμα φορά τις συνέπειες από υπέρβαση των προβλεπόμενων αρμοδιοτήτων των πολιτικών προϊσταμένων στο χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων. Που απαξιώνοντας τα μόνιμα στελέχη, φέρεται πολύ συχνά με υπεροψία και προσβλητικά. (Είχε προηγηθεί και η κρίση στο ναυτικό πάλι με τις επιλογές του ΠΑΣΟΚ το 1993). Αυτή η απαξίωση, που εμφανίζεται για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση, έχει πιθανότατα δύο αιτίες. Την αίσθηση κατ’ αρχήν πως οι στρατιωτικοί είναι υπεύθυνοι για τη δικτατορία 1967-74 και ό,τι προέκυψε απ’ αυτήν (μεταξύ των άλλων ο παραγκωνισμός των παραδοσιακών πολιτικών εκτός του Αβέρωφ). Και κύρια το γεγονός πως έπαυσε η εποχή, που η στολή ήταν συνδεδεμένη με νικηφόρους πολέμους που μεγάλωσαν την Ελλάδα. Άλλοι είναι οι συνειρμοί σήμερα. Την ίδια στιγμή όμως με τη διαιώνιση αυτής της απαξίας, έχουμε τη νέα γενιά των στελεχών, που η συντριπτική πλειοψηφία της δεν ήταν γεννημένοι το 1967. Αυτοί δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί αυτή η απαξιωτική στάση από τους πολιτικούς και μερίδα δημοσιογράφων και ΜΜΕ. Είναι επικίνδυνο το φαινόμενο αυτό. Τα νέα στελέχη των ΕΔ είναι πολύ πιο μορφωμένα επαγγελματικά, απ’ ότι οι προηγούμενοι. Και ο λόγος είναι προφανής αφού, τα όπλα γίνονται όλο και πιο πολύπλοκα, οι χρήσεις των ΕΔ είναι πολύ πιο σύνθετες, τα καθήκοντα που υποχρεούνται να ασκούν χρειάζονται επιστημονικές εξειδικεύσεις και πρακτική εξάσκηση σε ό,τι πιο προηγμένο παράγεται στη βιομηχανία όπλων. Η επιστήμη λειτουργεί κατά παραγγελία των πολεμικών βιομηχανιών και οι στρατιωτικοί βάζουν τους όρους και τις παραγγελίες ανάλογα με τις αποστολές, που τους φορτώνουν οι χρήστες των ΕΔ. Με τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις αυτές το στέλεχος, που μορφώνεται σε επίπεδα μεταπτυχιακών σπουδών, δεν μπορεί να καταλάβει γιατί στη χώρα αυτή τον στραβοκοιτάνε. Ο Αντωνιάδης δέχθηκε να συζητήσει στα πλαίσια της εργασίας αυτής, παρ’ ότι ως Α/ΓΕΝ θα μπορούσε να προβάλει κώλυμα. Παρά το γεγονός πως, κατ’ επανάληψη έχει ασκηθεί κριτική στις επιλογές του να εκφράζει τη νέα πολιτική της χρήσης των ΕΔ και εκτός συνόρων… Κερδίζει ο τόπος αυτός και ο λαός του, όταν βλέπει τους στρατιωτικούς σε πατριωτικό ρόλο. Σημειώνουμε πως ο Αντωνιάδης παρά την ταύτισή του με την πολιτική αυτή, προέβη σε υπερβάσεις, κυρίως με το δημόσιο λόγο του, αδιανόητες για αρχηγό όπλου εν ενεργεία και απόστρατο. Τέλος συμπληρώνουμε πως ούτε η επαγγελματική του ζωή ήταν προβλέψιμη και συντηρητική. Τα παραπάνω γράφονταν  λίγο μετά τη λήψη της συνέντευξης και παραμένουν αναλλοίωτα και σήμερα (Νοέμβρης του 2013)  

ΑΝΤΙΝΑΥΑΡΧΟΣ Α. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ (Α)

-. Το πρώτο που θέλω να μου πεις είναι, εάν εσύ σαν αρχηγός βλέπεις ότι αναμειγνύονται οι οικονομικοί παράγοντες (αυτοί που ελέγχουν τα πράγματα στην Ελλάδα, όπως βλέπω εγώ ότι τα ελέγχουνε), στις ένοπλες δυνάμεις και με τι τρόπο; Α. Οι οικονομικοί παράγοντες ανακατεύονται έμμεσα, όχι άμεσα έτσι; Ανακατεύονται έμμεσα εκβιάζοντας τους αποφασίζοντες ή τους εισηγούμενους, κυρίως στα εξοπλιστικά. Δηλαδή εκεί που ενδιαφέρει τον κάθε ένα. Ως οικονομικός παράγοντας έχει κάποια δραστηριότητα, όσων από αυτών οι δραστηριότητες μάλλον, αγγίζουν τον χώρο των ενόπλων δυνάμεων, εκεί προσπαθούνε να διεισδύσουνε, να επηρεάσουνε, να αποκτήσουνε φίλους, συμπαθούντες, για να προωθήσουνε τα καθαρά οικονομικά τους συμφέροντα όμως, όχι, δεν έχω διαπιστώσει επηρεασμό για πολιτικά συμφέροντα και τέτοια. Ό,τι διεισδύσεις έχουνε κάνει όλοι αυτοί που λέμε οι διαπλεκόμενοι, μεγαλο- παράγοντες, είναι για να εξυπηρετήσουνε τα οικονομικά τους, κατά βάση, συμφέροντα. Και δεν μου έχουν …, δεν έχω διαπιστώσει να έχουνε ιδεολογία Νεοδημοκράτη, ΠΑ.ΣΟ.Κ., αυτά τα έχουνε νομίζω …, τα έχουμε ξεπεράσει. -. Αν δεχτούμε ότι οι οικονομικοί παράγοντες, για τους οποίους μιλάμε, είναι κομμάτι ή είναι η ίδια η άρχουσα τάξη, (να δεχτούμε αυτόν τον όρο για να μπορέσουμε να το συνεχίσουμε), αν δεχτούμε λοιπόν ότι αυτοί είναι η άρχουσα τάξη, μόνο για οικονομικούς λόγους επεμβαίνουν και προσπαθούνε να επηρεάσουν τις ένοπλες δυνάμεις; Α. Πιστεύω, κατά βάση, ότι έχει οικονομική πτυχή ο επηρεασμός αυτός. Δηλαδή δεν έχω διαπιστώσει, δεν έχω διαισθανθεί πολιτικό θέμα στη μέση. Ότι όλοι αυτοί θέλουνε την αρχή για να διατηρήσουν ένα κατεστημένο, νομίζω το θεωρούμε δεδομένο. Εγώ έχω διαιστανθεί κυρίως τα καθαρά οικονομικά τους συμφέροντα να εξυπηρετούν. -. Αντώνη ήσουνα Α.Γ.Ε.Π. Τι σήμαινε Α.Γ.Ε.Π.; [1] Α. Πότε λες; -. Όταν ήσουνα μικρός αξιωματικός στα πλοία. Α. Είναι Αξιωματικός Ασφαλείας Πληροφοριών. -. Α.Γ.Ε.Π.. Μήπως είναι Αξιωματικός Γενικών Πληροφοριών; Α. Τώρα που να θυμάμαι εγώ τι ήμουνα το 1977, ήμουνα Αξιωματικός Ασφαλείας και Πληροφοριών. -. Τι σήμαινε αυτό το πράγμα; Ποια ήταν τα καθήκοντα σου; Α. Τα καθήκοντα μου …, απ’ ότι διαπίστωνα ήτανε να παρακολουθ…, όχι να παρακολουθούμε (γιατί εμείς δεν είχαμε δυνατότητες ασφαλείας και πληροφοριών να παρακολουθούμε), εμείς ήταν απλώς να αναφέρουμε όσους το τότε Αρχηγείο Ναυτικού, το Γ.Ε.Ν., θεωρούσε εξωκοινοβουλευτικά, όπως το λέει και έξωσυνταγματικά εκδηλούμενους. Όπως ξέρεις το ναυτικό ποτέ δεν είχε σοβαρή ασφάλεια και πληροφορίες και το Α2 του ναυτικού ήταν από τα χειρότερα. Λοιπόν … και τα πλοία τότε εγώ που θυμάμαι και οι Αξιωματικοί Ασφαλείας Πληροφοριών… και μόνο που είχαν εμένα Αξιωματικό Ασφάλειας Πληροφοριών, σήμαινε ότι δεν λειτουργούσαν σωστά. Και από καιρού εις καιρόν στέλνανε και μια αναφορά ξέρω ‘γω. Όπως έγινε και ένα θέμα εδώ που θυμάμαι, να παρακολουθούμε ορισμένους οι οποίοι διάβαζαν εφημερίδες, ‘ΑΥΓΗ’ και τέτοια. Αλλά αυτούς δεν τους εντοπίζαμε εμείς. Τους είχαν εντοπίσει και εμείς απλά υποχρεούμεθα να τους αναφέρουμε κάθε μήνα, κάθε δεκαπενθήμερο, πότε ήταν αυτό. -. Με τι μηχανισμό το Γ.Ε.Ν. εντόπιζε αυτούς τους οποίους σας έλεγε να παρακολουθείτε; Πως τους εντόπιζε; Που τους ήξερε; Α. Τώρα μιλάμε για περίοδο χούντας, έτσι; -. Μιλάμε για 1977 που ήσουνα εσύ Α.Γ.Ε.Π., που σημαίνει ότι κληρονομήθηκε αυτό το καθεστώς από τη δικτατορία. Α. Ναι. Κοίτα, στη διάρκεια της δικτατορίας, εκτιμώ ότι υπήρχε δίκτυο. Δηλαδή το Α2 του Γ.Ε.Ν. πραγματικά είχε δίκτυο, ήταν ο Νικολόπουλος νομίζω και θα είχανε και ΠΥ αρκετούς και ναύτες φαντάζομαι και στρατεύσιμους και οτιδήποτε. Όντως τα παρακολουθούσανε. Αλλά νομίζω ήτανε κυρίως … -. Έχω την αίσθηση ότι κάνεις ένα λάθος. Μόνο ΠΥ, υπαξιωματικούς και ναύτες είχανε; Αποκλείεται να είχανε αξιωματικούς προελεύσεως ΣΝΔ; Α. Όχι. -. Πληροφοριοδότες; Α. Όχι, όχι. -. Οι σαββατιανοί γνωρίζεις τι ήτανε στην διάρκεια της δικτατορίας; Α. Εκ των υστέρων από φήμες, από αυτά που κυκλοφορούσανε, είναι αυτοί που κάθε Σάββατο …, ήτανε αυτοί οι πληροφοριοδότες όπως λες, οι οποίοι κάθε Σάββατο, λέει, πηγαίνανε και έπαιρναν είτε οδηγίες, είτε μπόνους, είτε τους χρηματίζανε. Κάτι τέτοιο πρέπει να ήτανε. -. Περιγράφεις εσωτερικό κύκλωμα στο ναυτικό. Το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού είχε … Α. … διότι εγώ δεν το είχα ζήσει, ούτε είχα πάρει πληροφορίες ούτε είχα επαφή με το κύκλωμα. Αλλά εκ των υστέρων ορισμένα ονόματα …  πληροφορούσανε τότε ποιοι ήτανε Α2 και εκτιμώ ότι για να μπορέσει να γίνει σοβαρή παρακολούθηση … και πάλι πιστεύω ότι αυτά προερχόντουσαν από το Γ.Ε.Ε.ΘΑ. τότε, των ένοπλων δυνάμεων, την τότε Κ.Υ.Π.. Δηλαδή δεν πιστεύω ότι το ναυτικό είχε …, αν εξαιρέσεις 5 – 6 ανθρώπους εκεί, δεν νομίζω ότι είχε δίκτυο. -. Άρα δεν ξέρεις εάν το Γ.Ε.Ν. είχε άμεση επαφή, είχε διαδικασία τέτοια, ώστε να παίρνει πληροφορίες από κατά τόπους αστυνομικές αρχές ή από την Κ.Υ.Π. που είπες, ή από τον Α.Ε.Δ.; Α. Όχι. Τότε εγώ δεν ήξερα ούτε που πέφτει το Γ.Ε.Ν.. Σαν υποπλοίαρχος που ήμουνα, δεν είχα πατήσει στο Γ.Ε.Ν.. Τώρα να ξέρω αν όλα αυτά γινόντουσαν; Είναι πιθανόν να γινόντουσαν, δεν μου κάνει εντύπωση αν γινόντουσαν, αλλά δεν μπορώ να σου πω ότι ξέρω, παρ’ όλο που ήμουνα Αξιωματικός Ασφάλειας Πληροφοριών … -. Στα χαρτιά που διάβασα, που μου έδωσες, λοιδορείς αν μην τι άλλο, τις διαδικασίες αυτές. Το 1977. Τι ήταν εκείνο που σε έκανε εσένα μετά τη δικτατορία να είσαι Αξιωματικός Πληροφοριών και λοιπά και να λοιδορείς σε έγγραφα επίσημα μέσα τις διαδικασίες που το ναυτικό είχε θεωρήσει ότι πρέπει να συντηρήσει; Α. Ναι. Ήτανε πιο πολύ προσωπική μου τέτοια … Δεν θα έλεγα ότι ήτανε το γενικό κλίμα της εποχής εκείνης το 77 ή όποτε ήτανε …, ήτανε μια προσωπική μου …., επειδή και οικογενειακά ήμουνα από χώρο πιο προοδευτικό και όλα αυτά. Το να μας λένε να παρακολουθούμε ας πούμε ανθρώπους που διαβάζανε ‘Αυγή’ και να μας λένε, να παρακολουθούμε ας πούμε τον ΄΄Ελεύθερο Κόσμο΄΄, που θυμάμαι είχαμε γράψει εκεί πέρα … Και επειδή είχα και τις πλάτες του Λυμπέρη που ήτανε κυβερνήτης τότε, ενδεχόμενα αν είχα άλλο κυβερνήτη να μην είχα κάνει τέτοιο θέμα. Αλλά πατώντας και στις πλάτες του Λυμπέρη, που και αυτός τα σιγοντάριζε αυτά, το κάναμε. Αλλά ήτανε πιο προσωπικό νομίζω και δεν …, δεν απηχεί το κλίμα της εποχής όμως. -. Μια και ανέφερες τον Λυμπέρη, που είχε αυτή τη συμπεριφορά και σου έδωσε, όπως είπες, την άνεση ή εσύ αισθανόσουνα άνετος να κάνεις αυτά τα χαρτιά που έκανες τότε, πως εξηγείς το γεγονός ότι του αναφέρεις … και δυστροπείς σε χαρτί, σε αναφορά σου, για την αύξηση του ωραρίου και ο Λυμπέρης σου επιτίθεται εκ των υστέρων; Α. Αυτά ήτανε όλα κόντρες οικειότητας, διότι όταν του τα έλεγα ήξερα και την αντίδραση του. Και ήξερα ότι του άρεσε που του έκανα αυτή την αντίδραση και μου απαντούσε στο ίδιο στιλ. Δηλαδή αυτά δεν τα έβρισκε ότι ήτανε κόντρες, ήτανε μεταξύ δύο ανθρώπων που αισθάνονται μεγάλη ιδεολογική συγγένεια σε ένα περιβάλλον διαφορετικό, να ανταλλάσσουν αυτού του είδους τις κόντρες. Αυτό- επιβεβαιωνόμαστε ότι εγώ ήμουνα προοδευτικός και αυτός με ανεχότανε επειδή ήμουνα προοδευτικός. Δηλαδή εγώ δεν … -. Ανέφερες το ΠΑ.ΣΟ.Κ. σε σχέση με αυτά τα έγγραφα, τα οποία είναι ντοκουμέντα, για να στηρίξεις το πώς και γιατί κρατιόντουσαν αυτά τα χαρτιά. Εντούτοις γραφόντουσαν. Το ερώτημα λοιπόν είναι, μετά τη δικτατορία, στη δικτατορία και πριν από την δικτατορία, πως κατανέμεις εσύ σήμερα την ιδεολογική τοποθέτηση των αξιωματικών προελεύσεως σχολής δοκίμων; Και αν γνωρίζεις επεκτάσου και στους υπαξιωματικούς και στους αξιωματικούς εξ υπαξιωματικών. Ιδεολογική τοποθέτηση λοιπόν και ποσοστά. Α. Κοίτα να δεις πριν την δικτατορία θα έλεγα ότι στο χώρο ας πούμε, των προοδευτικών, του ΠΑ.ΣΟ.Κ., θα έλεγα ότι ήτανε … -. Πριν την δικτατορία χώρος ΠΑΣΟΚ δεν υπήρχε. Υπήρχε κεντροαριστερά. Α. Κεντροαριστερά. Εκεί θα έλεγα ότι εγώ που ήμουνα σημαιοφόρος, τι εικόνα να έχω; Δεν έχω την γενικότερη εικόνα που έχω εγώ σήμερα. Τότε, από τη τάξη τη δική μου, μια τάξη πάνω, μια τάξη κάτω, ας πούμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αξιωματικών του πολεμικού ναυτικού ήτανε από το συντηρητικό χώρο και δεξιότερα. Φιλοβασιλικοί, φιλοσυντηρητικοί ήτανε η συντριπτική πλειοψηφία αξιωματικών και βέβαια και μεγάλη μερίδα υπαξιωματικών. Χωρίς να έχω μεγάλη επαφή με τους υπαξιωματικούς τότε. Αλλά τα πλοία υπηρετώντας, νομίζω ότι … Τώρα κατά την διάρκεια της δικτατορίας, πιστεύω ότι το ποσοστό αυτό δεν διαφοροποιήθηκε, έτσι έμεινε, απλώς το ναυτικό αντέδρασε πιο έντονα στη δικτατορία, πιο πολύ θα έλεγα για σοβινιστικούς λόγους ότι στρατοκρατείται η δικτατορία, ήταν ένα κίνημα …, το ναυτικό δεν το θεώρησε ότι ήταν των ενόπλων δυνάμεων, ήταν του στρατού ξηράς και επειδή το ναυτικό είναι και κολλημένο, είναι σοβινιστικό με τις παραδόσεις του και τα στελέχη του, πιο πολύ αντέδρασε διότι δεν το αγκάλιασε ίσως όσο θα έπρεπε. Και βέβαια ήταν και φιλοβασιλικό το πολεμικό ναυτικό και αυτό έπαιξε μεγάλο ρόλο. -. Το καλύπτεις με ποσοστά αυτό; Α. Όχι δεν … -. Τι σημαίνει φιλοβασιλικό; Α. Ότι … πώς να σου πω, κολακευότανε ο νεαρός τότε αξιωματικός, ανώτατος άρχων ήταν ο Κωνσταντίνος ή ο βασιλιάς Παύλος. Το ότι λεγόταν και βασιλικό ναυτικό τον κολάκευε και ακόμα πιο πολύ, ήταν ένα όπλο που ξεχώριζε, είχε μια καλή κοινωνική παρουσία και αναγνώριση το τότε βασιλικό ναυτικό, γενικά έδινε την εντύπωση ότι …, στα νεαρά τα στελέχη …, σου μιλάω για την εποχή εκείνη, ότι σου δίνει πιο πολλά (…) και εφόδια για την κοινωνική ζωή, αν θέλεις και την επαγγελματική σου …, στο χώρο των ένοπλων δυνάμεων. Και ένα ελιτισμό ακόμα και το έχει ακόμα το ναυτικό αυτό, έχει διατηρήσει έναν ελιτισμό έναντι των άλλων όπλων. -. Όταν λες στρατοκρατείτο η δικτατορία, το καθεστώς της 21^ης Απριλίου, εννοείς ότι … Τι εννοείς; Α. Ότι όλη η δικτατορία διοικείται από αξιωματικούς του στρατού ξηράς. Και ένα μέρος της αντίδρασης δεν ήταν τόσο η κατάσταση των δημοκρατικών θεσμών, όσο η κατάσταση που κάνανε οι αξιωματικοί του στρατού ξηράς, τους οποίους το ναυτικό θεωρούσε υποδεέστερους κοινωνικά, επαγγελματικά αν θες και … -. Αντώνη γνωρίζεις τα κινήματα του μεσοπόλεμου. Πως εξηγείς ότι, το πολεμικό ναυτικό τότε συμμετείχε σε αυτά τα κινήματα και δεν συμμετέχει στην δικτατορία της 21^ης Απριλίου; Α. Νομίζω ότι η δικτατορία της 21^ης Απριλίου, χωρίς να έχω ιδιαίτερες γνώσεις για την περίοδο, δεν το καλέσανε να συμμετέχει. -. Γιατί; Α. Δεν ενέκρινε την …, είχε την καχυποψία που και σήμερα διατηρείται ακόμα. Και σήμερα ο μέσος αξιωματικός του στρατού ξηράς τον μέσο αξιωματικό {του ΠΝ}, τον θεωρεί όχι τόσο ενταγμένο στην στρατιωτική δεοντολογία, στην αντίληψη περί πειθαρχίας που έχει ο στρατός ξηράς, τον θεωρεί  φιλελεύθερο  ακόμα και σήμερα, του οποίου δεν μπορείς να του έχεις και μεγάλη εμπιστοσύνη όταν τεθούν θέματα πειθαρχίας και υπακοής. Και το έχει δείξει το ναυτικό, ακόμα μας λένε … και τώρα τελευταία που έγινε με τον Θεοδωρουλάκη την παραίτηση και τα λοιπά, ότι είμαστε αναρχοαυτόνομο όπλο, ότι δεν υπακούμε εύκολα, ούτε στους πολιτικούς, ούτε στους προϊσταμένους μας. Είχαμε μια ιδιόρρυθμη πειθαρχία. -. Αν πράγματι είναι έτσι και εσύ πιστεύεις ότι είναι έτσι, πως το εξηγείς; Γιατί συμβαίνει αυτό το πράγμα; Α. Γιατί εμπνέει. Γιατί νομίζω ότι σε ένα ποσοστό είναι έτσι. Πιστεύω ότι και από τη σχολή δοκίμων η εκπαίδευση του δοκίμου σε αντίθεση με τον εύελπι και τον ίκαρο, είναι διαφορετική. Είναι πιο φιλελεύθερη και πιστεύω ότι και η μετέπειτα σταδιοδρομία. Δηλαδή αυτή η τοποθέτηση σε πλοία, (που από μικρός αξιωματικός μπορείς να πας κυβερνήτης και σε ΤΑ {τορπιλάκατο}, όταν αποφοιτήσεις ή μετά ανθυποπλοίαρχος και υποπλοίαρχος σε μικρά σκάφη, όπου τοποθετείσαι κυβερνήτης και διοικείς μια ομάδα ανθρώπων και είσαι άρχων και δυνάστης τους. Αυτό σε φιλελευθεροποιεί σε απεξαρτικοποιεί λιγάκι από την ιεραρχία και από το «εγώ θα τα αναφέρω όλα στον προϊστάμενο μου και την αλυσίδα της διοικήσεως» που είναι πολύ έντονο στο στρατό ξηράς. Εκεί αν δεν αποφασίσει η κεφαλή δεν παίρνει κανείς πρωτοβουλία και νομίζω ότι το ναυτικό σαν όπλο σε μαθαίνει από μικρό σε ένα είδος πρωτοβουλίας πιο πρωτόγονης, στην ανεξάρτητη σκέψη, πιο φιλελεύθερης … Μετά παλιά τα πλοία, θα το ξέρεις, στα καρέ μέσα ο αξιωματικός δεν αισθανότανε …, ευθύς μόλις κατέβαινε από τη γέφυρα στο καρέ εκδηλωνότανε ελευθέρα, μίλαγε πιο ελευθέρα και γενικά το κλίμα στα πλοία και στόλο ήταν ένα κλίμα το οποίο δεν το συναντά κανείς στις άλλες ένοπλες δυνάμεις. Διότι έχω πάει …, έχω επισκεφτεί και στρατιωτικές μονάδες και αεροδρόμια και …, το ναυτικό όντως έχει μια άλλη νοοτροπία. -. Δεν κάλυψες την ιδεολογική τοποθέτηση των αξιωματικών μετά τη δικτατορία. Α. Μετά την δικτατορία νομίζω αποδεσμεύτηκε μια ενέργεια από τους …, μια καταπίεση των αξιωματικών του ναυτικού, γιατί όπως σου είπα πιστεύω ότι την δικτατορία δεν την πήγαινε ο καθένας για διαφορετικούς λόγους ίσως, αλλά ο μέσος όρος δεν την πήγαινε γιατί στρατοκρατείτο. Ήταν δεξιών τοποθετήσεων στην συντριπτική του πλειοψηφία και επειδή αμέσως μετά την δικτατορία ο επόμενος που κυβέρνησε την Ελλάδα ήταν ο πατέρας της δεξιάς, ο Καραμανλής, νομίζω ότι σε ποσοστό 99% το ναυτικό είχε ταχτεί με την Νέα Δημοκρατία. Δεν θυμάμαι και πως λεγόταν τότε το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας, ήτανε …, το κόμμα του Καραμανλή εν πάση περιπτώση όταν ήρθε. -. Νέα Δημοκρατία. Α. Ναι, Νέα Δημοκρατία ήτανε από τότε; -. Από τότε. Και πιστεύεις εσύ ότι οι αξιωματικοί του ναυτικού μετά την δικτατορία σε τέτοιο ποσοστό που ανέφερες ήταν οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας; Α. Ναι, ναι. -. Δεν υπήρχαν Ανδρεϊκοί αξιωματικοί στο ναυτικό; Δεν υπήρχαν κομμουνιστές; Δεν υπήρχαν της Ε.Δ.Α. αξιωματικοί; Α. Ναι αλλά ήτανε τουλάχιστον με τα δικά μου τα συναισθήματα, γιατί και εγώ δεν σου κρύβω ένα διάστημα, το ’74 με την μεταπολίτευση και μη βλέποντας ορίζοντα άλλον, ήμουνα τόσο ενθουσιασμένος που έπεσε η χούντα και ήρθε ο Καραμανλής, που εάν δεν δημιουργείτο το ΠΑ.ΣΟ.Κ., ενδεχόμενα, δεν αποκλείεται και εγώ να είχα δει την αλλαγή αυτή πολύ ευνοϊκά. Παρ’ όλες μου τις ιδεολογικές οικογενειακές καταβολές, ήμουνα εξαιρετικά ευνοϊκά …, άρα εκτιμώ πως ένας που ήτανε και δεξιά …, με δεξιές καταβολές νομίζω ότι εκεί πια … Και επειδή το σύνολο νομίζω είχε δεξιές καταβολές … -. Τα κοινωνικά φρονήματα υπάρχουν στις εισαγωγικές στη ΣΝΔ; Α. Τα κοινωνικά φρονήματα ενδεχόμενα και να υπάρχουν. Και ενδεχόμενα το μέσο που θα έβαλε, γιατί δεν ξέρω και εγώ …, τότε δεν ήξερα τι κινήσεις έκανε ο πατέρας μου, εμένα μου είπε «Αν θέλεις να μπεις στη σχολή δοκίμων, έχουμε τα μέσα. » Και εκτιμώ ότι τα μέσα που θα έβαλε, θα ήταν να παραβλεφθεί το κομμάτι αυτό και να βοηθηθώ εγώ να μπω και εκτιμώ ότι αυτό έκανε. Δεν {ξέρω}τι έχουνε στα αρχεία για τον πατέρα μου ή σε ποια έκταση τον είχανε καθηλωμένο. Εάν τον είχανε θα χρησιμοποίησε τα μέσα του, τον Μιχαλάκη τον Στεφανίδη ενδεχόμενα, να παραβλεφθεί αυτό, ότι «τώρα πια αυτός είναι δικός μας, είναι κεντρώος αξιωματικός, είναι δικός μας άνθρωπος ο γιος του» και τα λοιπά. Εκτιμώ ότι κάπως έτσι θα λειτούργησε. -. Ξέρεις εάν λειτουργούσανε επιτροπές εθνικοφροσύνης στη διάρκεια της δικτατορίας και πριν την δικτατορία, στις οποίες συμμετείχαν αξιωματικοί του ναυτικού; Το έχεις ακούσει ποτέ σου αυτό; Α. Όχι. -. Εάν γινότανε έτσι, (που γινότανε γιατί υπάρχουνε στη ιστορική υπηρεσία έγγραφα τα οποία αποδεικνύουν συμμετοχή αξιωματικών σε επιτροπές εθνικοφροσύνης, οι οποίες επιτροπές εξέταζαν καταρχήν τους εργολάβους που θα αναλάμβαναν έργα του ναυτικού) πώς θα το σχολίαζες; Α. Επιτροπές εθνικοφροσύνης που θα ανελάμβαναν έργα; -. Που εξέταζαν εκείνους από τους ιδιώτες που ζητούσαν να αναλάβουν δημόσια έργα στις ένοπλες δυνάμεις. Έργα των ένοπλων δυνάμεων. Α. Την περίοδο της … -. Χούντας και πριν. Α. Τι να σχολιάσω; -. Πως θα το σχολίαζες; Α. Ε τι να σχολιάσω; Μαλακίες θα σχολιάζουμε; Τι να σχολιάσω; -. Πες μου Αντώνη γιατί γινόταν; Γιατί γινόταν; Δεν το ξέρει σήμερα ο νεαρός που θα κάτσει ξέρω ‘γω να διαβάσει ένα κείμενο. Γιατί αποκλείανε …; Ποιος ήταν ο σκοπός των επιτροπών εθνικοφροσύνης που εξέταζε όλο αυτό τον κόσμο; Για πιο λόγο; Για πιο λόγο επί δικτατορίας ζητούσε ο Α.Ε.Δ., ο αρχηγός ενόπλων δυνάμεων, ζητούσε αξιωματικούς από το πολεμικό ναυτικό οι οποίοι θα τοποθετούντο ως επίτροποι σε διάφορες επιτροπές και σε πανεπιστήμια και σε Δ.Ε.Κ.Ο. και σε επιχειρήσεις του δημοσίου. Γιατί; Α. Φαντάζομαι ότι και η χούντα τότε έβλεπε τα στελέχη των ένοπλων δυνάμεων σαν πυλώνες πάνω στους οποίους στήριζε την ιδεολογία της, την εθνικοφροσύνη της. Λοιπόν κάτι αντίστοιχο ακούγεται στη Τουρκία με το Κεμαλικό κράτος, όπου ο στρατός είναι ο θεματοφύλακας του Κεμαλισμού. Έτσι φαντάζομαι και οι ένοπλες δυνάμεις επί χούντας έπαιζαν το ρόλο του θεματοφύλακα του εθνικού κράτους. Και άρα όλα αυτά, είτε είσαι εργολάβος, είτε ήταν η γυναίκα που θα παντρευόσουνα εσύ, φωνάζανε και την έλεγχαν και κοιτάζανε τα κοινωνικά της φρονήματα, για να μην διεισδύσουνε μέσα στο χώρο των ένοπλων δυνάμεων η αριστερή ιδεολογία. -. Τι θα πείραζε αν διείσδυε η αριστερή ιδεολογία στον χώρο των ένοπλων δυνάμεων; Α. Νομίζω… κοίταξε τότε ήταν περίοδος ψυχρού πόλεμου, δεν μπορείς να κρίνεις με τα σημερινά κριτήρια. Τότε μην ξεχνάμε ότι ο κομμουνιστικός κίνδυνος θεωρείτο ότι …, αναμένουμε από ώρα σε ώρα να καταρρεύσουνε τα βόρεια σύνορα, να μπούνε οι Βούλγαροι στην Θεσσαλονίκη, το σύμφωνο της Βαρσοβίας θα έφτανε μέχρι το Παρίσι. Δηλαδή ήταν άλλες εποχές τότε και μεγαλωμένες οι ένοπλες δυνάμεις με αυτόν τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Βέβαια στην ουσία ποτέ δεν υπήρξε, αλλά αυτό ήτανε ένα από τα, νομίζω, ισχυρότερα επιχειρήματα που ανάγκασαν και αξιωματικούς στο να κάνουν τον χαφιέ. Διότι η αριστερή ιδεολογία και ο κομμουνισμός – σήμερα το λέμε αριστερή ιδεολογία τότε ήτανε κομμουνισμός – θεωρείται κάτι το οποίο θα ανατρέψει την τάξη των πραγμάτων στην Ελλάδα, θα μετατραπούμε σε Σοβιετική Ένωση. Ήταν ο θεματοφύλακας της εθνικοφροσύνης. -. Ένα λεπτό. Γιατί ήταν ο … και πως έβγαινε αυτό; Γιατί ήτανε οι αξιωματικοί οι θεματοφύλακες της εθνικοφροσύνης και η προστασίας της χώρας; Α. Αυτό δεν ήτανε το κήρυγμα της χούντας ας πούμε; Ότι ο στρατός ήρθε να σώσει την Ελλάδα από τη διαφθορά των πολιτικών, με τις συναλλαγές, με τους χρηματισμούς, με την μειωμένη εθνική συνείδηση, όλα αυτά τα οποία κατηγορούσαν το πολιτικό σύστημα το οποίο και κατάργησαν; Αλλά, σου λέει, αφού ήρθαμε, αφού καταργείς αυτό το σύστημα πρέπει να φυλάξουμε το καινούργιο σύστημα ιδεών που οικοδομούμε. -. Αυτό τι ανταπόκριση είχε μέσα στις παραγωγικές σχολές; Δηλαδή στη σχολή ευελπίδων, στη σχολή δοκίμων και την ικάρων και τις αντίστοιχες των υπαξιωματικών, γινόταν ανάλογη, αντίστοιχη προπαγάνδα; Α. Από τη σχολή δοκίμων εγώ αποφοίτησα τότε και δεν είχα, δεν είχε γίνει προπαγάνδα, όχι. Εν συνεχεία πρέπει να έγινε. Και από την εποχή την δικιά μου όχι δεν είχε γίνει. Αλλά … -. Η σχολή δοκίμων δεν είχε αντικομουνιστική προπαγάνδα, τα χρόνια που εσύ ήσουνα δόκιμος; Α. Αντικομουνιστική προπαγάνδα όταν ήμουνα δόκιμος θα είχε, ίσως ναι. Πιο εκλεπτυσμένη, αλλά θα είχε ναι. Κοίταξε και τα μαθήματα που μας διδάσκανε και η ιστορία και όλα αυτά που κάναμε ήταν από τη σκοπιά την …, αλλά έτσι επίσημα ας πούμε, προπαγάνδα αντικομουνιστική δεν θυμάμαι. -. Βιβλία επιτρεπόντουσαν να διαβάζουνε εκτός των βιβλίων των μαθημάτων μεσα στην σχολή όταν ήσουν δόκιμος; Α. Να σου πω δεν θυμάμαι. -. Εσύ διάβαζες λογοτεχνία και άλλα βιβλία εκτός σχολής; Α. Όχι, όχι. -. Εφημερίδες διάβαζες στην σχολή δοκίμων; Α. Νομίζω δεν επιτρεπόταν η εφημερίδα στη σχολή δοκίμων. -. Γιατί δεν επιτρεπόταν Αντώνη; Α. Ακριβώς αυτό, για να μην πολιτικοποιηθεί ο αξιωματικός. Διότι η εφημερίδα είναι ένα μέσο έκφρασης …, νομίζω ήτανε καθαρά να τον κρατάει εκτός του πολιτικού σκεπτικού για να τον … -. Η μη πολιτικοποίηση τότε τι σήμαινε; Να μην επηρεασθεί από κάποια ιδεολογία συγκεκριμένη; Α. Ναι. -. Του κεντρώου χώρου ή του αριστερού; Α. Του κεντρώου ή του αριστερού. -. Άρα τι μένει; Τι έβγαινε δηλαδή ο αξιωματικός, ο νεαρός αξιωματικός … Α. Ε, δεξιός. -. Έβγαινε απολιτικός καταρχήν. Τι σήμαινε τότε απολιτικός; Α. Δεξιός. -. Αντώνη κάνε μια σύγκριση στους αξιωματικούς που σήμερα διοικείς στις ένοπλες δυνάμεις και στους αξιωματικούς που εσύ, εμείς, είχαμε τότε πιο πάνω από εμάς τα χρόνια που ήμασταν μικροί. Α. Α όχι, δεν υπάρχει σύγκριση για μένα. Δεν υπάρχει σύγκριση όχι τόσο στο πολιτικό επίπεδο, είναι στη νοοτροπία. Σήμερα ο αξιωματικός είναι επαγγελματίας, είναι δημόσιος υπάλληλος. Ο αξιωματικός σήμερα είναι καθαρά δημόσιος υπάλληλος. Τότε ο αξιωματικός ήτανε … αν ήμασταν στην τάξη μου δώδεκα, οι δέκα ήτανε γόνοι αξιωματικών, γιοι αξιωματικών, από ναυτικές οικογένειες, έπεσα σε συγγενείς του Αυγέρη του εν ενεργεία ναύαρχου και ούτω καθεξής και όλο το ναυτικό ήτανε το μεράκι και το χόμπι. Σήμερα ο μέσος αξιωματικός είναι στυγνός επαγγελματίας. -. Τι σημαίνει στυγνός επαγγελματίας; Α. Ενδιαφέρεται καταρχήν για τις αποδοχές του και την προσωπική ή οικογενειακή του ζωή πάνω απ’ όλα και μετά έρχεται … -. Η αποστολή του πλοίου, δεν δένει υποχρεωτικά τα στελέχη και τους υπόλοιπους που υπηρετούν μέσα στο καράβι; Πως εξηγείς το … Α. Σήμερα πια όχι τόσο. Σήμερα πια όχι τόσο. Και στα πλοία. Εάν πας σε ένα πλοίο δεν υπάρχει το πνεύμα που υπήρχε στα καράβια την περίοδο του ’70 ή του … και του ’80 ακόμα, εκείνες τις δεκαετίες. Σήμερα ο αξιωματικός κάνει την βάρδια του τυπικά, σωστά και είναι και μορφωμένος. Αλλά μετά θα κατέβει στο δωμάτιο του και θα πάρει το PC του και θα ασχοληθεί με τα δικά του, τα προσωπικά του. Δεν είδα εγώ τη συνάφεια και την συνοχή, που είχαν οι αξιωματικοί στο καρέ του ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ δεκαετία του ’70 με τους σημερινούς … Καταρχάς σήμερα οι νεαροί αξιωματικοί δεν συχνάζουν στα καρέ. Τα καρέ των πλοίων είναι άδεια. Αν κατεβείς εν πλω στα καρέ το βράδυ μετά το φαΐ, είναι άδειο. Πιο πολύ στα δωμάτια τους και είτε βλέπουν βίντεο, είτε έχουνε το κομπιούτερ και παίζουνε, είτε κοιμούνται, είτε διαβάζουν, είναι άλλο πράγμα δηλαδή. -. Αυτό μου το έχεις πει όταν ήσουνα αρχηγός στόλου. Την ίδια στιγμή όμως μου είπες κάποια πράγματα για τους υπαξιωματικούς των πλοίων. Τι; Το θυμάσαι; Α. Οι υπαξιωματικοί ακόμα …, οι υπαξιωματικοί τώρα είναι όπως ήταν οι αξιωματικοί της δεκαετίας του ’60 και του ’70. Αυτοί έχουνε μια συνοχή στα καρέ τους, είναι πιο ζωντανοί, συζητάνε, προβληματίζονται και γενικά βρήκα πολύ πιο ενδιαφέρουσα τη παραμονή μου στο καρέ των υπαξιωματικών παρά στο καρέ των αξιωματικών. Το καρέ των αξιωματικών ήτανε λίγο άχαρο. -. Πως το εξηγείς αυτό από τη στιγμή που η προέλευση σήμερα των αξιωματικών των νεαρών και των υπαξιωματικών είναι σχεδόν η ίδια λόγω των εξετάσεων εισαγωγής στις παραγωγικές; Α. Ίσως επειδή ο υπαξιωματικός έχει ακόμα το σύνδρομο του κατώτερου, του επαγγελματικά και κοινωνικά αν θες κατώτερου. Και αυτό τον κάνει ξέρεις πιο …, τον δένει πιο πολύ με τους συναδέρφους του και έχει πιο πολλά προβλήματα απ’ ότι έχει ο μέσος αξιωματικός. Γιατί αμείβεται και λιγότερο στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι συνθήκες δουλειάς και διαβίωσης είναι χειρότερες. Άρα αυτό δημιουργεί μια τάξη, ξέρεις, κατώτερων οι οποίοι συναθροίζονται πιο εύκολα απ’ ότι οι προνομιούχοι ας πούμε. Αυτό νομίζω είναι σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, έτσι δεν είναι; Οι προνομιούχοι δεν έχουν ανάγκη να είναι ο ένας κοντά στον άλλον. Όσο πιο χαμηλά είσαι και όσο πιο κατατρεγμένος, τόσο αισθάνεσαι την ανάγκη να είσαι … -. Διαχώρισες αυτόματα με αυτό που είπες, τους αξιωματικούς σαν στρώμα ανθρώπων με ίδια συμφέροντα, οι οποίοι βρίσκονται πάνω από το στρώμα των υπαξιωματικών και λοιπά. Α. Ωραία. -. Ένας συνάδερφος απόστρατος αξιωματικός εξ υπαξιωματικών, χρησιμοποίησε την έκφραση για εκείνα τα χρόνια που αυτός ήταν υπαξιωματικός σε ανάλογο ερώτημα, ότι «οι υπαξιωματικοί ήταν δούλοι. » δούλοι είπε. Και είπε και κάτι ακόμα, ότι «οι τότε ηγεσίες του ναυτικού, ήθελαν τους υπαξιωματικούς αμόρφωτους. » Και χρησιμοποίησε και τα ονόματα των αρχηγών του ναυτικού του πολέμου. Ήταν οι υπαξιωματικοί αμόρφωτοι; Έβγαιναν αμόρφωτοι από τις παραγωγικές σχολές των υπαξιωματικών του ναυτικού και γιατί αν είναι έτσι; Α. Βγαίνανε, ότι βγαίνανε, ναι βγαίνανε. Το επίπεδο…, το μορφωτικό επίπεδο των υπαξιωματικών τότε ήταν εξαιρετικά χαμηλό, ήταν, δεν υπάρχει συζήτηση. Ε τώρα αν ήτανε δούλοι, εγώ δεν θα τους έλεγα δούλους, όχι. -. Γιατί όμως ήτανε; Α. Ήτανε μια διαστρωμάτωση πολύ κατώτερη …, διότι έτσι ήτανε πιο πιστοί, πιο ευάλωτοι στις διαταγές …, στις ορέξεις, λογικό είναι. -. Είναι λογικό; γιατί ήταν έτσι; Ποιοι τους θέλανε έτσι; Α. Ε ποιοι τους θέλανε; Το σύστημα τους ήθελε έτσι. -. Όχι οι αξιωματικοί, γιατί συζητώντας σήμερα με αξιωματικούς που τότε έπαιζαν ρόλο στα πράγματα, όλοι εκθείαζαν και εκθειάζουν τον ρόλο του υπαξιωματικού σαν πολύ προχωρημένο και ρόλο κορμού στην αποστολή του ναυτικού. Είναι έτσι ή δεν είναι; Α. Είναι, ναι. Είναι όντως, είναι. Ότι αυτοί τραβάνε το μεγάλο χαμαλίκι ας πούμε, στη λειτουργία ενός πλοίου. Ή και μιας υπηρεσίας ξηράς αν θες. -. Σίγουρα γνωρίζεις στις αριθμητικές συγκρίσεις ότι οι υπαξιωματικοί και οι αξιωματικοί εξ υπαξιωματικών, στο ναυτικό είναι περίπου 5 φορές περισσότεροι από τους αξιωματικούς προελεύσεως σχολής δοκίμων. Α. Ναι. -. Σε αντίθεση με τον στρατό ξηράς οι υπαξιωματικοί είναι πολύ λίγοι και το μορφωτικό επίπεδο των υπαξιωματικών του στρατού ξηράς σε σχέση με των υπαξιωματικών του ναυτικού, ήταν τουλάχιστον πολύ υψηλότερο. Πως το εξηγείς αυτό; Α. Δεν έχω εξήγηση γιατί δεν το ήξερα ότι είναι έτσι. Ότι ήτανε καλύτερο το επίπεδο των υπαξιωματικών του στρατού από των υπαξιωματικών του ναυτικού. -. Σου θυμίζω για την ιστορία ότι ορισμένοι από τους δικτάτορες και ηγέτες της Ελλάδας και κυβερνήσεων στο μεσοπόλεμο αλλά και λίγο μετά τον πόλεμο, ήταν αξιωματικοί εξ υπαξιωματικών του στρατού ξηράς. Αντώνη θυμάσαι ότι εκείνα τα χρόνια στη δικτατορία και λίγο μετά αλλά και πριν την δικτατορία …, όταν κάποιος από τους αξιωματικούς επεδίωκε να πάει σε πανεπιστήμιο συναντούσε δυσκολίες από την υπηρεσία. Μπορείς να το εξηγήσεις; Α. Ναι. Κοίτα να δεις, ένα στοιχείο μπορεί να είναι και σύμπλεγμα, ξέρεις, του ανώτερου που δεν έχει βγάλει το πανεπιστήμιο. Δηλαδή όταν ένας κατώτερος ζητά από την ηγεσία να βγάλει ένα ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα που δεν το έχει βγάλει η ηγεσία, είναι ίσως αντανακλαστική αντίδραση να πει «Όχι, δεν χρειάζεται. Εδώ είναι ναυτικό, δεν είμαστε πανεπιστήμιο, δεν είμαστε φοιτητές …» και τέτοια. Μετά μπορεί να είναι και στην περίοδο της χούντας, ο φόβος ανάμιξης με τον φοιτητόκοσμο που παραδοσιακά ήτανε φιλελεύθεροι και …, σου λέει «Τι δουλειά έχει ένας αξιωματικός μέσα στους φοιτητές που είναι επαναστάτες, που είναι …» -. Πριν την χούντα όμως πως το εξηγείς; Γιατί αυτά ήταν πριν την χούντα. Α. Πριν την χούντα ναι, θεωρώ ότι το σύστημα θεωρούσε ότι ένας αξιωματικός δεν έχει να κερδίσει τίποτα, δηλαδή ίσως και να ξαφνιαζότανε με το αίτημα. «Είσαι αξιωματικός του ναυτικού και το πανεπιστήμιο είναι για τους νομικούς, για τους γιατρούς, τι να πας να κάνεις; » ας πούμε. -. Ποια ήταν η αποστολή του στρατού ξηράς και των ένοπλων δυνάμεων γενικότερα, μετά από τον εμφύλιο πόλεμο; Α. Η αποστολή; -. Ναι. Έχεις ακούσει διαλέξεις εκείνης της εποχής. Ποια ήταν η αποστολή του στρατού ξηράς; Α. Μετά τον εμφύλιο; Εγώ δεν είχα γεννηθεί μετά τον εμφύλιο, ξέρω ‘γω τι … -. Στην διάρκεια της χούντας άκουγες διαλέξεις οι οποίες ήτανε αντιγραφή των διαλέξεων προ χούντας. Α. Τώρα τις διαλέξεις που ακούγαμε στη χούντα ξέρεις που τις γράφαμε. Δεν τις ακούγαμε. -. Σου θυμίζω Αντώνη ότι η αποστολή του στρατού ξηράς ήταν η μοναδική στα τρία όπλα που ανέφερε την αντιμετώπιση εσωτερικού… Α. Α ναι. -. … και εξωτερικού κίνδυνου. Πως το σχολιάζεις; Α. Ναι. Εσωτερικού είναι του κομμουνισμού, ναι. Του κομμουνισμού. -. Έχεις ακούσει ποτέ την έκφραση, και πιθανόν να μην την έχεις ακούσει γιατί ήσουνα μικρός αξιωματικός τότε, έχεις ακούσει ποτέ την έκφραση ότι η σχολή ευελπίδων ήτανε σχολή πρωθυπουργών; Α. Ναι, ναι. -. Πως την σχολιάζεις; Α. Επικαλούνται τότε, ότι έχουνε βγάλει και ορισμένους πρωθυπουργούς. -. Ότι έχουνε βγάλει ορισμένους πρωθυπουργούς, ή καλλιεργούσε η σχολή ευελπίδων την νοοτροπία επί τέσσερα χρόνια στους ευέλπιδες, ότι η αποστολή τους είναι να σώζουν της Ελλάδα; Α. Κοίτα τώρα, μου λες αναμνήσεις …, όταν ήμουν εγώ εκεί … -. Πως το σχολιάζεις σου λέω. Τι το ξεχωριστό είχε ο αξιωματικός του στρατού και είχε σαν αποστολή να σώζει την Ελλάδα και δεν την είχε σαν αποστολή ο τσαγκάρης; Α. Κοίταξε, ήτανε μια συγκροτημένη κοινωνική ομάδα, πειθαρχημένη καταρχάς, έτσι; Και για να σώσεις κάτι θέλεις και ορισμένα στοιχεία, πώς να σου πω, στρατιωτικά. Είχε δομές, είχε τις υποδομές, είχε την οργάνωση, είχε την πειθαρχία …, δηλαδή και να κάνεις τέτοια κοινωνικά σύνολα που να μπορείς να αναθέσεις τέτοιες αποστολές …, αναθέτεις αποστολές έτσι σκόρπια;. -. Ποιος αναθέτει δηλαδή; Ποιος τις αναθέτει αυτές τις αποστολές; Α. Η πολιτεία φαντάζομαι, το σύστημα, αυτή τη στιγμή το σύνταγμα. Όταν το σύνταγμα λέει ότι οφείλουμε να προασπίσουμε τη σημερινή δημοκρατία … -. Κατά τη γνώμη σου ποιοι ήταν οι λόγοι που επιβλήθηκε η δικτατορία στην Ελλάδα το ’67 Α. Τώρα εκ των υστέρων κρίνοντάς το, καταλαβαίνω ότι ήτανε αποτροπή μιας αριστερής τάσης στην ελληνική πολιτική σκηνή ας πούμε. Ενδεχόμενα να φοβηθήκανε την υπέρμετρη φιλελευθεροποίηση του ελληνικού πολιτικού κόσμου, την αμφισβήτηση της ατλαντικής συμμαχίας, των δυτικών αξιών. -. Γνωρίζεις για τον Ι.Δ.Ε.Α. τίποτα περισσότερο από αυτά που ανέφεραν οι εφημερίδες για τα βιβλία; Α. Όχι. -. Για την Κόκκινη Προβιά ξέρεις τίποτα παραπάνω από αυτά που ανέφεραν οι εφημερίδες και τα βιβλία; Α. Ούτε. -. Το ναυτικό είχε ανάμιξη σε σχεδίαση ή είχε σήμερα ανάμιξη σε σχεδίαση παρόμοια με την Κόκκινη Προβιά; Α. Καμία. -. Υπάρχουν σήμερα βασιλόφρονες στο ναυτικό; Και σε τι ποσοστό; Α. Υπάρχουν. Υπάρχουν αλλά σε μικρό ποσοστό θα έλεγα. Μικρό ποσοστό. -. Σήμερα ο αξιωματικός πώς βλέπει την έννοια πατριώτης; Πως αντιμετωπίζει αυτή την έννοια; Και τι σχέσεις έχει ο αξιωματικός του ναυτικού σήμερα με τον πατριωτισμό; Α. Πιο χαλαρή απ’ ότι την έβλεπε όταν ήτανε τη δεκαετία του ’60 και του ’50 ενδεχόμενα, ή και τη δεκαετία του ’70. Όπως εξάλλου και η ελληνική κοινωνία. Κοίταξε να δεις όπως και στην ελληνική κοινωνία έχει χαλαρώσει η έννοια του πατριωτισμού. Η διεθνοποίηση, η παγκοσμιοποίηση και όλα αυτά, χαλαρώνουν τις έννοιες του πατριωτισμού. Και ο πατριωτισμός όπως ξέρεις, αρχίζει και εντοπίζεται στην ακροδεξιά και τελευταία στην ακροαριστερά. -. Όταν λες άκρα αριστερά τι εννοείς; Α. Στις άκρες του πολιτικού φάσματος ας πούμε, αρχίζει και μπαίνει ο πατριωτισμός. Μεγάλη η γκάμα. Η ενδιάμεση είναι πιο χαλαρή σε σχέση με τον πατριωτισμό. Και λογικό είναι δηλαδή. Και νομίζω ότι αυτό θα επεκταθεί και θα ενταθεί. Όταν αρχίζεις και χάνεις σιγά – σιγά από την δραχμή που έχασες και όλο αρχίζεις και αισθάνεσαι πως αποκτάς και περισσότερα κοινά συμφέροντα με τους ευρωπαίους, αυτά αμβλύνουνε την έννοια του πατριωτισμού. Όσο γίνεσαι πιο επαγγελματίας, αρχίζεις και κοιτάς την δουλειά σαν βιοποριστικό πια 100%, όπως είναι και το επάγγελμα του αξιωματικού που έχει αρχίσει και ΄΄δημόσιο- υπαλληλοποιείται΄΄ πια σε μεγάλο ποσοστό, όλα αυτά συντείνουνε σε μια πιο χαλαρή σχέση με τον πατριωτισμό. -. Έχεις κάνει συνώνυμο της αποδέσμευσης από τον πατριωτισμό του αξιωματικού, την δημοσιοϋπαλληλική ιδιότητα. Α. Ναι. -. Και αποφεύγεις να χρησιμοποιήσεις όρο που τον χρησιμοποίησες νωρίτερα, παγκοσμιοποίηση, που είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα. Εσύ Αντώνη βλέπεις σήμερα, σαν αρχηγός στο ναυτικό, ότι ο νέος αξιωματικός στην Ελλάδα, έχει ή θεωρεί ως αποστολή του την υπεράσπιση ποιων συμφερόντων κάτω από αυτό που ανέφερες ως παγκοσμιοποίηση; Α. Αυτή την στιγμή, αυτό που πιστεύει ότι υπηρετεί ο μέσος αξιωματικός είναι καταρχάς η εθνική ασφάλεια, δηλαδή την διασφάλιση των συνόρων της Ελλάδος, την εθνική κυριαρχία, τη μη κατάληψη εθνικού εδάφους, εθνικού εναέριου χώρου ή θαλάσσιου, αυτό θεωρεί ως καταρχήν αποστολή του, ότι αυτή είναι καταρχήν η αποστολή του. Και επειδή η μόνη ορατή απειλή είναι η Τουρκία, σχεδόν έχει μονομερώς εντοπίσει την αμυντική του δραστηριότητα στην διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδος από την τούρκικη απειλή. Αυτό επιγραμματικά θα σου έλεγα ότι πιστεύει ο μέσος τουλάχιστον αξιωματικός του ναυτικού, πιστεύω και της αεροπορίας και του στρατού κάπου εκεί είναι. Αλλά του ναυτικού πιστεύει ότι η διασφάλιση των θαλάσσιων συνόρων και της εδαφικής ακεραιότητας είναι η κυρίαρχη αποστολή την οποία έχει. Από εκεί και μετά τον απασχολεί πολύ έντονα η προσωπική του περίπτωση. -. Εάν είχες την δυνατότητα του χρόνου, γιατί την δυνατότητα σαν Α/Γ.Ε.Ν. την έχεις, πως θα γαλουχούσες τους δόκιμους, τους αυριανούς αξιωματικούς δηλαδή. Α. Τώρα δεν ξέρω πως γαλουχούνται αυτή τη στιγμή ακριβώς και αν γαλουχούνται με κάποια συγκεκριμένη ιδεολογία. Εκτιμώ ότι δεν γαλουχούνται με κάποια ιδιαίτερη ιδεολογία. Μάλλον στρέφονται πιο πολύ σε ακαδημαϊκή και γενική μόρφωση, δεν ξέρω εάν παίρνουνε ιδεολογία καν από τη σχολή. Αλλά είναι και πολύ δύσκολο τώρα να σου πω πώς θα τους γαλουχούσα, διότι αυτό είναι συνάρτηση και της κοινωνίας στην οποία θα ζήσουν. Διότι αυτοί έχουν να ζήσουν και σαν Έλληνες πολίτες και σαν αξιωματικοί του ναυτικού. Πρέπει να τους γαλουχήσεις … -. Αντώνη πως βλέπουν σήμερα οι αξιωματικοί τη σχέση τους με τα χρήματα; Γιατί ως γνωστόν οι εξοπλισμοί χρειάζονται πολλά χρήματα. Α. Πάρα πολλά. -. Ποια είναι λοιπόν η ηθική διάσταση του αξιωματικού σήμερα; Ποια ήταν χθές τότε που εσύ ήσουνα μικρός αξιωματικός; Α. Όταν ήμουνα μικρός αξιωματικός, όπως σου είπα, η σχολή δοκίμων κατά βάση δεν ήτανε βιοποριστική επιλογή. Όπως θυμάσαι τότε, η κυρίαρχη νοοτροπία και τα κηρύγματα ήταν ότι «Έχετε τιμή και δόξα, δεν έχετε χρήμα. » Και αν θυμάσαι καλά μέχρι πριν από πόσα χρόνια ήτανε που επισήμως μας κατευθύνανε στην προικοθηρία. Να είναι ευκατάστατη η σύζυγος, ζητούσανε νομίζω και προικοσύμφωνο, της Γεωργίας νομίζω της είχανε ζητήσει και όταν είχε πάει στην ασφάλεια, την είχανε ρωτήσει για την οικονομική της κατάσταση. Ήτανε κατευθυντήριος γραμμή δηλαδή τότε, ότι ο αξιωματικός πρέπει να ζει καλά, δεν τον αμείβουμε καλά, αλλά έχει υποχρέωση να ζει καλά. Σήμερα αυτό δεν υπάρχει βέβαια, δεν υπάρχει τέτοια επίσημη γραμμή, ότι πρέπει να ζει καλά, ανεξάρτητα ότι πρέπει να ζει αξιοπρεπώς. Ο μέσος μισθός θα έλεγα ότι είναι στα όρια του ικανοποιητικού, δεν μπορώ να πω ότι είναι ιδιαίτερα χαμηλός ούτε ιδιαίτερα υψηλός. Είναι συγκρινόμενος και με άλλους δημόσιους υπάλληλους, θα έλεγα μάλλον αδικημένος αλλά ικανοποιητικός σε γενικές γραμμές. Τώρα ότι είναι ευάλωτος σε χρηματισμούς και αυτά είναι γεγονός ότι είναι. Είναι …, ιδιαίτερα στους βαθμούς εκεί από πλωτάρχη μέχρι και πλοιάρχου που είναι και οι ηλικίες και οι βαθμοί όπου έχεις οικογένεια, ή φτιάχνεις οικογένεια, κάνεις παιδιά, έχεις υποχρεώσεις. Και οι μισθοί είναι μάλλον χαμηλοί, αν δεν υπάρχει άλλη οικονομική βοήθεια απ’ έξω, είτε από τη γυναίκα, είτε από γονείς, είτε από πεθερικά, είναι δύσκολα και αυτό είναι γεγονός ότι τους κάνει ευάλωτους. Το χαρακτηριστικό τώρα τελευταία … όσο ζω εγώ τουλάχιστον, όσο ζω εννοώ μέσα στο ναυτικό συμβούλιο και παρακολουθώ όλα αυτά τα εξοπλιστικά και τις προμήθειες, είναι ότι πλέον έχουνε εξαγριωθεί οι διάφοροι διαπλεκόμενοι και προμηθευτές, ενώ ίσως μέχρι κάποια φάση …, επειδή ο αξιωματικός είχε και τη φήμη του ακέραιου και του έντιμου, ήτανε πολύ διστακτικοί στο να προσεγγίσουνε ένστολους. Τώρα διαπιστώνω ότι δεν έχουνε κανέναν ενδοιασμό πλέον να σε προσεγγίσουνε με όρους του ελευθέρου εμπορίου, δηλαδή σαν να συναλλάσσονται με έμπορους. -. Αναφέρεσαι προφανώς σε χρηματισμούς αξιωματικών, που είναι ένα μεσαίο στέλεχος στην διαδικασία των προμηθειών. Τι έχεις να πεις για τις προμήθειες και αν υπάρχουν τέτοιες και αν γνωρίζεις αν υπάρχουν, σε επίπεδα πιο μεγάλα, στα επίπεδα λήψεως αποφάσεων που είναι τα επίπεδα ακόμα και πάνω από τον αρχηγό του ναυτικού; Α. Ναι βέβαια και υπάρχουνε. Κάθε μεγάλη εταιρία μέσα στον προϋπολογισμό των δαπανών της, βάζει ένα ποσοστό το οποίο διατίθεται για χρηματισμούς της αλυσίδας, είτε είναι από το επιτελικό επίπεδο μέχρι την λήψη της απόφασης, στην ηγεσία ή και πάνω από την ηγεσία. Στη στρατιωτική ηγεσία εννοώ και πάνω. -. Αυτό είναι εκτίμηση σου ή ξέρεις από όσα έχεις ζήσει μέχρι σήμερα μέσα στο ΑΝΣ; Α. Όχι, ξέρω, ξέρω, είναι εκτίμηση μου, ξέρω τι συμβαίνει. -. Γιατί δεν παίρνετε μέτρα εναντίον τέτοιων μηχανισμών; Α. Γιατί δεν παίρνονται μέτρα εναντίον τέτοιων μηχανισμών; Και αυτοί οι μηχανισμοί καταρχάς δεν αποδεικνύονται, δεν μπορείς να το αποδείξεις. Το ναυτικό δεν έχει τους μηχανισμούς ούτε να παρακολουθεί, ούτε να καταγράφει τέτοια πράγματα, επαφίεται πολύ στην φιλοπατρία των αξιωματικών, που θα κάνουν το καθήκον τους και δεν είναι εύκολο και δεν είναι και επιθυμητό αν θέλεις, να μπει σε μηχανισμούς παρακολουθήσεως και …, θέλω να πω είναι ουτοπία να πιστεύεις ότι μπορείς να … -. Αντώνη εσύ, είναι γνωστό ότι έχεις μια οικονομική άνεση, που σημαίνει ότι, αποστασιοποιείσαι από τέτοιου είδους διαδικασίες. Το έχεις …, μου το έχεις πει εξάλλου, όταν ήσουνα αρχηγός του στόλου. Εάν οι αξιωματικοί, τα στελέχη των ένοπλων δυνάμεων, είχαν μια κουλτούρα πιο υψηλού επιπέδου και ήταν οπλισμένοι πιο καλά, ήταν πιο μορφωμένοι και η αποστολή τους ήταν διανθισμένη και ξέρω ‘γω πιο καλά εξοπλισμένη και πατριώτες και πιο ιδεολογικά εύρωστοι. Θα ήταν εξίσου ευάλωτοι; Α. Ευάλωτοι πάντα θα ήτανε. Ίσως όχι εξίσου αν είχαν όλα αυτά που λες, αλλά αυτά προϋπόθεταν, προϋποθέτουν μάλλον ότι τον αξιωματικό θα τον γαλουχήσεις, θα τον εκπαιδεύσεις ξεκομμένο από την κοινωνία. Θα τον κλείσεις στη σχολή δοκίμων, από εκεί θα τον ξεκόψεις από την κοινωνία, απ’ το φυσικό του περιβάλλον και τον χώρο του και θα τον γαλουχήσεις με τέτοια ιδεώδη, που θα βγει έξω και θα είναι ένα ξένο Σώμα στην κοινωνία. Δεν το ξέρω αφενός αν μπορείς να το κάνεις, και δεύτερον αν πρέπει να το κάνεις αυτό. Διότι αυτό θα έχει και παρενέργειες. Το να γαλουχήσεις έναν άνθρωπο τόσο ακέραιο και να τον αποδόσεις σε μια κοινωνία τόσο διεφθαρμένη, ίσως να του δημιουργήσει και άλλα … Μην ξεχνάς ότι μπορεί να του διασπείρει και άλλους σπόρους όπως «Αφού είμαι τόσο ακέραιος, τόσο ηθικός μέσα σε αυτήν την διεφθαρμένη κοινωνία, να την καταλύσω και αυτήν την διεφθαρμένη κοινωνία και να αναλάβω εγώ. » -. Αυτά είναι τα αναρχικά σου. Δε μου λες, ανέφερες ότι η Γεωργία, δηλαδή η γυναίκα σου, στη διαδικασία λήψεως άδειας για να έρθετε εις γάμου κοινωνίαν, το 19…; Α. Τώρα μου κάνεις τις …, πότε ήτανε; ’75. -. Το 1975 λοιπόν για να βγάλετε άδεια γάμου πήγε και στην ασφάλεια. Τι πήγε να κάνει στην ασφάλεια; Α. Την καλέσανε. Την καλέσανε και την ρωτήσανε, προφανώς είχανε συλλέξει στοιχεία για την εθνικοφροσύνη των γονιών της και όλα αυτά, το αστείο είναι ότι στην ίδια πολυκατοικία που έμενε η Γεωργία, έμενε και η ανιψιά της Κυβέλης, της ηθοποιού της Κυβέλης, κολλητή τότε με τον Ανδρέα τον Παπανδρέου. Ήταν πολύ προσωπικός φίλος του Ανδρέα του Παπανδρέου τότε. Και τους είχε κινήσει την περιέργεια ότι στην ίδια πολυκατοικία που έμενε η Γεωργία έμενε και αυτή και προφανώς θέλανε να διευκρινίσουνε, μήπως είχανε και κοινωνικές, φιλικές σχέσεις με το περιβάλλον αυτό της Κυβέλης του συγκατοικούσανε. -. Θα σήμαινε τι για τον μηχανισμό της ασφάλειας; Α. Ότι ενδεχόμενα θα παντρευόμουνα μια αμφιλεγόμενων πολιτικών τοποθετήσεων. -. Γνωρίζεις ότι πολλοί από τους αξιωματικούς και τους υπαξιωματικούς για να πάρουν άδεια, που εκτός από τα κοινωνικά φρονήματα προϋπόθετε και προίκα όπως ανέφερες, έδιναν οι ίδιοι χρήματα και έβαζαν χρήματα σε λογαριασμούς, για να εμφανιστούν …; Α. Τα ξέρω, ναι. Ξέρω και περίπτωση, που ζήτησε να δανειστεί για να εμφανίσει ως εισόδημα, που θα πήγαινε στην κόρη του. -. Η έκφραση ‘φούντα’, τι σου λέει; Σε σχέση με την μεταπολιτευτική περίοδο στο ναυτικό. Α. Φούντα νομίζω είναι οι βασιλόφρονες του …, όχι …, δεν ξέρω τι είναι. -. Όταν επανήλθαν οι αξιωματικοί που είχαν αποταχτεί ή αποστρατευτεί επί δικτατορίας και αποκαταστάθηκαν, τι κλίμα επικράτησε στο πολεμικό ναυτικό; Σε σχέση με αυτούς που επανήλθαν. Α. Κοίτα, δεν ήταν ιδεολογικές …, ότι υπήρχανε αντιδράσεις υπήρχαν. Αλλά δεν ήταν ιδεολογικές, ήταν σταδιοδρομικές. Κάθε αξιωματικό, επειδή είναι καριερίστας, εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι να φεύγουνε οι από πάνω του, είτε είναι καλοί είτε είναι συμπαθούντες ή είτε μη συμπαθούντες, να αποστρατεύονται και ότι να είναι. Λοιπόν, στα πλαίσια αυτά, όποιον επαναφέρεις φορτώνεις την επετηρίδα, κόβεις θέσεις εξέλιξης και προαγωγής και νομίζω ότι ο κύριος λόγος των αντιδράσεων ήτανε ότι, «Δεν υπήρχε κανένας λόγος να επανέλθουν αξιωματικοί που είχαν ήδη φύγει και να μας πιάσουνε θέσεις και θέσεις διοικήσεως και θέσεις επετηρίδας..», γενικά να εμποδίσουν την σταδιοδρομική εξέλιξη. Υπήρχαν και ορισμένες ιδεολογικές συμπάθειες ή αντιπάθειες, αλλά νομίζω ήτανε … -. Αν γνωρίζεις τις διαδικασίες των διαδοχικών αποκαταστάσεων των αξιωματικών που επανήλθαν μετά την δικτατορία, πως το σχολιάζεις; Α. Ότι κάπου το παραξήλωσαν. Δηλαδή μπήκανε μέσα πολλοί κερδοσκόποι σε όλη αυτήν την διαδικασία αποκατάστασης, μπήκανε και ρουσφέτια. Αποκατεστάθησαν πολλοί περισσότεροι από όσοι έπρεπε να αποκατασταθούνε, για να περάσει κάποιο μήνυμα ή για να αποδώσει μια δικαιοσύνη ή … -. Από αυτούς που έπρεπε να αποκατασταθούν, γιατί οι άλλοι απλά είναι μια παρανομία. Από αυτούς που έπρεπε να αποκατασταθούν, τη διαδοχική αποκατάσταση πως την βλέπεις εσύ; Πως βλέπεις δηλαδή, την αναντιστοιχία σε χρόνια πραγματικής υπηρεσίας μέσα στο ναυτικό, σε σχέση με τον καταληκτικό βαθμό που σήμερα έχουν ως απόστρατοι; Α. Κοίτα, είναι η απαξίωση των βαθμών, των καταληκτικών βαθμών. Αυτό είναι που και απαξιώνει, είναι αυτό που λέμε η δημοσιουπαλληλοποίηση του αξιωματικού. -. Έχεις κουραστεί. Πρόσεξέ με, αυτό που ανέφερες τώρα σαν έκφραση, είναι μια κατάσταση που σήμερα υπάρχει ανεξάρτητα από τις αποκαταστάσεις των αξιωματικών ή όχι. Σήμερα οι αξιωματικοί απαξιώνονται στην ελληνική πολιτεία και κοινωνία. Πως το εξηγείς αυτό το πράγμα. Α. Είναι …, είναι πολλοί λόγοι. -. Ποιοι είναι αυτοί οι λόγοι; Α. Είναι πάρα πολύ αυτοί οι λόγοι, δεν είναι ένας λόγος τώρα που απαξιώνεται ο αξιωματικός. Είναι πολλοί λόγοι. Τώρα δεν ξέρω αν μπορώ να σου πω επιγραμματικά ή μονολεκτικά … -. Η δικτατορία έχει παίξει ρόλο σε αυτό; Α. Έπαιξε ένα μικρό ρόλο. Όχι μεγάλο ρόλο. Δεν έπαιξε μεγάλο ρόλο γιατί είναι αντιμιλιταριστική η κουλτούρα και η παιδεία της νέας κοινωνίας. Έχει ένα στοιχείο αντιμιλιταριστικό, ότι ο στρατιωτικός και οι ένοπλες δυνάμεις, δεν είναι ανταποδοτικές. Ότι επενδύεις βέβαια για την ασφάλεια σου, για την εθνική ασφάλεια και εφόσον πιστεύεις ότι διακυβεύεται η εθνική σου ασφάλεια και μπορείς να πεις ότι έχει μια ανταποδοτικότητα … Αλλά πιστεύω ότι ο μέσος πολίτης πλέον, ο Έλληνας πολίτης και η νέα γενιά πια, επειδή δεν νομίζω ότι πιστεύει ότι είναι τόσο πατριώτες, ότι πιστεύουν τόσο πολύ ότι διακυβεύεται η εθνική επικράτεια, πιστεύω ότι αρχίζει σιγά – σιγά και θεωρεί τις ένοπλες δυνάμεις ότι … «Πληρώνουμε πολλά και παίρνουμε λίγα». Για τη συντήρηση, τη διατήρηση τους, την ευμάρεια τους, για αυτό και οι ένοπλες δυνάμεις νομοτελειακά έχουν αρχίσει και όπως έχεις δει, στρέφονται στον κοινωνικό τους ρόλο και όλο εκεί δίνεται περισσότερη έμφαση. Ο κοινωνικός ρόλος του στρατού, του ναυτικού …, να μεταφέρει γιατρούς, να μεταφέρει άρρωστους, να συμβάλει στην εκπαίδευση στα νησιά, στα ακριτικά νησιά, να πάει φάρμακα, τρόφιμα, βοήθεια, όλο και περισσότερο το ρίχνει στον κοινωνικό του ρόλο για να κρατήσει και ένα έρεισμα. Έχει αρχίσει και χάνει και τα ερείσματα του στην κοινωνία σιγά – σιγά. Στην δυτική Ευρώπη τα έχει χάσει, στην Ελλάδα υπάρχουν ακόμα οι βάρβαροι βέβαια και το κρατάμε, αλλά και εκεί νομίζω ότι νομοτελειακά κάποτε αρχίζει και … -. Μια και ανέφερες για κοινωνικό ρόλο του ναυτικού, βλέπεις ότι η πρόσθετη παροχή βαθμού ή βαθμών στον  … συμμαθητή σας, (τη γνωστή περίπτωση του αξιωματικού που είχε απομακρυνθεί για λόγους ηθικής τάξεως από το ναυτικό) από σένα, εννοώ η παροχή βαθμών από σένα ως αρχηγό ή από τον προηγούμενο που είναι και συμμαθητής σας, τον Θεοδωρουλάκη, πως μπορεί να ερμηνευτεί; Πως δώσατε βαθμό σε αυτόν τον άνθρωπο; Α. Μόνο στα πλαίσια της συμμαθητικής αλληλεγγύης. Και ακριβώς γιατί έχει …, ακριβώς επειδή σου είπα πριν, παράγινε το κακό με τις αποκαταστάσεις και μέσα σε αυτά αποκατασταθήκανε άνθρωποι σαν τον … ο οποίος έγινε και εν ενεργεία ναύαρχος … -. Πέθανε, δεν πέθανε; Α. Πέθανε ο μακαρίτης, αλλά θέλω να πω, εν πάση περιπτώσει η αποκατάσταση του είχε γίνει. Και επειδή μέσα το ναυτικό είναι μικρή οικογένεια και έχει αποκατασταθεί, στην κυριολεξία και η κουτσή Μαριώ, μέχρι και ο … συμμαθητής σου ήτανε; Ο μηχανικός που είχε κάψει το …, που είχε φύγει σημαιοφόρος και αποκαταστάθηκε ως ναύαρχος; -. Αυτός αποκαταστάθηκε με βάση νομοθεσία … Α. Με βάση νομοθεσία ναι. Όλα αυτά λοιπόν δημιουργούνε ένα κλίμα στην εκάστοτε ηγεσία, ότι … και επειδή στο ναυτικό υπάρχει αυτό με τους συμμαθητές και η τάση να τους υποκαθιστά ανεξαρτήτως λόγους απομάκρυνσης και ηθικών αξιών.

ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

(Αντιπλοίαρχος Γ. Παπαγιάννης)

Ο Αντιπλοίαρχος Παπαγιάννης είχε καταγράψει τις εμπλοκές του Ελληνοκυπριακού Ναυτικού (στην συντριπτική πλειοψηφία εξ Ελλάδος) στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και στην εισβολή των Τούρκων στη συνέχεια.

Ο γιος τού αποβιώσαντος το 2010 αξιωματικού βεβαιώνει για την πιστότητα του εγγράφου με κάθε σοβαρότητα αλλά και πικρία.[1]

Η ανάρτηση αυτή πραγματοποιείται στα πλαίσια της δημοσιοποίησης σειράς κειμένων από έγγραφα και συνεντεύξεις που αφορούν τη δικτατορία και το Κυπριακό. Εκτιμήθηκε ως επιβεβλημένη η λογοκρισία του κειμένου του τότε ΝΔΚ  (τα σημεία είναι τα εντός παρενθέσεων με τελείες) λέξεων και φράσεων ακραίων έως υβριστικών για αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού. Δεν τροποποιήθηκε ούτε η ορθογραφία ούτε το συντακτικό της μαρτυρίας.

Η ελληνική πολιτεία απαγόρευσε τη δικαστική εξέταση του Κυπριακού δράματος. Οι λόγοι εκτιμάται πως αφορούν τον κίνδυνο αποκάλυψης του ρόλου των Άγγλων, των Αμερικανών και της τότε στρατιωτικής και κυρίως πολιτικής ηγεσίας της χώρας μας πριν κατά και στη συνέχεια των γεγονότων. Οι Τούρκοι παραβίασαν ανοιχτές θύρες και άρπαξαν, όχι χωρίς απώλειες, ό,τι από χρόνια σχεδίαζαν. Οι υπεύθυνοι έμειναν ατιμώρητοι αλλά η κοινή γνώμη καθώς και η ιστορία σταδιακά ενημερώνονται για την πραγματικότητα. Η πειθαρχική προσέγγιση και εξέταση μέχρι του σταδίου των Ενόρκων Διοικητικών Εξετάσεων (ΕΔΕ) δεν εξάντλησε τα ζητήματα, δεν άγγιξε την ουσιαστικότερη πλευρά ούτε ικανοποίησε το δημόσιο αίσθημα και την απαίτηση για απονομή ευθυνών και δικαιοσύνης.

Ο Παπαγιάννης στο κείμενό του αποσυνδέει των συνεπειών, ήτοι της εισβολής των Τούρκων και της κατοχής μεγάλου τμήματος του νησιού, και υποβαθμίζει ως καθοριστικό παράγοντα το πραξικόπημα, όπου συμμετείχε ως ΝΔΚ καθόσον υπήρξε μυημένος και ένα από τα βασικά πρόσωπα του δράματος. Ωσαύτως υποβαθμίζει και τις ευθύνες όσων εκ των στελεχών τον ακολούθησαν στην στήριξή του με συγκεκριμένες δράσεις, υιοθετώντας την άποψη πως ο στρατιωτικός που εκτελεί διαταγές απαλλάσσεται ευθυνών από τις πράξεις του.  Αντίθετα προβάλει το ρόλο του, καθώς και των λοιπών υποστηρικτών, ως πολεμιστών κατά την εισβολή των Τούρκων. Παράλληλα επιτίθεται κατά όσων δεν συνέπραξαν στο πραξικόπημα, ενώ χρησιμοποιεί ακραίους έως υβριστικούς χαρακτηρισμούς, περιγράφοντας γεγονότα κατά τη διάρκεια του πολέμου με τους Τούρκους για τα οποία όμως οι ΕΔΕ εξέδωσαν πορίσματα γνωστά για τις απαλλαγές από τις κατηγορίες.

Το πολεμικό Ναυτικό πολέμησε τους Τούρκους στην εισβολή, γενναία και με αυτοθυσίες. Εκείνοι που δεν συνέπραξαν ανάλογα το γνωρίζουν αυτό καλύτερα απ’ όλους. Είναι άδικο ό,τι η ποινική δικαιοσύνη δεν προσέγγισε ούτε ξεκαθάρισε το τοπίο για όλους, και κυρίως για τους απλούς αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και στρατιώτες, τα συνήθη και εύκολα θύματα των ισχυρών και επώνυμων.

Σκοπός των δημοσιεύσεων αυτών δεν είναι να απονείμει εύσημα ή κόλαφο σε κανέναν, αλλά να εκθέσει τα στοιχεία που προκύπτουν από τέτοιους είδους κείμενα στους ερευνητές και όσους κοιτάζουν την ιστορία με καθαρό και κριτικό ακόμα βλέμμα. Ο γράφων εξάλλου έχει τοποθετηθεί από χρόνια στην προσπάθεια να ερευνήσει τα γεγονότα εκείνα όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες και οι περιορισμένες ικανότητές του.[2] Στα πλαίσια αυτά (όχι χωρίς βάσανο) προστίθεται και η παρούσα ανάρτηση.

Πρόλογος  Παν. Παπαγιάννη στο κείμενο Αντιπλοιάρχου

 Γ. Παπαγιάννη

Έχουν περάσει σχεδόν σαράντα χρόνια από εκείνο το μαύρο καλοκαίρι που σημάδευσε την μαρτυρική Κύπρο και τον Ελληνισμό.  Από τότε έχουν γραφτεί ατελείωτες σελίδες για την Κυπριακή Τραγωδία.  Το ζήτημα, δυστυχώς, είναι ακόμη δέσμιο πολιτικών παθών και παρουσιάζεται και ερμηνεύεται στην βιβλιογραφία και στον τύπο ανάλογα με τις πεποιθήσεις του εκάστοτε συγγραφέα.  Για ορισμένα πρόσωπα, τα οποία όχι μόνο συμμετείχαν αλλά και διαμόρφωσαν την εξέλιξη των γεγονότων, είναι αναμενόμενο να έχει διαμορφωθεί πλήθος απόψεων, συχνώς αντικρουομένων.  Για τον Αντιπλοίαρχο Μελέτιο Γεώργιο Παπαγιάννη, Ναυτικό Διοικητή Κύπρου κατά την διάρκεια εκείνων των ταραγμένων ημερών, έχουν εκφραστεί αμέτρητα σχόλια ενώ του έχουν αποδοθεί ή αμφισβητηθεί πλήθος αποφάσεων και ενεργειών.

Τον Ιούλιο του 1972, μετά το πέρας των μαθημάτων της Σχολής Εθνικής Αμύνης, ο πατέρας μου, αποδέχθηκε με ενθουσιασμό την μετάθεσή του στην Κύπρο, ως Ναυτικός Διοικητής.  Σίγουρα δεν μπορούσε να φανταστεί τι του επιφύλασσε η τύχη.  Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 1974, το υπόλοιπο της ζωής του, ουσιαστικά, σημαδεύτηκε από την «Κύπρο».  Για αυτόν, τους συμπολεμιστές του και τις οικογένειές τους που ζήσαμε από κοντά τα γεγονότα, η Κύπρος δεν ήταν απλά ένα μέρος της ζωής μας.  Στην Κύπρο αφήσαμε ένα κομμάτι της ζωής μας.

Η στρατιωτική ηγεσία, σε περιόδους κρίσης, καλείται να λάβει σημαντικές αποφάσεις.  Ο Διοικητής έχει πάντα την τελική ευθύνη για πράξεις και παραλείψεις, οι δε επιπτώσεις τους διαμορφώνουν τις απόψεις τρίτων για τον αυτόν και τις μονάδες του.  Η βίαιη ανάμιξη του Ναυτικού στα εσωτερικά ζητήματα της Κύπρου είναι αναπόφευκτο να αποτελεί θέμα έντονων αντιπαραθέσεων μέχρι και σήμερα.  Πεδίο προβληματισμών και αναζητήσεων αποτελεί και η πολεμική δράση του Ναυτικού στην Κύπρο κατά την εισβολή των εξ Ανατολών εχθρών μας.  Παρά τα εμπόδια και τις προκαταλήψεις, ορισμένοι ερευνητές έχουν το θάρρος να διενεργούν σοβαρή αντικειμενική έρευνα στα ζητήματα αυτά.  Για τους μελετητές αυτούς, η πρόσβαση στην μαρτυρία ενός ανθρώπου που βίωσε και έλαβε σημαντικές αποφάσεις κατά τα γεγονότα της Κύπρου πιστεύω ότι είναι ένα σημαντικό βοήθημα.

Ο Αντιπλοίαρχος Γεώργιος Παπαγιάννης, συνέταξε πριν μερικά χρόνια, την μαρτυρία του για τα γεγονότα της Κύπρου.  Μέχρι και τον θάνατό του, το 2010, δεν είχε προχωρήσει σε δημοσίευση της.  Εκτιμώ ότι τον κατέβαλε μία προσωπική «πικρία» για αρκετά από όσα συνέβησαν όχι μόνο κατά τα γεγονότα αλλά και μετά από αυτά.  Την ίδια ακριβώς «πικρία» που ένιωσαν και αρκετοί συμπολεμιστές του, ίσως για διαφορετικούς λόγους ο καθένας.  Προσωπικά, ούτε εμένα μου αρέσει να συζητώ για τα γεγονότα της Κύπρου.  Η λήθη όμως δεν είναι ποτέ ορθή επιλογή.  Οφείλουμε να μελετούμε το παρελθόν, όσο και αν αυτό μας ενοχλεί, και να αναγνωρίζουμε το σωστό και το λάθος.  Είμαι πάντα ανοικτός στην παροχή ιστορικών στοιχείων σε όποιον σοβαρό ερευνητή, ανεξαρτήτου θέσεων και πεποιθήσεων, τα ζητήσει, είτε αυτά είναι καταγεγραμμένα από τον Αντιπλοίαρχο Γεώργιο Παπαγιάννη είτε έχουν περάσει στην γνώση μου προφορικώς.  Ο κύριος Αντώνης Κακαράς είχε την ευγενή καλοσύνη να ζητήσει πρόσβαση στην μαρτυρία του πατέρα μου.  Μου πρότεινε την δημοσίευσή της μαζί με άλλες μαρτυρίες στρατιωτικών της εποχής εκείνης, τις οποίες ο ίδιος έχει συγκεντρώσει, και αποδέχθηκα την πρότασή του.

Η μαρτυρία του Αντιπλοιάρχου Γεωργίου Παπαγιάννη, συντάχθηκε σε ηλεκτρονικό υπολογιστή από τον ίδιο με σκοπό να παραμείνει σε στενό κύκλο προσώπων και όχι για ευρεία δημοσίευση.  Για τον λόγο αυτό δεν έχει τύχει «φιλολογικής φροντίδας», με ότι συνεπάγεται αυτό.  Η μαρτυρία του είναι μία απλή εξιστόρηση γεγονότων, ίσως ορισμένοι να την χαρακτήριζαν ως «άκομψα απομνημονεύματα».  Στην εξιστόρησή του αναπόφευκτα εξέφρασε ορισμένες απόψεις του και παρέθεσε τις πολιτικές του θέσεις.  Επίσης, αναφέρθηκε σε οικογενειακές και προσωπικές στιγμές.  Εκτιμώ ότι αυτό το έκανε για να διατηρήσει την δική μας οικογενειακή μνήμη.  Αποφάσισα να μην αφαιρέσω τα τμήματα αυτά.  Εκτιμώ ότι ίσως και αυτά να παρουσιάζουν ενδιαφέρον για κάποιους αναγνώστες.

Θα ήταν επιθυμία μου (όπως πιστεύω και του πατέρα μου) να προχωρήσει η λεπτομερής έρευνα και ανάλυση της δράσης του Πολεμικού Ναυτικού στην Κύπρο.  Πιστεύω, σύντομα να ακολουθήσουν και άλλες μαρτυρίες στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού που έλαβαν μέρος στα γεγονότα εκείνα καθώς και στις λιγότερο γνωστές κρίσεις και συμπλοκές με τους Τούρκους και Τουρκοκυπρίους στην δεκαετία του ’60.

Κείμενο του Ναυτικού Διοικητή Κύπρου κατά το 1974 Αντιπλοιάρχου Γ.Παπαγιάννη

Τον Ιούλιο του 1972 τα μαθήματα της Σχολής Εθνικής Αμύνης τελείωναν. Από το ΓΕΝ και εν όψει των μεταθέσεων με ερώτησαν εάν θέλω να τοποθετηθώ στην Κύπρο, ως Ναυτικός Διοικητής Κύπρου, και απάντησα θετικά. Σε μία εβδομάδα η Λίλυ και ο Παναγιώτης έβγαλαν διαβατήρια, γιατί εγώ θα είχα υπηρεσιακό διαβατήριο, και αρχίσαμε να ετοιμαζόμαστε, για την νέα μου θέση.

Στις 25 Ιουλίου τελείωσε και η φοίτησίς μου στην ΣΕΘΑ, και σε τελετή στην Στρατιωτική Λέσχη, μας απένειμε τα πτυχία μας, ο αντιβασιλεύς  Γεώργιος Παπαδόπουλος. Φαίνεται ότι είχα αποφοιτήσει με υψηλή βαθμολογία, παρόλο που η ΣΕΘΑ ποτέ δεν γνωστοποιούσε σειρά αποφοιτήσεως και τα πτυχία απονέμοντο κατά σειρά αρχαιότητος των αξιωματικών, διότι μετά 20 ημέρες έλαβα ένα έγγραφο από το U.S. Naval Institute, που μου εγνώριζε ότι με έκανε επίτιμο μέλος του, λόγω των επιδόσεών μου στην ΣΕΘΑ, και μου έστειλε και το σχετικό Δίπλωμα.

Επί δέκα ημέρες μετά την αποφοίτησή μου, είχα ενημερώσεις στο ΓΕΕΘΑ στο ΓΕΝ, στο ΓΕΑ, και την ΚΥΠ, σχετικά με την υπηρεσία μου στην Κύπρο, και στις 10 Αυγούστου 1972, αφού πούλησα το αυτοκίνητό μου την LANCIA, αναχώρησα αεροπορικώς για το νησί, μόνος μου, ενώ η Λίλυ και ο Παναγιώτης θα ερχόντουσταν αργότερα.

Έφθασα αεροπορικώς στην Κύπρο το απόγευμα της 10ης Αυγούστου 1972, και στο αεροδρόμιο με υπεδέχθει ο αντιπλοίαρχος Ε. Καραβάς (μία τάξις αρχαιότερός μου), τον οποίο θα αντικαθιστούσα. Πέρασα έλεγχο διαβατηρίων και από το τελωνείο χωρίς βέβαια να μου κάνουν έλεγχο. Το διαβατήριό μου είχε το κανονικό μου όνομα και όχι ψευδώνυμο όπως γινόταν στους υπηρετούντας στην Κύπρο, διότι ήδη οι Τούρκοι που ενδιαφέροντο για τέτοιου είδους πληροφορίες, είχαν πλήρες βιογραφικό μου και φωτογραφίες μου, από την υπηρεσία μου στην Ελληνική Πρεσβεία στην Άγκυρα (1968-1970), και θα μάθαιναν πολύ γρήγορα ποίος είναι ο νέος Ναυτικός Διοικητής.  Με το υπηρεσιακό αυτοκίνητο του Ναυτικού Διοικητού – ένα MAZDA με κανονικούς αριθμούς κυκλοφορίας – πήγαμε με τον Καραβά στο ξενοδοχείο “Κλεοπάτρα” όπου και θα έμενα προσωρινά.

Την επομένη ημέρα εν στολή παρουσιάστηκα στο Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) στον διοικητή Αντιστράτηγο Χαραλαμπόπουλο, επισκέφτηκα, για να γνωρισθώ, με τους άλλους αξιωματικού του Σ.Ξ. και της αεροπορίας που υπηρετούσαν στο ΓΕΕΦ, και τέλος μου παρουσιάστηκαν οι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί, και ναύτες, που υπηρετούσαν στα γραφεία του επιτελείου μου, και τα οποία ήταν ένας θάλαμος επιχειρήσεων, το γραφείο μου με ένα προθάλαμο, το γραφείο του επιμελητού της ΝΔΚ, ένας θάλαμος υπαξιωματικών και ναυτών, και ένας δωμάτιο με τους ασυρμάτους για τις επικοινωνίες, με τις άλλες υπηρεσίες μου και τα πλοία. Τα τέσσερα αυτά δωμάτια ευρίσκοντο στον δεύτερο όροφο του ΓΕΕΦ και εις το τέλος του νοτίου διαδρόμου, ενώ στον βόρρειο διάδρομο υπήρχαν γραφεία της Κυπριακής αστυνομίας.

Εκτός από το επιτελείο μου, είχα ακόμη υπό τας διαταγάς μου, πέντε παλαιές τορπιλλακάτους Ρωσικής κατασκευής, ένα περιπολικό παράκτιο, μία ναυτική βάση -ένας Ναύσταθμος σε μικρογραφία- κοντά στην Αμμόχωστο, ένα ναυτικό σταθμό στην Κυρήνεια, ένα ναυτικό σταθμό στην Πάφο, ένα παράρτημα του επιτελείου μου μέσα στο στρατόπεδο “Καποτά” του Σ.Ξ. στην Λευκωσία, όπου διανυκτέρευαν και ενδιαιτούντο οι ανύπαντροι υπαξιωματικοί και οι ναύτες του επιτελείου μου, και τέσσερεις Στάθμούς Εγκαίρου Προειδοποιήσεως (ΣΕΠ) με ραντάρ σε συνεχή λειτουργία κατά σειρά στο ακρωτήριο αποστόλου Ανδρέα (ΒΑ του νησιού), στο ακρωτήριο Κορμακίτης (ΒΔ του νησιού), στην Λεμεσό, που εκάλυπτε την νοτιοανατολική περιοχή της νήσου, και στην Πάφο ( ΝΔ του νησιού). Επίσης μία παλαιά ξύλινη τορπιλλάκατος Γιουγκοσλαβικής κατασκευής, χωρίς καθόλου οπλισμό που την είχε αγοράσει η Κυπριακή κυβέρνησις, με επιθυμία να την …κάνουμε πολεμικό πλοίο, ενώ στην ουσία είχε αγορασθεί για να εξυπηρετηθεί ο πωλητής της, μεγαλοεπιχειρηματίας της Κύπρου, ονομαζόμενος Καϊσής. Το προσωπικό που είχα έφθανε τους 200 άνδρες εκ των οποίων οι 130-140 ήταν προσωπικό του Ναυτικού από την Ελλάδα, κυρίως αξιωματικοί και υπαξιωματικοί, και οι υπόλοιποι 60-70 κληρωτοί από την Κύπρο. Μετά την Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) που είχε περίπου 1000 άνδρες, μόνο από την Ελλάδα, η δική μου υπηρεσία ερχόταν δεύτερη σε αριθμό Ελλαδιτών, και αυτό λόγω της φύσεως του όπλου, που απαιτούσε εξειδίκευση και ειδική εκπαίδευση. Τις δύο πρώτες ημέρες ενημερώθηκα σχετικά με το επιτελείο μου, και με την λειτουργία του ΓΕΕΦ γενικώτερα, και από τις πρώτες ημέρες κατάλαβα, ότι το κόκκινο σηματάκι του αποφοίτου της Σχολής Εθνικής Αμύνης, που έφερα στο δεξιό μέρος του στήθος μου, έκανε τους αξιωματικούς του Σ.Ξ. να με βλέπουν με σεβασμό για να μη πω, με κάποια ζήλεια, και αυτό γιατί οι απόφοιτοι της ΣΕΘΑ, θεωρούντο ως οι “ολοκληρωμένοι” αξιωματικοί με προοπτική καταλήψεως των ανωτάτων βαθμίδων της στρατιωτικής ιεραρχίας, και μόνο το 10-15% των αξιωματικών των Ε.Δ. αποφοιτούσαν από την σχολή αυτή. Στο ΓΕΕΦ απόφοιτοι της ΣΕΘΑ ήταν ο στρατηγός-διοικητής, ο επιτελάρχης του ταξίαρχος, και εγώ. Επίσης ήταν ο συνταγματάρχης Κονδύλης διοικητής της ΕΛΔΥΚ που ήταν και συμμαθητής μου στην ΣΕΘΑ.

Μετά μερικές ημέρες ενοικίασα μία επιπλωμένη μονοκατοικία στην περιοχή <Εγκωμη> της Λευκωσίας, και ειδοποίησα την Λίλυ ότι μπορούσε να έλθει με τον Παναγιώτη. Στις 17 Αυγούστου ήλθαν αεροπορικώς και τους παρέλαβα από το αεροδρόμιο.

Με τον Καραβά επιθεώρησα όλες τις υπηρεσίες μου και τα πλοία μου, και έτσι απέκτησα και γνώσεις για ολόκληρο το νησί, που ήταν τα τουρκοκρατούμενα μέρη, και πια δρομολόγια δεν έπρεπε να ακολουθούμε, για να μη βρεθούμε σε τουρκικές περιοχές. Οι υπηρεσίες και τα πλοία που επιθεώρησα, ακολουθούσαν τα πρότυπα των αντιστοίχων στην Ελλάδα. Δηλαδή ανθισμένα κηπάρια, μπρούτζα γυαλισμένα, διάδρομοι χαραγμένοι με ασπρισμένα τούβλα, ασβεστομένα κτίρια, πινακίδες να σε οδηγούν στις αποθήκες πυρομαχικών, στην λέσχη, στα δωμάτια αξιωματικών στα συνεργεία επισκευών, στα τορπιλλοστάσια κλπ.. Επί πλέον τα Ραντάρ στους ΣΕΠ είχαν τοποθετηθεί σε ασβεστομένες τσιμεντένιες βάσεις και τα αυτοκίνητα που τα έσερναν είχαν επιστραφεί στην Εθνική Φρουρά. Γνωρίζοντας από την υπηρεσία μου στην Άγκυρα τις βλέψεις των Τούρκων για το νησί και τις συνεχείς προετοιμασίες τους για μία εισβολή σε αυτό, προβληματίστηκα με την κατάσταση ευφορίας και εφησυχασμού που επικρατούσε στο προσωπικό μου. Αργότερα παρατήρησα ότι το ίδιο συνέβαινε και με τις περισσότερες μονάδες τις Εθνικής Φρουράς, και μόνο οι καταδρομείς και η ΕΛΔΥΚ, είχαν επίγνωση της αποστολής των. Κατά τις διαδρομές μου στο νησί παρετήρησα ότι τα μόνιμα πυροβολεία που είχε κατασκευάσει παλαιότερα ο Στρατηγός Γρίβας στις παραλίες του νησιού ήταν εγκαταλελειμμένα, και πολλά από αυτά με άδεια της κυβερνήσεως είχαν καταστραφεί για να κτισθούν παραλιακά ξενοδοχεία, η ακόμη και σπίτια.

Στις 20 Αυγούστου εδόθει δεξίωσις στην λέσχη αξιωματικών της Λευκωσίας, για να αποχαιρετήσουν τον αποχωρούντα Ναυτικό Διοικητή και να “καλώς ορίσουν” εμένα και την Λίλυ. Ήταν εκείνη την ημέρα το κοσμικό γεγονός της Λευκωσίας. Παρέστη ο Υπουργός Εσωτερικών της Κύπρου, όλοι οι αξιωματικοί του ΓΕΕΦ με τις συζύγους τους, πολλοί πολίτες γνωστοί του αποχωρούντος διοικητού, καθώς και ο επιτετραμμένος της Ελληνικής πρεσβείας και εκτελών χρέη πρέσβεως, από τριμήνου, Αλέκος Ζαφειρίου παλαιός μου φίλος, που συνυπηρετούσαμε μαζί στην Άγκυρα, καθώς και ο συνταγματολόγος, μέλος του συμβουλίου της επικρατείας, Μιχαήλ Δεκλερής, που τον είχε στείλει η Ελληνική Κυβέρνησις στην Κύπρο, ως εκπρόσωπό της στις τότε ειρηνευτικές συνομιλίες.

Την επομένη ημέρα ο Καραβάς αναχώρησε με πλοίο για την Ελλάδα, και εγώ έπιασα δουλειά.

Πρώτα από όλα αναδιάρθρωσα το επιτελείο μου στο οποίο προσέθεσα έναν υποπλοίαρχο μηχανικό, και τρείς εφέδρους σημαιοφόρους, και ο θάλαμος επιχειρήσεων λειτουργούσε πλέον σε 24ωρη βάση, παίρνωντας συνεχώς πληροφορίες από τα ΣΕΠ, και τηρώντας λεπτομερή υποτύπωση των στόχων, σε μεγάλο χάρτη που είχαμε αναρτήσει στον ένα τοίχο του θαλάμου. Κάθε πρωί που ερχόμουνα στο γραφείο μου έπρεπε να μου παραδίδουν πίνακα των εντοπισθέντων στόχων, καθώς και να μου παρουσιάζουν το τηρούμενο ημερολόγιο συμβάντων.

Με διαταγή μου προς τα πλοία μου και τις υπηρεσίες καθώρισα τις μηνιαίες εν πλώ ασκήσεις των πλοίων, τις περιπολίες του περιπολικού, καθώς και τις ασκήσεις σκοποβολής του προσωπικού ξηράς, την πραγματοποίηση πραγματικών αντιαεροπορικών βολών κλπ. Επι πλέον με βασική διαταγή μου καθώρισα τις οδηγίες μάχης για τα πλοία και τις υπηρεσίες της ΝΔΚ. Από τα πρώτα που διέταξα ήταν η απαγόρευσις χρήσεως ασβέστου ή λευκού χρώματος για την βαφή των κτιρίων, ή επισήμανση των διαδρόμων, και η αντικατάστασις του με χρώματα παραλλαγής, ώστε να μη είναι εμφανή από αεροσκάφη, καθώς και η καθαίρεσις οιασδήποτε πινακίδος που “πρόδιδε” την ύπαρξη στρατοπέδου, η στρατιωτικής εγκαταστάσεως. Έδωσα ακόμη εντολή τα μπρούντζα των πλοίων να μη είναι γυαλισμένα αλλά βαμμένα με το χρώμα του σκάφους, το δε στηλίδιο της πλώρης να είναι επι μονίμου βάσεως αναδιπλωμένο ώστε να μη δυσχεραίνει την βολή  των πολυβόλων προς τα εμπρός, τα δε πολυβόλα να είναι πάντα σε κατάσταση ετοιμότητος, με τα πυρομαχικά στα ενθέμια του καταστρώματος.

Αργότερα ζήτησα από το υπουργείο Εσωτερικών στο οποίο υπήγετο η Εθνική Φρουρά, και μου έδωσαν 4 αυτοκίνητα <τράκτορες> τα οποία μπορούσαν να σύρουν τα ραντάρ των ΣΕΠ, και την ηλεκτρογεννήτριά τους, και έτσι τα ραντάρ εγκατέλειψαν τις ασβεστομένες βάσεις τους, και κάθε 24 ώρες μετακινούντο με τα αυτοκίνητα σε άλλη θέση, στον πλησίον χώρο, βαμμένα με χρώματα παραλλαγής.

Τουλάχιστον μία φορά κάθε μήνα επισκεπτόμουνα και επιθεωρούσα τις υπηρεσίες και τα πλοία τα οποία ήταν κατανεμημένα ως εξής. Τρείς τορπιλλάκατοι (Τ/Α) στην ναυτική βάση της Αμμοχώστου, εκ των οποίων οι δύο συνεχώς σε ενέργεια και η τρίτη σε επισκευή, με ετοιμότητα τριών ημερών.  Στον ναυτικό σταθμό Κυρηνείας, που ευρίσκετο μέσα στο μεσαιωνικό φρούριο της πόλεως δύο τορπιλάκατοι συνεχώς σε ενέργεια, στο εμπορικό λιμάνι της Αμμοχώστου, το παράκτιο περιπολικό, και τέλος η παλαιά ξύλινη τορπιλλάκατος στην ναυτική βάση σχεδόν εγκαταλελειμμένη. Αποθήκες τορπιλλών και πυρομαχικών υπήρχαν στην Ναυτική βάση, και στους ναυτικούς σταθμούς Κυρηνείας και Πάφου, και μόνο πυρομαχικών στους ΣΕΠ. Τα συνεργεία της ναυτικής βάσεως αναλάμβαναν, οτιδήποτε είδους επισκευές χρειαζόντουσαν, τα πλοία και οι υπηρεσίες. Η τροφοδοσία των πλοίων και των υπηρεσιών εγένετο από την πλησιέστερη προς αυτά μονάδος του Σ.Ξ. Η μισθοδοσία του προσωπικού γινόταν μέσω του οικονομικού αξιωματικού του επιτελείου μου, υποπλοιάρχου (ο)Τζεφεράκου, ο οποίος ησχολείτο και με τα θέματα διοικητικής μερίμνης, της ναυτικής διοικήσεως. Ο μηχανικός του επιτελείου μου υποπλοίαρχος (μηχ) Γεώργιος Παπαργύρης εκτελούσε χρέη αρχιμηχανικού της διοικήσεως και είχε και την μέριμνα της καλής λειτουργίας του θαλάμου επιχειρήσεων. Και οι δύο ήταν πολύτιμοι βοηθοί. Στην ναυτική βάση βορρείως της Αμμοχώστου στην περιοχή “Μπογάζι”, και η οποία ονομάζετο Ναυτική Βάσις “Χρυσούλης” (ΝΒΧ) εις μνήμην του φονευθέντος κατά τους Τουρκικούς βομβαρδισμούς τον Αύγουστο του 1964 υπάρχου του περιπολικού <Φαέθων>, εφ. σημ. Π. Χρυσούλη, υπηρετούσε το μεγαλύτερο μέρος του ναυτικού προσωπικού (100-120 άτομα). Διοικητής ήταν ο πλωτάρχης Παπαδάκης (Τρείς τάξεις νεώτερός μου), και επιτελείο και κυβερνήτες των πλοίων πέντε υποπλοίαρχοι μάχιμοι, ( Ένας Υποδιοικητής και κυβερνήτης της υπό επισκευή Τ/Α, δύο κυβερνήται Τ/Α, ένας κυβερνήτης του περιπολικού, και ένας βατραχάνθρωπος) ένας υποπλοίαρχος και ένας ανθυποπλοίαρχος μηχανικοί, ένας ανθυποπλοίαρχος (ΠΥ) βατραχάνθρωπος, και 4-5 έφεδροι σημαιοφόροι.

Στον Ναυτικό σταθμό Κυρηνείας επί κεφαλής και κυβερνήτης της μίας τορπιλλακάτου, ήταν υποπλοίαρχος μάχιμος, και κυβερνήτης της δεύτερης τορπιλλακάτου εφ. σημαιοφόρος, λόγω περικοπής της οργανικής δυνάμεως της ΝΔΚ από το ΓΕΝ κατά ένα υποπλοίαρχο μάχιμο. Τέλος στους ΣΕΠ και Ναυτικό Σταθμό Πάφου επί κεφαλής ήταν εφ. σημαιοφόροι. Όλοι οι παραπάνω αξιωματικοί ήταν Ελλαδίτες και ανήκαν εις το Β.Ν. Οι μόνιμοι και οι λίγοι στρατεύσιμοι υπαξιωματικοί, του Β.Ν. που υπηρετούσαν τότε εκεί ήταν περίπου 80-90, καθώς και 10-15 Ελλαδίτες ναύτες κρισίμων ειδικοτήτων.

Ο Παπαδάκης (ένας αρκετά μικρόσωμος αξιωματικός) που ήταν αμέσως κάτω από εμένα στην αρχαιότητα, δεν ενέπνεε και μεγάλη εμπιστοσύνη. Δυσκολευόταν να επιβληθεί στους κατωτέρους του και ήταν άβουλος. Οι υποπλοίαρχοι ήταν πολύ καλοί αξιωματικοί, και ιδιαιτέρως ο Β. Πτερούδης  (υποδιοικητής της Ναυτικής Βάσεως) ο Θ. Γιούργας (κυβερνήτης Τ/Α) και ο Γ. Λυμπερόπουλος (Διοικητής Ναυτικού Σταθμού Κυρηνείας και κυβερνήτης Τ/Α). Δυστυχώς οι εξαίρετοι αυτοί αξιωματικοί μετατέθηκαν τον επόμενο χρόνο διότι είχαν συμπληρώσει δύο χρόνια υπηρεσίας στην Κύπρο. Οι αντικαταστάτες τους με εξαίρεση τον υποπλοίαρχο Ε. Τσομάκη και τον Σ. Ταβλαρίδη ήταν μέτριοι έως κακοί αξιωματικοί.

Στις 6 Δεκεμβρίου του 1972 ημέρα του Αγ. Νικολάου, το πρωί έγινε στην Ναυτική βάση παρουσία μου η καθιερωμένη γιορτή του Ναυτικού παρουσία της στρατιωτικής ηγεσίας της Εθνικής Φρουράς, του Προέδρου της Βουλής Γλαύκου Κληρίδη, Υπουργών, του διοικητού της ΕΛΔΥΚ, και Κυπρίων συγγενών των στρατευσίμων της Ναυτικής Διοικήσεως. Έγινε δοξολογία, κατάθεσις στεφάνων στο μνημείο των πεσόντων μέχρι τότε στην Κύπρο ανδρών του Β.Ν( ένας εφ. σημαιοφόρος, τρείς μόνιμοι υπαξιωματικοί, και τέσσερεις ναύτες), που είχαμε φτιάξει στην πλατεία της Ναυτικής βάσεως, “Χρυσούλης” (ΝΒΧ) και ανέγνωσα την ημερησία διαταγή μου για την επέτειο. Στην συνέχεια εγένετο επίδειξις τορπιλλακάτων εν πλώ, αντιαεροπορικές βολές, και επιδείξεις βατραχανθρώπων. Και η τελετή έκλεισε με μικρή δεξίωση στο καρέ των αξιωματικών της ΝΒΧ. Το βράδυ παρέθεσα δεξίωση στην λέσχη αξιωματικών της Λευκωσίας, που είχε τεράστια επιτυχία ως κοσμικό γεγονός, διότι πλήν των συνήθως καλεσμένων, είχα καλέσει και τους στρατιωτικούς ακολούθους των ξένων πρεσβειών, οι οποίοι προσήλθαν όλοι εν στολή, και πολύ ευχαριστημένοι, διότι ήταν η πρώτη φορά που εκαλούντο σε εκδηλώσεις της Εθνικής Φρουράς. Ο στρατηγός Χαραλαμπόπουλος (αρχηγός ΓΕΕΦ) μου έδωσε συγχαρητήρια τόσο για την πρωινή εκδήλωση όσο και για την δεξίωση.

Βεβαίως σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις με συνόδευε η Λίλυ, και με την πείρα που είχε αποκτήσει από την Άγκυρα, βοηθούσε σε πολλά πράγματα.  Τα απογεύματα όταν δεν ήμουν στην υπηρεσία μου βγαίναμε βόλτα η Λίλυ, εγώ και ο Παναγιώτης, περπατώντας στους δρόμους της Λευκωσίας. Ο Παναγιώτης έπαιζε συνήθως στην αυλή του σπιτιού έξω από την κουζίνα για να τον βλέπει η Λίλυ.

Τον Φεβρουάριο και Μάρτιο του 1973, υπήρχε μία από τις πολλές κρίσεις στις σχέσεις της Ελληνικής κυβερνήσεως και του Μακαρίου, με αφορμή απαίτηση των μητροπολιτών της Κύπρου, να εγκαταλήψει ο Μακάριος την Προεδρία και να ασχοληθεί μόνο με τα εκκλησιαστικά του καθήκοντα, θέση με την οποία συμφωνούσε -όχι βέβαια επισήμως- και η Ελληνική κυβέρνησις. Ο Μακάριος τελικά με σύγκλιση μίας συνόδου από μητροπολίτες άλλων χωρών, καθήρεσε τους μητροπολίτες Κυρηνείας, Πάφου, και Αμμοχώστου, και εξέλεξε στις θέσεις τους εμπίστους σε αυτόν, ως νέους μητροπολίτες. Οι μισοί σχεδόν Κύπριοι δεν αναγνώριζαν τους νέους μητροπολίτες, και ήθελαν τους καθαιρεθέντας, ( αυτοί ήταν κυρίως οι λεγόμενοι “ενωτικοί”, που ήθελαν την ένωση με την Ελλάδα). Η Ελλάδα φαινομενικά τηρούσε ουδέτερη στάση αλλά στην ουσία είχε αρχικά προτρέψει τους μητροπολίτας στην κίνησή τους για αποχώρηση του Μακαρίου από τα Προεδρικά του καθήκοντα. Οι καθαιρεθέντες φέρωντας κανονικά το σχήμα τους ανεχώρησαν στην Ελλάδα. Εκείνες τις ημέρες, λόγω και της πείρας που είχα αποκτήσει στην Τουρκία αντελήφθην ότι με παρακολουθούσαν στις μετακινήσεις μου με  αυτοκίνητο,  και είχα πεί στον οδηγό του υπηρεσιακού μου αυτοκινήτου να προσέχει, και να καταγράφει τους αριθμούς κυκλοφορίας των αυτοκινήτων που μας παρακολουθούσαν. Το ανέφερα στον διοικητή του ΓΕΕΦ, και αυτός έλαβε μυστικά διάφορα μέτρα και απεκαλύφθει ότι το πλείστον των αξιωματικών είχαν τεθεί υπό παρακολούθηση από τις υπηρεσίες ασφαλείας του Μακαρίου. Εκεί είχαμε φθάσει. Είχαμε έλθει στο νησί για να το υπερασπιστούμε από Τουρκική εισβολή, και τώρα αισθανόμεθα ότι είμαστε σε μάλλον εχθρικό έδαφος. Η κρίση με την Ελληνική κυβέρνηση εκτονώθηκε τελικά, λόγω της μετριοπάθειας του Γεωργίου Παπαδοπούλου, αλλά οι παρακολουθήσεις συνεχίζοντο, ίσως χωρίς την αρχική ένταση. Εκείνη την εποχή ήλθε κρυφά στην Κύπρο από την Ελλάδα ο Στρατηγός Γεώργιος Γρίβας, και δημιούργησε την μυστική οργάνωση ΕΟΚΑ Β’, η οποία με το σύνθημα “Ενωσις” (δηλ. με την Ελλάδα) άρχισε ένοπλη δράση κατά των υποστηρικτών του Μακαρίου, οι οποίοι ήθελαν “Ανεξάρτητη Κύπρο” και “αδέσμευτη” όπως έλεγαν, που εκείνη την εποχή σήμαινε πιθανή <πρόσδεση> στον Κομμουνιστικό κόσμο.

Με διαταγή της Ελληνικής κυβερνήσεως προσπαθήσαμε να παραμείνουμε όσο το δυνατόν ουδέτεροι στην ενδοκυπριακή διαμάχη, ασχολούμενοι αυστηρά με τα στρατιωτικά μας καθήκοντα, παρόλο που πολύ συχνά μας προκαλούσαν να πάρουμε θέση τόσο η μία όσο και η άλλη πλευρά.

Ο Μακάριος για να αντιμετωπίσει δήθεν την ΕΟΚΑ Β’ άρχισε την δημιουργία του λεγομένου “Εφεδρικού” σώματος της αστυνομίας, που στην ουσία ήταν μία δύναμις με στρατιωτική δομή, -αντίπαλο δέος προς την Εθνική Φρουρά- ουδεμία σχέση έχουσα με αστυνομικά καθήκοντα, αποτελουμένη από υποστηρικτάς του, και άρχισε σιγά-σιγά να την εξοπλίζει με πολύ σύγχρονο ελαφρύ οπλισμό, με βαρέα πολυβόλα, αντιαρματικά, διόπτρες νυκτερινής σκοπεύσεως κλπ  προς μεγάλη απογοήτευσή μας, διότι όλες μας οι αιτήσεις για εκσυγχρονισμό του οπλισμού της Εθνικής Φρουράς, δεν ικανοποιούντο από την Κυπριακή κυβέρνηση. Οι άνδρες της Ε.Φ. είχανε όπλα ΕΝΦΗΛΤ 301 του Β’ παγκοσμίου πολέμου, ενώ οι εφεδρικοί είχαν τελευταίου τύπου  Καλάσνικωφ, διόπτρες νυκτερινής σκοπεύσεως, ή μοντέρνα αντιαρματικά, που εμείς ούτε σε καταλόγους  στρατιωτικών εξοπλισμών δεν είχαμε ιδεί. Η δύναμις των εφεδρικών ανήλθε σιγά-σιγά στους 5.000 άνδρες. Η Εθνική Φρουρά μαζί με την ΕΛΔΥΚ είχαν περί τους 10.000 άνδρες σε καιρό ειρήνης.

Τον Απρίλιο του 1973 μου τελείωνε το πετρέλαιο που χρησιμοποιούσαν οι Ρωσικές τορπιλλάκατοι που είχα, και είχα επίσης ανάγκη σε κρίσιμα ανταλλακτικά των. Το κοινό πετρέλαιο ντήζελ ήταν ακατάλληλο για την κίνηση των τορπιλλακάτων, διότι οι μηχανές τους χρησιμοποιούσαν ειδικά επεξεργασμένο Ρωσικό πετρέλαιο, τα δε ανταλλακτικά ήταν ρωσικές πατέντες, που δεν κυκλοφορούσαν στο ελεύθερο εμπόριο. Με αίτησή μου στην Κυπριακή κυβέρνηση, ζήτησα ανεφοδιασμό. Μέχρι τον Ιούλιο του ιδίου έτους, δεν είχε γίνει τίποτα, με αποτέλεσμα να σταματήσω τις ασκήσεις των τορπιλλακάτων και την εν πλω εκπαίδευσή τους. Σε ενοχλήσεις μου προς το Υπουργείο Εσωτερικών, μου απαντούσαν ότι οι Ρώσοι δεν τους είχαν απαντήσει ακόμη για τον εφοδιασμό. Με προσωπική πρωτοβουλία πήγα στην Πρεσβεία της ΕΣΣΔ, και ζήτησα να δω τον Ναυτικό Ακόλουθο με τον οποίο είχαμε γνωρισθεί. Του έθεσα το πρόβλημα που είχα, και έκπληκτος έλαβα την απάντηση ότι η κυβέρνησις δεν είχε υποβάλλει αίτηση ανεφοδιασμού. Μου υπεσχέθει να μου στείλει πετρέλαιο και ανταλλακτικά, άμεσα, και να ακολουθήσει η αίτησις. Τον ευχαρίστησα και πήγα κατευθείαν στον ίδιο τον Υπουργό Εσωτερικών όπου του ανέφερα τις κινήσεις μου και τον παρεκάλεσα να στείλει τώρα την αίτηση στην Σοβιετική  πρεσβεία. Εκανε δήθεν τον έκπληκτο που δεν είχαν στείλει την αίτηση, και μου υπεσχέθει να το τακτοποιήσει αμέσως το ζήτημα, αφού επιπλήξει !! τους υπευθύνους της καθυστερήσεως. Δεν με ενδιέφερε τι θα έκανε. Εγώ είχα κάνει την δουλειά μου και σε μία εβδομάδα είχα και πετρέλαιο και ανταλλακτικά.

Εκείνες τις ημέρες έγιναν και οι μεταθέσεις αξιωματικών της Ε.Φ.  Ο διοικητής της στρατηγός Χαραλαμπόπουλος, αντεκατεστάθει από τον Στρατηγό Ντενίση – πατέρα της γνωστής ηθοποιού – που εγκατεστάθει στην Λευκωσία με την Κυπριακής καταγωγής σύζυγό του. Στην Ναυτική Διοικηση αντικαταστάθηκαν οι υποπλοίαρχοι Πτερούδης, Λυμπερόπουλος, Γιούργας, και Δαμηλάτης, και στην θέση τους ήλθαν νεοπροαχθέντες υποπλοίαρχοι, οι Τσομάκης, Τσαταλός, Κανδαλέπας, και Ταβλαρίδης. Ο πρώτος, εξαιρετικός άνθρωπος και καλός αξιωματικός ανέλαβε διοικητής Ν.Σ. Κυρηνείας και κυβερνήτης Τ/Α, ο τέταρτος και αυτός καλός αξιωματικός κυβερνήτης του περιπολικού “Λεβέντης” και οι άλλοι δύο ως κυβερνήται Τ/Α. Οι δύο Τσαταλός, και Κανδαλέπας, δεν μου έκαναν καλή εντύπωση από την πρώτη ημέρα, διότι όπως είχα μάθει ο ένας έλεγε ότι ήλθε στην Κύπρο για να μαζέψει χρήματα και να αγοράσει ηλεκτρικές συσκευές, και αυτοκίνητο,  και ο άλλος για να μαζέψει χρήματα ώστε όταν επιστρέψει στην Ελλάδα να ανοίξει η γυναίκα του μία μπουτίκ ενδυμάτων. Και οι δύο επέτυχαν τους στόχους τους, όπως έμαθα μετά αρκετά χρόνια, (…..), και γλύτωσαν το Ναυτοδικείο λόγω της αποστρατείας μου. Εκτός από τους αξιωματικούς έγινε και αντικατάστασις του 50% περίπου των υπαξιωματικών, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ήταν πολύ καλοί και τους περισσοτέρους τους είχα ναυτόπαιδες όταν ήμουν στην Σχολή τους, στον Πόρο.

Την περίοδο αυτή, με ενέργειές μου στο υπουργείο Εσωτερικών αγόρασα για τα πλοία και τις υπηρεσίες μου νέους ισχυρούς ασυρμάτους RAYCALL, (60 WATT) για τηλεγραφία και ραδιοτηλεφωνία, και τους εγκατέστησα σε όλα τα πλοία και τις υπηρεσίες μου, με σταθμό βάσεως στο επιτελείο μου, και πλέον μέσω σταθμού αναμεταδόσεως που εγκατέστησα στην κορυφή του όρους Τρόοδος, είχα ανά πάσα στιγμή εξαιρετική επικοινωνία δια φωνής με ολόκληρο το νησί και τον θαλάσσιο χώρο του, και επί πλέον μιλούσα και με το ΓΕΝ στην Ελλάδα, χωρίς να παρεμβάλονται τα μηχανήματα Λίαν Υψηλής Συχνότητος του ΓΕΕΦ, αποκτώντας έτσι τις καλλίτερες επικοινωνίες της Ε.Φ. Μία συσκευή είχα εγκαταστήσει και στο υπηρεσιακό αυτοκίνητό μου, και έτσι ακόμη και όταν ήμουν σε αυτό, είχα πλήρη επικοινωνία και έλεγχο των πλοίων και υπηρεσιών μου.  Επί πλέον εφοδιάστηκα με οκτώ συσκευές ραδιοτηλεφωνίας, μικρής ισχύος που εγκατεστάθησαν στα πλοία και εχρησιμοποιούντο ως τακτικό δίκτυο επικοινωνιών κατά τις ασκήσεις τους

Ζήτησα επίσης από το Υπουργείο και πήρα ένα μεγάλο κλειστό φορτηγό αυτοκίνητο, και μία ηλεκτρογεννήτρια επί τροχών, την οποία ρυμουλκούσε το φορτηγό. Το αυτοκίνητο αυτό το μετέτρεψα σε κινητό θάλαμο επιχειρήσεων, εγκαθιστώντας σε αυτό μεγάλους χάρτες υποτυπώσεως, τραπέζι εργασίας, και συσκευές ασυρμάτου, όπως επίσης και μία συσκευή μεγάλης ισχύος (500 WATT) ραδιοτηλεφωνίας που ζήτησα και μου έστειλαν από το ΓΕΝ, με την οποία είχα εξαιρετική και πιο αξιόπιστη επικοινωνία με την Ελλάδα, και με Ελληνικά πλοία που έπλεαν ακόμη και στο Αιγαίον. Έτσι το επιτελείο μου ανά πάσα στιγμή μπορούσε να εγκαταλήψει το κτίριο του ΓΕΕΦ, και να κινηθεί με αυτοκίνητα οπουδήποτε εξακολουθώντας να έχει τον πλήρη έλεγχο στα πλοία και τις υπηρεσίες μου, όπως επίσης και με το ΓΕΝ.

Επί πλέον σε ένα παλαιό τράκτωρα φορτηγού εγκατέστησα ένα δίδυμο αντιαεροπορικό “΄έρλικον” μαζί με ενθέμια πυρομαχικών το οποίο θα παρείχε την απαραίτητη αντιαεροπορική προστασία στην ομάδα των οχημάτων. Όλες αυτές οι κατασκευές και εγκαταστάσεις εγένοντο από το προσωπικό μου στα συνεργεία της ΝΒΧ.

Τον Μάϊο του 1973 έγινε στην Ελλάδα το περίφημο “κίνημα του Ναυτικού”, το οποίο στην Κύπρο το πληροφορηθήκαμε από τις εφημερίδες, διότι η Κυπριακή τηλεόρασις, δεν ασχολήθηκε λεπτομερώς με το θέμα. Στην ΝΔΚ δεν είχαμε προβλήματα και δεν μας άγγιξε το γεγονός. Μόνο ο πλωτάρχης Παπαδάκης εδήλωνε την φιλοεπαναστατική του προτίμηση, καταφερόμενος κατά συμμαθητού του που είχε λάβει μέρος στο κίνημα. Πάντως μετά την μεταπολίτευση αυτός ήταν από τους πρώτους που δήλωσε αντιστασιακός….

Μετά από λίγο έγινε στην Ελλάδα το δημοψήφισμα για την έγκριση του νεόυ Συντάγματος και την κατάργηση της Βασιλείας στην Ελλάδα, όπου με έξαιρετικά μεγάλη πλειοψηφία ενεκρίθησαν και τα δύο. Ο υποπλοίαρχος Παπαργύρης την επομένη του δημοψηφίσματος, μπήκε στον γραφείο μου, λέγοντας “Τα μάθατε, κατηργήθει η Βασιλεία στην Ελλάδα”. Στενοχωρημένος για τις εξελίξεις αυτές και τις επιλογές της Ελληνικής Κυβέρνησης, του απάντησα με μία φράση “Γιώργο, αρχή δεινών για τον τόπο”.  Με λύπη μου, σε μερικές ημέρες αλλάξαμε το στέμμα από το καπέλο μας και τα κουμπιά της στολής και το αντικαταστήσαμε με το σύμβολο της 21ης Απριλίου. ( Τον αναγεννόμενο από τις στάχτες φοίνικα)

Κρατιώμαστε όσο το δυνατόν μακρυά από τις διαμάχες της ΕΟΚΑ Β’ και του εφεδρικού, οι οποίες με τον καιρό γινόντουσαν όλο και πιο βίαιες, με ανατινάξεις αστυνομικών σταθμών, ένοπλες συμπλοκές, με ανθρώπινα θύματα εκατέρωθεν, και βασανιστήρια των συλλαμβανομένων από τους εφεδρικούς μελών της ΕΟΚΑ Β’.

Με τον νέο διοικητή της Ε.Φ. οι σχέσεις μου ήταν τυπικές. Ο άνθρωπος δεν ήταν του επιπέδου του Χαραλαμπόπουλου, παρίστανε τον “επαναστάτη” υποστηρικτή της 21ης Απριλίου, και μετά το κίνημα του Ναυτικού, θεωρούσε ότι υπάρχει μόνο Σ.Ξ., και αγνοούσε το Ναυτικό και την Αεροπορία. Προσωπικά για εμένα δεν έβλεπε με καλό μάτι τις επαφές που είχα με τους ξένους στρατιωτικούς ακολούθους -διότι πλην της Ελληνικής, δεν ήξερε άλλη γλώσσα- καθώς και τις επαφές μου με τον Υπουργό Εσωτερικών και τους παράγοντες του υπουργείου του.

Ευτυχώς η συνεργασία μου με τον επιτελάρχη του ΓΕΕΦ ταξίαρχο Παύλο Παπαδάκη (ο οποίος εδήλωνε αλλά και ήταν ιδεολογικά πραγματικός “επαναστάτης” και υποστηρικτής των συνταγματαρχών)  ήταν εξαιρετική (παρά το γεγονός ότι εγώ ήμουν πιστός “βασιλικός”) και έτσι ότι πρόβλημα είχα το επέλυα με την βοήθειά του.

Τον Αύγουστο του 1973 ο Ντενίσης διέταξε το 3ο Ε.Γ. του ΓΕΕΦ να συντάξει και να εκδόσει προς όλες τις δυνάμεις της Ε.Φ. οδηγίες μάχης και εμπλοκής. Μετά 15 ημέρες έλαβα από το 3ο Ε.Γ. γραφείο του ΓΕΕΦ τις οδηγίες μάχης, και με έκπληξη μου είδα ότι περιελάμβανε και οδηγίες μάχης για τα πλοία μου, (αστείες και ανεφάρμοστες από πλοία), που είχαν συνταχθεί εν αγνοία μου, και από ένα αντισυνταγματάρχη, ο οποίος ως ήτο φυσικό δεν είχε γνώση του αντικειμένου. Έγινα έξαλλος, τόσο για το περιεχόμενο των οδηγιών, όσο και για το γεγονός ότι δεν είχα κληθεί να συνεργαστώ για την σύνταξή των, και επί πλέον έφεραν φαρδιά πλατιά από κάτω την υπογραφή του Ντενίση, για άμεση εφαρμογή. Αμέσως συνέταξα ένα έγγραφο προς το 3ο Ε.Γ. γραφείο της Ε.Φ. με κοινοποίηση στον Αρχηγό και στον Επιτελάρχη  της Ε.Φ. με το οποίο επέστρεφα “ως απαράδεκτο” το κείμενο των οδηγιών που αφορούσε την ΝΔΚ, διότι αυτές ήταν ανεφάρμοστες για πλοία, είχαν συνταχθεί από αξιωματικό που δεν είχε γνώσει του αντικειμένου, και υπενθύμιζα ότι ο μόνος αρμόδιος για έκδοση οδηγιών μάχης και εμπλοκής για το Ναυτικό ήμουν εγώ, και κανείς άλλος.  Όταν πήρε το έγγραφό μου ο Ντενίσης, του “ηλθε το αίμα στο κεφάλι”. Με εκάλεσε στο γραφείο του, για να με επιπλήξει, και  με απείλησε ότι θα με τιμωρήσει. Εγώ σοβαρός, και σε στάση προσοχής του απήντησα, ότι δεν έχω απαλλοτριώσει τις γνώσεις μου για το «όπλο» μου, ούτε τα δικαιώματά μου, υπέρ οιουδήποτε, και ότι επιμένω στα γραφόμενά μου, διότι ήδη από έτους έχω εκδόσει τις σχετικές οδηγίες, προς τα πλοία μου και τις υπηρεσίες μου, και εάν επιμείνει στις οδηγίες του 3ου Ε.Γ. τότε θα ζητήσω τον επαναπατρισμό μου στην Ελλάδα, αναφέροντας τους λόγους, και ας στείλουν άλλο Ναυτικό Διοικητή, που να αποδεχθεί τις οδηγίες του. Στην διένεξη μας, η οποία είχε φθάσει πλέον στα όρια της εκρήξεως επενέβει ο Επιτελάρχης Παπαδάκης, ο οποίος μου έδωσε δίκαιο σε ότι έλεγα, αλλά μου είπε ότι το έγγραφό μου ήταν οξύ,( και ήταν όντως), και συνέστησε να τηρήσω τις δικές μου οδηγίες μάχης και να μή λάβω υπ’ όψιν τις αντίστοιχές του 3ου Ε.Γ. τις οποίες θα ακυρώσει ως προς το Ναυτικό. Εγώ συμφώνησα και η συζήτησις τελείωσε. Επειδή όμως έβλεπα μία τάση από τον Ντενίση να μη υπολογίζει τα άλλα “όπλα” περίμενα και συνέχεια. Όντως μετά μερικές ημέρες ο Ντενίσης με ειδοποίησε ότι ήθελε να επιθεωρήσει την Ναυτική Βάση “Χρυσούλης”. Ειδοποίησα σχετικά τον διοικητή της να ετοιμάσει την βάση για επιθεώρηση, και μετά δύο ημέρες, πήγαμε με τον στρατηγό για την επιθεώρηση. Η κατάστασις στο στρατόπεδο ήταν από εξαιρετική έως αρίστη. Τα πάντα ήταν άψογα. Στην επιθεώρηση του προσωπικού ο Ντενίσης  ρωτούσε τους υπαξιωματικούς και ναύτες τα συνηθισμένα. Από που κατάγονται και τι ειδικότητα έχουν. Άκουγε τεχνίτης πυροβόλων, ή τορπιλών, αρμενιστής, σηματωρός, κλπ. οπότε γυρίζει και μου λέει με κάπως υποτιμητικό τρόπο. Μα καλά δεν έχεις μαχίμους στο Ναυτικό, όπως πεζικάριους κλπ. Ο άνθρωπος φαινόταν ότι ήταν «λίγος». Του απάντησα ότι στο ναυτικό όλοι είναι μάχιμοι, ακόμα και οι μάγειροι, οι οποίοι εξοπλίζουν μαζί με άλλους μάχιμες θέσεις στα πλοία και τις υπηρεσίες, και πολεμούν.  Δεν ξαναείπε τίποτα. Μόνο θέλησε να τιμωρήσει με φυλάκιση έναν υποπλοίαρχο (τον Κανδαλέπα), γιατί είχε πολλά μαλλιά. Του εξήγησα ότι φυλάκισις στους αξιωματικούς του Ναυτικού επιβάλλεται σύμφωνα με τις Διατάξεις του Β.Ν. για πάρα πολύ σοβαρά παραπτώματα και πρέπει να εκτελείται δια εγκλεισμού σε κελί στρατιωτικής φυλακής, σε αντίθεση με τους αξιωματικούς του στρατού, που εκτελούν την ποινή όπως εμείς τον περιορισμό. Κατόπιν τούτου τιμώρησε τον υποπλοίαρχο με περιορισμό 5 ημερών. Αλλά και εγώ του την φύλαγα. Είχα παρατηρήσει ότι προσερχόμενος στο ΓΕΕΦ κάθε πρωί με το υπηρεσιακό μου αυτοκίνητο, οι νέοι οπλίτες της ΕΣΑ που ήταν στην πύλη δεν με χαιρετούσαν, ενώ χαιρετούσαν κανονικά ακόμη και εισερχομένους ανθυπολοχαγούς. Ένα πρωί σταμάτησα το αυτοκίνητο στην πύλη κάλεσα κοντά μου το οπλίτη και τον ρώτησα γιατί δεν με χαιρετάει όταν εισέρχομαι στο ΓΕΕΦ. Μου απάντησε απορρημένος και φοβισμένος “Δεν ξέρω τι είστε, και τι βαθμό φέρετε”. Ανέβηκα στο γραφείο μου, και έγραψα μία αναφορά προς το ΓΕΕΦ, αναφέροντας το γεγονός, και σημειώνοντας ειρωνικά ότι υπάρχουν και αξιωματικοί και άλλων όπλων πλην του Σ.Ξ., και ότι θα πρέπει οι οπλίτες της Ε.Φ. να το γνωρίζουν, και εφόσον δεν το ξέρουν να τους γίνουν μαθήματα στις μονάδες τους. Εφόσον δε το επιθυμούν είμαι διατεθειμένος να τους αποστείλω έγχρωμους πίνακες με τα διακριτικά των αξιωματικών του Ναυτικού και της Αεροπορίας σε αντιστοιχία με τα ίδια του Σ.Ξ. Σε μερικές ημέρες το ΓΕΕΦ εξέδωσε διαταγή προς όλες τις μονάδες του με τους πίνακες αντιστοιχίας των βαθμών, και έτσι τόσο εμείς του Ναυτικού όσο και οι συνάδελφοί μας αεροπόροι λαμβάναμε τον χαιρετισμό που εδικαιούμεθα.

Από ότι μου είπε ο φίλος μου αντισυνταγματάρχης διευθυντής του 1ου Ε.Γ. ο Ντενίσης δεν ήθελε να βγάλει τέτοια διαταγή, για να μη <μειωθεί> !!!

Από την ημέρα που είχα έλθει στην Κύπρο προσπαθούσα να αξιοποιήσω την παλαιά ξύλινη τορπιλλάκατο, που μας είχε δώσει η Κυπριακή κυβέρνησις, αλλά χωρίς επιτυχία.Το ξύλινο σκάφος λόγω πολυκαιρίας παρουσίαζε διαρροές. Η μηχανή παρόλες τις επισκευές που της κάναμε, δεν απέδιδε και δεν μπορούσε να κρατήσει πολλές στροφές με αποτέλεσμα η ταχύτης του σκάφους να είναι μόνο 10-12 κόμβους, μόλις ανεβάζαμε στροφές για μεγαλύτερη ταχύτητα ξεμπλοκάριζε η μηχανή και δούλευε χωρίς να γυρίζει η προπέλα. Έκανα ένα έγγραφο στο υπουργείο εσωτερικών και τους ζήτησα να πάρουν πίσω το σκάφος, και να το χρησιμοποιήσουν όπως αυτοί θέλουν, γιατί είναι ακατάλληλο για πολεμικό. Ενοχλήθηκαν και έστειλαν μία επιτροπή στην Ναυτική βάση, μαζί με το πωλητή του σκάφους μεγαλοεπιχειρηματία Καϊσή, για να εξετάση το σκάφος. Είδαν το χάλι του, και συμφώνησαν μαζί μου, πλην του πωλητού, ο οποίος προέτινε, να το αλλάξη με ένα άλλο του ιδίου τύπου, αλλά βέβαια της ιδίας ηλικίας. Οι υπάλληλοι του υπουργείου έδειξαν να συμφωνούν, εγώ αντέδρασα και τους είπα ότι δεν το θέλω, και ότι επιθυμώ να έχω πολεμικά πλοία και όχι σκάφη scrap, κατάλληλα ίσως για θαλαμηγοί αναψυχής, και τους ζήτησα να το πάρουν πίσω και ας το δώσουν στην αστυνομία ή στους πλοηγούς των λιμανιών. Φύγανε μουδιασμένοι, ο δε Καϊσής ούτε που με χαιρέτησε.

Μετά μερικές ημέρες με εντολή του υπουργείου παρέδωσα το σκάφος στην αστυνομία Αμμοχώστου, και απηλλάγην από αυτόν τον μπελά.

Με το πέρασμα του χρόνου η κατάστασις στην Κύπρο από τις επιχειρήσεις της ΕΟΚΑ Β’, κατά του Μακαρίου, και των εφεδρικών κατά της ΕΟΚΑ Β’ είχε εκτραχυνθεί μέχρι που δεν πήγαινε άλλο. Μάχες, στα ορεινά, οδομαχίες στις πόλεις, ανατινάξεις κυβερνητικών κυρίως κτιρίων, και γενικώτερα μία κατάστασις πολύ άσχημη. Οι υπηρεσίες του Μακαρίου είχαν εντείνει τις παρακολουθήσεις μας, καθώς θεωρούσαν ότι όλοι οι Ελλαδίτες ήταν μαζί με την ΕΟΚΑ Β’. Ένα απόγευμα του Σεπτεμβρίου δύο διμοιρίες καταδρομέων γύριζαν στο στρατόπεδό τους από ασκήσεις, με τρία φορτηγά αυτοκίνητα, τραγουδώντας εμβατήρια, και φωνάζοντας “Ενωσις”. Στο κέντρο της Λευκωσίας, τους μπλόκαραν τρεις διμοιρίες εφεδρικών με βαρέα όπλα, σταμάτησαν τα φορτηγά και αξίωσαν να μη ξανακουστεί η κραυγή “Ενωσις”. Ο επί κεφαλής Έλλην υπολοχαγός, κρατώντας την ψυχραιμία του τους εκάλεσε να ανοίξουν αμέσως τον δρόμο, ενώ οι επί κεφαλής ανθυπολοχαγοί (Κύπριοι) και οι καταδρομείς ετοίμασαν τα όπλα τους για μάχη. Ο υπολοχαγός τηλεφώνησε αμέσως στον διοικητή του αντισυνταγματάρχη Κομπόκη, και αυτός ειδοποίησε αμέσως τον Ντενίση, αφού έκανε αρκετή ώρα να τον εντοπίσει διότι έπαιζε χαρτιά σε φιλικό του σπίτι. Ο Κομπόκης στο μεταξύ πήγε στον τόπο του επεισοδίου και συγκράτησε τους καταδρομείς οι οποίοι είχαν θεωρήσει μεγάλη προσβολή αυτό που είχε γίνει, και ήταν έτοιμοι να επιτεθούν στους εφεδρικούς. Ο Ντενίσης όταν αντελήφθη το κρίσιμο της καταστάσεως, ήλθε σε επαφή με τον υπουργό εσωτερικών και αυτός με τον Μακάριο, και τελικά απεχώρησαν οι εφεδρικοί μετά δύο ώρες, κραυγάζοντες Μακάριος, Μακάριος, ενώ οι καταδρομείς ανταπαντούσαν Ενωσις, Ενωσις.

Ο Ντενίσης την επομένη έκανε μία χλιαρή διαμαρτυρία στον υπουργό εσωτερικών, αλλά αυτός του απήντησε ότι το εφεδρικό σώμα της αστυνομίας τυπικά μόνον ανήκε στο υπουργείο του, και στην ουσία έπαιρνε διαταγές από τον Μακάριο απ’ευθείας. Σε σύσκεψη που είχαμε στο ΓΕΕΦ επί του επεισοδίου, προετάθει από ορισμένους να εκδοθεί διαταγή και να απαγορευθεί η λέξις “Ενωσις” ως σύνθημα, αλλά αντιδράσαμε η πλειοψηφία των παρισταμένων αξιωματικών και η πρότασις απεσύρθει. Το επεισόδιο μας είχε πεισμώσει. Δεν είχαμε έλθει στην Κύπρο για να εξυπηρετήσουμε τις προσωπικές φιλοδοξίες του Μακαρίου, αλλά για να προστατεύσουμε την Νήσο από εξωτερικό εχθρό!

Μετά μία εβδομάδα, με ένα νέο νόμο ο Μακάριος, κατήργησε και την Ελληνική ιθαγένεια στους Κυπρίους από τις ταυτότητές τους. Μέχρι τότε στις ταυτότητές τους ανεγράφετο Υπηκοότης. Κυπριακή, και Ιθαγένεια. Ελληνική (για τους Ελληνοκυπρίους) ή Τουρκική(για τους Τουρκοκυπρίους). Με τον νέο νόμο υπήρχε η λέξις Κυπριακή και στην υπηκοότητα και στην ιθαγένεια. Αυτό βέβαια για τους Ελληνοκυπρίους. Διότι οι Τουρκοκύπριοι δεν εδέχοντο την αλλαγή. Σιγά- σιγά αρχίσαμε να αισθανόμεθα ότι είμεθα ανεπιθύμητοι στο νησί. Βεβαίως οι “ενωτικοί” Κύπριοι οι οποίοι εκείνη την εποχή ήσαν περίπου το 60% του πληθυσμού, δεν συμφωνούσαν με τους χειρισμούς του Μακαρίου, και ανοικτά μας έδιναν την υποστήριξή τους σε κάθε ευκαιρία. Επί πλέον το επιβαλλόμενο άνωθεν ανθελληνικό πνεύμα, και οι παρακολουθήσεις που μας εγένοντο μας έκαναν να διακείμεθα φιλικά προς την ΕΟΚΑ Β’ παρόλο που αυτή δεν είχε καλές σχέσεις με την τότε Ελληνική κυβέρνηση.

Τον Σεπτέμβριο του 1973 ένας γείτονας “ενωτικός” με επληροφόρησε ότι κάθε βράδυ το σπίτι το παρακολουθούν οι εφεδρικοί. Τον ευχαρίστησα και του είπα ότι το ξέρω.

Τον Οκτώβριο έκανα μία επιθεώρηση στο ΣΕΠ του ακρωτηρίου ‘Απόστολος Ανδρέας’. Πηγαίνωντας εν στολή με το υπηρεσιακό μου αυτοκίνητο και με πινακίδα που να γράφει ΝΔΚ, στον δρόμο προς το Ριζοκάρπασσο υπήρχε ένα μπλόκο των εφεδρικών. Ένας από αυτούς έκανε σήμα να σταματήσω παρά την πινακίδα του αυτοκινήτου και τις χαρακτηριστικές μεγάλες κεραίες που είχε. Είπα στον οδηγό μου να τον αγνοήσει και να συνεχίσει τον δρόμο του. Ενώ τον είχαμε προσπεράσει περί τα 50 μέτρα αντελήφθην ότι πυροβόλησε στον αέρα. Είπα στον οδηγό μου να σταματήσει και να κάνει όπισθεν. Μόλις τον πλησιάσαμε πετάχτηκα έξαλλος έξω κρατώντας στο χέρι το πιστόλι μου, και του λέω “κοίταξε καθίκι, εγώ δεν σηκώνω τέτοια, θα πάρω το καλάσνικωφ που έχεις και θα στο βάλω στον κ….  σου”. Επενέβη ένας λοχίας και μου ζήτησε συγνώμη για την αβλεψία του υφισταμένου του. Τους ξαναέβρισα και έφυγα. Όταν γύρισα στο γραφείο μου στην ΝΔΚ, εξέδωσα γραπτή διαταγή προς τις υπηρεσίες μου, με την οποία τους διέτασσα να μη δεχθούν επί ουδενί λόγω οιονδήποτε έλεγχον από εφεδρικούς σε οποιονδήποτε μέρος της Κύπρου, και επι πλέον διέτασσα την ΝΒΧ να έχει πάντοτε σε ετοιμότητα ομάδα εκ 15 υπαξιωματικών και ναυτών, υπό αξιωματικό, απάντων ενόπλων, και να επέμβη κατόπιν διαταγής μου, σε περίπτωση που οιοσδήποτε εκ των ανδρών της ΝΔΚ βρεθεί σε δύσκολη θέση. Την διαταγή μου την κοινοποίησα στον αρχηγό του ΓΕΕΦ, με παράκληση να την κοινοποιήσει στο υπουργείο εσωτερικών. Ο Ντενίσης μου  είπε ότι δεν μπορεί να την κοινοποιήσει (ποτέ δεν κατάλαβα το γιατί), και μου προσέθεσε “Εσείς οι ναυταίοι δεν σηκώνετε μύγα στο σπαθί σας”. Δεν του απήντησα, αλλά μετά μερικές ημέρες παρόμοια διαταγή έβγαλε και ο Κομπόκης για τους καταδρομείς.

Μετά μερικές ημέρες ένας ναύτης μου Κύπριος έχοντας κανονική άδεια πήγαινε εν στολή από την Αμμόχωστο στην Λάρνακα. Στον δρόμο τον σταμάτησαν οι εφεδρικοί, και βρίζοντας την Εθνική Φρουρά ,την Ελλάδα, το Ναυτικό, εμένα προσωπικά, και το…. ΝΑΤΟ, τον εκτύπησαν βίαια. Μετά μία περίπου ώρα ο ναύτης με πήρε  @τηλέφωνο και μου ανέφερε το γεγονός. Έστειλα αμέσως το άγημα από την ΝΒΧ με εντολή να συλλάβουν τους εφεδρικούς και να τους μεταφέρουν στην ΝΒΧ. Όταν το άγημα έφθασε στο σημείο του μπλόκου οι εφεδρικοί είχαν φύγει. Ο επί κεφαλής εφ. Σημαιοφόρος (Ελλαδίτης) πήγε με το άγημα στον σταθμό των εφεδρικών στην Αμμόχωστο και απαίτησε από τον διοικητή του να του παραδώσει τους άνδρες του που ήταν στο μπλόκο. Αυτός του απήντησε (ψευδώς) ότι δεν είχε στείλει καμία ομάδα για μπλόκο εκείνη την ημέρα και ότι προφανώς ο ναύτης κάπου αλλού θα είχε ξυλοκοπηθεί. Από την ημέρα εκείνη και βλέποντας τις αντιδράσεις μας, δεν ξαναενοχλήθηκε προσωπικό της ΝΔΚ, ενώ αντιθέτως γινόντουσταν πολλά παρόμοια επεισόδια με άνδρες του Σ.Ξ.

Παρακολουθούσαμε από τις ειδήσεις τις αλλαγές που γινόντουσαν στην Ελλάδα, με τον σχηματισμό κυβερνήσεως από τον Μαρκεζίνη.  Ήταν φανερό ότι κάτι θα γινόταν, και η ατμόσφαιρα ήταν βαριά. Αργότερα έγιναν τα γεγονότα του πολυτεχνείου, που τα βλέπαμε στην κυπριακή τηλεόραση. Οι “μακαριακοί” χαιρόντουσαν με την πτώση του μισητού, για αυτούς, Παπαδόπουλου, αλλά δεν μπορούσαν να φανταστούν την τροπή των γεγονότων από την ημέρα εκείνη και μετά.  Όταν έγινε η ανάληψη της διακυβερνήσεως στην ουσία από τον Ταξίαρχο Ιωαννίδη, με πρωθυπουργό τον Ανδρουτσόπουλο, και πρόεδρο δημοκρατίας τον στρατηγό Γκιζίκη, παραμείναμε σε επιφυλακή όλη την ημέρα στο ΓΕΕΦ.  Και τον Ανδρουτσόπουλο και τον Ιωαννίδη τους εγνώριζα υπηρεσιακώς και μου είχαν και οι δύο μεγάλη εκτίμηση.  Περισσότερο χαρούμενος ήταν ο επιτελάρχης του ΓΕΕΦ ταξίαρχος Παύλος Παπαδάκης (ουδεμία σχέση έχων με τον πλωτάρχη υφιστάμενόν μου, πλην της συνωνυμίας) ο οποίος ήταν προσωπικός φίλος του Ιωαννίδη. Τον Ντενίση είχαν αρχίσει να τον ζώνουν τα φίδια γιατί όλο αυτό τα διάστημα παρίστανε τον φίλο του Παπαδοπούλου, αν και μετά την μεταπολίτευση δήλωσε και αυτός όπως και πολλοί άλλοι ‘αντιστασιακός’.

Ο Μακάριος μετά την αλλαγή στην Ελλάδα σκλήρυνε την στάση του απέναντί μας. Οι παρακολουθήσεις μας ήταν πιο εντατικές και επί πλέον κάθε βράδυ εφεδρικοί παρακολουθούσαν και τα στρατόπεδα της εθνικής φρουράς.

Τέλος Νοεμβρίου ήλθα για μερικές ημέρες στην Ελλάδα μαζί με την Λίλυ και τον Παναγιώτη. Πήγα στο ΓΕΝ και συναντήθηκα με τον Αρχηγό Ναυτικού αντιναύαρχο Αραπάκη, με τον οποίο συνεζήτησα πιθανότητες να με ενισχύσει το Ναυτικό με τορπιλλακάτους. Δυστυχώς το Ναυτικό δεν είχε δυνατότητα ενισχύσεως μου εκείνη την εποχή, αλλά μου συνέστησε να προσπαθήσω μέσω της Κυπριακής να αγοράσω καινούργιες τορπιλλακάτους. Πήγα εν συνεχεία στο ΓΕΕΘΑ και ζήτησε να με δεί ο ταξίαρχος Ιωαννίδης, ο οποίος με ερώτησε για την κατάσταση που επικρατούσε στην Κύπρο, κυρίως όσον αφορά στην δράση των Εφεδρικών, και μου συνέστησε να “είμαι κοντά” στον επιτελάρχη του ΓΕΕΦ ταξίαρχο Παπαδάκη, από τον οποίο όπως μου είπε έχει ακούσει τα καλλίτερα λόγια για εμένα. Στην συνέχεια συναντήθηκα με τον κουμπάρο μου Μανωλόπουλο εν αποστρατεία πλέον αντιναύαρχο, και του ζήτησα την συμβουλή του για αγορά νέων ταχέων σκαφών. Μου επρότεινε να αγοράσω μικρά περιπολικά σκάφη με κατευθυνόμενα βλήματα, που ήταν πιο αποτελεσματικά για την άμυνα της Κύπρου, από τις τορπιλλακάτους.

Στις 6 Δεκεμβρίου ημέρα του Αγίου Νικολάου, έγινε στην ΝΒΧ η καθιερωμένη γιορτή του Ναυτικού. Είχα καλέσει και τον Μακάριο, ο οποίος με επληροφόρησε ότι “λόγω άλλων υποχρεώσεών του” δεν μπορούσε να έλθει και ώριζε ως αντικαταστάτη του τον πρόεδρο της Βουλής Γλ. Κληρίδη. Η τελετή ήταν άψογη από πάσης πλευράς με παρελάση των ναυτών, με επιδείξεις βατραχανθρώπων και ανατίναξη υποβρυχίου στόχου, με επιδείξεις τορπιλλακάτων και πραγματική βολή τορπίλλης. Μετά την δοξολογία που χοροστάτησε ο μητροπολίτης Αμμοχώστου, εγένοντο καταθέσεις στεφάνων στο υπάρχων εκεί μνημείο για τους πεσόντας άνδρας του Ναυτικού στην Κύπρο, και εν συνεχεία εδιάβασα την Ημερησία διαταγή μου για την επέτειο. Η διαταγή μου έκανε εντύπωση, διότι για πρώτη φορά ανεφέρετο ότι όλοι μας είμαστε έτοιμοι να θυσιαστούμε αμυνόμενοι της Κύπρου, και να δώσουμε και την τελευταία ρανίδα του αίματός μας για την πραγμάτωση των δικαίων της νήσου. Ο ραδιοφωνικός σταθμός (ΡΙΚ) στις βραδυνές ειδήσεις του αναμετάδωσε ηχογραφημένη την ανάγνωση της διαταγής από εμέ, και είχε εκτενές ρεπορτάζ από την τελετή, οι δε εφημερίδες της επομένης, με εξαίρεση αυτή του κομμουνιστικού κόμματος, είχαν την ημερησία διαταγή μου με ευμενή σχόλια στην πρώτη τους σελίδα. Με παράκληση μου στούς δημοσιογράφους εζήτησα να μη αναφέρονται το όνομα μου όπως και όνομα οιουδήποτε αξιωματικού μου, όπως και να μη προβάλουν από την τηλεόραση σκηνές από την τελετή για λόγους ασφαλείας. Συνεμορφώθησαν προς τιμή τους όλοι.  Μετά μερικές ημέρες ένας γνωστός επιχειρηματίας της Κύπρου στενά συνδεδεμένος με τον Γρίβα μου διαβίβασε τα συγχαρητήρια του Γρίβα για τα όσα είχα πεί στην διαταγή μου.

Μετά από μελέτη διατιθεμένων περιπολικών κατευθυνομένων βλημάτων, είχα καταλήξει στον τύπο των Γαλλικών ESTEREL με βλήματα SS12. Έστειλα μία επιστολή στην Γαλλία στα Ναυπηγεία ESTEREL αναφέροντας το ενδιαφέρον μας. Σε μερικές ημέρες ήλθαν στην Λευκωσία, τρεις Γάλλοι από τα Ναυπηγεία για συζητήσεις. Ο Ντενίσης ήταν αρνητικός στο να αποκτηθούν πλοία. Σε συζήτηση που είχα μαζί του εδήλωσε ότι δεν εγκρίνη διάθεση κονδυλίων από τον προϋπολογισμό της Ε.Φ. για πλοία και προτιμά να δώσει τα χρήματα αυτά για να αγοράσει πολυβόλα!!! Του απάντησα ότι εγώ θα προχωρήσω και θα βρώ χρήματα για τα πλοία που θέλω. Βασιζόμουνα στην εκτίμηση, ότι ο Μακάριος δεν θα ενέκρινε αγορά πολυβόλων, που θα μπορούσαν, ίσως να χρησιμοποιηθούν εναντίον των εφεδρικών, ενώ ένα πολεμικό πλοίο με κατευθυνόμενα βλήματα δεν είχε δυνατότητα για κάτι τέτοιο, και επί πλέον θα έδειχνε στην Ελληνική κυβέρνηση, ότι ενδιαφέρεται για την άμυνα της Κύπρου, χωρίς να τίθεται εν κινδύνω η πρόθεσίς του για ανάπτυξη του αντιπάλου δέους της Ε.Φ. δηλαδή του εφεδρικού σώματος του οποίου η δύναμις είχε ήδη φθάσει τους 7.000. Με την βοήθεια του Επιτελάρχου, μου διετέθει η αίθουσα συνεδριάσεων της Ε.Φ. και οι Γάλλοι προέβαλαν σε ταινία τα υπόψιν πλοία και τις δυνατότητες τους, στους διευθυντάς των επιτελικών γραφείων της Ε.Φ., στους διοικητάς Πυροβολικού, Καταδρομών, και Διαβιβάσεων, και σε όλους τους μόνιμους  αξιωματικούς της ΝΔΚ. Τα πλοία πραγματικά είχαν καλές, για την τιμή τους, δυνατότητες, αλλά οπωσδήποτε πολύ πιο καλές από τις υπάρχουσες Ρωσσικές τορπιλλακάτους που ήταν ήδη 25 ετών πλοία, και η ταχύτητά τους μετά βίας έφθανε πλέον τα 15-17 μίλλια την ώρα, από 50 που είχαν τα σκάφη, όταν ήταν καινούργια. Επί πλέον μπορούσε να κτυπήσεις στόχο σε απόσταση 15-20 μίλλια, και δεν χρειαζόταν να πλησιάσεις στο ένα μίλι για να ρίξεις τορπίλλη, όπως  γινόταν με τα υπάρχοντα πλοία. Η ταχύτης τους έφθανε τα 25 μίλλια την ώρα. Όλοι οι παριστάμενοι συμφώνησαν ότι τα πλοία αυτά θα βοηθούσαν τα μέγιστα στην αποστολή της Ε.Φ. Όλοι πλην του Ντενίση που ήθελε πολυβόλα, και όχι κατευθυνόμενα βλήματα !!! Τον αγνόησα και πήγαμε με τον επιτελάρχη στον υπουργό εσωτερικών όπου του θέσαμε το θέμα. Ο υπουργός μας είπε ότι θα θέσει το θέμα στον Μακάριο, και θα μας απαντήσει, διότι το ποσόν που απαιτείται ( περίπου ένα εκατομμύριο Λίρες) είναι αρκετά μεγάλο και θέλει να έχει την έγκρισή του. Το υπουργείο πήρε την έγκριση του Μακαρίου, και άρχισε συνομιλίες με τους Γάλλους, πάντοτε παρουσία μου, για να επιτύχει καλλίτερες τιμές αγοράς. Ο Ντενίσης επέμενε να πάρει πολυβόλα. Η απάντηση του Υπουργείου ήταν ότι το θέμα εξετάζεται και θα του απαντήσουν εν καιρώ. Φαίνεται ότι η εκτίμησίς μου, όσον αφορά τις προθέσεις του Μακαρίου για αγορά πολυβόλων, ήταν σωστή. Άλλωστε ο Ντενίσης δεν προέτινε κάποιο συγκεκριμένο τύπο για αγορά, αλλά γενικώς έλεγε για πολυβόλα, χωρίς να έχει κάνει έστω μία διερεύνηση αγοράς ώστε να ξέρει τι ζητάει ακριβώς.

Οι συνομιλίες κράτησαν περίπου ένα μήνα, και τελικά συνεφωνήθει η αγορά δύο περιπολικών κατευθυνομένων βλημάτων, υπεγράφησαν τα σχετικά συμβόλαια, και σε λίγες ημέρες εδώθει η σχετική προκαταβολή με επιταγή που υπέγραφε ο ίδιος ο Μακάριος, με κόκκινο μελάνι, δικαίωμα που είχε εκχωρηθεί στον εκάστοτε αρχιεπίσκοπο Κύπρου, από Βυζαντινό αυτοκράτωρα εδώ και 6 αιώνες. Την επιταγή μου την έδειξε ο Υπουργός την ημέρα που την έδωσε στους Γάλλους. Με ένα δείπνο σε κοσμικό εστιατόριο της Λευκωσίας, επισφραγίσαμε την συμφωνία όλοι οι εμπλεκόμενοι σε αυτήν. Η συμφωνία αυτή και “η νίκη” μου κατά κάποιο τρόπο, έναντι του Ντενίση, είχε ανεβάσει “ψηλά” τις μετοχές μου μεταξύ των αξιωματικών του Σ.Ξ. της Ε.Φ. Όλοι μου εφέροντο πιο φιλικά από πριν, και πολλές φορές ζητούσαν την συμβουλή μου σε πολλά θέματα που τους απασχολούσαν. Στην ουσία με θαύμαζαν, και η δικαιολογημένη “έπαρσίς” των έναντι των αξιωματικών των άλλων κλάδων των Ε.Δ. λόγω της “επαναστάσεως” της 21ης Απριλίου, δεν είχε εφαρμογή σε εμένα, εάν δε κανείς τολμούσε να πεί κάτι, τον έβαζα αμέσως στην θέση του, χωρίς πολλές κουβέντες. Με είχαν όλοι σε μεγάλη εκτίμηση, καθώς και σε όλο το προσωπικό της ΝΔΚ. Το πρώτο από τα νέα μας πλοία θα παραδινόταν τον Αύγουστο του 1974 και το δεύτερο τον Οκτώβριο του ιδίου έτους. Δεκαπέντε ημέρες προ της παραδόσεως των πλοίων, θα έπρεπε να στείλω τα πληρώματα παραλαβής στην Γαλλία για να εκπαιδευτούν στα συστήματα των σκαφών.

Στο διάστημα που συνομιλούσαμε για την αγορά των πλοίων, ο Αρχηγός Ναυτικού, που τον τηρούσα ενήμερο σχετικά με την αγορά των νέων σκαφών, έστειλε τον Διευθυντή του 2ου Κλάδου του ΓΕΝ, τον Αρχιπλοίαρχο Δ.Σταμούλη, για να επιθεωρήσει την ΝΔΚ, και να με συνδράμει όπως είχα ζητήσει, στην επιτυχή εξέλιξη των συνομιλιών.  Έμεινε στην Κύπρο τέσσερεις ημέρες, επιθεώρησε όλες τις υπηρεσίες και τα πλοία μου, είδε τον Υπουργό εσωτερικών, τον Ντενίση, και παρεκάθησε με την γυναίκα του, σε δείπνο στο σπίτι μου, όπου είχα καλέσει, τον επιτελάρχη ΓΕΕΦ, τους διευθυντάς των Ε.Γ. του ΓΕΕΦ, με τις συζύγους τους, και τον παιδικό φίλο μου ταξίαρχο αεροπορίας Σπύρο Αλευρά, που ευρίσκετο για υπηρεσιακούς λόγους στην Κύπρο. Περάσαμε πολύ καλά σε μία πραγματική φιλική ατμόσφαιρα. Ο Σταμούλης έφυγε κατενθουσιασμένος, από όσα είχε ιδεί, και είχε ακούσει, όσον αφορά στο Ναυτικό στην Κύπρο. Όταν επέστρεψε στο ΓΕΝ, εγγράφως μου έστειλε τα συγχαρητήρια του και την ευαρέσκειά του, και μου έγγραφε ότι στην Κύπρο αισθάνθηκε υπερήφανος ως αξιωματικός του Ναυτικού για το υψηλό επίπεδο που ευρίσκοντο τα πλοία μου και οι υπηρεσίες μου, αλλά και για τον σεβασμό που οι αξιωματικοί του Σ.Ξ. έδειχναν προς το πρόσωπό μου, και το προσωπικό μου γενικώτερα.

Μετά οκτώ μήνες με την μεταπολίτευση, ο ίδιος ξεχνόντας όλα αυτά, υπέγραψε την τιμωρία μου, με αργία δια προσκαίρου παύσεως, που του είχε ζητήσει ο Αβέρωφ, χωρίς ίχνος τροπής.

Την εποχή εκείνη πέθανε λόγω των κακουχιών, και της σχετικά μεγάλης του ηλικίας (78 ετών), ο αρχηγός της ΕΟΚΑ Β’ στρατηγός Γρίβας. Το νέο έπεσε σαν βόμβα στην Κύπρο. Ότι και να ήταν ο Γρίβας, ήταν ο άνθρωπος που πολέμησε τους Άγγλους, κα έδωσε την ελευθερία στο νησί. Όλοι το αναγνώριζαν αυτό, ακόμα και οι Μακαριακοί που κατά βάθος επίχαιραν για τον θάνατό του, διότι η προσπάθειά τους για ανεξάρτητη και αδέσμευτη Κύπρο ( και όχι η ένωσις με την Ελλάδα), θα ήταν πλέον πιο εύκολη.  Άλλωστε ο Μακάριος όπως είχε κάποτε δηλώσει, προτιμούσε να είναι πρόεδρος ενός ανεξαρτήτου νησιού, παρά να ενωθεί αυτό με την Ελλάδα, με αποτέλεσμα να παραμείνει μόνο αρχιεπίσκοπος, χωρίς κοσμική εξουσία. Τώρα λοιπόν του δινόταν η ευκαιρία να το κάνει χωρίς να έχει ουσιαστική αντίσταση. Στα κρυφά σχέδιά του ( τα οποία είχαμε μάθει στην Ε.Φ. πιθανόν διότι ήθελε να τα μάθουμε) ήταν να διώξει όλους τους Έλληνες αξιωματικούς, υπαξιωματικούς, και Έλληνες ναύτες που είχα στην ΝΔΚ, και να δημιουργήσει Στρατό με βάση το Εφεδρικό Σώμα, διοικούμενο αποκλειστικά από Κυπρίους, και με την συμμετοχή μισθοφόρων κυρίως από κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, όταν τα κενά δεν θα μπορούσε να τα καλύψει με Κυπρίους. Αυτούς που δεν ήθελε ήταν τους Έλληνες.

Η κηδεία του Γρίβα έγινε στην Λεμεσό, κοντά στο κρησφύγετο όπου διέμενε, και ήταν επίσημη. Του απεδώθησαν τιμές στρατηγού εν ενεργεία,  όπου προσήλθαν όλοι οι αξιωματικοί της Ε.Φ. με στολή και τα ξίφη μας, και χιλιάδες κόσμου, οι οποίοι με δάκρυα στα μάτια, μας αγκάλιαζαν όταν προσερχόμεθα, μας ασπάζοντο, φωνάζοντας “ένωσις-ένωσις”, και απαιτούσαν να μη εγκαταλείψουμε ποτέ την Κύπρο, έστω και εάν ο Μακάριος το ζητούσε. Κατά την διάρκεια της νεκρωσίμου ακολουθίας, τέσσερεις ανώτεροι αξιωματικοί κρατούσαν τις τέσσερεις γαλανόλευκες ταινίες που είχε το φέρετρο. Ένας από αυτούς ήμουν και εγώ. Ένας πέμπτος αξιωματικός του Σ.Ξ. κρατούσε σε ένα μαξιλαράκι τα παράσημα και μετάλλια του Γρίβα. Εκ μέρους του Μακαρίου παρέστη ένας εκ των υπουργών της κυβερνήσεως, ο οποίος και απεδοκιμάσθει από το πλήθος κατά την προσέλευσή του. Ως εκπρόσωποι των Ελληνικών Ε.Δ. είχαν έλθει από την Αθήνα, ένας υποστράτηγος και τέσσερεις συνταγματάρχαι, οι οποίοι είχαν συνεργασθεί με τον Γρίβα στην οργάνωση Χ κατά την κατοχή στην Αθήνα, αλλά και το 1964-1967 στην Κύπρο.

Οι Μακαριακοί είχαν ‘εξαφανιστεί’ εκείνες τις ημέρες. Το μεγάλος πλήθος του ‘αγριεμένου’ κόσμου που ήταν στην κηδεία, και η σύσσωμη παρουσία της Εθνικής Φρουράς σε αυτήν, δημιουργούσαν προβλήματα στα σχέδια του Μακαρίου, που σκεπτόταν πλέον με πιο τρόπο θα τα θέσει σε εφαρμογή, με τέτοιες αντιδράσεις του κόσμου, και βεβαίως την διαφαινομένη αντίδραση της Ε.Φ. Την άλλη ημέρα τόσο οι εφημερίδες της Κύπρου όσο και της Ελλάδος είχαν εκτενείς περιγραφές από την κηδεία, και στις περισσότερες υπήρχε η φωτογραφία μου κρατώντας την ταινία του φερέτρου, παρά το ότι είχαμε ζητήσει από τους δημοσιογράφους να μη δημοσιεύουν φωτογραφίες μας για λόγους ασφαλείας.

Μετά μερικές ημέρες, ο Ιωαννίδης από την Ελλάδα, αποφάσισε να εγκαταλήψει την πραγματική ουδετερότητα που κρατούσε μέχρι τότε το ΓΕΕΘΑ έναντι της ΕΟΚΑ Β’ και να την βοηθήσει πλέον στον αγώνα της κατά του Μακαρίου, όχι βέβαια φανερά. Αυτό έγινε γνωστό σε περιορισμένο αριθμό αξιωματικών στην Κύπρο, (εξαιρουμένου του Ντενίση) μεταξύ των οποίων ήμουν και εγώ. Μετά μερικές ημέρες εζητήθει από το ΓΕΕΘΑ η αποχώρησις του υπαρχηγού του Γρίβα αποστράτου αντισυνταγματάρχου Καρούσου και η επιστροφή του στην Αθήνα, διότι ο εν λόγω αξιωματικός ήτο αντίθετος προς στρατιωτικό καθεστώς των Αθηνών. ( Μετά την μεταπολίτευση επανήλθε στον Στρατό και έφθασε μέχρι τον βαθμό του αντιστρατήγου). Την αρχηγία της ΕΟΚΑ Β’ ανέλαβε άλλος συνεργάτης του Γρίβα (Κύπριος) αλλά στην ουσία αρχηγός ήταν πλέον Έλλην αντισυνταγματάρχης εν ενεργεία του  Σ.Ξ. υπασπιστής του Γρίβα το 1964-1965, ο οποίος ερχόταν από την Αθήνα στην Λευκωσία, κατά τακτά χρονικά διαστήματα, ως επίσημος ‘Ταχυδρόμος’ μεταξύ ΓΕΕΘΑ και ΓΕΕΦ. Εν τω μεταξύ συνεχώς λαμβάναμε πληροφορίες για αφίξεις οπλισμού στην Κύπρο, για εξοπλισμό του εφεδρικού σώματος. Μου είχαν αναθέσει να ερευνήσω ένα ‘Μότορσιπ’ στο λιμάνι της Λάρνακας, διότι είχαμε πληροφορίες ότι θα έφερνε όπλα. Πήρα μαζί μου τον Παπαργύρη, δύο υπαξιωματικούς, και δύο ναύτες, και πήγαμε στην Λάρνακα, μπήκαμε στο λιμάνι αδιαφορώντας για τους αστυνομικούς και τελωνειακούς που ήταν εκεί, τοποθέτησα τους δύο ναύτες ένοπλους στην είσοδο του πλοίου με εντολή να απαγορεύσουν την είσοδο και την έξοδο σε οιονδήποτε, και ζήτησα από τον ‘έντρομο’ πλοίαρχο του ‘μότορσιπ’ να μου δώσει τα σχέδια φορτώσεως του φορτίου που έφερε, ενώ ο Παπαργύρης και οι δύο υπαξιωματικοί ερεύνησαν όλο το πλοίο και το φορτίο του, αλλά δεν βρήκαν όπλα. Η πληροφορία που μας είχε έλθει δεν ήταν αληθής. Ζήτησα συγνώμη από τον πλοίαρχο για την ενόχληση και γυρίσαμε στην Λευκωσία. Μετά μερικές ημέρες λάβαμε την πληροφορία ότι είχαν εκφορτωθεί όπλα στο ακρωτήριο Κορμακίτης και τα είχαν αποθηκεύσει στο κτίριο του εκεί ευρισκομένου φάρου. Από την μελέτη των αναφορών που είχα από το εκεί ευρισκόμενο ραντάρ μου, προέκυπτε ότι δεν είχε προσεγγίσει πλοίο στην περιοχή το τελευταίο δεκαήμερο, παρά ταύτα με μία ομάδα 15 ανδρών της ΝΔΚ πήγαμε νύκτα και ερευνήσαμε όλο το κτίριο του φάρου χωρίς να βρούμε τίποτα. Από τον σταθμό του ραντάρ μου είπαν ότι προ 20ημέρου είχαν παρατηρήσει μεγάλη κίνηση από αυτοκίνητα του εφεδρικού στην περιοχή, και ενόμιζαν ότι ήταν μία από τις συνήθεις επιχειρήσεις του κατά της ΕΟΚΑ Β’. Φαίνεται ότι όταν πήγαμε εμείς τα όπλα είχαν ήδη μεταφερθεί.

Τον Απρίλιο προγραμμάτισα και έκανα μία άσκηση  επειγούσης μεταφοράς του επιτελείου μου από τον χώρο που κατείχε στο κτίριο της Ε.Φ., στα οχήματα που είχα ετοιμάσει για αυτό τον σκοπό, και εγκατάσταση του επιτελείου σε υπαίθριο χώρο μακριά από την Λευκωσία. Κατά της 9 το πρωί της ημέρας της ασκήσεως το φορτηγό-κλούβα που είχε μονίμως εγκατεστημένους τους ασυρμάτους και τον θάλαμο επιχειρήσεων, ο τράκτορας με το αντιαεροπορικό ‘έρλικον’, η γεννήτρια  επ’αυτοκινήτου, τρία LAND ROVER για την μεταφορά του προσωπικού, και το αυτοκίνητό μου, ήλθαν κάτω από τα γραφεία μας, και αφού μεταφέραμε τους απαραίτητους κώδικες και την άκρως απόρρητη αλληλογραφία στην κλούβα, επιβιβαστήκαμε ένοπλοι στα αυτοκίνητα, και ξεκινήσαμε προς μία περιοχή 5 περίπου χλμ. μακρυά από την Λευκωσία στον δρόμο προς την Λάρνακα, όπου υπήρχε πυκνή συστάδα υψηλών δένδρων. Προηγείτο ένα αυτοκίνητο με τρείς ναύτες Ν/Α, οι οποίοι στις διασταυρώσεις σταματούσαν την κυκλοφορία για να περάσουμε.  Μόλις είχαμε βγή από την Λευκωσία δύο αυτοκίνητα με εφεδρικούς, “κόλλησαν” πίσω από την φάλαγγα. Σταμάτησα την φάλαγγα στην άκρη του δρόμου και έστειλα δύο Ν/Α να τους πούν,  να προχωρήσουν στον ‘προορισμό’ τους προσπερνώντας μας. Τι να κάνουν, μας προσπέρασαν κανονικά με κατεύθυνση την Λάρνακα. Συνεχίσαμε την πορεία μας και φθάσαμε στο χώρο που είχαμε επιλέξει. Εγκαταστήσαμε αμέσως περιμετρικά ένοπλους ναύτες και υπαξιωματικούς, και σε ένα λοφίσκο το αντιαεροπορικό, υψώσαμε τις κεραίες επικοινωνιών, τροφοδοτήσαμε με ρεύμα την κλούβα από την γεννήτρια, ενεργοποιήσαμε τα μέσα επικοινωνιών μας, ήλθαμε σε ραδιοτηλεφωνική επαφή με όλα τα πλοία και τις υπηρεσίες μου,  με το ΓΕΝ στην Αθήνα, καθώς και με δύο τορπιλλακάτους του Β.Ν. που συμπτωματικά έκαναν ασκήσεις στο Αιγαίον. Δουλέψαμε περίπου τρείς ώρες ανταλλάσοντας σήματα με απόλυτη ευκολία σαν να βρισκόμαστε στα γραφεία μας στο ΓΕΕΦ. Από το κινητό ‘στρατηγείο’ μου είχα πλήρη έλεγχο των μονάδων μου, και μπορούσα να εξασκήσω πλήρη επιχειρησιακό έλεγχο σε πλοία του Β.Ν. που θα ευρίσκοντο στην περιοχή ευθύνης μου που ήταν ανατολικά του μεσημβρινού των 31 μοιρών ανατολικού μήκους. Με το πέρας της ασκήσεως μαζέψαμε πάλι όλα τα πράγματά μας και επιστρέψαμε στο στρατόπεδο ‘Καποττά’ στην Λευκωσία όπου παρέμεναν τα οχήματα της ΝΔΚ, και το προσωπικό στην συνέχεια μετεφέρθει πίσω στα γραφεία μας.

Τέλος Μαΐου είχα προγραμματίσει επιθεώρηση της ΝΒΧ, και πήγαινα εκεί με το υπηρεσιακό μου αυτοκίνητο, με εμφανή την πινακίδα “Ναυτικός Διοικητής Κύπρου” με τον οδηγό μου και ένα ναύτη Ν/Α οπλισμένο συνοδεία μου. Την ίδια ημέρα ο Μακάριος, επρόκειτο να πάει σε μία εκδήλωση στην Αμμόχωστο. Ο δρόμος από την Λευκωσία στην Αμμόχωστο και από τις δύο πλευρές του, ήταν γεμάτος από ενόπλους εφεδρικούς ένας κάθε περίπου 100 μέτρα, ενώ ένα ελαφρύ αεροσκάφος έκανε συνέχεια διαδρομές από πάνω του, και υπήρχαν και 3-4 σημεία αστυνομικού ελέγχου στην διαδρομή. Με το που μπήκα στον δρόμο αυτό για να πάω στην ΝΒΧ, παρατήρησα ότι ένα αυτοκίνητο – προφανώς της Κυπριακής ΚΥΠ – παρακολουθούσε διακριτικά το δικό μου. Έφθασα στην ΝΒΧ, και γύρισα πίσω στην Λευκωσία χωρίς κανείς να με ενοχλήσει ή σταματήσει το αυτοκίνητο μου στα σημεία ελέγχου.

Φαίνεται ότι είχαν μάθει το μάθημά τους όσον αφορά στο προσωπικό του Ναυτικού στην Κύπρο.

Τον Ιούνιο έγιναν οι ετήσιες μεταθέσεις των αξιωματικών του Σ.Ξ. που υπηρετούσαν στην Κύπρο ήδη δύο χρόνια, και μετετέθει στην Ελλάδα ο επιτελάρχης του ΓΕΕΦ, που είχε ήδη προαχθεί σε υποστράτηγο, αντικατασταθείς από τον συμμαθητή μου στην ΣΕΕΘΑ ταξίαρχο Γιαννακόδημο, καθώς και ο μέχρι τότε διοικητής της ΕΛΔΥΚ συνταγματάρχης Κονδύλης που αντεκατεστάθει από τον ομοιόβαθμό του Νικολαίδη που ήταν μέχρι τότε διευθυντής του 3ου Ε.Γ. του ΓΕΕΦ ( με τον οποίο είχα συγκρουστεί για τις περίφημες οδηγίες μάχης που είχε εκδόσει χωρίς να με ρωτήσει). Πριν φύγει ο Παπαδάκης είχε συγκεντρώσει ορισμένους αξιωματικούς μεταξύ των οποίων και εμένα, και μας είπε ότι η Ελληνική κυβέρνησις ( δηλ. ο Ιωαννίδης) θα σκλήρυνε την στάση της κατά του Μακαρίου, και ίσως φθάναμε στο σημείο να διαταχθεί η ανατροπή του. Όλοι δηλώσαμε έτοιμοι για κάτι τέτοιο, καθώς απόρρητα σχέδια για μία ενέργεια αυτής της μορφής, υπήρχαν από πενταετίας στο ΓΕΕΦ, γνωστά σε μία μόνο μικρή ομάδα αξιωματικών.
Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ

Η κατάστασις τον Ιούνιο του 1974 είχε φθάσει στο απροχώρητο. Όλοι οι αξιωματικοί αισθανόμεθα σαν να είμαστε σε εχθρικό κράτος. Ακόμα και ο Ντενίσης, που λόγω συζύγου, ήταν πιο κοντά προς τους Κυπρίους, καταλάβαινε ότι γρήγορα θα ξεσπούσε η καταιγίδα. Οι φιλικές προς τον Μακάριο εφημερίδες, και γενικώς η πλειονότης του Κυπριακού τύπου, ο οποίος χρηματοδοτείτο ως συνήθως από τον έχοντα την εξουσία, με δύο ή τρείς εξαιρέσεις, καθημερινά είχε άρθρα συγκεκαλυμμένα κατά της παρουσίας Ελλήνων αξιωματικών στην Κύπρο. Οι Τούρκοι τα διαβάζανε και χαιρόντουσταν. Οι παρακολουθήσεις μας από την Κυπριακή ΚΥΠ ήταν συνεχείς ακόμα και όταν πηγαίναμε για διασκέδαση. Οι επιχειρήσεις κατά της ακεφάλου ΕΟΚΑ Β’ είχαν ενταθεί και με την βοήθεια καταδοτών, είχαν συλληφθεί όλοι σχεδόν οι επικεφαλείς των τομέων της. Στις 15 Ιουνίου παρουσιάστηκε για κατάταξη στην Ε.Φ. η νέα κληρουχία. Από τους καταταχθέντας ένας αριθμός περί τους 60 θα εγένοντο, σύμφωνα με τον νόμο περί Ε.Φ., έφεδροι ανθυπολοχαγοί. Οι άνδρες αυτοί, συνήθως με πανεπιστημιακή μόρφωση, επελέγοντο από τους αρμοδίους του 1ου Ε.Γ. της Ε.Φ. και φοιτούσαν για 6 μήνες στην σχολή εφέδρων αξιωματικών στο Ηράκλειο της Κρήτης, και μετά επανήρχοντο στην Κύπρο και αναλάμβαναν τα καθήκοντά τους ως ανθυπολοχαγοί – διμοιρίτες. Ο κατάλογος στελνόταν από το ΓΕΕΦ στον υπουργό εσωτερικών ο οποίος εξέδιδε την σχετική διαταγή για την εκπαίδευσή τους στο εξωτερικό. Όταν ο κατάλογος υπεβλήθει στον Υπουργό, αυτός τον έδωσε στον Μακάριο που τον ζήτησε, και σε μερικές ημέρες επεστράφει στο ΓΕΕΦ με διεγραμμένα περί τα 45 ονόματα με την παρατήρηση ότι αυτοί δεν μπορούν να γίνουν αξιωματικοί διότι είναι “ενωτικοί”. Προετίνετο δε να συμπληρωθεί ο κατάλογος από το υπουργείο με νέα ονόματα χωρίς να παρεμβάλλεται η Ε.Φ. στην επιλογή τους. Αυτό δεν είχε γίνει ποτέ από της ιδρύσεως της Ε.Φ.  το 1964. Ο Ντενίσης ηρνήθει να συμμορφωθεί, και εδήλωσε στον υπουργό ότι εμμένει στον συνταχθέντα από την Ε.Φ. κατάλογο, και ότι εάν δεν χορηγηθεί διαβατήριο στους υποψηφίους για να πάνε στο Ηράκλειο θα τους εκπαιδεύσει στις μονάδες της Ε.Φ. στην Κύπρο. Το θέμα είχε παραμείνει σε εκκρεμότητα μέχρι τις αρχές Ιουλίου, όπου τα επακολουθήσαντα γεγονότα έθεσαν το πρόβλημα στις καλένδες.  Ο Μακάριος ο οποίος είχε πλέον εξοπλίσει καλά το εφεδρικό σώμα, που αριθμούσε περί τους 8.000 άνδρες στο τέλος Ιουνίου έκρινε ότι ήλθε η στιγμή να μας διώξει από την Κύπρο.

Στις αρχές Ιουλίου, αντίθετα από οποιανδήποτε δεοντολογία, κοινοποίησε στον τύπο απόρρητη του επιστολή που είχε στείλει στον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας στρατηγό Γκιζίκη, με την οποία τον καλούσε να ανακαλέσει μέχρι τις 15 Ιουλίου στην Ελλάδα όλο το Ελλαδικό προσωπικό της Ε.Φ. με την δικαιολογία ότι συνομωτούσαμε εναντίον του, και συνεργαζόμεθα με την ΕΟΚΑ Β’ για την ανατροπή του, χωρίς βέβαια να παρουσιάζει οποιανδήποτε απόδειξη των ισχυρισμών του. Επί πλέον με διάταγμά του περιόριζε την θητεία των οπλιτών της Ε.Φ. στους 12 μήνες από 30 που ήταν, με αποτέλεσμα η οροφή της Ε.Φ. από 12.000 άνδρες να πέσει στους 4.000. Σε ερώτηση δημοσιογράφων σχετικά με την εξασθένηση της Κυπριακής αμύνης απάντησε ότι δεν διαβλέπει κίνδυνο από την Τουρκία, και ότι το κενό των 400 περίπου Ελλαδιτών αξιωματικών,  θα το καλύψει με Κυπρίους ( που ήταν περί τους 30 και πλαισίωναν το εφεδρικό) και με ξένους αξιωματικούς που θα ερχόντουσταν εθελοντικώς (!!!) να υπηρετήσουν στην Κύπρο.

Μετά την λήψη της επιστολής στην Ελλάδα απεφασίσθει η ανατροπή του Μακαρίου, από το Ελληνικό ΓΕΕΘΑ και τον πρόεδρο Γκιζίκη. Με ένα ταγματάρχη που υπηρετούσε στην Κύπρο, και είχε κληθεί στο ΓΕΕΘΑ για ‘ταχυδρομείο’ η απόφασις έγινε γνωστή σε μικρό κύκλο αξιωματικών της Ε.Φ. μεταξύ των οποίων και εμού, από τον ‘ταχυδρόμο’ άμα τη επιστροφή του στην Κύπρο στις 5 Ιουλίου. Η επιχείρησις θα γινόταν στις 15 Ιουλίου, και επί κεφαλής θα ήταν ο αμέσως μετά τον Ντενίση στην αρχαιότητα ταξίαρχος Γεωργίτσης, και ο Ντενίσης – τον οποίο δεν εμπιστεύετο ο Ιωαννίδης – θα εκαλείτο εκείνη την ημέρα στην Αθήνα για σύσκεψη, ώστε να απουσιάζει από την Κύπρο κατά την επιχείρηση. Είχαμε δέκα ημέρες να προετοιμαστούμε. Κάναμε 2-3 μυστικές συναντήσεις στις οποίες καταστρώσαμε το πλάνο της ενεργείας, τους αντικειμενικούς σκοπούς, και την αποστολή κάθε μονάδος που θα ελάμβανε μέρος, βασιζόμενοι σε ήδη υπάρχον από το 1968 απόρρητο σχέδιο επί του αντικειμένου, που υπήρχε στα αρχεία της Ε.Φ.. Το μεγαλύτερο βάρος είχε πέσει στην επιλαρχία αρμάτων που είχε κυρίως Ελλαδίτες, στους καταδρομείς ( τρία τάγματα) που ήταν στην πλειοψηφία τους καλά εκπαιδευμένοι και “ενωτικοί’, στην ΝΔΚ που το προσωπικό της ήταν κατά 85% από την Ελλάδα, και στην ΕΛΔΥΚ που ήταν αμιγώς Ελληνικό σύνταγμα. Το εγχείρημα όπως αποφασίσαμε δεν θα γινόταν νυκτερινές ώρες, όπως συνήθως συμβαίνει με τέτοιου είδος επιχειρήσεις, διότι ολόκληρα τα βράδια τα στρατόπεδά μας ήταν υπό παρακολούθηση από τους εφεδρικούς, και αυτή σταματούσε κατά τις έξη το πρωί, για να ξαναρχίσει κατά τις οκτώ το βράδυ. Θα γινόταν αφού οι παρακολουθούντες εφεδρικοί έφευγαν το πρωί, και το ΓΕΕΘΑ είχε ορίσει, να είναι η 7η πρωινή η ώρα έναρξις του εγχειρήματος. Επειδή όμως από  06.45 έως 07.45 υπήρχε μεγάλο τράφικ στους δρόμους από το πλήθος που πήγαινε στις δουλειές του ( Μαγαζιά,  επιχειρήσεις, γραφεία, τράπεζες άνοιγαν μεταξύ 07.45 -08.00) που θα δυσχέραινε την κίνηση των αρμάτων και των στρατιωτικών οχημάτων που θα χρησιμοποιούσαμε, απεφασίσθει τελικά η ώρα ενάρξεως της επιχειρήσεως να είναι 08.15 όταν πλέον το τραφικ στους δρόμους ήταν μηδαμινό.

Οι πρώτοι αντικειμενικοί σκοποί ήταν το Προεδρικό μέγαρο, για την σύλληψη ή εξουδετέρωση του Μακαρίου, το κτίριο της αστυνομίας στο οποίο συστεγάζετο και το ΓΕΕΦ, το στρατόπεδο των εφεδρικών δίπλα στο κτίριο της  αστυνομίας, ο οργανισμός τηλεπικοινωνιών (CYTA),  ο ραδιοτηλεοπτικός σταθμός ΡΙΚ, το μέγαρο της αρχιεπισκοπής (που κατά τις πληροφορίες μας είχε οπλισμό των εφεδρικών), και ο αστυνομικός σταθμός Πύλης Πάφου, όπου στρατωνίζετο η αφρόκρεμα των εφεδρικών, και ήταν το ανακριτικό τμήμα για τους συλλαμβανομένους ‘ενωτικούς’. Συνεχίσαμε κανονικά την δουλειά μας, χωρίς να προκαλούμε υποψίες για το εγχείρημα. Εγινε εκείνες τις ημέρες μία συγκέντρωσις όλων των Ελλαδιτών αξιωματικών στο αμφιθέατρο του ΓΕΕΦ, από τον Ντενίση, στην οποία μας ανέλυσε την κατάσταση την οποία ήδη γνωρίζαμε από τον τύπο, μας συνέστησε ψυχραιμία, και εν κατακλείδι μας είπε, ότι εάν η Ελληνική κυβέρνησις  αποδεχθεί την απαίτηση του Μακαρίου, πράγμα κατά την γνώμη του δύσκολο, τότε θα πρέπει να ετοιμαζόμαστε για αναχώρηση από το νησί. Μας συνέστησε να εξακολουθήσουμε την δουλειά μας με ψυχραιμία.

Εκείνες τις ημέρες μου κοινοποιήθηκε από το ΓΕΝ το όνομα του αντικαταστάτου μου ( ήταν ο αντιπλοίαρχος Καρατσώλης, μία τάξις νεώτερός μου) ο οποίος σύμφωνα με την διαταγή θα ερχόταν στην Κύπρο, αφού εγώ θα συμπλήρωνα διετία, περί τα μέσα Αυγούστου, και εγώ θα ετοποθετούμην Κυβερνήτης στο αντιτορπιλλικό Σφενδόνη. Η Λίλυ άρχισε να πακετάρει τα πράγματά μας, τα οποία δεν ήταν και πολλά, διότι νοικιάζαμε επιπλομένα σπίτια, και είχαμε στην ουσία μόνο μερικά καλά σερβίτσια και τα ρούχα μας.

Τρείς ημέρες προ του εγχειρήματος πήγα στην ΝΒΧ, όπου σε συγκέντρωση των μονίμων αξιωματικών μου, που έκανα στο γραφείο του διοικητού της, τους ενημέρωσα για την ‘κίνηση’. Πλήν δύο υποπλοιάρχων, του Κανδαλέπα και του Τσαταλού, οι άλλοι αξιωματικοί εδέχθησαν την πληροφορία σαν κάτι αναμενόμενο, χωρίς αντιρρήσεις, και κάποιοι με υποκρυπτόμενο ενθουσιασμό. Μου εδήλωσαν ότι είναι έτοιμοι να αναλάβουν οιανδήποτε αποστολή τους ανέθετα. Οι δύο υποπλοίαρχοι, που ήταν αυτοί που είχαν έλθει όπως έλεγαν στην Κύπρο, για να αγοράσουν τα ηλεκτρικά του ο ένας, και για να φτιάξει μπουτίκ η γυναίκα του ο άλλος, δεν παρουσιάζοντο αντίθετοι στην κίνηση, αλλά φοβόντουσαν για την ζωή των σε περίπτωση εμπλοκής σε μάχες με τους εφεδρικούς.  Τους επέστησα την προσοχή όσον αφορά στο απόρρητον της ενεργείας, και έδωσα στον διοικητή Παπαδάκη οδηγίες να στείλει με την έναρξιν της ενεργείας αυτοκίνητα με συνοδεία βατραχανθρώπων να μαζέψουν όλες τις οικογένειες των Ελλαδιτών που έμεναν στην περιοχή, και να τις μεταφέρουν στις θερινές εγκαταστάσεις των αξιωματικών στην Αμμόχωστο όπου θα παρέμεναν υπό την προστασία των βατραχανθρώπων όσο διάστημα θα χρειαζόταν, ώστε να μη υποστούν τυχόν αντίποινα από τους εφεδρικούς. Επίσης να έχει σε ετοιμότητα ένοπλη ομάδα εκ 50 ναυτών με 6 υπαξιωματικούς και υπό αξιωματικό, για να την αποστείλει στο επιτελείο μου στην Λευκωσία όταν την ζητήσω. Ο υποπλοίαρχος (μηχ) Γ. Ντάνος εζήτησε να είναι αυτός επί κεφαλής, και το εδέχθην.  Πήγα εν συνεχεία στην Κυρήνεια και ενημέρωσα σχετικά τον Υποπλοίαρχο Τσομάκη, στον οποίο έδωσα εντολή να απομονώση με την έναρξη της επιχειρήσεως τον Ναυτικό Σταθμό κλείνοντας τις πόρτες του φρουρίου, και απαγορεύοντας την είσοδο σε οιονδήποτε, και να τεθεί υπό της διαταγές του διοικητού της εκεί στρατιωτικής διοικήσεως, παρέχοντας βοήθεια και υποστήριξη σε ότι του ζητηθεί. Με ενθουσιασμό συγκατετέθει. Ένα πρόβλημα που με απασχολούσε ήταν το προσωπικό του Ναυτικού Σταθμού Πάφου. Η Πάφος από όπου κατήγετο ο Μακάριος ήταν το κατ’εξοχήν προπύργιό του. Ο αριθμός των εφεδρικών εκεί ήταν πολύ μεγαλύτερος από τις στρατιωτικές μονάδες της Ε.Φ. και πολύ καλύτερα εξοπλισμένος. Για τον λόγο αυτόν οι μονάδες της Ε.Φ. της Πάφου είχαν μείνει απληροφόρητες για το εγχείρημα, εν γνώσει μας ότι, θα εγκλωβιστούν από τους εφεδρικούς και θα συλληφθούν οι Έλληνες αξιωματικοί. Αυτό δεν ήθελα να γίνει για το προσωπικό μου. Ειδοποίησα τον κυβερνήτη του περιπολικού ‘Λεβέντης’ τον υποπλοίαρχο Ταβλαρίδη να με συναντήσει και του έδωσα διαταγή περιπολίας με εντολή τα ξημερώματα της 15ης Ιουλίου να καταπλεύσει στον λιμένα της Πάφου εμπρός από τον Ναυτικό Σταθμό, όπου θα προστάτευε τον σταθμό με τα πυροβόλα του πλοίου από οιανδήποτε εισβολή εφεδρικών, και θα επιβίβαζε το προσωπικό του Ναυτικού σταθμού και τις 2-3 Ελληνικές οικογένειες του προσωπικού, στο πλοίο, απομακρυνόμενος του λιμένος, ώστε να μη συλληφθεί κανείς από το προσωπικό του Ναυτικού, από τους εφεδρικούς του Μακαρίου. Και αυτός έφυγε με ενθουσιασμό για την αποστολή του. Τα ΣΕΠ (ραντάρ) δεν είχαν καμία πληροφόρηση διότι δεν χρειαζόταν, και διότι είχαν συνεχή ετοιμότητα, με εξοπλισμένα πάντοτε τα αντιαεροπορικά ‘έρλικον’ των 20 χιλιοστών, που ήταν αρκετά να αποθαρρύνουν οιονδήποτε θα ήθελε να παραβιάσει τα στρατόπεδά των. Εν συνεχεία ασχολήθηκα με τα του επιτελείου μου. Μίλησα με τους υποπλοιάρχους (μηχ) Παπαργύρη και (ο) Τζεφεράκο. Στον πρώτο ανέθεσα την αποστολή της καταλήψεως του ΟΤΕ (CYTA), την φύλαξή του, και την διακοπή των τηλεφώνων της περιοχής Λευκωσίας το ταχύτερον μετά την εκδήλωση της ενεργείας, και ο δεύτερος θα ήταν βοηθός μου στην κατάληψη του δευτέρου ορόφου της αστυνομίας, την συγκέντρωση όλων των ευρισκομένων εκεί αστυνομικών στον χώρο της καντίνας υπό προσωρινό περιορισμό, και την διακοπή των ραδιοεπικοινωνιών της αστυνομίας, και απενεργοποίηση της σειρήνας που υπήρχε στην οροφή του μεγάρου. Επίσης την σύλληψη και περιορισμό των δύο φρουρών του εφεδρικού σώματος, που είχαν εγκατασταθεί τελευταία στα δύο άκρα του δευτέρου ορόφου του αστυνομικού μεγάρου, προφανώς για να μας παρακολουθούν. Ο Παπαργύρης θα είχε μαζί του 3 υπαξιωματικούς και τρεις ναύτες, και στην δική μου ομάδα θα είχα εκτός από τον Τζεφεράκο, ένα εφ. Σημαιοφόρο, τρεις υπαξιωματικούς και τέσσερεις ναύτες. Ένας εφ. σημαιοφόρος, δύο υπαξιωματικοί, και δύο ναύτες θα παρέμεναν στα γραφεία του επιτελείου για την φύλαξή των. Την Πέμπτη 11/7 ο Ντενίσης εκλήθει επειγόντως στην Αθήνα για συνομιλίες επί της δημιουργηθείσης καταστάσεως. Οι διευθυντές κλάδων του ΓΕΕΦ πήγαμε ως γινόταν συνήθως στο αεροδρόμιο και τον αποχαιρετήσαμε. Δημοσιογράφοι παριστάμενοι στην αναχώρηση τον ερώτησαν για τον σκοπό της αναχωρήσεως του, και τους απήντησε ότι στην σύσκεψη που θα έχει με την Ελληνική κυβέρνηση και τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ στρατηγό Μπονάνο θα προσπαθήσουν να βρουν μία λύση στην δημιουργηθείσα κατάσταση.Την Παρασκευή 12/7 και το Σάββατο 13/7 κάναμε με διάφορες δικαιολογίες αναγνώριση των στόχων των αποστολών μας, για να ξέρουμε τι πιθανώς θα αντιμετωπίσουμε.

Την Κυριακή όλοι σχεδόν οι αξιωματικοί της Ε.Φ. με τις οικογένειές μας βρεθήκαμε στις θερινές εγκαταστάσεις των αξιωματικών της Ε.Φ. στην Αμμόχωστο, κάνοντας μπάνιο στην Θάλασσα, και διασκεδάζοντας, όπως γινόταν συνήθως όλες τις Κυριακές του καλοκαιριού, ώστε να μη κινήσουμε καμία υποψία ότι κάτι έκτακτο θα συνέβαινε.

Το ΓΕΕΦ είχε μεριμνήσει όπως με την έναρξη της επιχειρήσεως επιτάξει το ξενοδοχείο ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ στην Λευκωσία και μεταφέρει συνοδεία ενόπλων όλες τις οικογένειες των Ελλάδιτών αξιωματικών εκεί όπου θα παρέμεναν υπό την προστασία μίας διμοιρίας εθνοφρουρών, για αποφυγή αντιποίνων εκ μέρους των εφεδρικών. Είχαμε εγκαίρως δώσει τις διευθύνσεις μας και είχε καθωρισθεί ο τρόπος περισυλλογής των οικογενειών. Εγώ επειδή διέμενα σε απομεμακρυσμένη περιοχή της Λευκωσίας είχα δώσει την διεύθυνση του σπιτιού του Παπαργύρη που έμενε στο κέντρο της Λευκωσίας.

Το πρωί της Δευτέρας 15 Ιουλίου, στις 06.30 όπως γινόταν συνήθως, ήλθε ο ναύτης οδηγός μου με ένα ναύτη Ν/Α με το υπηρεσιακό αυτοκίνητό μου για να με πάρουν από το σπίτι για το ΓΕΕΦ. Είχα ξυπνήσει εγκαίρως την Λίλυ, και της είπα τι επρόκειτο να γίνει ( διότι μέχρι εκείνη στιγμή δεν ήξερε τίποτα), η οποία πήρε σε μία τσάντα μερικά πράγματα απαραίτητα, και ετοίμασε και τον Παναγιώτη, και με το αυτοκίνητο τους πήγα πρώτα στο σπίτι του Παπαργύρη, και εν συνεχεία πήγα στο γραφείο μου στο ΓΕΕΦ. Πριν τους αφήσω, τους φίλησα και τους δύο, και είπα στην Λίλυ να μη φοβάται, και ότι ελπίζω όλα να πάνε καλά. Ήξερε την κατάσταση που υπήρχε στην Κύπρο τότε. Καταλάβαινε ότι το εγχείρημα δεν θα ήταν εύκολο και αναίμακτο. Με στωϊκότητα με αγκάλιασε και μου είπε να προσέχω. Όταν έφθασα στο ΓΕΕΦ, διάβασα ως γινόταν συνήθως την αλληλογραφία που μου έφερε ο αρμόδιος υπαξιωματικός, τα σήματα της προηγουμένης βραδιάς, και τις αναφορές του θαλάμου επιχειρήσεων. Έδωσα οδηγίες για να συνταχθούν απαντήσεις σε ορισμένα έγγραφα, και μετά, ως έκανα συνήθως, κατέβηκα στον πρώτο όροφο που ήταν τα επιτελικά γραφεία του ΓΕΕΦ και το γραφείο του αρχηγού και του επιτελάρχου. Πήγα στο γραφείο του επιτελάρχου όπου ο Γιαννακόδημος μου είπε ότι όλα θα εξελιχθούν σύμφωνα με τον σχεδιασμό που έχουμε κάνει, και μου επιβεβαίωσε την ώρα ενάρξεως του εγχειρήματος στις 08.15. Ο επί κεφαλής ταξίαρχος Γεωργίτσης θα ερχόταν στο ΓΕΕΦ πέντε λεπτά προ της ώρας αυτής, για να μη κινήσει υποψίες. Συναντήθηκα με τον διοικητή καταδρομέων αντισυνταγματάρχη Κομπόκη, τον υποδιοικητή τεθωρακισμένων αντισυνταγματάρχη Λαμπρινό, και τον υποδιοικητή της ΕΛΔΥΚ ταγματάρχη Κώστα Παπαγιάννη ( απλή συνωνυμία μαζί μου) με τους οποίους ανταλλάξαμε τις τελευταίες πληροφορίες που είχαμε και συντονίσαμε τα ρολόγια μας. Οι εφεδρικοί που παρακολουθούσαν τα στρατόπεδα και τα σπίτια μας είχαν αποχωρήσει για τα στρατόπεδά τους στις 07.00. Επέστρεψα στο γραφείο μου. Στις 08.00 είπα  στον Αεροπορικό διοικητή Κύπρου σμήναρχο Καραστατήρα, που το γραφείο του ήταν ακριβώς δίπλα στο δικό μου, να έλθει για ένα καφέ. Δεν ήταν γνώστης του τι επρόκειτο να γίνει. Του εξήγησα, και του διαβίβασα εντολή του Γεωργίτση να πάει με μία ένοπλη ομάδα και να θέσει υπό τον έλεγχό του τον πύργο ελέγχου του αεροδρομίου Λευκωσίας, ενώ το αεροδρόμιο θα το καταλάμβανε ένας λόχος της ΕΛΔΥΚ. Έφυγε σε λίγα λεπτά για την αποστολή του. Στις 08.10 συγκέντρωσα το προσωπικό μου, στο γραφείο μου, και τους εγνώρισα ότι με εντολή του ΓΕΕΘΑ θα ανατρέπαμε τον Μακάριο. Διέταξα όλους να παραλάβουν τον οπλισμό τους και πυρομαχικά και απαγόρευσα την έξοδό τους από τα γραφεία, καθώς και οποιοδήποτε τηλεφώνημα, σε οιονδήποτε. Ο Παπαργύρης είχε ήδη φύγει με την ομάδα του για το στρατόπεδο ‘Καποττά’ από όπου θα παραλάμβανε οπλισμό, και το LAND ROVER με το οποίο θα πήγαινε στην CYTA. Στις 08.15 οι ομάδες του επιτελείου μου, αφόπλισαν πρώτα τους δύο ένοπλους εφεδρικούς που υπήρχαν στο κτίριο αιφνιδιάζοντας τους, πριν ή χρησιμοποιήσουν τα καλάσνικωφ που είχαν, και τους έθεσαν υπό περιορισμό σε ένα από τα γραφεία μας, και συγχρόνως εισβάλαμε στα γραφεία της αστυνομίας και στο θάλαμο επικοινωνιών της, όπου υπό την απειλή των όπλων μας συλλάβαμε τους εκεί ευρισκομένους, ενώ δύο ναύτες ανέβηκαν στην ταράτσα του κτιρίου και απενεργοποίησαν την εκεί ευρισκομένη σειρήνα. Με την βοήθεια δύο υπαξιωματικών μου έθεσα “εκτός” τις ραδιοεπικοινωνίες της αστυνομίας ( το αντίστοιχο 100 για την Ελλάδα), και οδηγήσαμε τους αξιωματικούς της αστυνομίας στο 1ο Ε.Γ. του ΓΕΕΦ υπό περιορισμό, τους αστυφύλακες στον χώρο της Καντίνας, και το γυναικείο προσωπικό σε γραφείο της διευθύνσεως επικοινωνιών του ΓΕΕΦ. Σε όλους εζήτησα να μου παραδώσουν τυχόν φορητό οπλισμό που είχαν επάνω τους, αλλά ήταν όλοι άοπλοι. Η εξουδετέρωσίς τους και ο περιορισμός τους στους προεπιλεγμένους χώρους είχε γίνει αναίμακτα, και μόνο ένας υπαστυνόμος στον θάλαμο ραδιοεπικοινωνιών προσεπάθησε να αντισταθεί, αλλά εξουδετερώθηκε αμέσως, και ακολούθησε τους υπολοίπους, αφού του αφαιρέσαμε το περίστροφό του. Στο ισόγειο του κτιρίου και στον πρώτο όροφο που την εκκαθάρισή τους είχαν αναλάβει άνδρες του Σ.Ξ. υπό την εποπτεία αξιωματικού του 2ου Ε.Γ. του ΓΕΕΦ, ‘έπεσαν’ 2-3 πυροβολισμοί ευτυχώς χωρίς θύματα. Από το διπλανό στρατόπεδο των εφεδρικών άκουσαν τους πυροβολισμόυς και εσήμαναν συναγερμό. Ακροβολιστήκαμε όλοι στα παράθυρα του κτιρίου έτοιμοι να αποκρούσουμε τυχόν επίθεσή τους, αλλά δεν χρειάστηκε. Σε 2-3 λεπτά κατέφθασαν δύο λόχοι της 3ης μοίρας καταδρομών, όπως προεβλέπετο από τα σχέδια για την ασφάλεια του ΓΕΕΦ, και επετέθησαν στο στρατόπεδο των εφεδρικών. Άρχισε σφοδρή μάχη. Συγχρόνως οι εφεδρικοί έβαλαν με πολυβόλα στα παράθυρα του ΓΕΕΦ όπου ήταν τα γραφεία μας. Πήγα στο χώρο της καντίνας που ήταν συγκεντρωμένοι οι αστυφύλακες και τους είπα να καθήσουν κάτω ώστε να μη βληθούν από καμμία σφαίρα. Την ώρα που τους μιλούσα μία ριπή πολυβόλου πέρασε πάνω από το κεφάλι μου και οι σφαίρες καρφώθηκαν στον απέναντι τοίχο. Καλύφθηκα ενστικτωδώς πίσω από μία κολόνα, και αφού βεβαιώθηκα ότι όλοι ήταν καλυμμένοι γύρισα στο γραφείο μου. Έξω από το κτίριο η μάχη συνεχίζετο, με θύματα και από τις δύο πλευρές. Σήκωσα το τηλέφωνό μου και είδα ότι ήταν ‘κομμένο’. Άρα ο Παπαργύρης είχε κάνει σωστά την δουλειά του. Σε μία στιγμή οι εφεδρικοί σήκωσαν μία λευκή σημαία στις θέσεις που αμύνοντο. Ένας υπολοχαγός των καταδρομών (Ελλαδίτης) άοπλος βγήκε στον δρόμο και άρχισε να πλησιάζει προς το σημείο εκείνο. Ενώ είχε φθάσει περί τα 20 μέτρα από αυτό μία ριπή πολυβόλου από τους εφεδρικούς τον έρριξε νεκρό. Μόνο δειλοί και εγκληματίες μπορούν να κάνουν τέτοιο πράγμα. Και οι εφεδρικοί ήταν και από τα δύο. Μετά από αυτό οι καταδρομείς εζήτησαν ενίσχυση από ένα άρμα μάχης. Σε μερικά λεπτά ένα άρμα μάχης ήλθε και άρχισε να ‘διαλύει’ κυριολεκτικά το στρατόπεδο, και μετά δέκα λεπτά οι εφεδρικοί παρεδώθησαν πραγματικά αυτή την φορά. Οι καταδρομείς έξαλλοι μπήκαν στο στρατόπεδο και αναζήτησαν αυτούς που είχαν σκοτώσει τον υπολοχαγό. Κανείς ποτέ δεν έμαθε εάν τους βρήκαν και τι τους έκαναν. Άλλωστε αυτά τα πράγματα δεν συνιστώνται για δημοσίευση ή συγγραφή. Η περιοχή του ΓΕΕΦ και το ΡΙΚ είχαν πλέον ξεκαθαριστεί και ήταν στα χέρια μας, και το πρώτο ραδιοφωνικό διάγγελμα της Ε.Φ. ( όπως το είχαν συντάξει από το Ελληνικό ΓΕΕΘΑ) βγήκε στον αέρα, και γνωστοποιούσε τον ‘θάνατο’ του Μακαρίου, και την ανάληψη διακυβερνήσεως της Κύπρου από την Εθνική Φρουρά. Η ώρα ήδη ήταν 10.00, και η περιοχή ήταν πλέον ήσυχη.

Ο Παπαργύρης στην κατάληψη της CYTA και την διακοπή των τηλεφωνικών επικοινωνιών της Κύπρου δεν συνάντησε σοβαρά προβλήματα. Με το που έφθασε εκεί με την ομάδα του εξουδετέρωσε τους φύλακες αστυνομικούς του κτιρίου, χωρίς να τους σκοτώσει ή τραυματίσει, κατέλαβε το κτίριο, συγκέντρωσε όλο το προσωπικό του οργανισμού σε μια αίθουσα υπό περιορισμό, και με την βοήθεια των υπαξιωματικών που είχε μαζί του διέκοψε τα τηλέφωνα σε όλο το νησί, και παρέμεινε εκεί επί 6 ώρες έως ότου παρέδωσε τις εγκαταστάσεις σε ομάδα της διευθύνσεως διαβιβάσεων του ΓΕΕΦ, αφήνοντας μόνο έναν αρχικελευστή εκεί για να εξυπηρετεί τις ανάγκες της ΝΔΚ σε τηλεφωνικές επικοινωνίες. Στην ΝΒΧ κινήθηκαν αμέσως τα αυτοκίνητα συλλογής των οικογενειών των Ελλαδιτών τις μετέφεραν, συνοδεία, στις θερινές εγκαταστάσεις και ανέλαβαν την φρούρησή τους, για αποφυγή οιασδήποτε ενεργείας εναντίον τους. Ετοίμασαν δε την ένοπλη διμοιρία και την έστειλαν στην Λευκωσία στις 12.00 όταν την εζήτησα. Η διμοιρία υπό τον υποπλοίαρχο Ντάνο ανέλαβε την φρούρηση του Γενικού νοσοκομείου Λευκωσίας στο οποίο διεκομίζοντο τραυματίες και από τις δύο πλευρές. Αργότερα, μετά την μεταπολίτευση, κατηγόρησαν (ψευδώς) τον Ντάνο ότι δήθεν δεν επέτρεπε την νοσηλεία τραυματιών του εφεδρικού, ενώ το μόνο που έκανε ήταν να ελέγχει εάν είχαν όπλα μαζί τους, -και είχαν οι περισσότεροι- να τους τα αφαιρεί, και μετά να τους επιτρέπει την είσοδο τους για νοσηλεία. Στον Ναυτικό σταθμό Κυρηνείας ο Τσομακής συνεργάσθει άψογα με τον εκεί στρατιωτικό διοικητή, και δημιούργησε εντός του σταθμού στρατόπεδο, για τους συλλαμβανομένους στην περιοχή εφεδρικούς, υπό την επιτήρηση προσωπικού του Ναυτικού. Οι σταθμοί εγκαίρου προειδοποιήσεως συνέχισαν κανονικά την λειτουργία τους χωρίς να λάβουν μέρος στο εγχείρημα, και χωρίς να ενοχληθούν από οιονδήποτε. Στην Πάφο το περιπολικό ‘Λεβέντης’ κατέπλευσε στις 6 το πρωί της 15ης Ιουλίου, και ο κυβερνήτης του στις 8 το πρωί ειδοποίησε τους 2-3 Ελλαδίτες, που είχαν οικογένειες εκεί, να φέρουν γρήγορα τις οικογένειές τους στο πλοίο, και διέταξε τον επί κεφαλής του σταθμού εφ. σημαιοφόρο να εξοπλίσει το προσωπικό του σταθμού να το συγκεντρώσει, να κλειδώσει τις αποθήκες και τα γραφεία του σταθμού και να επιβιβασθούν όλοι στο πλοίο. Αυτός δίσταζε να εκτελέσει την διαταγή, και προσπαθούσε να έλθει σε επαφή ραδιοτηλεφωνική μαζί μου, για να πάρει εντολή από εμένα. Η ώρα είχε πάει 09.00. Από το γραφείο μου στο ΓΕΕΦ είχαν εντολή να μη απαντούν σε οιανδήποτε κλήση, εφ όσον δεν ήμουν εγώ εκεί, και δεν απήντησαν. Εκείνη την ώρα αλλαφιασμένες φθάσανε στο πλοίο οι οικογένειες των Ελλαδιτών, και περιέγραψαν σκηνές που είχαν δεί με συλλήψεις και προπηλακισμούς Ελλήνων αξιωματικών, και των οικογενειών των, από τους εφεδρικούς στους δρόμους, και στην στρατιωτική διοίκηση της Πάφου, και έδωσαν την πληροφορία ότι ένας λόχος περίπου εφεδρικών προχωρούσε προς το λιμάνι για την κατάληψη του Ναυτικού σταθμού. Οι δισταγμοί του διοικητού έφυγαν και άρχισε η επιβίβαση στο πλοίο. Συγχρόνως τα πρώτα τμήματα των εφεδρικών αλλαλάζοντα και πυροβολούντα έκαναν την εμφάνισή τους στον δρόμο που οδηγούσε στο Σταθμό. Ο κυβερνήτης έκανε τους απαραίτητους χειρισμούς, αφού όλοι είχαν επιβιβασθεί στο πλοίο, και άρχισε να απομακρύνεται από την προβλήτα. Οι εφεδρικοί τότε έστρεψαν τα πυρά του κατά του πλοίου. Ο κυβερνήτης με μερικές βολές με τα ‘ έρλικον’ τους έκανε να σταματήσουν πανικόβλητοι την επέλαση τους και να τρέξουν πίσω καλυπτόμενοι από τα υπάρχοντα κτίρια. Το πλοίο βγήκε από το λιμάνι και παρέμεινε ανοικτά μακρυά από το βεληνεκές των όπλων των εφεδρικών. Ουδείς από το προσωπικό του Ναυτικού συνελλήφθει από τους εφεδρικούς. Θυμήθηκα τα λόγια του Ντενίση. “Εσείς οι ναυταίοι δεν σηκώνετε μύγα στο σπαθί σας”.

Στις επιχειρήσεις για την κατάληψη του προεδρικού μεγάρου, και την ‘εξουδετέρωση’ του Μακαρίου, την κατάληψη του αεροδρομίου από την ΕΛΔΥΚ, του κτιρίου της αρχιεπισκοπής, και του αστυνομικού σταθμού πύλης Πάφου, η ΝΔΚ δεν είχε καμμία συμμετοχή, και εν πολλοίς οι επιχειρήσεις αυτές έχουν παρουσιασθεί στον μεταπολιτευτικό τύπο ανάλογα με τις συμπάθειες που έχει ο καθένας. Δύο πράγματα θέλω να σημειώσω για αυτές τις επιχειρήσεις. Πρώτον η ψευδής ιστορία που είπε ο Μακάριος ότι δήθεν δεχόταν μία ομάδα παιδιών από το Κάϊρο όταν άρχισε η επίθεση στο προεδρικό μέγαρο, και τους εγκατέλειψε διαφεύγοντας, όπως λέει από το πίσω μέρος του μεγάρου που ήταν αφύλακτο κλπ. για να φθάσει στην Πάφο. Αυτά τα “παιδιά” βρέθηκαν ποτέ ; Πήρε ποτέ κανείς δημοσιογράφος μία συνέντευξη από αυτά ή από τους συνοδούς τους, έτσι απλώς για την επιβεβαίωση του γεγονότος ; Οταν οι δημοσιογράφοι παίρνουν συνέντευξη ακόμη και από μία γάτα που κάνει νιάου, πως και τους ξέφυγαν αυτά τα παιδιά!!! Εκτός εάν ακόμη τα ψάχνουν. Το πλέον σίγουρο είναι ότι δεν βρισκόταν στο προεδρικό μέγαρο ειδοποιημένος για την επιχείρηση. ( Ο Αβέρωφ διετείνετο πολύ αργότερα ότι τον είχε ειδοποιήσει). Επίσης ότι οδηγίες για την εξόντωση του Μακαρίου δεν είχαν ποτέ δοθεί, διότι θα ήταν πολύ εύκολο να εξοντωθεί το πρωί της ιδίας ημέρας γύρω στις 07.30 που περνούσε με το αυτοκίνητό του εμπρός από την σε συναγερμό ευρισκομένη για το εγχείρημα ΕΛΔΥΚ, εάν ήταν αυτός στο αυτοκίνητο και όχι κανείς σωσίας του. Δεύτερον αυτό που έκανε σε όλους μας εντύπωση ήταν το γεγονός ότι μετά την κατάληψη του αρχιεπισκοπικού μεγάρου, που επετεύχθει μετά πολύωρες λυσσώδεις μάχες με τους εφεδρικούς το εσπέρας της ιδίας ημέρας, ανακαλύψαμε στα υπόγεια του, τεράστιες ποσότητες φορητού οπλισμού και αντιαρματικών, ικανά για τον εξοπλισμό μίας Μεραρχίας. Τα όπλα αυτά κυρίως καλάσνικωφ, άρχισαν από την επομένη να καταγράφονται από την Ε.Φ. με σκοπό τον μελλοντικό εξοπλισμό της με τα μοντέρνα αυτά όπλα. Δυστυχώς η μετά μερικές ημέρες τουρκική εισβολή δεν επέτρεψε την διανομή τους στην Ε.Φ., και έτσι οι Τούρκοι αντιμετωπίσθηκαν με ‘ενφηλντ 303′ του 2ου παγκοσμίου πολέμου, αφού ο Μακάριος φύλαγε τον μοντέρνο οπλισμό στις αποθήκες του, για τους δικούς του.

Κατά τις 12 το μεσημέρι της ιδίας ημέρας ομάδα εφεδρικών επετέθη στο ξενοδοχείο ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ προφανώς για να συλλάβει τις οικογένειές μας και να μπορέσει με αυτόν τον τρόπο να μας εκβιάσει αργότερα. Η διμοιρία προστασίας του ξενοδοχείου, απέκρουσε την επίθεση, αφού πρώτα όλες οι οικογένειες, κατέβηκαν στο υπόγειο του ξενοδοχείου για να προστατευθούν από τις σφαίρες των όπλων και πολυβόλων. Αμέσως από το ΓΕΕΦ στείλαμε ένα άρμα μάχης, το οποίο ξεκαθάρισε την περιοχή, και περισσότεροι επιτεθέντες συνελήφθησαν μεταφερθέντες στις φυλακές Λευκωσίας. Το βράδυ της ιδίας ημέρας όταν έκλεψα λίγο χρόνο, και είχα πάει στο ξενοδοχείο να δω την Λίλυ και τον Παναγιώτη, βρήκα τον Παναγιώτη να παίζει με άδειους κάλυκες, μαζί με τα άλλα παιδάκια της ηλικίας του που ήταν εκεί. Θυμήθηκα τον εαυτόν μου που πριν από 30 χρόνια (τον Δεκέμβριο του 1944 στην Αθήνα!) έπαιζα και εγώ με τα ‘ίδια παιχνίδια’.

Γυρνώντας στην συνέχεια στο γραφείο μου, όπου θα πέρναγα όλη την νύκτα, επληροφορήθην τον ορισμό του δημοσιογράφου, και διευθυντού της Κυπριακής εφημερίδος ΜΑΧΗ, Νίκου Σαμψών ως προέδρου της δημοκρατίας σε αντικατάσταση του Μακαρίου. Ο Σαμψών ήταν ένας από τους ήρωες της Κύπρου κατά τον αγώνα της ΕΟΚΑ για την απελευθέρωση του νησιού από τους Άγγλους, και με δικές του ένοπλες ομάδες είχε ξεκαθαρίσει, μαζί με τον Λυσσαρίδη και τις ομάδες του, την Λευκωσία από τους Τούρκους στις μάχες του Δεκεμβρίου 1963. Είχε τώρα πολιτικοποιηθεί έχοντας ένα μικρό αριθμό πολύ πιστών οπαδών, που τον ‘έβγαζε’ βουλευτή στις εκλογές. Δεν συμπαθούσε τον Μακάριο, χωρίς όμως να είναι και υποστηρικτής της ΕΟΚΑ Β’. Ορκίστηκε κατά τύχη Πρόεδρος, διότι η επιλογή του ΓΕΕΘΑ ήταν ο πρόεδρος της βουλής Κληρίδης ή ο Γενικός εισαγγελεύς Τριανταφυλλίδης, αλλά και οι δύο δεν ευρέθησαν, παρόλο που αναζητήθηκαν.

Κατά τις 10 το βράδυ ενώ ευρισκόμουν στο γραφείο μου παρακολουθών, τα γεγονότα από την τηλεόραση, μία ριπή οπλοπολυβόλου έσπασε τα τζάμια του γραφείου και οι σφαίρες κτύπησαν στον απέναντι τοίχο. Σβύσαμε αμέσως όλα τα φώτα και πηγαίνοντας σε άλλο γραφείο προσπαθούσαμε μέσα στο σκοτάδι να εντοπίσουμε το σημείο από όπου είχαν ριφθεί οι πυροβολισμοί. Σε λίγο ένας ταγματάρχης, έφερε κυάλια νυκτερινής σκοπεύσεως, από αυτά που είχαν οι εφεδρικοί, και με αυτά εντοπίσαμε το σημείο που ήταν από ένα σπίτι περί τα 200 μέτρα μακρυά. Σε λίγο το άρμα που ευρίσκετο έξω από το ΓΕΕΦ εκινήθει προς τα εκεί και τους εξουδετέρωσε. Η υπόλοιπη νύκτα πέρασε ήρεμα, και στο ΓΕΕΦ σχεδίαζαν την επιχείρηση της επομένης για την κατάληψη της Πάφου όπου είχε καταφύγει ο Μακάριος. Δύο τάγματα και μία επιλαρχία αρμάτων θα ξεκινούσαν στις 12 τα μεσάνυκτα επ’αυτοκινήτων και με δρομολόγια από το όρος Τρόοδος θα πήγαιναν στην Πάφο. Η Λεμεσός η οποία ήταν το προπύργιο των ‘ενωτικών’ το βράδυ δέχθηκε επίθεση από περίπου 3.000 εφεδρικούς και οπαδούς του Μακαρίου που είχαν ξεκινήση από την Πάφο, και είχαν περάσει ένοπλοι από τις Αγγλικές βάσεις χωρίς οι Άγγλοι να τους ενωχλήσουν, ενώ μέχρι τότε ποτέ δεν επέτρεπαν σε ενόπλους να διέλθουν δια των βάσεων. Οι δυνάμεις της Ε.Φ. στην Λεμεσό ήταν αμελητέες, διότι εκ των σχεδίων ήταν περιοχή επιστρατεύσεως. Οι ενωτικοί πληροφορηθέντες την κίνηση των εφεδρικών τους περίμεναν δυτικά της Λεμεσού, όπου και τους εξουδετέρωσαν μετά πολύωρες μάχες με πολλά θύματα από το μέρος των εφεδρικών. Τα υπολείμματα των, επέστρεψαν ατάκτως στην Πάφο με πεσμένο το ηθικό.

Το πρωί της επομένης ο ραδιοφωνικός σταθμός της Πάφου μετέδιδε συνεχώς μήνυμα του Μακαρίου για αντίσταση του πληθυσμού στην ‘Ελληνική Χούντα’, όπως έλεγε, που είχε καταλάβει την εξουσία. Ηρωτήθην από το ΓΕΕΦ εάν ήτο δυνατό το περιπολικό ‘Λεβέντης’ να καταστρέψει με τα πυροβόλα του την κεραία του ραδιοσταθμού. Τους απάντησα καταφατικά. Ανέβηκα στο γραφείο μου και μίλησα με το ραδιοτηλέφωνο με τον κυβερνήτη του πλοίου, ο οποίος μου είπε ότι βλέπει την κεραία.  Τον διέταξα να καταστρέψει την κεραία του ραδιοσταθμού.  Αρνήθηκε εντόνως λέγοντας ότι δεν συνιστάται ο βομβαρδισμός της διότι κάτωθεν του πυλώνος της ευρίσκοντο οικίες, οι οποίες πιθανόν θα εβάλοντο από τα βλήματα του ‘Μπώφορς’.  Τελικά, του είπα να μη κάνει τον βομβαρδισμό, και του ακύρωσα την διαταγή. Μετά την μεταπολίτευση κατηγόρησαν τον Κυβερνήτη ότι ‘βομβάρδισε’ την Πάφο και ότι υπήρξαν θύματα μεταξύ του αμάχου πληθυσμού!!! ενώ δεν είχε ρίξει άλλες βολές πλην εκείνων κατά των εφεδρικών που εκκινούντο να καταλάβουν τον Ναυτικό Σταθμό. Τελικώς ο Μακάριος, στην θέα των ταγμάτων και των αρμάτων που πλησίαζαν την Πάφο, από το Τρόοδος, έφυγε με Αγγλικό ελικόπτερο στις Αγγλικές Βάσεις και από εκεί με Βρεττανικό αεροσκάφος στο Λονδίνο.

Το ίδιο πρωί έστειλα μία ομάδα της ΝΔΚ υπό αξιωματικό να ερευνήσει το σπίτι από το οποίο είχαν προέλθει το προηγούμενο βράδυ οι πολυβολισμοί κατά του γραφείου μου. Μετά 1-2 ώρες επανήλθαν φέροντες μαζί τους περί τα δέκα καλάσνικωφ, άφθονα πυρομαχικά, και μία βαλίτσα με μεγάλο αριθμό ξένων χαρτονομισμάτων, κυρίως Γερμανικά μάρκα και Βρετανικές στερλίνες, αξίας άνω των 10.000.000.δρχ  της εποχής εκείνης, εκ πρώτης όψεως. Επίσης μου ανέφεραν ότι μέσα στο σπίτι υπήρχαν τελείως σύγχρονες συσκευές τηλεπικοινωνιών, στην δε οροφή του σπιτιού υπήρχαν τεράστιες κεραίες, για τις συσκευές αυτές. Αμέσως κάλεσα στο γραφείο μου τον Υποπλοίαρχο Τζεφεράκο, και μαζί του, παίρνοντας την βαλίτσα με τα χρήματα κατέβηκα στον πρώτο όροφο στο γραφείο του Αρχηγού ΓΕΕΦ που ευρίσκετο ο Γεωργίτσης με επιτελείς του, και μαζί με τον Τζεφεράκο του παρέδωσα την βαλίτσα με τα χρήματα, αναφέροντάς του που την είχαμε βρεί. ( μετά την μεταπολίτευση με κατηγόρησαν μεταξύ πολλών άλλων και για κλοπές και λεηλασίες από αυτό το σπίτι, που όπως έμαθα ανήκε στον συνεργάτη του Μακαρίου μεγαλοεπιχειρηματία Αζίνα, που ήταν και στενός φίλος του Αβέρωφ).

Επίσης του εζήτησα να στείλει αξιωματικούς των διαβιβάσεων για να ελέγξουν τις συσκευές επικοινωνιών που υπήρχαν εκεί. Μου εζήτησε να πάω εγώ πρώτα να τις δω και να του αναφέρω τι ακριβώς είναι. Πήγα με μία ομάδα ανδρών στο σπίτι που ήταν μία πολυτελής βίλλα, με εμφανή σημάδια επειγούσης αναχωρήσεως των ενοίκων της, και είδα τις συσκευές. Επρόκειτο για τελευταίου τύπου συσκευές ραδιοτηλετύπων, τις οποίες ούτε στο όνειρό μας δεν είχαμε δεί τότε στις Ε.Δ., καθώς και μία συσκευή ραδιοτηλεφωνίας SSB 1.000 Watt με την οποία λόγω της ισχύος της μπορούσε κανείς να μιλήσει ραδιοτηλεφωνικώς σε μεγάλες αποστάσεις, όπως με την Αγγλία, την Ρωσσία, μέχρι και την Ινδία. Οι δε τεράστιες κεραίες στην οροφή του σπιτιού έδειχναν ότι χρησιμοποιούντο για συνομιλίες μεγάλων αποστάσεων. Σε χαρτί με συχνότητες που ήταν σε μία από αυτές αναγράφετο ως “τακτικός συνομιλητής” μία εταιρεία προμηθείας όπλων της Σοβιετικής Ενώσεως και μία αντίστοιχη της Τσεχοσλοβακίας. Ο ιδιοκτήτης της οικίας ήταν προφανώς ο προμηθευτής των όπλων του Μακαρίου, όπως προ δύο δεκαετιών ήταν ο προμηθευτής όπλων του Γρίβα στην πρώτη ΕΟΚΑ. Ανέφερα τα συμπεράσματά μου στον Γεωργίτση ο οποίος έδωσε εντολή στις Διαβιβάσεις της Ε.Φ. να πάνε στο σπίτι και να πάρουν τις συσκευές. Εμείς κρατήσαμε τα καλάσνικωφ και εξοπλίστηκε το επιτελείο μου με αυτά. Το απόγευμα και ενώ ολόκληρο πλέον το νησί ήταν υπό τον έλεγχό μας, φύγαν οι οικογένειές μας από το ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ και επέστρεψαν στα σπίτια μας. Πήρα την Λίλυ και τον Παναγιώτη από το ξενοδοχείο και πήγαμε σπίτι για να πλυθούμε και να φρεσκαριστούμε λίγο, και μετά τους ξαναπήγα στο σπίτι του Παπαργύρη, γιατί δεν ήθελα να μένουν στο απομεμακρυσμένο σπίτι μας μόνοι τους, εφόσον εγώ θα διανυκτέρευα πάλι στο γραφείο μου. Το βράδυ στο γραφείο μου μου τηλεφώνησαν από το ΓΕΝ ο συμμαθητής μου Νικολόπουλος, που ήταν διευθυντής του 2ου Ε.Γ., μαζί με τον πλωτάρχη Κούβαρη που ήταν υπασπιστής του Γκιζίκη, για να μάθουν από πρώτο χέρι πληροφορίες σχετικά με το εγχείρημα, και αφού και οι δύο μου διαβίβασαν τα συγχαρητήρια των προϊσταμένων τους για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος, μου εδήλωσαν ότι με απόφαση του Αρχηγού ΓΕΝ και λόγω της νέας διαμορφουμένης καταστάσεως στην Κύπρο, θα παρέμενα άλλον ένα χρόνο εκεί, και δεν θα έφευγα στα μέσα Αυγούστου όπως προεβλέπετο.

Εν τω μεταξύ η κατάστασις είχε πλέον σταθεροποιηθεί. Πλήθος συγχαρητηρίων τηλεγραφημάτων έφθανε από κάθε γωνιά της Κύπρου προς το ΓΕΕΦ και τον Σαμψών. Τα πιο πολλά από γνωστούς ενωτικούς, αλλά τα περισσότερα από τους μέχρι χθές υποστηρικτάς του Μακαρίου που κατήχαν μία κάποια θέση ( Δήμαρχοι, κοινοτάρχες, διευθυνταί οργανισμών κλπ) που προκειμένου να χάσουν την θέση τους κατεφέροντο με σκληρή γλώσσα κατά του πρώην ευεγέρτου των Μακαρίου. Γλειώδη ανθρωπάρια, που βρίσκονται σε όλες τις κοινωνίες σαν παράσιτα στους εκάστοτε κρατούντες.

Οι Τουρκοκύπριοι ήταν ήρεμοι. Ο Ντεκτάς εδήλωνε ότι η υπόθεσις ήταν εσωτερική των Ελληνοκυπρίων και δεν τον αφορούσε. Αι ΗΠΑ αναγνώρισαν την νέα κυβέρνηση του Σαμψών, ως νόμιμη κυβέρνηση του νησιού. Η ζωή στο νησί ξανάρχισε όπως παλιά με τις πτήσεις των αεροσκαφών, κρουαζεροπλοίων κλπ. Την Πέμπτη 18 Ιουλίου με τηνΛίλυ αποφασίσαμε να πάει στην Αθήνα με τον Παναγιώτη και να μείνη εκεί μέχρι να σταθεροποιηθεί τελείως η κατάστασις οπότε θα τους καλούσα να έλθουν πίσω. Βγάλαμε εισιτήρια με την Ολυμπιακή για το πρωί της 20ης Ιουλίου 1974.

Την επομένη ημέρα 19 Ιουλίου ήλθε στην Αμμόχωστο το αρματαγωγό ΛΕΣΒΟΣ στο οποίο ήμουν παλαιότερα κυβερνήτης, με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Χανδρινό, και έφερε τους 400 νέους οπλίτες της ΕΛΔΥΚ, σε αντικατάσταση όσων είχαν ήδη συμπληρώσει διετία στην Κύπρο, και γυρνούσαν στην Ελλάδα για να απολυθούν. Πήγα από το πρωί στην Αμμόχωστο και επέβλεψα τόσο την αποβίβαση των αφικνουμένων, προστασία του πλοίου από δολιοφθορές , όσο και την επιβίβαση των αποχωρούντων, διότι αυτό ήταν μέσα στις ευθύνες μου, κινήσεις οι οποίες έγιναν χωρίς κανένα πρόβλημα.

Το βράδυ της ιδίας ημέρας πήγα την Λίλυ και τον Παναγιώτη στο σπίτι του Παπαργύρη, και εγώ πήγα στο γραφείο μου, όπου και θα διανυκτέρευα, και το πρωί θα τους πήγαινα στο αεροδρόμιο να φύγουν για την Αθήνα.

Φεύγοντας από το σπίτι του Παπαργύρη παρατήρησα στον δρόμο μεγάλη κίνηση ιδιωτικών αυτοκινήτων με οικογένειες να κατευθύνονται προς τα νότια του νησιού. Σταμάτησα σε ένα μπλόκο που υπήρχε και ρώτησα τον επί κεφαλής ανθυπολοχαγό τι συμβαίνει. Μου απήντησε ότι ο πληθυσμός έχει πανικοβληθεί, διότι το BBC στην απογευματινή εκπομπή του είπε ότι Τουρκικός στρατός αποβιβάζεται στα βόρρεια της Κύπρου. Έσπευσα στο γραφείο του Γεωργίτση. Ο Σαμψών ήταν εκεί και ετοίμαζε μία κυβερνητική ανακοίνωση που διάψευδε την είδηση, και συγχρόνως είχε καλέσει τον Άγγλο πρέσβυ για να διαμαρτυρηθεί. Επικοινώνησα με τον Ναυτικό Σταθμό Κυρηνείας και τα ραντάρ μου, και μου είπαν ότι δεν υπάρχει κάτι το ανησυχητικό. Αλλοίμονο, η θύελλα ερχόταν και εμείς δεν είχαμε καμμία πληροφορία. Παρέμεινα στο γραφείο μου. Προηγουμένως με ένα ΙΧ αυτοκίνητο με δύο ναύτες είχα στείλει στον Ναυτικό Σταθμό Πάφου δύο κλείστρα αντιαεροπορικών ‘έρλικον’ διότι οι εφεδρικοί όταν είχαν καταλάβει τον σταθμό είχαν αφαιρέσει και πετάξει στην θάλασσα τα κλείστρα των δύο αντιαεροπορικών που είχε ο Σταθμός.
Η ΕΙΣΒΟΛΗ

Γύρω στις 21.40 από το Ραντάρ που είχα στο ακρωτήριο Αποστόλου Ανδρέα έλαβα την πρώτη αναφορά ότι 6 πλοία σε σχηματισμό που ερχόντουσαν από την περιοχή της Μερσίνας (Τουρκία) έπλεαν με κατεύθυνση το ανατολικό μέρος της Κύπρου. Αρχίσαμε να τα υποτυπώνουμε στον πίνακα υποτυπώσεων που είχα στον θάλαμο επιχειρήσεων. Μετά περίπου μία ώρα ευρίσκοντο περί τα 30-35 μίλλια από το ακρωτήριο, πλέοντα προς τον κόλπο της Αμμοχώστου. Κατέβηκα στο γραφείο του Γεωργίτση και του ανέφερα το γεγονός. Αυτός ανησύχησε. Πήρε αμέσως μπροστά μου στο τηλέφωνο τον θάλαμο επιχειρήσεων του ΓΕΕΘΑ στην Αθήνα, και τους το ανέφερε. Τον καθησύχασαν, και του είπαν ότι πιθανόν κάνει ασκήσεις ο Τουρκικός στόλος, και δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Γύρισα στο γραφείο μου, πάντοτε ανήσυχος. Έδωσα εντολή στα 4 ραντάρ μου να μου αναφέρουν με λεπτομέρειες οιονδήποτε ύποπτο στόχο είχαν στις οθόνες τους. Σε λίγη ώρα συγχρόνως τα ραντάρ του Αποστόλου Ανδρέα και του ακρωτηρίου Κορμακίτη, μου αναφέρουν ότι εντοπίζουν ομάδα πλοίων προερχομένη πάλι από την Μερσίνα με κατεύθυνση προς τις Βόρρειες- Βορρειοδυτικές ακτές της Κύπρου. Τα πρώτα πλοία συνέχιζαν τον πλού τους με μικρή ταχύτητα προς τον κόλπο της Αμμοχώστου. Αρχίσαμε να υποτυπώνουμε και την δεύτερη ομάδα.     Οι μονάδες μου και τα πλοία μου, ευρίσκοντο στην συνήθη ετοιμότητά τους ( πλην των σταθμών ραντάρ). Το περιπολικό ‘Λεβέντης’ είχε επιστρέψει στην ΝΒΧ, για επισκευή του άξονά του, από την Πάφο αφού το προσωπικό του εκεί Ναυτικού Σταθμού είχε επανεγκατασταθεί στον σταθμό, και η διατεθείσα διμοιρία από την ΝΒΧ, είχε επιστρέψει από το νοσοκομείο Λευκωσίας στην βάση της πριν από δύο ημέρες. Το ίδιο και οι βατραχάνθρωποι από τις θερινές εγκαταστάσεις αξιωματικών στην Αμμόχωστο.

Στις 2 την νύκτα της 20ης Ιουλίου, η ομάδα των πλοίων που έπλεε προς τον κόλπο της Αμμοχώστου άλλαξε πορεία κατά 180 μοίρες και άρχισε να πλέει προς βορρά με κατεύθυνση προς την Τουρκία. Η δεύτερη ομάδα που ήδη, από τον διαχωρισμό των στόχων στις οθόνες των ραντάρ, υπολογίζαμε ότι αποτελείτο από 10-12 πλοία, συνέχιζε την πορεία της, και ευρίσκετο περί τα 30 μίλλια από τις βόρρειες ακτές της Κύπρου. Ξανανέφερα τις τελευταίες πληροφορίες στον Γεωργίτση.  Εκάλεσε πάλι το ΓΕΕΘΑ στο τηλέφωνο και τους είπε ποία ήταν η τελευταία εικόνα που είχαμε. Ο συνταγματάρχης επί κεφαλής εκείνο το βράδυ στον θάλαμο επιχειρήσεων του ΓΕΕΘΑ, του απάντησε πάλι τα ίδια. Ότι δηλαδή οι Τούρκοι κάνουν ασκήσεις, και εκτιμά ότι και τα υπόλοιπα πλοία θα αναστρέψουν προς βορράν σε λίγο. Φάνηκε ότι τον ενοχλούσαμε που παίρναμε κάθε τόσο τηλέφωνο, και του..διακόπταμε τον ύπνο. Γεγονός ήταν πάντως ότι το ΓΕΕΘΑ ή δεν είχε ακούσει το ΒΒC της προηγουμένης ημέρας, ή δεν είχε λάβει υπ’ όψιν την αποστολή τηλεγραφήματος του Στρατιωτικού Ακολούθου στο Λονδίνο επί του θέματος, αλλά ούτε είχε πάρει πληροφορίες από την ΚΥΠ για τα συμβαίνοντα στην Τουρκία και ιδιαίτερα στην Μερσίνη, η οποία από ότι γνώριζα, από την εποχή που ήμουν στην Άγκυρα, είχε στην περιοχή πληροφοριοδότες, και ήταν αδύνατον να μη ήξερε τι γινόταν εκεί. Αρχηγός της ΚΥΠ ήταν τότε ο Υποστράτηγος Σταθόπουλος, με τον οποίο είχα συνυπηρετήσει στην Άγκυρα, και αυτός ήταν ένας λόγος παραπάνω για να είχε την προσοχή του στην Τουρκία. Αλλά φαίνεται το κουβάρι της ” προδοσίας ” είχε αρχίσει να ξετυλίγεται.

Γύρισα στο γραφείο μου προβληματισμένος, και ανήσυχος. Στον θάλαμο επιχειρήσεων η βάρδια έπαιρνε τις αναφορές από τα ραντάρ και υποτύπωνε τους στόχους στον χάρτη. Ξάπλωσα με τα ρούχα, και με αναμμένα τα φώτα στο γραφείο μου, σε ένα ‘ράντζο’ που είχα στο γραφείο μου, και αμέσως με πήρε ο ύπνος, ένας ανήσυχος και εφιαλτικός ύπνος που δεν κράτησε πάνω από μία ώρα. Στις τρείς και τέταρτο πετάχτηκα από το κρεβάτι μου, και πήγα στον θάλαμο επιχειρήσεων. Τα πλοία ήταν σε απόσταση 20 μιλλίων από την βόρρεια ακτή της Κύπρου, και είχαν ελαττώσει την ταχύτητά τους από τους 15 κόμβους στους 9-10 κόμβους. Χωρίς να διστάσω καθόλου, έστειλα αμέσως σήμα συναγερμού σε όλες τις μονάδες και τα πλοία μου, με σαφή εντολή να πλήξουν οιονδήποτε προσπαθήσει να ενεργήσει κατά αυτών, και να καταρρίψουν οιοδήποτε αεροσκάφος  περάσει στον εναέριο χώρο τους. Να είναι δε έτοιμοι για την εφαρμογή των οδηγιών Μάχης που είχα εκδόσει προ έτους. Παράλληλα διέταξα τους δύο ναύτες οδηγούς που είχα στο επιτελείο μου να φέρουν αμέσως στον περίβολο του ΓΕΕΦ τον κινητό θάλαμο επιχειρήσεων με την γεννήτρια, και το αντιαεροπορικό επ’ αυτοκινήτου που είχαμε. Κατέβηκα εν συνεχεία στο γραφείο του Γεωργίτση, και του είπα τις τελευταίες αναφορές που είχα, και τα μέτρα που είχα λάβει. Ξαναπήρε στο τηλέφωνο το ΓΕΕΘΑ. Του απαντήσαν τα ίδια. Ασκήσεις των Τούρκων, και να μη ανησυχούμε. Μου το είπε, και του απάντησα με μία βρισιά για τους επιτελείς του ΓΕΕΘΑ, ενώ του είπα ότι εγώ εκτιμώ αλλιώς την κατάσταση και ότι θα διατηρήσω την πολεμική ετοιμότητα της ΝΔΚ. Δεν μου απήντησε και έφυγα. Τον είδα και αυτόν προβληματισμένο, και σε λίγο εκάλεσε στο γραφείο του τους διευθυντάς των Ε.Γ. του ΓΕΕΦ για να συσκεφτούν. Γύρισα στον Θάλαμο επιχειρήσεων και είχα συνεχή ραδιοτηλεφωνική επικοινωνία με τα δύο Ραντάρ μου στην Βόρρεια Κύπρο. Στις 04.30 η ομάδα των πλοίων σταμάτησε περί τα 10 μίλλια από την Κυρήνεια. Φαινόταν πλέον καθαρά ότι θα έκαναν απόβαση. Μόλις είχε αρχίση το λυκαγεύς της ημέρας εκείνης. Πήγα στον Γεωργίτση του ανέφερα την τελευταία κατάσταση, και την εκτίμησή μου, και επέστρεψα αμέσως στο γραφείο μου, χωρίς να περιμένω τι θα κάνει, ή τι εντολές θα έδινε. Εγώ είχα λάβει τις αποφάσεις μου. Έστειλα αμέσως σήμα και γνώριζα στις υπηρεσίες μου την κατάσταση, και ότι πιθανόν σε λίγο θα υποστούν αεροπορικές επιθέσεις. Κατέστησα τα αντιαεροπορικά μου ελεύθερα, με εντολή να καταρρίπτουν όλα τα υπεριπτάμενα αεροσκάφη, διέταξα τις τορπιλλακάτους της ΝΒΧ να αποπλεύσουν και να πάνε στις περιοχές αποκρύψεως τους που είχαμε καθωρίσει με τις οδηγίες μάχης, και τέλος, πήρα τον Τσομάκη στην Κυρήνεια, ο οποίος μέσα στην πρωινή αχλύ έβλεπε ήδη τα Τουρκικά πλοία, εξήγησα την κατάσταση και του έδωσα εντολή να αποπλεύσει αμέσως ” σε πολεμική έγερση”  και να πάει να τορπιλλίσει τα Τουρκικά πλοία, μαζί με την δεύτερη τορπιλλάκατο που υπήρχε στην Κυρήνεια με κυβερνήτη τον εφ. σημαιοφόρο Ν. Βερύκιο. Μου απήντησε ” Φεύγω αμέσως κύριε Διοικητά”. Μόλις πρόλαβα να του πώ ” να προσέχεις Λευτέρη” και μου έκλεισε το τηλέφωνο σπεύδων να εκτελέσει την διαταγή. Άφησε αντικαταστάτη του στον σταθμό τον αρχικελευστή Γαρύφαλλο Γαλιατσό και με τον Βερύκιο και τα πληρώματα των τορπιλλακάτων έτρεξαν και επιβιβάστηκαν σε αυτές. Απέπλευσαν 2-3 λεπτά πριν τις 5 το πρωί από το λιμάνι σε πολεμική έγερση, αφού μου ανέφεραν ότι αποπλέουν και τους απάντησα “καλή τύχη “. Κατέβηκα τρέχοντας στο γραφείο του Γεωργίτση για να του αναφέρω τις κινήσεις που είχα διατάξει. Ενώ έμπαινα στο γραφείο του ακούστηκαν οι πρώτες βόμβες που έριχναν Τουρκικά αεροσκάφη στην περιοχή της ΕΛΔΥΚ, ενώ από το παράθυρο του γραφείου του είδαμε αλεξιπτωτιστές να πέφτουν στην Τουρκοκυπριακό τομέα της Λευκωσίας. Η εισβολή είχε αρχίσει. Ο Γεωργίτσης πήρε αμέσως το ΓΕΕΘΑ στο τηλέφωνο και τους ανέφερε το γεγονός. Στο γραφείο του είχαν μαζευτεί σχεδόν όλοι οι αξιωματικοί του ΓΕΕΦ. Ζήτησε τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ στρατηγό Μπονάνο. Δεν είχε πάει ακόμα στο γραφείο του. Άλλωστε ήταν νωρίς. Μόλις 5 το πρωί. Ο Συνταγματάρχης του θαλάμου επιχειρήσεων, του είπε να επιδείξουμε…. αυτοσυγκράτηση !!! Ο Γεωργίτσης εξανέστη. Τον στόλισε με κοσμητικά επίθετα, και του είπε να ειδοποιήσει αμέσως τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ και την Κυβέρνηση, βγάζοντας από το παράθυρο το ακουστικό του τηλεφώνου του, για να ακούσει τις βόμβες που έπεφταν. Ο παρευρισκόμενος επιτελάρχης του ΓΕΕΦ – ένας αξιωματικός πολύ χαμηλών τόνων – επενέβει τότε και απευθυνόμενος στους ευρισκομένους εκεί αξιωματικούς, είπε με αγανάκτηση ” είναι όλοι τους ηλίθιοι, εδώ έχουμε πόλεμο, εφαρμόστε αμέσως τα υφιστάμενα σχέδια και διατάξτε τις μονάδες σας να χτυπήσουν στο ψαχνό”. Αμέσως όλοι οι παριστάμενοι αξιωματικοί έφυγαν τρέχοντας, για να εκτελέσουν την διαταγή. Ανέβηκα στο γραφείο μου. Η Λίλυ μόλις με είχε ζητήσει στο τηλέφωνο. Της μίλησα για μερικά δευτερόλεπτα και της είπα ότι έχουμε πόλεμο, να παραμείνει στο σπίτι του Παπαργύρη, διότι πτήση προς την Αθήνα δεν θα γίνει, και θα την ξανακαλέσω όταν μπορέσω. Μετά έτρεξα στο ραδιοτηλέφωνο. Η ώρα ήταν 05.10. Άκουσα πρώτα τον Βερύκιο να με καλεί και να μου αναφέρει ότι η τορπιλλάκατός του υπέστη βλάβες από αεροπορική επίθεση, ετέθη εκτός η μία μηχανή και κατεστράφη το πηδάλιο, το δε σκάφος σχεδόν ακυβέρνητο πλησιάζει τις ανατολικές ακτές της Κυρήνειας. Του είπα να εγκαταλήψει το σκάφος και να διασώσει τους τραυματίες. Σε 2-3 λεπτά ο Τσομάκης μου αναφέρει ” ευρίσκομαι 2 μίλλια από την νηοπομπή, ετοιμάζομαι να ρίξω τορπίλλες”, και συγχρόνως με ένταση στην φωνή του, “με βομβαρδίζουν, με βομβαρδίζουν, με βομβ….” και η φωνή του διεκόπη απότομα, και παρά τις κλήσεις μου δεν απαντούσε. Ήταν δυστυχώς ο πρώτος νεκρός της εισβολής. Αυτός και όλο του το πλήρωμα των 8 υπαξιωματικών και ναυτών εκ των οποίων 2  ναύτες ήταν Κύπριοι. Ο ένατος αρχικελευστής Ρ/Ε Δ. Μαγέτος βαριά τραυματισμένος με όλο το στομάχι σχεδόν έξω από το σώμα του, εκτινάχτηκε στην θάλασσα λιπόθυμος, αλλά φορώντας το σωσίβιό του, κατά την ανατίναξη της τορπιλλακάτου, από τις βόμβες, και μετά μερικές ώρες το κύμα τον έβγαλε σε μία ακτή κοντά στο λιμάνι της Κυρηνείας, όπου προσωπικό του Ναυτικού σταθμού τον παρέλαβε και τον έστειλαν με LAND ROVER εν μέσω βομβαρδισμών στο νοσοκομείο της Λευκωσίας, όπου ήδη είχαν διακομιστεί ο Βερύκιος που είχε ένα θραύσμα βόμβας στην κάτω σιαγώνα του, και 7 άνδρες από το πλήρωμά του, με αρκετά σοβαρά τραύματα. Όλοι τους είχαν βγει στην ξηρά κολυμπώντας, καθώς η τορπιλλάκατός τους είχε βυθισθεί περί τα 500 από αυτήν, πολυβολούμενοι από τα Τουρκικά αεροσκάφη. Ο Ναυτικός σταθμός Κυρηνείας μου αναφέρει την απώλεια της τορπιλλακάτου του Τσομάκη καθώς και ότι αποβατικά έχουν ξεκινήσει από την νηοπομπή προς την ακτή δυτικά της Κυρηνείας, ενώ από τον Σταθμό βάλουν συνεχώς κατά των υπεριπταμένων αεροσκαφών με τα αντιαεροπορικά των. Επίσης μου αναφέρουν ότι το Βρετανικό ελικοπτεροφόρο ΕΡΜΗΣ έχει καταπλεύσει έξω από την Κυρήνεια και κάνει ανενόχλητα πτήσεις ελικοπτέρων με την ακτή μεταφέροντας Άγγλους υπηκόους στο  πλοίο. Οι Άγγλοι μέσα σε μία ώρα είχαν στείλει το πλοίο τους εκεί !!! Μάλλον ήξεραν και το σημείο αποβάσεως και την ώρα της ενάρξεως της εισβολής και το είχαν εκεί δίπλα. Όλοι επομένως το ήξεραν εκτός από το ΓΕΕΘΑ !!! και κατ’ ακολουθία εμείς που παίρναμε από αυτό τις πληροφορίες μας .  Στις 06.00 διετάχθει από τον Γεωργίτση η εγκατάληψις του κτιρίου του ΓΕΕΦ, διότι οι βόμβες είχαν αρχίσει να μας πλησιάζουν, και η εγκατάστασίς μας στο υπάρχον υπόγειο στρατηγείο στην περιοχή Μαλούντα 15 χλμ νοτιοδυτικά της Λευκωσίας.  Αμέσως έδωσα εντολή να μεταφερθούμε όλοι στα αυτοκίνητα που από τις 4 το πρωί είχα φροντίσει να έχω στον περίβολο του ΓΕΕΦ. Σε 5 λεπτά ξεκινήσαμε εν μέσω βομβαρδισμών προς την Μαλούντα. Θυμήθηκα ότι στην βιασύνη μου δεν είχα πάρει μαζί μου τους κώδικες επικοινωνιών, που μου ήταν απαραίτητοι γιατί τους αλλάζαμε κάθε 4 ώρες. Είπα στον οδηγό μου να κάνει αναστροφή και με το υπηρεσιακό αυτοκίνητο επέστρεψα στο γραφείο μου, ενώ η αυτοκινητοπομπή συνέχιζε προς την Μαλούντα. Λίγο πριν φθάσω στο κτίριο του ΓΕΕΦ μας πολυβόλισε ένα αεροσκάφος, βγήκαμε από το αυτοκίνητο και καλυφθήκαμε σε ένα σπίτι. Σε λίγο μπήκαμε πάλι στο αυτοκίνητο και πήρα τους κώδικες από το γραφείο μου, αλλά και το κράνος μου, που ποτέ δεν ήθελα να το χρησιμοποιώ, αλλά τώρα ήταν αναγκαίο. Επίσης πήρα μία χακί στρατιωτική στολή που μας είχαν μοιράσει πριν από πολύ καιρό, διότι ήμουν με την  λευκή θερινή στολή μου, δηλαδή ” πολύ καλός στόχος”.  Πήραμε πάλι τον δρόμο για την Μαλούντα. Στα μισά περίπου του δρόμου είδα την ‘ κλούβα’ σταματημένη και τα άλλα αυτοκίνητα πίσω της. Πλησίασα και μου είπαν ότι είχε πάθει βλάβη η μηχανή της. Διέταξα αμέσως το προσωπικό να την σπρώξει με τα χέρια σε μία συστάδα δένδρων που απείχε  περί τα 30 μέτρα από το σημείο, μαζί με την ηλεκτρογεννήτρια, και να ακολουθήσει το αντιαεροπορικό μαζί. Αφού έγινε αυτό είπα να παραμείνει μόνο το προσωπικό του θαλάμου επιχειρήσεων και οι δύο χειριστές του αντιαεροπορικού, όλοι δε οι άλλοι να συνεχίσουν προς την Μαλούντα, ενώ έστειλα τον οδηγό μου με έναν υπαξιωματικό με το αυτοκίνητό μου σε στρατόπεδο στην Λευκωσία για να φέρουν ένα όχημα ρυμουλκήσεως της Ε.Φ. για να ρυμουλκήσουμε την ‘ κλούβα’ στην Μαλούντα. Εγώ έμεινα στον θάλαμο επιχειρήσεων, όπου ήμουν σε συνεχή επικοινωνία με τις υπηρεσίες μου στο νησί. Τα ραντάρ μου ανέφεραν ότι υφίσταντο αεροπορικές επιδρομές, τις οποίες απέκρουαν με τα αντιαεροπορικά τους. Προσπάθησα να έλθω σε επαφή με το ΛΕΣΒΟΣ το οποίο όπως υπολόγιζα έπρεπε να ευρίσκεται νότια της Κύπρου στο ύψος περίπου της Πάφου, δηλαδή σε περιοχή δικής μου επιχειρησιακής ευθύνης. Σε λίγο μου απάντησε ο Χανδρινός στο ραδιοτηλέφωνο, και μου είπε ότι έλαβε διαταγή από το ΓΕΕΘΑ να καταπλεύσει στην Πάφο και να αποβιβάσει τους 400 οπλίτες της ΕΛΔΥΚ που είχε πάρει την προηγουμένη για επαναπατρισμό στην Ελλάδα ( η μοναδική σωστή κίνηση από το ΓΕΕΘΑ). Του συνέστησα είναι συνεχώς σε πολεμική έγερση για απόκρουση επιθέσεων από αεροσκάφη, και όταν αποπλεύση από την Πάφο να απομακρυνθεί όσο το δυνατόν πιο μακρυά από την Κύπρο, πριν πάρει δυτική πορεία για την επιστροφή του στην Ελλάδα. Μου απήντησε ότι αυτό είχε κατά νούν να κάνει.  Στις 10.00 ένα Τουρκικό αναγνωριστικό (προφανώς) αεροσκάφος πέρασε δύο φορές από πάνω μας και βαλλόμενο από το αντιαεροπορικό μας, απεμακρύνθη. Ένας αγγελιαφόρος, από την Μαλούντα ήλθε και μου είπε να έλθω σε τηλεφωνική επαφή με τον Γεωργίτση που ήταν ήδη εγκατεστημένος εκεί. Πήγα δίπλα σε ένα κτίριο, που ήταν μία θεολογική σχολή, και ζήτησα να τηλεφωνήσω. Με έκπληξη άκουσα τον ιερέα που μου άνοιξε την πόρτα να μου λέει ότι δεν είχαν τηλέφωνο, ( ψευδές) και με παρεκάλεσε να απομακρύνω αμέσως τα αυτοκίνητα από εκεί που ήταν διότι φοβόντουσταν μήπως βομβαρδιστεί το κτίριό τους. Ήθελα να του απαντήσω κάτι βαρύ αλλά κρατήθηκα. Εμείς παίζαμε την ζωή μας και αυτός μας κράταγε ‘ μούτρα’ γιατί είχαμε διώξει τον Μακάριο. Γύρισα στην ‘κλούβα’ και είπα στον αρχικελευστή Οικονομίδη να ανεβεί σε μία κολώνα τηλεφωνικών γραμμών που υπήρχε εκεί και να τραβήξει μία γραμμή, οποιανδήποτε, προς την ‘κλούβα’, πράγμα που έγινε μέσα σε πέντε λεπτά και έτσι ήλθα σε τηλεφωνική επικοινωνία με το ΓΕΕΦ στην Μαλούντα. Θεία δίκη η γραμμή που είχαμε κόψει ήταν της θεολογικής σχολής ( που μας είπαν ότι δεν είχαν τηλέφωνο), γιατί κάθε τόσο και λίγο κτυπούσε το τηλέφωνο και μας ζητούσαν να μιλήσουν με ιερείς της σχολής. Τους το κλείναμε χωρίς εξηγήσεις.

Στις 12.00 έφθασε έπειτα από 4 ώρες περίπου αναμονής και η ρυμούλκα της Ε.Φ. Έδεσε την κλούβα και άρχισε να την ρυμουλκεί στην Μαλούντα, συνοδεία του αντιαεροπορικού μας. Εγώ έφυγα αμέσως με το αυτοκίνητό μου για το υπόγειο στρατηγείο. Στον δρόμο ο οδηγός μου μου είπε ότι πηγαίνοντας στο στρατόπεδο για την ρυμούλκα πέρασε από την περιοχή που τελευταία είχαμε κάνει την άσκηση μεταφοράς επιτελείου της ΝΔΚ στον δρόμο προς την Λάρνακα, και είδε ότι την είχαν κάψει με βόμβες ‘ναπάλμ’ τα Τουρκικά αεροσκάφη. Φαίνεται όταν κάναμε την άσκηση η περιοχή που πήγαμε σημειώθηκε από διερχομένους Τουρκοκυπρίους και είχε δοθεί στην Τουρκική διοίκηση ως το σημείο που θα εγκατασταθεί το επιτελείο μου εν πολέμω. Σημειωτέον ότι η κίνησις των τουρκοκυπρίων σε ολόκληρη την Κύπρο ήταν ελεύθερη με απόφαση του Μακαρίου, χωρίς κανένα έλεγχο, ενώ απαγορευόταν η δική μας στους τουρκοκυπριακούς θύλακες, που γινόταν μόνο κάτω από αυστηρούς ελέγχους κατά την είσοδο σε αυτούς. Έφθασα στο υπόγειο στρατηγείο γύρω στη μία το μεσημέρι. Το προσωπικό της ΝΔΚ που είχε φθάσει από το πρωί, είχε ήδη τακτοποιήσει τους δύο υπόγειους θαλάμους που μας είχαν διατεθεί, είχε αναπετάσει τις κεραίες των συσκευών και είχε αποκαταστήσει τις επικοινωνίες. Το μόνο μικρό πρόβλημα που υπήρχε ήταν ότι οι χωμάτινοι τοίχοι αυτού του παλαιού ορυχείου που είχαμε μετατρέψει σε στρατηγείο, ήταν συνεχώς υγροί, και σε συνδυασμό με το χωμάτινο δάπεδο που σε μερικά σημεία ήταν σκέτη λάσπη, δημιουργούσαν μία κρύα ατμόσφαιρα, τελείως διαφορετική από την καυτή Ιουλιανή ατμόσφαιρα που επικρατούσε έξω στο ύπαιθρο. Στις 4 το απόγευμα ο Παπαργύρης μου είπε ότι είχε έλθει σε επαφή με μία Κυπριακή οικογένεια γνωστή του στην Λευκωσία, που για να αποφύγει τους βομβαρδισμούς εκεί, θα πήγαινε στο Όρος Τρόοδος, και τους παρεκάλεσε να πάρουν μαζί τους την γυναίκα του, και την Λίλυ με τον Παναγιώτη, ώστε να είναι όσον το δυνατόν πιο ασφαλείς, πράγμα που εδέχθησαν ευχαρίστως. Μέσα στις σκουτούρες μου, την αγωνία, και την ένταση των ωρών αυτών, είχα ξεχάσει το πολυτιμότερο πράγμα που είχα. Την οικογένειά μου. Ευτυχώς όλα ήταν καλά με αυτήν και δεν είχαν κινδυνεύσει μέχρι στιγμής. Βεβαίως με τους βομβαρδισμούς στην Λευκωσία, και μόλις καμμία βόμβα έπεφτε κοντά στο σπίτι που έμεναν, καλύπτοντο κυρίως κάτω από κρεβάτια, με φόβο βεβαίως, και ο Παναγιώτης για λίγο καιρό μετά τα γεγονότα της κύπρου μόλις άκουγε ήχο από αεροπλάνο έτρεχε και κρυβόταν όπου μπορούσε!  Στις 5 περίπου το απόγευμα ένας οπλίτης της ΕΣΑ με ειδοποίησε ότι η γυναίκα μου και ο υιός μου περίμεναν να με δούν στον δρόμο έξω από το ορυχείο-επιτελείο που οδηγούσε προς το Τρόοδος. Βγήκα όπως ήμουν εκείνη την στιγμή. Με τα χακί ρούχα, το πιστόλι μου στην ζώνη, ένα καλάσνικωφ στο χέρι, το κράνος μου, αξύριστος και ταλαιπωρημένος από τα γεγονότα και την αϋπνία ( είχα ήδη συμπληρώσει 35 ώρες χωρίς ύπνο). Η Λίλυ με κοίταξε έκπληκτη και δάκρυσε. Με αγκάλιασε και μου είπε ” Πρόσεχε δεν θέλω να σκοτωθείς” . Η Μάρω, η γυναίκα του Παπαργύρη έβαλε τα κλάματα. Την ρώτησα γιατί κλαίει. Δεν μου απάντησε. Μετά είπε στην Λίλυ “για να είναι σε τέτοια χάλια ο άνδρας σου, σκέψου πως θα είναι ο δικός μου”. Ο Παπαργύρης δεν είχε έλθει να την δεί, διότι μίλαγε εκείνη την στιγμή με την Πάφο. Αφού ευχαρίστησα το ζεύγος των Κυπρίων, που τους μετέφεραν τους χαιρέτισα πάλι και φύγανε. Η Λίλυ μου είπε ότι δύο φορές κατά την διαδρομή τους, Τουρκικά αεροσκάφη τους πολυβολούσαν τον δρόμο και αναγκάστηκαν να βγούν από το αυτοκίνητο και να καλυφθούν στα παρακείμενα χαντάκια. Γύρισα στην ‘ κλούβα ‘ που ήταν σταματημένη έξω από την είσοδο του ορυχείου και καμουφλαρισμένη με κλαδιά δένδρων. Ήλθα σε επαφή με το ΓΕΝ, και ρώτησα εάν θα έστελναν τις δύο τορπιλλακάτους στην Κύπρο όπως προέβλεπαν τα υφιστάμενα σχέδια στην Ελλάδα, για την περίπτωση εισβολής στην Κύπρο, και οι οποίες θα δρούσαν υπό την επιχειρησιακή μου ευθύνη. Μου απάντησαν με μισόλογα. Περισσότερο ήθελαν πληροφορίες για την πορεία των  επιχειρήσεων μας στην Κύπρο, έτσι απλώς για να ξέρουν τι γίνεται. Έκλεισα αηδιασμένος το ραδιοτηλέφωνο. Προσπάθησα να έλθω σε επαφή με τις δύο τορπιλλακάτους μου της περιοχής Αμμοχώστου, που είχα διατάξει από το πρωί να πλεύσουν στην περιοχή ‘ αποκρύψεως’, χωρίς επιτυχία. Φαντάστηκα ότι μέσα στην σπηλιά που έπρεπε να ευρίσκοντο, δεν θα ήτο δυνατή η ραδιοεπικοινωνία. Γύρισα στον θάλαμο στο ορυχείο. Ο Παπαργύρης μου ανέφερε, ότι από την Πάφο μας είχαν πληροφορήσει ότι οι 400 άνδρες της ΕΛΔΥΚ αποβιβάστηκαν ασφαλώς από το ΛΕΣΒΟΣ, και εν συνεχεία το ΛΕΣΒΟΣ με τα πυροβόλα του έβαλε κατά του εκεί Τουρκοκυπριακού θύλακα, και ανάγκασε τους υπερασπιστές του να παραδωθούν στις μικρές δυνάμεις της εκεί Ε.Φ. Σημειωτέον ότι ο θύλαξ αυτός ήταν από τους ισχυρότερους των Τουρκοκυπρίων. Το ΛΕΣΒΟΣ είχε αποπλεύσει χωρίς πρόβλημα με πορεία προς Νότον, και ήδη από την υποτύπωση η θέσις του ήταν περί τα 35 μίλλια νοτίως της Πάφου. Επίσης ο σημαιοφόρος διοικητής του σταθμού Πάφου ανέφερε ότι περί τα 12-15 μίλλια βορρειοανατολικά της Πάφου είχαν εμφανιστεί δύο αντιτορπιλλικά και ερωτούσε να του πούμε εάν είναι Ελληνικά ή Τουρκικά. Του είπαμε να αναμείνει απάντηση. Από την υποτύπωση στόχων που είχαμε φαινόταν σαφώς ότι ήταν δύο Τουρκικά αντιτορπιλλικά, τα οποία από την περιοχή Κυρηνείας είχαν πλεύσει δυτικά στο ακρωτήριο Κορμακίτης και εν συνεχεία νοτιοδυτικά προς περιοχή Κοκκίνων και Πάφου. Εκείνη την ώρα με φώναξε ο Γεωργίτσης, και μου έδειξε ένα σήμα των Τουρκοκυπρίων που είχαμε υποκλέψει, από την Πάφο πρός την Τουρκική στρατιωτική διοίκηση που έλεγε ότι “δεν μπορούν να αντισταθούν άλλο, διότι βομβαρδίζονται από Ελληνικά(πληθυντικός) πολεμικά πλοία, και παραδίδονται”. Με ερώτησε εάν υπήρχαν πλοία στην περιοχή, του απάντησα αρνητικά, και του διευκρίνισα ότι προφανώς εννοούσαν το ΛΕΣΒΟΣ, διότι αυτό τους βομβάρδισε, και ο πληθυντικός που χρησιμοποιούν είναι πιθανώς για να δικαιολογήσουν την παράδοσή τους στην Ε.Φ.  Γύρισα στον θάλαμο της ΝΔΚ. Ο σταθμός της Πάφου περίμενε ακόμα την απάντησή μας για τα αντιτορπιλλικά. Από το μυαλό μου πέρασε ότι όπως εμείς υποκλέπταμε αυτούς έτσι και οι Τούρκοι θα έκαναν σε εμάς. Το είπα στον Παπαργύρη που ήταν στο ραδιοτηλέφωνο και ο οποίος είπε στον σταθμό Πάφου “ότι είναι Ελληνικά αλλά να μη έλθει σε επαφή μαζί τους γιατί είναι μυστικό ακόμα”. Ο σημαιοφόρος πανηγύρισε στο τηλέφωνο, αλλά ευτυχώς το ‘μυστικό’  που του είπαμε τον έκαναν να μη ..τους καλέσει με τον προβολέα ή να σηκώσει…..σημαιοστολισμό για την ‘άφιξή’ τους. Μας εκάλεσε μετά μία ώρα περίπου και σαφώς ταραγμένος μας αναφέρει ότι αεροσκάφη έχουν επιτεθεί στα ” Ελληνικά” αντιτορπιλλικά και το ένα έχει αρχίσει να βυθίζεται ενώ το δεύτερο είναι σταματημένο μέσα σε πυκνούς καπνούς από τις πυρκαϊές που έχει. Ζητούσε δε άδεια να πάει με ψαράδικα να σώσει τους ναυαγούς. Τον αποτρέψαμε και του είπαμε την αλήθεια ότι δεν ήταν Ελληνικά αλλά Τουρκικά. Μας έκλεισε το ραδιοτηλέφωνο διότι ο σταθμός υφίστατο αεροπορική επίθεση και τα αντιαεροπορικά του απαντούσαν σε αυτήν επιτυχώς με αποτέλεσμα να καταρρίψουν ένα αεροσκάφος, αλλά να πληγεί με βόμβα και να καταστραφεί ένα απομεμακρυσμένο φυλάκιο του σταθμού άδειο ευτυχώς την στιγμή της επιθέσεως από προσωπικό. Οι αποθήκες πυρομαχικών, τορπιλλών, και τα υπόλοιπα κτίρια του σταθμού, παρέμειναν ανέπαφα. Εν τω μεταξύ οι Τούρκοι, το πρωί είχαν κινηθεί να αποβιβαστούν δυτικά της Κυρηνείας σε μία ακτή γεμάτη βράχους. Όταν τους αντελήφθησαν έστρεψαν προς δυσμάς και παραπλέοντας την ακτή προσπαθούσαν να βρουν κατάλληλο αμμώδες μέρος για να προσγιαλωθούν. Βρήκαν μία μικρή αμμουδιά πέντα μίλλια δυτικά της Κυρηνείας, και προσγιαλώθηκαν. Κατά τον παράλληλο προς την ακτή πλού των αποβατικών αυτά εβάλοντο συνεχώς από την ξηρά με πάρα πολύ μεγάλες απώλειες στο προσωπικό τους. Τελικά είχαν προσγιαλωθεί και είχαν σχηματίσει ένα μικρό προγεφύρωμα με 2-3 λόχους, επί της ακτής ακτίνος όχι μεγαλύτερης από 300 μέτρα, στο οποίο και παρέμεναν βαλλόμενοι, και προστατευόμενοι από την αεροπορία τους, που ελλείψει αντιπάλου έκανε ότι ήθελε στους ουρανούς της Κύπρου. Οι δυνάμεις Σ.Ξ. της Ε.Φ.  ενήργησαν σύμφωνα με τα πολεμικά σχέδια, και αρχικά τον υπάρχον μηχανοκίνητο τάγμα πεζικού εκκινήθει από την Μόρφου που ήταν η βάσις του προς την περιοχή αποβάσεως στις 08.30 πλην όμως εβλήθει ανηλεώς από την Τουρκική αεροπορία, κατά την μετακίνησή του και κατεστράφει σχεδόν ολοσχερώς πλησίον της Μύρτου. Εφονεύθησαν σχεδόν όλοι οι αξιωματικοί του και το 60% των οπλιτών. Η ΕΛΔΥΚ επετέθη αμέσως κατά των Τούρκων στον τομέα της Λευκωσίας, λίαν επιτυχώς και κατέλαβε μεγάλο κομμάτι του τουρκοκυπριακού τομέα, με αποτέλεσμα ο Ντεκτάς να πανικοβληθεί και να ζητάει ελικόπτερο να τον μεταφέρει στα τουρκικά πλοία για ασφάλεια , όπως προέκυψε από υποκλαπέν σήμα. Οι καταδρομείς ανέμεναν στα σημεία εξορμήσεως των για να επιτεθούν μόλις ενύκτωνε και να καταλάβουν το Φρούριο του Αγ. Ιλαρίωνα που δέσποζε και ήλεγχε τον δρόμο Κυρηνείας -Λευκωσίας, καθώς και ολόκληρο τον τουρκικό θύλακα της Λευκωσίας, και άλλες μονάδες πεζικού σε όλη την Κύπρο είχαν επιτεθεί κατά των τουρκικών θυλάκων που ήταν διεσπαρμένοι σε ολόκληρο το νησί, και καταλάμβαναν το ένα μετά τον άλλο. Στην περιοχή της αποβάσεως την αμυντική προσπάθεια την είχε το εκεί στρατιωτικό συγκρότημα και λίγα πυροβόλα που είχε, διότι ύστερα από την ζημιά που υπέστη το μηχανοκίνητο τάγμα, μόνο το βράδυ θα στέλναμε πια ενισχύσεις στην περιοχή.

Σκέφτηκα, το βράδυ να στείλω τους βατραχανθρώπους που είχα στην ΝΒΧ, για να καταστρέψουμε τα ευρισκόμενα στην ακτή αποβατικά, και πήρα τηλέφωνο την ΝΒΧ για να ζητήσω τον υποπλοίαρχο Γουλέα που ήταν ο επικεφαλής των. Το τηλέφωνο, προς μεγάλη έκπληξή μου, το σήκωσε ο πλωτάρχης Παπαδάκης ο οποίος έπρεπε να ευρίσκεται ως διοικητής τορπιλλακάτων, με τις τορπιλλακάτους στην περιοχή αποκρύψεως που τους είχα στείλει από το πρωί. Έκπληκτος τον ερώτησα τι κάνει εκεί, και που είναι οι τορπιλλάκατοι. Αρχισε να μου απάντάει με μισόλογα, και δικαιολογίες. Η μία τορπιλλάκατος με κυβερνήτη τον Τσαταλό μόλις ξεκίνησε το πρωί “έπαθε” βλάβη, την  οποία δεν μου κατανόμασε, και επέστρεψε στην ΝΒΧ όπου το πλήρωμα την εγκατέλειψε και πήγαν στις εγκαταστάσεις της βάσεως. Η δεύτερη με  κυβερνήτη τον Κανδαλέπα, στην οποία επέβαινε και ο Παπαδάκης  έπλευσε προς το λιμάνι Αμμοχώστου ( τελείως αντίθετη πορεία από την περιοχή αποκρύψεως) και προσάραξε στην ακτή, εγκαταληφθείσα από όλους τους επιβαίνοντες, που επέστρεψαν στην ΝΒΧ με την βοήθεια πλωτού μέσου που ζήτησαν και τους έστειλαν από την βάση. Δηλαδή τον ερώτησα δεν έχω πια τορπιλλακάτους; Μου απάντησε πάλι με μισόλογα ότι θα προσπαθήσουν να επισκευάσουν την πρώτη, και κάτι άλλες δικαιολογίες. Από την φωνή του φαινόταν καθαρά ότι το ηθικό του ήταν στο μηδέν, και τίποτα δεν θα μπορούσε να προσφέρει στις πολεμικές επιχειρήσεις. Του είπα να προετοιμάσει τους βατραχανθρώπους για νυκτερινή επιχείρηση την οποία από τις συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί εκτίμησα ότι δεν θα μπορούσα να την κάνω το ίδιο βράδυ, διότι και ο Γουλέας ήταν ήδη επηρεασμένος από το όλο κλίμα που είχε δημιουργήσει ο Παπαδάκης. Του είπα (του Γουλέα) να τους έχει έτοιμους να επιχειρήσουν το επόμενο βράδυ.  Έκλεισα το τηλέφωνο, χωρίς να τους ερωτήσω τίποτα άλλο, ενώ προς στιγμή μου πέρασε η ιδέα να πάω στην ΝΒΧ να τους συλλάβω, να τους απαλλάξω από τα καθήκοντά τους και να αναθέσω την διοίκηση σε άλλον αξιωματικό. Αλλά επεκράτησαν πλέον ψύχραιμες σκέψεις, καθώς η παρουσία μου στην Λευκωσία, ήταν απαραίτητη λόγω των εν εξελίξει επιχειρήσεων. Άφησα λοιπόν την διερεύνηση των κινήσεων των για αργότερα που θα ήμουν πιο νηφάλιος.  Δεν τους υπολόγιζα για αξιόμαχη πλέον μονάδα, και μόνο τα αντιαεροπορικά της βάσεως έκαναν την δουλειά τους καλά ( κατέρριψαν δύο αεροσκάφη), και αυτό χάρις στις πρωτοβουλίες του αρχικελευστού Πυράρχου της Βάσεως, που είχε χωρίς βοήθεια, από (…..), οργανώσει την αντιαεροπορική άμυνα.

Κατά τις 21.30 είδα τον σμήναρχο Καραστατήρα να τρέχει στον Γεωργίτση φωνάζοντας. Δεσμεύστε τα αντιαεροπορικά, κτυπούν τα δικά μας αεροσκάφη, που φέρνουν καταδρομείς. Ο Γεωργίτσης τον κοίταξε και του είπε. Τα έχουμε δεσμεύσει. Ποίοι είναι αυτοί που βάλουν; Ο Καραστατήρας τον κοίταξε απορρημένος. Άλλωστε αυτός ήταν υπεύθυνος για την αντιαεροπορική άμυνα στο νησί. Έπρεπε να ήξερε που ήταν τα αντιαεροπορικά, αλλά και αυτό ήταν δύσκολο διότι είχαν διασπαρεί σε όλη την Κύπρο, δεν είχαν όλα επικοινωνία με το ΓΕΕΦ, και πολλά αντιαεροπορικά τα εχειρίζοντο Κύπριοι της ΕΟΚΑ Β’ καθώς και εθελοντές χωρίς να έχουν επαφή με το ΓΕΕΦ. Το ‘αλλαλούμ’ αυτό είχε ως αποτέλεσμα να καταρριφθούν δύο Ελληνικά αεροσκάφη ΝΟΡΑΤΛΑΣ, να υποστούν μη επισκευάσιμες ζημιές άλλα δύο, να φονευθούν 35 Έλληνες καταδρομείς, και να τραυματισθούν άλλοι τόσοι, που τους είχαν στείλει από την Κρήτη για να μας ενισχύσουν. ( Η δεύτερη σωστή κίνηση του ΓΕΕΘΑ). Το βράδυ ολοκληρώθηκαν οι καταλήψεις όλων των τουρκοκυπριακών θυλάκων στην Κύπρο, πλην αυτού της Λευκωσίας, ο οποίος περισφίγγετο από την ΕΛΔΥΚ και τους καταδρομείς που είχαν εκδηλώσει την επίθεσή τους και ήταν έτοιμοι να καταλάβουν το φρούριο του Αγ. Ιλαρίωνα. Και έμενε και το μικρό προγεφύρωμα στην ακτή που είχε δημιουργηθεί το πρωί, χωρίς να επεκταθεί. Προ της εισβολής οι Τουρκικοί θύλακες καταλάμβαναν το 7-8% του Κυπριακού εδάφους. Εκείνο το βράδυ της εισβολής το ποσοστό είχε περιορισθεί στο 3%.

Κατά τις 10 το βράδυ είπα στο μισό προσωπικό του επιτελείου, να ξαπλώσει να κοιμηθεί σε κάτι ‘ράντζα’ που βάλαμε στον ένα από τους δύο θαλάμους που είχαμε και να σκεπαστούν καλά με κουβέρτες που είχαμε πάρει από τη επιμελητεία του ΓΕΕΦ, γιατί η υγρασία μέσα στους θαλάμους ήταν τρομερή. Δεν τους επέτρεψα να κοιμηθούν στο ύπαιθρο όπως ήθελαν, που ήταν πιο ζέστη, γιατί φοβόμουνα μήπως τα Τουρκικά αεροσκάφη που βεβαίως είχαν εντοπίσει την θέση του υπόγειου στρατηγείου, έριχναν βόμβες ‘ναπάλμ’ οπότε θα τους έκαιαν. Έπαιρνα συνέχεια αναφορές από τα ραντάρ μου, και περιέργως δεν υπήρχε κίνησις Τουρκικών πλοίων από την περιοχή συγκεντρώσεών των προς την ακτή αποβάσεως. Μόνο κινήσεις πλοίων προς και από την Τουρκία. Επίσης την νύκτα δεν υπήρχαν πτήσεις αεροσκαφών, προφανώς διότι οι Τούρκοι δεν ήταν εκπαιδευμένοι για νυκτερινές αεροπορικές επιχειρήσεις. Μίλησα 2-3 φορές με το ΓΕΝ από την ‘κλούβα’, και με το ΛΕΣΒΟΣ, που ασφαλώς είχε βγή, από τον τομέα της επιχειρησιακής ευθύνης μου και είχε εισέλθει στον αντίστοιχο του ΓΕΝ. Μια ,δυο, φορές ήλθα σε επαφή με δύο Ελληνικές τορπιλλακάτους, οι οποίες όμως παρά τα σχέδια παρέμεναν ‘κάπου’ στο Αιγαίον. Δεν είχα πληροφορίες για Ελληνικά υποβρύχια στην περιοχή, γιατί τα υποβρύχια δρούν παντού υπό την επιχειρησιακή ευθύνη του ΓΕΝ που δεν μεταβιβάζεται σε Ναυτικές διοικήσεις. Πολύ αργότερα, μετά ένα μήνα περίπου έμαθα ότι είχαν σταλεί δύο υποβρύχια, τα οποία όμως ο Αρχηγός Ναυτικού τα ‘γύρισε’ πίσω, για….δικούς του λόγους.

Κατά την μία το πρωί ξάπλωσα και εγώ σε ένα ‘ραντζο’ και κοιμήθηκα πολύ βαριά για τέσσερεις ώρες, διότι είχα ειπεί να με ξυπνήσουν στις 5 το πρωί που άρχισε να φέγγει. Από το βράδυ είχα αποφασίσει να πάω προς την περιοχή αποβάσεως, να καταγράψω ακριβώς τις θέσεις των Τούρκων, και το βράδυ να πάω με τους βατραχανθρώπους, για από θαλάσσης καταστροφή όσων αποβατικών θα ευρίσκοντο εκεί. Είπα στον οδηγό μου να φέρει το υπηρεσιακό αυτοκίνητο, και να παραλάβει οπλισμό, καθώς και σε δύο υπαξιωματικούς μου, να έλθουν μαζί μου. Όλοι μας είμαστε οπλισμένοι με καλάσνικωφ, και εγώ επί πλέον είχα το υπηρεσιακό μου 45άρι πιστόλι. Ξεκινήσαμε από την Μαλούντα, και άφησα εντολή στον υποπλοίαρχο (ο) Τζεφεράκο που είχε εκείνη την ώρα βάρδια στον θάλαμο επιχειρήσεων, να μου αναφέρει οτιδήποτε έκτακτο παρόλο που με το ραδιοτηλέφωνο του αυτοκινήτου είχα πλήρη επικοινωνία με όλες τις υπηρεσίες μου στο νησί. Αποφύγαμε την κίνησή μας από κυρίους δρόμους και χρησιμοποιούσαμε χωματόδρομους περνώντας μέσα από οικισμούς και πολύ μικρά χωριά, όπου παντού υπήρχαν οπλισμένοι Κύπριοι, άλλοι επίστρατοι, άλλοι εθελοντές, και πυροβολούσαν με μηδαμινές πιθανότητες επιτυχίας τα υπεριπτάμενα αεροσκάφη, και παρακολουθούσαν τις περιοχές τους μη πέσουν αλεξιπτωτιστές. Η Τουρκική αεροπορία από το πρωί, απόλυτος κυρίαρχος των αιθέρων ( η Ελληνική αεροπορική βοήθεια που προεβλέπετο από τα σχέδια δεν ήλθε ποτέ) εβομβάρδιζε αγρίως, οτιδήποτε θεωρείτο στόχος, και κυρίως την περιοχή πλησίον του προγεφυρώματος της αποβάσεως, όπου η κατάστασις στην οποία είχαν περιέλθει οι εκεί μονάδες της Ε.Φ. ήταν απελπιστική. Εν μέσω των βομβαρδιζομένων δρόμων εμείς κινούμεθα με το αυτοκίνητο προς τα Βόρρεια της Κύπρου. Ο οδηγός μου είχε πασαλείψει το αυτοκίνητο με λάσπη, και το χρώμα του από μπλέ είχε γίνει χωμάτινο και έτσι δεν εντοπιζόταν από τα αεροσκάφη. Πλησιάζοντας στο ύψος της Λευκωσίας από δυσμάς είδαμε να πέφτει στον Τουρκικό τομέα της μεγάλος αριθμός αλεξιπτωτιστών. Φθάνοντας στην διάβαση της Μύρτου, από όπου μετά θα παίρναμε τον βόρρειο παραλιακό δρόμο προς ανατολάς για να πάμε προς το προγεφύρωμα, και περίπου δύο μίλλια πριν φθάσουμε στην διάβαση, είδαμε μία ομάδα από δέκα περίπου επίστρατους να τρέχει προς τα χωράφια κοιτώντας στον αέρα. Σταματήσαμε το αυτοκίνητο και πεταχτήκαμε έξω καθώς αντιληφθήκαμε Τούρκους αλεξιπτωτιστάς να πηδούν από ένα αεροσκάφος που είχε βληθεί, έβγαζε καπνούς και είχε κατεύθυνση προς την θάλασσα που ήταν σε απόσταση τριών μιλλίων από εμάς.  Πλησιάσαμε και μαζί με τους επίστρατους αρχίσαμε να τους πυροβολούμε με τα καλάσνικωφ τα οποία ήταν φοβερά όπλα και είχαν δραστικό βεληνεκές τα 600 μέτρα, σε αντίθεση με τα αμερικανικά Μ1 που είχαν οι Τούρκοι με δραστικό βεληνεκές τα 200μ. Σύντομα τους εξουδετερώσαμε, τους πήραμε τα όπλα και τους αφήσαμε εκεί νεκρούς.   Γυρνώντας στο αυτοκίνητο είδα ότι από την αριστερή γάμπα μου έτρεχε αίμα και ο αστράγαλός μου είχε αρχίσει να πρήζεται. Σήκωσα το παντελόνι της χακί φόρμας που φορούσα, και είδα μία μικρή πληγή που αιμορραγούσε στην γάμπα προερχομένη  πιθανώς από εξοστρακισμό βολίδος από τα όπλα των Τούρκων, που ευτυχώς λόγω του μικρού βεληνεκούς των όπλων τους, είχε χάσει την δύναμή της και έτσι δεν μου είχε κάνει ζημιά. Τύλιξα την πληγή με ένα επίδεσμο από το φαρμακείο του αυτοκινήτου, και με ένα πανί τον αστράγαλό μου που πρηζόταν, λόγω προφανώς παραπατήματός μου στα χωράφια χωρίς να το καταλάβω, στην ένταση της στιγμής. Είχαμε αφαιρέσει την ζωή ανθρώπων χωρίς να νιώσουμε την παραμικρή τύψη, αλλά ευχαριστημένοι που δεν είμαστε εμείς στην θέση τους, και νιώθαμε ένα σφίξιμο στο στομάχι, που μάλλον αισθάνονται όλοι όσοι βρεθούν μπροστά στην επιλογή ή εσύ ή εγώ με βραβείο τον θάνατο. Ένα σφίξιμο που μάλλον προέρχεται από φόβο, αλλά όχι δειλία.

Δεν συνεχίσαμε προς Κυρήνεια γιατί ο μοναδικός δρόμος βομβαρδιζόταν ανηλεώς, και επειδή ο επίδεσμος του τραύματός μου είχε γεμίσει με αίμα,  πήραμε το δρόμο της επιστροφής στην Μαλούντα, όπου φθάσαμε χωρίς απρόοπτα στις 12 το μεσημέρι. Ο γιατρός του ΓΕΕΦ εξέτασε το τραύμα που ήταν από σφαίρα όπως μου είπε, το καθάρισε, σταμάτησε το αίμα, έβαλε τρία ράμματα, και το εκάλυψε με ‘λευκοπλάστ’, ενώ στον αστράγαλο μου έβαλε ελαστικό επίδεσμο, και από πάνω φόρεσα την αρβύλα μου στην οποία μόλις χωρούσε το πρησμένο πόδι μου. Επέστρεψα στον θάλαμο επιχειρήσεων, αρκετά στεναχωρημένος, που δεν θα εκδηλωνόταν επίθεσις βατραχανθρώπων το βράδυ όπως είχα σχεδιάσει. Μέχρι το βράδυ της ιδίας ημέρας δεν μπορούσε να κινηθεί τίποτα στο ύπαιθρο της Κύπρου γιατί βομβαρδιζόταν συνεχώς. Η τακτική κατάστασις ήταν όπως είχε μείνη από το πρωί, με τους Τούρκους να έχουν μόνο το 3% του νησιού δικό τους.

Το μεγαλύτερο μέρος της βραδιάς το πέρασα στο γραφείο του Γεωργίτση, παρακολουθώντας τις κινήσεις των στρατιωτικών μονάδων που διέτασσε για την περίσχεση του προγεφυρώματος, και τις αγωνιώδεις προσπάθειες του προς το ΓΕΕΘΑ για να μας στείλουν αεροπορική υποστήριξη από την Ελλάδα. Εμείς μέσα στην υπερένταση που είχαμε με τις πολεμικές επιχειρήσεις εν εξελίξει, δεν μπορούσαμε να φανταστούμε, τις διέργασίες και την “προδοσία” που συνετελούντο στο “εθνικό κέντρο” όπως το λέγαμε, με αποκορύφωμα να λάβουμε διαταγή να υποχωρήσει η ΕΛΔΥΚ πίσω στο στρατόπεδό της, καθώς και να οπισθοχωρήσουν οι καταδρομείς από την περίσχεση του φρουρίου του Αγ. Ιλαρίωνα, και να παραμείνουν αρκετά μακρυά από αυτό. Δύο κινήσεις τελείως παρανοϊκές, που πραγματικά δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε, και για τις οποίες εδώθει η σχετική διαταγή από τον Γεωργίτση, με κρύα καρδιά και σκεπτικισμό. Σκεφτήκαμε ότι αυτό εζητήθει για να μη είναι κοντά στις Τουρκικές δυνάμεις όταν αυτές θα προσεβάλοντο από Ελληνικά αεροσκάφη.Το βράδυ αυτό έγινε και μία επιχείρησις εκκαθαρισμού των μικρών Τουρκικών θυλάκων πέριξ του φρουρίου της Αμμοχώστου, στις οποίες έλαβε μέρος εθελοντικώς ομάδα υπαξιωματικών της ΝΒΧ, παρά τις αντιρρήσεις επί του προκειμένου του Διοικητού των Αντιπλοιάρχου Παπαδάκη ( μόλις είχε προαχθεί). Οι υπαξιωματικοί της ΝΒΧ οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Ναυτόπαιδες την εποχή που ήμουν υποδιοικητής στον Πόρο, πίστευαν σε εμένα, όπως και εγώ σε αυτούς, και η δράσις τους κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων, ήταν η πρέπουσα, και αντιστρόφως αντίθετη των ηττοπαθών ενεργειών των αξιωματικών τους. Μετά την επιτυχή επιχείρηση που ανάγκασε όλους τους Τούρκους της περιοχής να κλεισθούν μέσα στο παλαιό φρούριο της Αμμοχώστου, μου έστειλαν στην Λευκωσία την Τουρκική σημαία που είχαν υποστείλει από ένα φυλάκιο που είχαν καταλάβει, και μία προτομή του Αττατούρκ που ευρίσκετο έξω από αυτό. Και τα δύο, μετά από χρόνια τα παρέδωσα στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, με σημείωμά μου για το πως ευρέθησαν στα χέρια μου. Ο Παπαργύρης μετά από τηλεφώνημα που είχε κάνει στον υποπλοίαρχο (μηχ) Ντάνο στην ΝΒΧ, μου ανέφερε ότι μετά από επιθεώρηση των μηχανών που είχε κάνει ο Ντάνος στην τορπιλλάκατο του Τσαταλού αυτή ευρέθει χωρίς καμία βλάβη, και ανακριβώς είχε αναφερθεί βλάβη από τον κυβερνήτη της, και επομένως ουδείς λόγος υφίστατο ώστε να μη πάει στο σημείο αποκρύψεως, αλλά επέστρεψε στην Ναυτική βάση. Ο Τσαταλός (…..), και παρακολουθών από το ραδιοτηλέφωνο την τύχη του Τσομάκη και των τορπιλλακάτων της Κυρηνείας, θεώρησε προτιμότερο για την…υγεία του, να επιστρέψει, και να εγκαταλήψει το σκάφος του, χωρίς να ρίξει έστω και μία βολή με τα αντιαεροπορικά του. Και αυτό εν καιρώ πολέμου.

Ο Παπαδάκης (…..) και αυτός τον εκάλυπτε, και δεν μου είχε αναφέρει τίποτα. Έστειλα σήμα και  του κοινοποίησα απόφασή μου ότι αναλάμβανω εγώ απ’ ευθείας τον επιχειρησιακό έλεγχο και των τορπιλλακάτων της ΝΒΧ, τον οποίο είχε μέχρι τότε αυτός, και τον άφηνα μόνο διοικητή της ΝΒΧ χωρίς να εμπλέκεται στις τορπιλλακάτους.

Την επομένη ημέρα Δευτέρα 22 Ιουλίου, από το πρώτο φώς άρχισαν τρομεροί βομβαρδισμοί από την Τουρκική αεροπορία, η οποία εξουδετέρωσε τις επίγειες δυνάμεις μας πέριξ του προγεφυρώματος, και μεγάλος αριθμός αρμάτων και στρατευμάτων που είχαν αποβιβασθεί την προηγουμένη, διέσπασε τις αμυντικές γραμμές μας προς ανατολάς και άρχισε να κινείται προς την Κυρήνεια γύρω στις 11.30. Η αντίσταση της Ε.Φ. λόγω των καταστροφών που είχε υποστεί από την αεροπορία, ήταν σπασμωδική αλλά ηρωική, χωρίς όμως επιτυχία. Περί ώρα 14.00 τα πρώτα τμήματα των Τούρκων, εισήλθαν στην Κυρήνεια, η οποία είχε εγκαταληφθεί από τις δυνάμεις της Ε.Φ. πλην του Φρουρίου της Κυρηνείας στο λιμάνι, όπου ευρίσκετο ο Ναυτικός σταθμός. Ήλθα αμέσως σε επαφή με τον επί κεφαλής αρχικελευστή Γαλιατσό, και του εγνώρισα ότι έπρεπε να μη συλληφθούν αιχμάλωτοι, συνιστώντας του να αποχωρήσουν, και να κινηθούν ανατολικά ώστε να ενωθούν με τις εκεί ευρισκόμενες δυνάμεις των καταδρομέων. Έκπληκτος, αλλά και υπερήφανος για το προσωπικό μου και τους υπαξιωματικούς μου, τον άκουσα να μου λέει. Όχι, κύριε διοικητά, δεν θα εγκαταλείψουμε αμαχητί το Φρούριο, που είναι το μόνο κτίριο στην Κυρήνεια που κυματίζει ακόμα η Ελληνική σημαία. Θα το υπερασπιστούμε, με οποιοδήποτε κόστος και θα εκδικηθούμε για τον χαμό του διοικητού μας του Τσομάκη. Πάντως, μου εδήλωσε γελώντας στο τηλέφωνο, δεν πρόκειται να μας πιάσουν αιχμαλώτους, και σοβαρά μου προσέθεσε, ” εδώ θα γίνει νέο Σούλι “. Με συγκίνηση τον συνεχάρην για την απόφασή του, και του συνέστησα να καταστρέψει από τώρα όλους τους κώδικες και οδηγίες μάχης που υπήρχαν στον Σταθμό, και του είπα ότι θα είμαστε σε συνεχή ραδιοτηλεφωνική επαφή, διότι δυστυχώς δεν μπορώ να του προσφέρω άλλης φύσεως βοήθεια.

Στις 15.00 εγνώστει από το ΓΕΕΘΑ ότι Ελληνικά αεροσκάφη θα αποστέλοντο προς βοήθεια μας. Κάπως αργά βέβαια, αλλά και αυτά τελικά δεν ήλθαν. Σε λίγο με νέο σήμα το ΓΕΕΘΑ ακύρωσε το προηγούμενο. Εν τω μεταξύ το ΓΕΕΦ με σήμα του είχε δεσμεύσει τα αντιαεροπορικά, ώστε να μη βληθεί Ελληνικό αεροσκάφος, και η Τουρκική αεροπορία επωφελουμένη του γεγονότος εξαπέλυσε αριθμό επιθέσεων σε διάφορα σημεία του νησιού με βόμβες ‘ναπάλμ’. Στην ΝΒΧ ο Παπαδάκης και οι αξιωματικοί του, πλήν του Ντάνου, όταν άκουσαν για βομβαρδισμούς με ‘ναπάλμ’ έτρεξαν προς την θάλασσα και μπήκαν μέσα ώστε να προφυλαχτούν σε περίπτωση επιθέσεως στην Βάση. Οι υπαξιωματικοί και οι ναύτες παρέμειναν στα αντιαεροπορικά μόνοι τους και με πρωτοβουλία τους, για να αποκρούσουν τυχόν επιτιθέμενα αεροσκάφη. Το ίδιο και ο υποπλοίαρχος Ταβλαρίδης, και το πλήρωμα του στο περιπολικό Λεβέντης που ευρίσκετο εκείνη την στιγμή στην ΝΒΧ.

Τελικά επίθεση δεν έγινε αλλά (…..), ξεφτιλίστηκαν στα μάτια των υφισταμένων τους.

Στις 16.00 ο Γεωργίτσης εκάλεσε όλους τους αξιωματικούς στο γραφείο του. Εκεί ευρίσκετο και ο Ινδός στρατηγός επικεφαλής των δυνάμεων του ΟΗΕ στην Κύπρο, που μας εγνώρισε ότι ο ΟΗΕ είχε διατάξει διακοπή των εχθροπραξιών από ώρας 16.00, την οποίαν είχαν αποδεχθεί και η Ελλάς και η Τουρκία, και μας ζήτησε να διακόψουμε και εμείς τις εχθροπραξίες, διότι και οι Τούρκοι θα τις διέκοπταν. Ο Γεωργίτσης επικοινώνησε με το ΓΕΕΘΑ, από όπου του είπαν να διακόψουμε τις εχθροπραξίες. Ο Ινδός με ανακούφιση άκουσε το ‘ναί’ του Γεωργίτση, και έφυγε για να συντονίσει την επίβλεψη του ΟΗΕ στη απόφαση. Με γενικό σήμα του ΓΕΕΦ γνωστοποιήθηκε σε όλες τις μονάδες η διακοπή των εχθροπραξιών. Ήταν 16.20 της δευτέρας 22 Ιουλίου. Με ανακούφιση την δεχτήκαμε διότι τα πυρομαχικά μας, μόλις έφθαναν για μία ακόμη ημέρα. Το είπαμε στο ΓΕΕΘΑ, που μας εγνώρισε ( τότε σκέφτηκε να μας πληροφορήσει) ότι είχε αποπλεύσει προ διημέρου ένα ‘Μότορσιπ’ γεμάτο πυρομαχικά που θα έφθανε το βράδυ στο λιμάνι της Λεμεσού. Ο Γεωργίτσης με κοίταξε.  ” Γιώργο θα το αναλάβεις και αυτό” με ερώτησε. Του απάντησα ‘ναί, διότι τα λιμάνια είναι στην ευθύνη μου’. Γύρισα στον θάλαμο επιχειρήσεων και ανέθεσα στον Παπαργύρη και σε “αγγαρεία”  να πάνε με αυτοκίνητα στην Λεμεσό να ξεφορτώσουν το πλοίο και να μεταφέρουν τα πυρομαχικά στις αποθήκες της Ε.Φ.

Στις 18.00 ο Γαλιατσός από την Κυρήνεια μου αναφέρει ότι προσέγγισαν την πύλη του Φρουρίου, που την είχαν κλείσει, ένα άρμα και ένα τεθωρακισμένο μεταφοράς προσωπικού, με 15 περίπου Τούρκους και δύο αξιωματικούς, και τους εκάλεσαν, να υποστείλουν την Ελληνική σημαία, και να παραδοθούν. Οι υπαξιωματικοί και οι ναύτες του σταθμού, τους απήντησαν με καταιγισμό πυρών και με ρίψη χειροβομβίδων από τις επάλξεις του φρουρίου, και εφόνευσαν περί τους 10 άνδρες, καταστρέφοντας το τεθωρακισμένο. Το άρμα απεμακρύνθει αφήνοντας τα πτώματα των φονευθέντων μπροστά στην πύλη του φρουρίου. Τον συνεχάρην και πάλι, και μου απάντησε ” Εκδικηθήκαμε για τον Τσομάκη”.

Ο Παπαργύρης με την ομάδα του έφυγε γύρω στις 19.00 για την Λεμεσό ξεφορτώσαν όλη την νύκτα τα πυρομαχικά, και στις 6 το πρωί της επομένης τα πυρομαχικά ήταν στις αποθήκες της Ε.Φ. Οι μάχες είχαν σταματήσει, και μόνο στην πράσινη γραμμή στην Λευκωσία, κάθε βράδυ είχαμε ανταλλαγές πυροβολισμών καθώς και οι δύο προσπαθούσαμε να βελτιώσουμε τις θέσεις μας.

Την επομένη όλο το ΓΕΕΦ επέστρεψε στα κανονικά γραφεία του στην Λευκωσία. Γυρίσαμε και εμείς και διέταξα τον κινητό θάλαμο επιχειρήσεων την ‘κλούβα’ όπως την λέγαμε, με την γεννήτρια και το αντιαεροπορικό να παραμείνουν για κάθε ενδεχόμενο στον περίβολο του ΓΕΕΦ. Με χαρά είδα το ΙΧ αυτοκίνητό μου, που το είχα εγκαταλήψει στον περίβολο του ΓΕΕΦ, να είναι εντάξει, χωρίς σημάδια από σφαίρες ή βλήματα. Η περιοχή γύρω από το ΓΕΕΦ είχε βομβαρδιστεί, το δε σπίτι του Αζίνα,( αυτό που με κατηγόρησαν αργότερα ότι… είχα λεηλατήσει!!!) με τις μεγάλες κεραίες στην ταράτσα του είχε ισοπεδωθεί από τις βόμβες. Προφανώς τα Τουρκικά αεροσκάφη είχαν θεωρήσει ότι ήταν σταθμός επικοινωνιών του ΓΕΕΦ.

Τότε που η μεγάλη ένταση είχε πια περάσει θυμήθηκα ότι είχα και …οικογένεια, που δεν ήξερα που βρισκόταν εκείνη την στιγμή. Είπα στον οδηγό μου να πάει με το αυτοκίνητο στο Όρος Τρόοδος και να βρή που είναι η Λίλυ, ο Παναγιώτης και η Μάρω του Παπαργύρη. Εφυγε κατά τις 11 το πρωί. Γύρισε από το βουνό στις 6 το απόγευμα αφού τους είχε ανακαλύψει εκεί που τους είχε κρύψει ο δάσκαλος ενός χωριού, που ευτυχώς ήταν ‘ενωτικός’ και έτσι δεν είχαν φόβο από τυχόν αντεκδικήσεις Μακαριακών.  Μου είπε ότι είναι καλά και ότι η Λίλυ θέλει να της στείλω μερικά κουτιά γάλα για τον Παναγιώτη, και μερικά χρήματα για να έχει να ψωνίσει διάφορα μικροπράγματα που ήταν απαραίτητα. Τόσο η Λίλυ όσο και η γυναίκα του Παπαργύρη χαρήκανε που έμαθαν ότι δεν ήταν …χήρες !!

Από το πρωί προσπαθούσα να έλθω σε επικοινωνία με τον Ν.Σ. Κυρηνείας χωρίς επιτυχία, και είχα αρχίσει να ανησυχώ πάρα πολύ. Έπαιρνα λίγο κουράγιο από τις υποκλοπές των σημάτων των Τούρκων στα οποία ουδέν ανάφεραν για κατάληψη του φρουρίου, ενώ την προηγουμένη είχαν αναφέρει τις απώλειες που τους είχε προκαλέσει το προσωπικό του ΝΣΚ. Με μεγάλη ανακούφιση υποδέχτηκα στις 18.30 ένα φορτηγό της Ε.Φ. που αφίχθη στο ΓΕΕΦ με όλο το προσωπικό του Σταθμού, με τον οπλισμό του. Τους βάλαμε στα γραφεία όπου τους δώσαμε κάτι να φάνε, και ο Γαλιατσός μου ανέφερε ότι μετά την χθεσινή μάχη οι Τούρκοι είχαν εξαγριωθεί, και ολόκληρη την νύκτα με μεγάφωνα τους απειλούσαν και τους καλούσαν να παραδοθούν, ενώ αυτοί απαντούσαν με πυροβολισμούς στις απειλές. Το πρωί εκκινήθησαν όλοι μέσω των στοών του φρουρίου που τις εγνώριζαν καλά, και εξήλθαν από την ανατολική πλευρά του, αποφεύγοντας τους Τούρκους, και μετά από πορεία πέντε ωρών, καλυπτόμενοι συνεχώς μέσα σε ξεροπόταμους και δένδρα, συναντήθηκαν με τους καταδρομείς της Ε.Φ. και από εκεί με το φορτηγό που τους διέθεσαν στην Λευκωσία. Ένας μόνο υπαξιωματικός ο κελευστής Γιαβρούτας  χάθηκε μέσα στις στοές, και δεν τους ακολούθησε. Αργότερα αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους. Επειδή δεν είχα χώρο να τους κοιμήσω, τους έστειλα με αυτοκίνητα στην ΝΒΧ. Ρώτησα τον Γαλιατσό εάν γνωρίζει τίποτα για τις τρείς- τέσσερεις οικογένειες των υπαξιωματικών που κατοικούσαν στην Κυρήνεια, και μου απάντησε ότι όλες οι Ελληνικές οικογένειες ήταν σε ξενοδοχείο της Κυρηνείας υπό την προστασία του ΟΗΕ. Κάτι ήταν και αυτό. Το βράδυ ύστερα από 9 ημέρες κοιμήθηκα συνεχώς για 8 ώρες στο ‘ράντζο’ του γραφείου μου.

Το πρωί της Τετάρτης 24 Ιουλίου μάθαμε τα νέα από την Ελλάδα, για την μεταπολίτευση που είχε γίνει την προηγουμένη, χωρίς να μας αγγίζουν τόσο τα γεγονότα, γιατί ζούσαμε σε πολεμική ατμόσφαιρα, επειδή οι Τούρκοι όλο και προκαλούσαν και εμείς τους απαντούσαμε. Επίσης και στην Κύπρο έγινε αλλαγή προέδρου Δημοκρατίας, και ανάλαβε πρόεδρος ο Κληρίδης αντικαθιστώντας τον Σαμψών.

Έστειλα τον οδηγό μου και αγόρασε μερικά κουτιά γάλα, και του έδωσα και χρήματα για να τα πάει στην Λίλυ και να της πεί ότι το βράδυ θα πήγαινα και εγώ να τους δώ. Εν συνεχεία κάλεσα τον Παπαδάκη να έλθει από την ΝΒΧ στην Λευκωσία στο γραφείο μου. Έπρεπε να ξεκαθαρίσω τι είχε γίνει με τις τορπιλλακάτους. Ήλθε κατά το μεσημέρι με κολλαρισμένη λευκή στολή   Νο 8, σε αντίθεση με εμάς στο επιτελείο που φορούσαμε ακόμη τις σκονισμένες χακί στολές μας. Το προσωπικό του επιτελείου μου που ήξερε τα γεγονότα τον κοίταζε με περιφρόνηση. Με φοβισμένο ύφος (…..), μου είπε ότι την ημέρα της εισβολής, ακούγοντας τον Τσομάκη να λέει ‘με βομβαρδίζουν, με βομβαρδίζουν, κλπ’ φοβήθηκε και τα έχασε τόσο πολύ που έχασε κάθε έλεγχο για τους υφισταμένους του, με αποτέλεσμα ο Τσαταλός να δηλώσει ψευδώς βλάβη, να επιστρέψει στην ΝΒΧ, και να εγκαταλείψει την Τ/Α του, και μάλιστα πήγε κατευθείαν στην οικία του, ο δε  Κανδαλέπας, κυβερνήτης της τορπιλλακάτου που επέβαινε και ο ίδιος, ακόμη πιο φοβισμένος, να του ζητάει να πάνε στο λιμάνι της Αμμοχώστου δήθεν για να πάρουν τσιγάρα, όπου θα εγκατέλειπαν την τορπιλλάκατο πηγαίνοντας σπίτια τους. Τελικώς αποφάσισαν να προσαράξουν την τορπιλλάκατο στην ακτή βορρείως της Αμμοχώστου, να την εγκαταλείψουν εκεί και να γυρίσουν στην βάση δια ξηράς. Όταν την προσάραξαν αντελήφθησαν ότι η περιοχή ήταν ναρκοπέδιο της Ε.Φ. και με το ραδιοτηλέφωνο της Τ/Α ειδοποίησαν την βάση που έστειλε πλωτό μέσο και τους μάζεψε. Βέβαια ύστερα από αυτό δεν ήτο δυνατόν να εξασκήσει διοίκηση διότι οι υπαξιωματικοί, κυρίως, αλλά και οι ναύτες (…..), πίσω από την πλάτη του, τους δε δύο υποπλοιάρχους, κυβερνήτας των Τ/Α ούτε που ήθελαν να τους ξέρουν.

Μου ανέφερε επίσης ότι ο υποδιοικητής της βάσεως υποπλοίαρχος Δούκας δεν ήταν στην βάση τις τρεις ημέρες του πολέμου αλλά στο σπίτι του, λόγω  στομαχικών διαταραχών, όπως είχε δηλώσει. Ο διοικητής βατραχανθρώπων υποπλοίαρχος Γουλέας και ο βοηθός του ανθυποπλοίαρχος (ΠΥ), ήταν στην βάση (…..).  Ο υποπλοίαρχος (μηχ) Ντάνος ήταν ενεργός στα συνεργεία και σε ολόκληρη την βάση και αυτά εν μέσω συνεχών αεροπορικών επιθέσεων.  Το προσωπικό της βάσης εξόπλιζε αντιαεροπορικά. Στην ουσία δηλαδή την βάση την υπερασπίζοντο οι υπαξιωματικοί και ναυτοδιόποι, και ο Κυβερνήτης του περιπολικού ‘Λεβέντης’ υποπλοίαρχος Ταβλαρίδης με το πλήρωμά του.  Τα αναφερθέντα από τον Παπαδάκη  ήταν σοβαρότατα (…..)σύμφωνα με τον στρατιωτικό ποινικό κώδικα, και ήμουν αναγκασμένος να το αναφέρω στον Γεωργίτση. Αυτός ήθελε να συλλάβει αμέσως και να φυλακίσει τους Παπαδάκη, Κανδαλέπα και Τσαταλό, και να τους παραπέμψει στο στρατοδικείο (με προβλεπόμενη, εν πολέμω, μέχρι και  την ποινή του θανάτου!).  Τον απέτρεψα διότι δεν είχα αξιωματικούς να τους αντικαταστήσω, και του είπα ότι θα κάνω εγώ πρώτα ένορκη διοικητική εξέταση, και θα τους παραπέμψω σε τακτικό ανακριτή για περαιτέρω παραπομπή τους στο ναυτοδικείο στην Ελλάδα.  Συμφώνησε διότι δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Είπα στον Παπαδάκη να φύγει και ότι θα κάνω ΕΔΕ για το θέμα. Έφυγε σαν βρεγμένη γάτα. Εν συνεχεία συνέταξα και απέστειλα στο ΓΕΝ τηλεφωνικώς σήμα στο οποίο ανέφερα τις απώλειες μας (νεκρούς), τους τραυματίες, και τον αγνοούμενο(αιχμάλωτο) από το Ελλαδικό προσωπικό για να ειδοποιηθούν οι οικογένειές των, και πήρα στο τηλέφωνο την μητέρα μου, στην Αθήνα που έκλαιγε μόλις με άκουσε, και της είπα ότι είμαι ζωντανός, καθώς και τους γονείς της Λίλυς, που και αυτοί συγκινημένοι άκουσαν ότι και οι τρείς μας είμαστε καλά.

Κατά το μεσημέρι ο ΟΗΕ με αυτοκίνητό του έφερε στο ΓΕΕΦ Ελληνικές οικογένειες από την Κυρήνεια, μεταξύ αυτών και τις οικογένειες των τριών υπαξιωματικών του Ναυτικού σταθμού που έμεναν εκεί, που τις κράτησα για λίγο στο γραφείο μου, και επικοινώνησαν με τους άνδρες τους που ήταν όλοι τραυματίες και ευρίσκοντο στην ΝΒΧ, όπου είχαν πάει μετά την νοσηλεία τους στο νοσοκομείο Λευκωσίας. Τις έστειλα με αυτοκίνητα της ΝΔΚ σε ξενοδοχείο που είχε επιτάξει η Ε.Φ. στην Λεμεσό για τις οικογένειες, και είπα και στους άνδρες τους να πάνε και αυτοί και να μείνουν στο ξενοδοχείο έως ότου επαναπατριστούν στην Ελλάδα.

Εξέδωσα μία διαταγή εκτελέσεως Ενόρκου Διοικητικής Εξετάσεως για τις ενέργειες των αξιωματικών της ΝΒΧ, με την οποία ώριζα ως εξεταστή τον πλωτάρχη(μόλις είχε προαχθεί) Παπαργύρη, που ήταν ο τρίτος σε αρχαιότητα αξιωματικός της ΝΔΚ μετά από εμένα και τον Παπαδάκη, στον οποίο έδωσα εντολή να μην εξετάσει τον Παπαδάκη διότι ήτο αρχαιότερός του, αλλά το κενό θα το συμπλήρωνα εγώ ζητώντας από τον Παπαδάκη να μου υποβάλει έγγραφη αναφορά, για όσα μου είχε αναφέρει προφορικά. Εάν χρειαζόταν θα του έπαιρνα εγώ ένορκο κατάθεση. Το απόγευμα κατά τις 17.00 με αυτοκίνητα που ζήτησα από την Ε.Φ. ανεφοδίασα όλες μου τις υπηρεσίες με πυρομαχικά, και έτσι συμπληρώθηκε πάλι ο “φόρτος πολέμου’, που είχε ελαττωθεί με τις επιχειρήσεις σε επικίνδυνο βαθμό. Επίσης διέταξα τον Παπαργύρη και τον αρχικελευστή ηλεκτρονικό Οικονομίδη να πάνε με το LAND ROVER της ΝΔΚ στον Κορμακίτη διότι το εκεί ραντάρ παρουσίασε βλάβη, και έπρεπε να φτιαχτεί. Κατά τις 6 ξεκίνησα με τον οδηγό μου και το υπηρεσιακό αυτοκίνητο για το Τρόοδος για να συναντήσω την Λίλυ και τον Παναγιώτη. Τους είδα με χαρά όπως και εκείνοι. Ο Δάσκαλος του χωριού τους είχε πλέον πάρει στο σπίτι του υπό την προστασία του, όπως και την γυναίκα του Παπαργύρη.  Κάθησα μαζί τους περίπου μία ώρα, τους ξαναφίλησα και έφυγα. Η γυναίκα του Παπαργύρη με ρωτούσε συνεχώς για τον άνδρα της, που δεν τον είχε δεί καθόλου από την ημέρα της εισβολής, διότι φοβόταν ότι είναι τραυματίας και της το έκρυβα. Της είπα ότι είναι μιά χαρά, και ότι θα τον στείλω αύριο να τους πάρει όλους και να τους πάει στην Λεμεσό στο ξενοδοχείο που έχει επιτάξει η Ε.Φ. για τις οικογένειες των αξιωματικών.  Γύρισα στο γραφείο μου κατά τις 21.30. Βλέπω τον υποπλοίαρχο Τζεφεράκο να μιλάει με συνομωτικό τρόπο με τον Παπαργύρη, που μόλις είχε γυρίσει από τον Κορμακίτη. ‘Τι συμβαίνει’ ; τους ερώτησα και απευθυνόμενος στον Παπαργύρη, τον ερωτώ ‘Εν τάξει το ραντάρ Γιώργο’; Ζωηρός όπως πάντοτε μου λέει ‘ Το ραντάρ εντάξει……το…..LAND ROVER……δεν είναι εν τάξει….ελάτε να το δείτε’. Καταβαίνουμε στον περίβολο του ΓΕΕΦ και βλέπω το αυτοκίνητο να έχει γίνει ‘σουρωτήρι’ από σφαίρες. Δισταχτικά, ο Παπαργύρης μου εξηγεί ότι για να κερδίσει χρόνο πηγαίνωντας στον Κορμακίτη, δεν ακολούθησε το ασφαλές δρομολόγιο στην ελεύθερη περιοχή της Κύπρου, αλλά ένα πιο σύντομο δρόμο που περνούσε μέσα από τουρκοκυπριακή περιοχή, βαλλόμενος από τους Τούρκους, και ανταποδίδοντας τα πυρά από το αυτοκίνητο. Παρορμητικός όπως ήταν πάντοτε, δήλωνε υπερήφανος, διότι είχε δεί Τούρκους να πέφτουν κάτω μετά τους πυροβολισμούς του, αδιαφορώντας για τον κίνδυνο που εξετέθει χωρίς λόγο, τόσο αυτός όσο και οι δύο άλλοι που ήταν μαζί του. Τον επέπληξα για την πράξη του και του είπα ότι έχω υποσχεθεί στην γυναίκα του ότι θα κάνω ότι μπορώ για να μην μείνει χήρα, και του ανέθεσα να φροντίσει στην Ε.Φ. να μας αντικαταστήσουν το LAND ROVER.

Την επομένη ημέρα, επειδή το προσωπικό της ΝΔΚ λόγω της επιστρατεύσεως που είχε γίνει την ημέρα της εισβολής, και διετηρείτο ακόμη, ήταν αρκετό – έφθανε τους 350 άνδρες- με διαταγή μου δημιουργήθηκαν δύο Ναυτικοί Σταθμοί ανά ένας στα λιμάνια της Λάρνακος και της Λεμεσού, με επί κεφαλής έφεδρους Σημαιοφόρους.

Το νησί ευρίσκετο ακόμη σε ναυτικό αποκλεισμό από τους Τούρκους, η δε αεροπορική επικοινωνία με το εξωτερικό είχε διακοπεί, το δε διεθνές αεροδρόμιο Λευκωσίας – το μοναδικό τότε στο νησί – ήταν ανενεργό, και φυλασσόταν από την ΕΛΔΥΚ και τους Έλληνες καταδρομείς, οι οποίοι και το υπερασπίστηκαν όταν μία ημέρα μετά την κατάπαυση του πυρός οι Τούρκοι προσπάθησαν να το καταλάβουν, και ήλθαν και σε αντιπαράθεση με Βρετανικές δυνάμεις που ήταν εκεί, υπό την σημαία του ΟΗΕ. Το αεροδρόμιο αυτό απήχε περί τα 500-600 μέτρα από τα σύνορα του Τουρκικού θύλακα εκεί, και βεβαίως δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί. Ο από θαλάσσης αποκλεισμός που είχαν διακηρύξει οι Τούρκοι στις 20 Ιουλίου δεν είχε ανακληθεί παρά την κατάπαυση του πυρός, και έτσι δεν κατέπλεαν επιβατικά πλοία στο νησί. Ήθελα να έχω έλεγχο στα δύο και μοναδικά πλέον εμπορικά λιμάνια τις Κύπρου, διότι το λιμάνι της Αμμοχώστου δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί πια διότι ευρίσκετο εντός ακτίνας βολής και ελαφρών ακόμη όπλων από το Φρούριο που είχαν εγκλειστεί οι Τούρκοι. Πήγα αυθημερόν και στα δύο λιμάνια με τους ορισθέντας σημαιοφόρους-διοικητάς, τους καθόρισα τις αποστολές τους, επιτάξαμε οικήματα για την εγκατάσταση των σταθμών, καθωρίσαμε τα της τροφοδοσίας του προσωπικού από τις πλησιέστερες στρατιωτικές μονάδες, και ζητήσαμε την τοποθέτηση τηλεφώνου στα κτίρια που έγινε εντός της ιδίας ημέρας. Πριν φύγω από το γραφείο μου είχα πεί στον Παπαργύρη, να πάει με ένα LAND ROVER στο χωριό που ήταν η γυναίκα του με την Λίλυ και τον Παναγιώτη, και να τους μεταφέρει στο ξενοδοχείο της Λεμεσού που έμεναν οι οικογένειες των Αξιωματικών. Πήρε μαζί του και τον έφεδρο Σημαιοφόρο Ασημένιο (Κύπριο) που διέμενε στην Λεμεσό για να τον βοηθήσει στην διαδρομή, και να μη βρεθεί … σε Τούρκικες πάλι περιοχές. Τελικά μετέφερε την γυναίκα του και τους δικούς μου, όχι στο ξενοδοχείο, αλλά στο σπίτι του Ασημένιου, διότι οι γονείς του σημαιοφόρου με κανένα τρόπο δεν ήθελαν να πάνε σε ξενοδοχείο και θεωρούσαν υποχρέωσή των να τους φιλοξενήσουν στο σπίτι τους. Έτσι εγκαταστάθηκαν εκεί όπου ήταν πολύ πιο ασφαλείς και επι πλέον υπήρχε και τηλέφωνο για να μιλάμε. Οι νέοι ναυτικοί σταθμοί άρχισαν από την επομένη να λειτουργούν κανονικά και υπήρχε πλήρεις έλεγχος των δύο λιμανιών πλέον. Εκείνη την ημέρα το ΓΕΕΦ έλαβε και την πρώτη διαταγή από την νέα κυβέρνηση της Ελλάδος, που μας απαγόρευε, οιανδήποτε πολεμική εμπλοκή με τους Τούρκους έστω και εάν προκληθούμε, και να τηρούμε αυστηρά την εκεχειρία.

Την επομένη ημέρα οι Τούρκοι κινήθηκαν προς τα Δυτικά του προγεφυρώματος, προς τις κωμοπόλεις Λάπηθος και Καραβάς, τις οποίες και κατέλαβαν, σχεδόν αμαχητί διότι μας απαγόρευσαν να τους αντιμετωπίσουμε ( Η προδοσία συνεχιζόταν). Έτσι διεύρυναν πολύ προς Δυσμάς το προγεφύρωμά των. Από τα ραντάρ μου τα οποία ήταν σε συνεχή λειτουργία συνεχώς μου έδιναν αναφορές για Τουρκικά πλοία που έπλεαν ανενόχλητα μεταξύ Κυρηνείας και Μερσίνας, μεταφέροντα ενισχύσεις στους Τούρκους, και πολύ επιτυχώς ο σημαιοφόρος διοικητής στον Απόστολο Ανδρέα, μου είπε ότι η συχνότης των δρομολογίων του θυμίζει τα δρομολόγια Αίγινα-Μέθανα-Πόρο την θερινή περίοδο.

Εμείς με διαταγές της κυβερνήσεώς μας, δεν επιτρέπετο να αντιδράσουμε, αλλά και καμία βοήθεια σε στρατιωτικό επίπεδο περιμέναμε.

Το βράδυ της ιδίας ημέρας έφεραν στο ΓΕΕΦ ένα Τούρκο αντισυνταγματάρχη των τεθωρακισμένων που είχε συλληφθεί αιχμάλωτος, όταν το άρμα που επέβαινε, είχε βληθεί επιτυχώς από αντιαρματικό βλήμα και είχε ακινητοποιηθεί, ανατολικά της Κυρήνειας. Τον ανέκριναν αξιωματικοί του 2ου Ε.Γ. του ΓΕΕΦ, και με φώναξαν και εμένα για να τον ερωτήσω και εγώ εάν ήθελα καμία πληροφορία. Μπήκα στο γραφείο που τον είχαν, με την χακί στολή μου, και τα διακριτικά του αντιπλοιάρχου στον γιακά μου. Του είπα Τουρκικά “Γκουναϊντίν Γιαρμπάι” δηλαδή ‘καλημέρα αντισυνταγματάρχα’ και τον είδα να τα χάνει για λίγο. Εν συνεχεία του είπα. ‘Πες μου, σε ποία Μεραρχία ανήκεις’, και μου απάντησε το όνομά του και τον βαθμό του. Κοίταξε του λέω, ξέρουμε τα πάντα για εσάς, ξέρουμε ότι ανήκεις στην 6η τεθωρακισμένη Μεραρχία ( το ξέραμε από υποκλοπές), που εδρεύει στην Άγκυρα. Να σου πώ και κάτι άλλο, να σου πώ που είναι ο φούρνος της Μεραρχίας σου που παίρνετε το ψωμί σας στην Άγκυρα. Είναι στο δεύτερο στενό μετά το πολυκατάστημα GIMA στην Attatourk Boulvari καθώς κατεβαίνουμε προς το ULUS αριστερά.(Το ήξερα από τότε που υπηρετούσα ως βοηθός Ναυτικού Ακολούθου στην Άγκυρα). Κατέρρευσε. Σκέφτηκε ότι για να γνωρίζουμε τέτοιες λεπτομέρειες, ήταν περιττό να μας λέει μόνο τον όνομά του και τον βαθμό του, και έγινε πιό συνεργάσιμος. Τον ερώτησα με τι είδους αποβατικά αποβιβάστηκε στην Κύπρο και από που. Μου απήντησε, από την Μερσίνη με ένα LCU του Τουρκικού στρατού, όχι του Ναυτικού. (Ο Τουρκικός Σ.Ξ. διέθετε 6 LCU, τα οποία δεν ήταν εντεταγμένα στο ΝΑΤΟ). Όταν τον ερώτησα με ποίο νομικό έρεισμα εισέβαλαν στην Κύπρο μου απήντησε ότι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του νομίμου προέδρου της Κύπρου Μακαρίου. Εν συνεχεία τον ερώτησα, πως μετακινήθηκε η Μεραρχία από την Άγκυρα στην Μερσίνα, και πότε. Μου απήντησε ότι μετακινήθηκε σιδηροδρομικώς, (και τα άρματα επίσης), και ότι έφυγαν από την Άγκυρα στις 10 Ιουλίου. Νόμιζα ότι δεν άκουσα καλά και τον ξαναερώτησα. Είπες 10 Ιουλίου, και μου απήντησε, ναι, φύγαμε πριν δύο εβδομάδες. Όλοι οι αξιωματικοί που είμαστε εκεί μείναμε έκπληκτοι, με αυτό που μας είπε. Ξεκίνησε δηλαδή η Μεραρχία, σχεδόν την ημέρα που το ΓΕΕΘΑ μας εγνώρισε την απόφασή του για ανατροπή του Μακαρίου, και πέντε ημέρες πριν την υλοποίηση του  εγχειρήματος. Και βεβαίως διερωτώμεθα. Οι Τούρκοι εγνώριζαν ότι θα γίνει ανατροπή του Μακαρίου πριν από εμάς ; Ο στρατιωτικός ακόλουθος στην Άγκυρα, δεν πήρε είδηση ότι είχε μετακινηθεί ολόκληρη Μεραρχία, και μάλιστα σιδηροδρομικώς ; Εάν το είχε αντιληφθεί και είχε ειδοποιήσει το ΓΕΕΘΑ, γιατί εμείς μείναμε στο σκοτάδι ; Στο μυαλό μας άρχισε να σχηματίζεται σιγά σιγά η εικόνα της προδοσίας, που κάποιοι είχαν προσχεδιάσει, με ποιος ξέρει τι είδους ανταλλάγματα. Γύρισα στο γραφείο μου σκεπτικός, και δεν είπα τίποτα σε κανένα από τους αξιωματικούς μου. Το μόνο που ζήτησα από τους αξιωματικούς του 2ου Ε.Γ. ήταν όταν θα γίνει ανταλλαγή αιχμαλώτων να ανταλλαγεί ο αξιωματικός αυτός με τον αιχμαλωτισθέντα στο φρούρειο της Κυρηνείας Κελευστή Γαβρούτα.

Κυλούσαν έτσι οι ημέρες, με τους Τούρκους να επεκτείνουν σιγά-σιγά το προγεφύρωμα τους όχι όμως σε μεγάλο βαθμό, διότι εμείς μη έχοντας τίποτα άλλο, και επειδή δεν μας επιτρέπετο να εμπλακούμε σε μάχη, βάλαμε το τάγμα μηχανικού της Ε.Φ. και τοποθέτησε νάρκες γύρω από το προγεφύρωμα, που απεδείχθησαν αρκετά αποτελεσματικές, όταν επιχειρήθει νέα επέκτασις του προγεφυρώματος. Έστειλα ενισχύσεις στο ραντάρ του Κορμακίτη που ήταν δυτικά της Κυρήνειας (20 ναύτες ) για την άμυνα του χώρου, διότι οι Τούρκοι επεκτείνοντο προς εκείνη την κατεύθυνση, και έδωσα εντολή στον αρχικελευστή Πεταλά που ήταν στο ραντάρ να είναι σε συνεχή συναγερμό ώστε να αποκρούσουν τυχόν επίθεση των Τούρκων, από ξηράς, και σε περίπτωση που η αντίστασίς των δεν θα είναι επιτυχής, να ανατινάξουν με εκρηκτικά τις εγκαταστάσεις και το ραντάρ και να κινηθούν προς την Λευκωσία. Χαρακτηριστικά του ετόνισα ότι σε καμμία περίπτωση, δεν θα εγκαταλήψουν το ραντάρ αμαχιτί, δεν θα παραδωθούν, και δεν θα πιαστούν αιχμάλωτοι.

Στις 27 Ιουλίου επιθεώρησα τους ναυτικούς σταθμούς Πάφου, Λεμεσού και Λάρνακος, περισσότερο για να ανυψώσω το ηθικό του προσωπικού των, και ευτυχώς είδα σε όλους μία μεγάλη αποφασιστικότητα για αγώνα, και ένα υψηλό ηθικό. Με την ευκαιρία πήγα και στο σπίτι του Ασημένιου στην Λεμεσό, όπου έκατσα με την Λίλυ και τον Παναγιώτη 4-5 ώρες και έφαγα και το πρώτο σπιτικό φαί μετά δύο εβδομάδες, κάνοντας και ένα καλό ζεστό μπάνιο. Γυρίζοντας στο γραφείο μου αργά το απόγευμα με περίμενε ο Κανδαλέπας που είχε έλθει από την ΝΒΧ, και ζήτησε να με δεί(…..)μου ανέφερε, ότι είχε μετανιώσει (…..) ότι θα ήθελε να ξαναυπηρετήσει μαζί μου διότι με εκτιμούσε αφάνταστα, παρακαλώντας με να φροντίσω να τοποθετηθεί στο αντιτορπιλλικό ΣΦΕΝΔΟΝΗ στο οποίο θα πήγαινα κυβερνήτης, και τέλος μου ανέφερε ότι φοβάται να επιστρέψει στην ΝΒΧ (…..) του είπα να επιστρέψει στην ΝΒΧ και να μη φοβάται τίποτα. Έφυγε να επιστρέψει, και μετά μία ώρα πήρα το αυτοκίνητό μου και πήγα στην ΝΒΧ όπου έφθασα στις 9 περίπου το βράδυ. Είπα στον αξιωματικό φυλακής ( διότι ο διοικητής και οι άλλοι αξιωματικοί ήταν στα σπίτια τους) να ειδοποιήσει όλους τους υπαξιωματικούς να συγκεντρωθούν στο καρρέ τους. Σε λίγο με ειδοποίησε ότι είχαν συγκεντρωθεί. Μπήκα στο καρρέ τους και όλοι σηκώθηκαν όρθιοι σε στάση προσοχής, ενώ στα μάτια τους έβλεπα καθαρά την εκτίμηση και τον θαυμασμό που είχαν προς το πρόσωπό μου. Τους είπα να καθήσουν, και να μου πούν τι τους απασχολεί, έχοντας πάντα κατά νουν την στρατιωτική ιεραρχία και την πειθαρχία. Μου απήντησαν εκ μέρους των ένας-δύο που είχαν κάποια οικειότητα μαζί μου καθώς είχαμε ξαναυπηρετήσει μαζί 3-4 φορές. Μου εδήλωσαν ότι δεν έχουν πλέον καμμία εμπιστοσύνη στον Παπαδάκη, στον Τσαταλό, και τον Κανδαλέπα, (…..), ότι τους είχαν εγκαταλήψει μόνους τους κατά τις επιχειρήσεις, και ότι δεν θέλουν να υπηρετούν κάτω από αυτούς, και ιδίως να δέχονται παρατηρήσεις ή επιπλήξεις. Τους απάντησα σε αυστηρό τόνο. Εάν ήταν άλλη εποχή θα σας είχα συλλάβει όλους και θα πηγαίνατε ναυτοδικείο. Επειδή όμως σε ορισμένα πράγματα έχετε δίκιο, σας λέω το εξής. Αυτούς τους αξιωματικούς έχω τώρα, και με αυτούς θα προχωρήσω όπως μπορώ. Φροντίστε να είσαστε τυπικοί μαζί τους, και σε καμμία περίπτωση απείθαρχοι διότι θα σας τιμωρήσω σκληρά. Σε καμία περίπτωση δεν θα ανεχτώ να απειλήσετε αξιωματικό, και σε αντίθετη περίπτωση θα λάβω εναντίον σας σκληρά μέτρα, έστω και εάν έχετε δίκιο, αλλά να γνωρίζεται ότι σας εμπιστεύομαι, σας θεωρώ την ραχοκοκαλιά της ΝΔΚ, και το γραφείο μου είναι πάντα ανοικτό, σε οτιδήποτε θελήσετε. Δεν επιθυμώ να ξαναεπανέλθω στα θέματα αυτά. Σηκώθηκα. Το ίδιο έκαναν και αυτοί. Παρατήρησα με ικανοποίηση, ότι το ηθικό τους παρέμενε υψηλό, και ότι με έβλεπαν με σεβασμό. Τους αποχαιρέτησα δια χειραψίας έναν έναν και τους έλεγα και ένα καλό λόγο. Έτσι με την μέθοδο του μαστιγίου και του καρότου, κράτησα πειθαρχικούς αυτούς τους υπέροχους άνδρες, που τόσο πίστευαν σε εμένα και σε αυτό που έκαναν.

Γύρισα στο γραφείο μου κατά τα μεσάνυκτα. Οι μάχες γύρω στην ‘πράσινη γραμμή’ στην Λευκωσία έδιναν και έπαιρναν. Ρώτησα τον Τζεφεράκο που ήταν ο Παπαργύρης. Άρχισε να μου τα ‘μασάει’ και τελικά μου είπε ότι ήταν στην ‘πράσινη γραμμή’ για να ‘καθαρίσει’ κανένα Τούρκο όπως του είχε πεί. Γύρισε κατά τις 2 τα ξημερώματα. Του έβαλα τις φωνές και του απαγόρευσα να ξαναπάει στην ‘πράσινη γραμμή’. Αρκετά θύματα είχα δεν χρειαζόντουσταν και άλλα και μάλιστα χωρίς σπουδαίο λόγο. Κοιμήθηκα πάλι λίγες ώρες, και το πρωί πήγα με ένα ΙΧ φορτηγό, που ενοικίασα, στο σπίτι μου, στον Άγιο Δομέτιο, όπου φόρτωσα τα πακεταρισμένα από τις αρχές Ιουλίου πράγματά μας και τα έστειλα στον Ναυτικό σταθμό Λεμεσού, επιστρέφοντας τα κλειδιά του σπιτιού στον ιδιοκτήτη του, και αφήνοντας πλέον το σπίτι. Πήρα σε μία βαλίτσα τις στολές μου και δύο πολιτικά κοστούμια και τα πήγα στο γραφείο μου.

Από την Αθήνα μας είχαν τελείως εγκαταλήψει. Εκτός από το ότι μας είχαν δέσει τα χέρια με το να μη αντιδρούμε σε Τουρκικές προκλήσεις, ουδεμία σκέψις ή πρόθεσις υπήρχε για ενίσχυσή μας, παρά το ότι καθημερινά τους στέλναμε αναφορές για την ενίσχυση των Τούρκων κυρίως με άρματα από την Τουρκία. Η κυβέρνησις και ειδικώς ο Υπουργός Εθν. Αμύνης φαίνεται ότι περισσότερο ενδιαφέροντο να σταθεροποιηθούν ως κυβέρνησις, και λιγώτερο για εμάς στην Κύπρο, που μάλλον θα τους βόλευε να εξουδετερωθούμε φυσικά ή με αιχμαλωσία, και έτσι θα είχαν έναν λιγώτερο μπελά στο κεφάλι τους.

Ο Γεωργίτσης έκανε συνεχώς εκκλήσεις στο ΓΕΕΘΑ για βοήθεια, χωρίς ανταπόκριση, όπως επίσης για την αποστολή ενός επιβατικού πλοίου έστω και με τα σήματα του Ερυθρού Σταυρού, για να παραλάβει τις οικογένειες, και  τους τραυματίες Ελλαδίτες, ώστε να νοσηλευτούν καλλίτερα στα στρατιωτικά νοσοκομεία των Αθηνών. Το ΓΕΕΘΑ τελικά στις 30 Ιουλίου αποφάσισε να στείλει το φέρρυ-μπώτ ΣΑΠΦΩ, για αυτή την δουλειά, που θα κατέπλεε στην Λεμεσό την 1η Αυγούστου. Το ΓΕΕΦ μου ανέθεσε να σχεδιάσω και να επιβλέψω την επιβίβαση των τραυματιών και των οικογενειών, ώστε το αργότερο το μεσημέρι της 1ης Αυγούστου το πλοίο να αποπλεύσει, για τον Πειραιά. Εκανα τον σχεδιασμό και ειδοποίησα πρώτα όλους τους τραυματίες να είναι έτοιμοι να επιβιβασθούν πρώτοι στο πλοίο, και μετά τον επικεφαλής του ξενοδοχείου στην Λεμεσό να μου στέλνει ανά ομάδες τις Ελλαδικές οικογένειες στο λιμάνι για να επιβιβαστούν, και τέλος με σήμα μου προς όλο το Ελλαδικό προσωπικό, τους εγνώριζα ότι μπορούσαν να φορτώσουν στο πλοίο τα αυτοκίνητά των και τις οικοσκευές των στο γκαράζ του πλοίου. Ήλθα σε επαφή με τον λιμενάρχη Πειραιώς τον φίλο μου πλοίαρχο Λ.Σ. Στεφανάκη, από τον οποίο ζήτησα κάθε δυνατή διευκόλυνση για τους επιβαίνοντας, όταν το πλοίο θα έφθανε στο Πειραιά, πράγμα που μου το υποσχέθηκε και το έκανε. Το απόγευμα της 31ης Ιουλίου ένας υπολοχαγός των διαβιβάσεων του ΓΕΕΦ μου παρέδωσε ένα σήμα που είχαν λάβει από το ΓΕΕΘΑ, και το είχε εκδόσει ο Αβέρωφ που έλεγε ότι, στο πλοίο να επιβιβαστούν κατά σειρά α) το προσωπικό της πρεσβείας, β) οι Έλληνες τουρίστες που ευρίσκοντο στην Κύπρο, γ) οι τραυματίες, και δ) εάν υπάρξει χώρος να επιβιβασθούν και οικογένειες των στρατιωτικών!!! Μόλις το είδα έγινα έξαλλος, εφώναξα κάτι πολύ βαριές κουβέντες για τον ..υπουργό, και είπα στο υπολοχαγό ” Απάντησέ  του  μ….α, ότι εγώ είμαι εδώ υπεύθυνος, και πρώτα από όλους, θα επιβιβάσω τους τραυματίες και τις οικογένειες, και να με αφήσει ήσυχο να κάνω την δουλειά μου. Εδώ έχουμε πόλεμο, δεν χρειαζόμεθα τζιτζιφιόγκους να μας κάνουν κουμάντο”. Οι αξιωματικοί του ΓΕΕΦ που άκουσαν τις φωνές μου βγήκαν από τα γραφεία τους, και όταν έμαθαν γιατί φώναζα, πήραν όλοι το μέρος μου και μου έδιναν συγχαρητήρια για την αντίδρασή μου.

Την άλλη ημέρα από τις 6 το πρωί ήμουν στο λιμάνι της Λεμεσού, όπου το είχαν αποκλείσει οι Ναύτες του εκεί Σταθμού, και δεν άφηναν κανένα να εισέλθει, πλήν των τελωνειακών, και του υγειονομικού. Σε ένα δωμάτιο του Σταθμού, εγκατέστησα τους άνδρες ελέγχου διαβατηρίων της Κυπριακής αστυνομίας, και τέσσερεις ναύτες τους προσκόμιζαν τα διαβατήρια που έπαιρναν από τις γυναίκες και τα παιδιά των οικογενειών για να τα σφραγίσουν για την έξοδό τους από το νησί. Το πλοίο έφθασε στις 8 το πρωί, και η επιβίβασις των τραυματιών άρχισε στις 08.30, και κράτησε 15′, εν συνεχεία επιβιβάστηκαν οι οικογένειες που στη είσοδο του καταπέλτου ο αρχικαμαρώτος του πλοίου τους έδινε τον αριθμό καμπίνας που θα είχαν, και μέχρι τις 11.00 είχαν επιβιβαστεί, και οι οικογένειες. Κατά τις 12.00 έφθασε και ένα λεωφορείο με 15 πρόσωπα από την Ελληνική πρεσβεία, και κάπου 10-15 Έλληνες τουρίστες, που επιβιβάστηκαν και αυτοί. Σύνολον περί τα 1.200 άτομα. Φορτώθηκαν εν συνεχεία τα αυτοκίνητα, και οικοσκευές, ( μεταξύ των οποίων και τα δικά μου) και το πλοίο αναχώρησε στις 13.00 για την Ελλάδα. Η Λίλυ με τον Παναγιώτη, και την γυναίκα του Παπαργύρη, επιβιβάστηκαν μαζί με τις άλλες οικογένειες, και μάλιστα ο αρχικαμαρώτος του πλοίου, ήθελε να τους δώσει μία σουίτα για να μείνουν, αλλά τον απέτρεψα, και τους έδωσε μία τρίκλινη καμπίνα, αφού του είπα να δώσει την σουίτα σε τρείς συζύγους φονευθέντων αξιωματικών, που δυστυχώς έφευγαν μόνες τους πίσω. Έμεινα στο λιμάνι μέχρι το πλοίο να βγεί από αυτό αποχαιρετώντας την Λίλυ και τον Παναγιώτη, με συγκίνηση, έχοντας κατά νουν ότι πιθανόν δεν θα τους ξαναέβλεπα. Και αυτό διότι σε μία εξωυπηρεσιακή συγκέντρωση που είχαμε την προηγουμένη οι αξιωματικοί του ΓΕΕΦ, είχαμε αποφασίσει, ότι τώρα που οι οικογένειές μας ήταν ασφαλείς, εφόσον οι ενισχυόμενοι συνεχώς Τούρκοι εκκινούντο για την κατάληψη όλης της Κύπρου, θα αμυνόμεθα μέχρις εσχάτων, και σε περίπτωση που δεν θα μπορούσαμε να ‘κρατήσουμε’ δεν θα παραδιδόμεθα με κανένα λόγο, αλλά θα προσπαθούσαμε να διαφύγουμε δια θαλάσσης προς Αίγυπτο, ή θα θέταμε τέρμα στην ζωή μας. Με αυτές τις σκέψεις στο μυαλό επέστρεψα το απόγευμα της 1ης Αυγούστου στο γραφείο μου, ήσυχος διότι τουλάχιστον η οικογένειά μου ήταν πλέον ασφαλής. Την επομένη με την βοήθεια ενός λοχαγού δικαστικού του ΓΕΕΦ, και με οδηγό τον κώδικα Διεθνούς Ναυτικού Δικαίου που είχα στο γραφείο μου, προετοιμάσαμε πρωτόκολλα επιτάξεως εμπορικών πλοίων, για  περίπτωση που θα χρειαζόταν μία τέτοια κίνησις. Όσο δε για τα πληρώματα που θα επάνδρωναν τα επιτασσόμενα πλοία δεν υπήρχε πρόβλημα. Είχαμε υπερπληθώρα προσωπικού στην ΝΔΚ.

Κατά το μεσημέρι και επειδή πολλοί αξιωματικοί ανησυχούσαν, και όχι αδίκως, για την ασφάλεια του πλού του ΣΑΠΦΩ, πήρα τηλέφωνο το λιμεναρχείο Ρόδου και του εζήτησα να έλθει σε επαφή με το πλοίο, και να μου πούνε που ευρίσκεται. Σε λίγο μου απάντησαν ότι το πλοίο έχει μπεί στα Ελληνικά χωρικά ύδατα πλησίον της Ρόδου. Το ανακοίνωσα στους αξιωματικούς του ΓΕΕΦ, και ησύχασαν. Το απόγευμα πήρα τηλέφωνο τον αδερφό μου Τάσο στην Αθήνα και του είπα ότι το επόμενο πρωί θα έφθανε στον Πειραιά το ΣΑΠΦΩ και να φρόντιζε να παραλάβει την Λίλυ με τον Παναγιώτη, καθώς και το αυτοκίνητό μου, με την οικοσκευή μου. Μου είπε ότι το ήξερε ήδη από τις εφημερίδες ότι θα κατάπλεε το ΣΑΠΦΩ και ότι είχε συνεννοηθεί με τον πεθερό μου και θα πήγαιναν μαζί. Την ώρα που του τηλεφωνούσα, οι Τούρκοι από την πράσινη γραμμή άρχισαν να βάλουν όλμους προς το ΓΕΕΦ (πρώτη φορά μετά την ανακωχή, αλλά όχι και τελευταία). Ο Τάσος άκουσε τους θορύβους και με ρώτησε τι είναι. Του απάντησα ότι μας ρίχνουν όλμους, και ότι εάν συνεχίσουνε θα αρχίσουμε τα ίδια και εμείς και από εκεί και πέρα όποιος επιβιώσει. Θορυβήθηκε, και μου λέει. “Κοίταξε να μη σκοτωθείς, διότι κανείς από το κράτος δεν θα κοιτάξει την οικογένειά σου, και μάλιστα με τις σημερινές συνθήκες”.

Το πρωί της επομένης το ΣΑΠΦΩ έφθασε στον Πειραιά όπου με πραγματική βοήθεια του Λιμενάρχου πλοιάρχου Στεφανάκη, της Στρατιωτικής Διοικήσεως Πειραιώς και του…ΓΕΑ ( Το Ναυτικό απουσίαζε παντελώς) που είχαν στείλει αυτοκίνητα και παραλάμβαναν τις οικογένειες και τις οικοσκευές των και τις μετέφεραν στα σπίτια τους, έγινε ασφαλής και γρήγορη αποβίβαση των ταλαιπωρημένων οικογενειών. Την μικρή μας οικοσκευή μετάφερε στο σπίτι του πεθερού μου στα Πατήσια ένα φορτηγό της Αεροπορίας με σμηνίτες. Το αυτοκίνητό μου το παρέλαβε ο Τάσος, ενώ ο πεθερός μου πήρε την Λίλυ και τον Παναγιώτη, και πήγαν στο σπίτι του. Ο Στεφανάκης είχε την καλοσύνη να με πάρει τηλέφωνο και να μου πεί ότι όλα πήγαν καλά. Το γνωστοποίησα με σήμα προς όλες τις μονάδες του ΓΕΕΦ προς μεγάλη ανακούφιση των αξιωματικών και υπαξιωματικών.

Στις 4 Αυγούστου με το πρώτο πλοίο της γραμμής Πειραιά – Λεμεσός ( τα δρομολόγια ξανάρχισαν, καθώς έληξε ο ναυτικός αποκλεισμός) ήλθε στην Κύπρο νέος Διοικητής της  Ε.Φ. ο αντιστράτηγος Καραγιάννης, και άρχισε να ενημερώνεται και να παραλαμβάνει από τον ταξίαρχο Γεωργίτση.

ΑΝΑΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΤΤΙΛΑ ΙΙ

Τον νέο αρχηγό ΓΕΕΦ αντιστράτηγο Καραγιάννη υπεδέχθημεν όλοι οι αξιωματικοί του ΓΕΕΦ στην είσοδο του επιτελείου, όπου του παρουσιαστήκαμε, και εν συνεχεία περάσαμε στο αμφιθέατρο του ΓΕΕΦ όπου μας ωμίλησε, για λίγο, και μας μετέφερε τα συγχαρητήρια του αρχηγού ΓΕΕΘΑ, για την πολεμική μας δράση,( είχε προηγηθεί επίσημο σήμα από το ΓΕΕΘΑ, με παρόμοιο περιεχόμενο) και εν συνεχεία μας είπε ότι τα πράγματα στην Ελλάδα έχουν πλέον αλλάξει, και ότι τώρα έχουμε μία κυβέρνηση από πολιτικούς, που…θα αλλάξουν την διεθνή εικόνα της χώρας, και ότι θα πρέπει να βοηθήσουμε τους πολιτικούς στο έργο τους. Εμάς εκείνη την στιγμή λίγο μας ενδιέφερε η πολιτική κατάστασις στην Ελλάδα, και το μόνο που θέλαμε ήταν να μας ενισχύση το ‘Εθνικό κέντρο’ στον αγώνα μας κατά των Τούρκων, και του το είπαμε. Άφησε να εννοηθεί ότι δεν θα είχαμε βοήθεια, και ότι το θέμα θα επιλυόταν δια της διπλωματικής οδού. Απογοητευθήκαμε διότι ξέραμε την εδώ κατάσταση, και επί πλέον φαινόταν καθαρά ότι οι Τούρκοι ενισχυόμενοι συνεχώς, άλλα είχαν στον νούν τους. Αλλά δυστυχώς δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα.

Την επομένη ο Παπαργύρης άρχισε την Ένορκο Διοικητική Εξέταση για τις πράξεις των κυβερνητών των τορπιλλακάτων, κατά τις επιχειρήσεις, και εξήτασε τους υποπλοιάρχους Κανδαλέπα και Τσαταλό. Την επομένη το πρωί ήλθε σήμα από το ΓΕΝ με το οποίο διετάσσετο ή μετάθεσις του Παπαργύρη στην Αθήνα στο ΓΕΝ, και περαιτέρω τοποθέτησίς του σε αντιτορπιλλικό. Αργά το απόγευμα της ιδίας ημέρας με σήμα του ΓΕΕΘΑ διετάσσετο η αντικατάστασις τών διοικητών Καταδρομών, Τεθωρακισμένων, Πυροβολικού, Διαβιβάσεων, και του Ναυτικού διοικητού, η παράδοσις των καθηκόντων τους στους αμέσως νεωτέρους τους αξιωματικούς, και η επιστροφή τους στην Ελλάδα. Ο Παπαργύρης, αηδιασμένος, έφτιαξε τα πράγματά του το απόγευμα, και την επομένη έφυγε από την Λεμεσό με το πλοίο για την Ελλάδα.

Εγώ την επομένη κάλεσα τον Παπαδάκη στην Λευκωσία και άρχισα να του παραδίδω κανονικά την Ναυτική Διοίκηση. Του παρέδωσα τα πάντα, μέχρι και το υπηρεσιακό μου πιστόλι, και τον μανδύα ισχυρού ψύχους που είχα. Τέλος στις 10 Αυγούστου, ακριβώς δύο χρόνια αφότου είχα έλθει, υπέγραψα τα πρωτόκολλα παραδώσεως-παραλαβής, και εξέδωσα την τελευταία ημερησία διαταγή μου προς τους άνδρες της ΝΔΚ, στην οποία τους ευχαριστούσα και τους συνέχαιρα για την πολεμική τους δράση και τους προέτρεπα, να συνεχίσουν εάν χρειαστεί να πολεμήσουν με τον ίδιο τρόπο, και να μη ξεχάσουν δύο πράγματα. α) ότι οι νεκροί συνάδελφοι μας ζητούν εκδίκηση, και β) το ναυτικό ποτέ δεν παραδόθηκε ούτε υπέστειλε τας σημαίας του. Μετά κατέβηκα στην αίθουσα διαλέξεων του ΓΕΕΦ όπου σε μία αποχαιρετιστήριο τελετή οι αξιωματικοί του ΓΕΕΦ, μου έδωσαν τον θυρεό του Εθνικής Φρουράς  πάνω στον οποίον είχαν τοποθετήσει μία μικρή μπρούτζινη πλάκα, που έγραφε ” Στον αντιπλοίαρχο Γεώργιο Παπαγιάνη, Ναυτικόν Διοικητή Κύπρου. Τιμής ένεκεν”, και με αποχαιρέτησαν όλοι με συγκίνηση. ( Τον θυρεό αυτό τον παρέδωσα μετά 20 χρόνια στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, και εκτίθεται μαζί με άλλους θυρεούς του Ναυτικού).  Το απόγευμα της ιδίας ημέρας άφησα το γραφείο μου και φορώντας πολιτικά ρούχα για πρώτη φορά εδώ και 25 ημέρες, πήγα στην Λεμεσό και κατέλυσα σε ένα ξενοδοχείο. Μαζί μου είχα και το καλάσνικωφ  το οποίον είχαμε βρεί στο σπίτι του Αζίνα και είχα στην μάχη με τους αλεξιπτωτιστάς στις 21 Ιουλίου, με σκοπό να το κρατήσω ως ενθύμιον. Ο έφεδρος σημαιοφόρος (Κύπριος) που ήταν διαγγελεύς μου, και με συνόδευε για τελευταία φορά, μου είπε.   ” Κύριε διοικητά, εκείν που θα πάτε τι να το κάνετεν το όπλον, ενώ εμείς εδώ το θέλουμεν για να πολεμήσουμεν τους Τούρκους”. Είχε δίκιο. Του χάρισα το όπλο και του είπα. Πάρτο, αλλά πρόσεξε διότι έχει ιστορία αυτό το όπλο, κοίταξε να την συνεχίσεις. Με ευχαρίστησε κατενθουσιασμένος, παίρνωντας το καλάσνικωφ. Κοιμήθηκα σε μαλακό κρεβάτι μετά από 26 ημέρες ύπνου σε ‘ράντζο’, και την επομένη ημέρα “αποχαιρέτησα” το νησί και επιβιβάστηκα στο ΣΑΠΦΩ για την επιστροφή μου στην Ελλάδα. Μαζί μου επιβιβάστηκαν ο Γεωργίτσης και οι άλλοι διοικηταί που είχαν αντικατασταθεί, παρά την λαμπρή πολεμικήν τους δράση, και ενώ φαινόταν καθαρά ότι οι επιχειρήσεις των Τούρκων θα ξανάρχιζαν.

Στις 13 Αυγούστου φθάσαμε στο Πειραιά, όπου με περίμεναν η Λίλυ με τον Τάσο, και με πήραν και πήγαμε στο σπίτι του πεθερού μου όπου με περίμεναν η μητέρα μου και τα πεθερικά μου αλλά κι ο Παναγιώτης, που χώθηκε στην αγκαλιά μου, και δεν έλεγε να φύγει.

Την επομένη φορώντας στολή υπ αριθ. 8 πήγα στο ΓΕΝ, όπου παρουσιάστηκα στον Αρχηγό ΓΕΝ Αραπάκη. Αυτός με καλωσόρισε, μου μίλησε με κολακευτικά λόγια για την δράση μας στον πόλεμο, αλλά άρχισε να μου λέει και για το “πραξικόπημα” κατά του Μακαρίου, ..ότι δεν έπρεπε να γίνει, …ότι αλληλοσκοτωθήκαμε Έλληνες μεταξύ μας, και κάτι άλλα παρόμοια. Παρατήρησα ότι δεν φορούσε όπως πρώτα το μετάλλιο του αγήματος ‘εμβολής’ της Μέσης Ανατολής, που είχε λάβει μέρος για την ανακατάληψη των πλοίων του Β.Ν. που είχαν καταληφθεί από τους κομμουνιστάς το 1944, και του το είπα, προσθέτοντας. Μας εσείς δεν δώσατε εντολή να παραμείνω ακόμη ένα χρόνο στην Κύπρο, ακυρώνοντας την μετάθεση του Καρατσώλη, γιατί δεν μου τα λέγατε τότε αυτά, αλλά δηλώνατε υπερήφανος για την δράση του Ναυτικού. Με κοίταξε σαστισμένος και νευριασμένος, και μου είπε με συγχωρείς τώρα πρέπει να φύγω να δώ τον κύριο Υπουργό. Έφυγα και μέσα μου σκεπτόμουν. Παλαιότερα έλεγε ‘πρέπει να φύγω να πάω να δώ τον Μίμη (Ιωαννίδη)’. Αλλάξαν οι καιροί. Πήγα εν συνεχεία στην διεύθυνση εξοπλισμών, όπου συνήντησα τον υποναύαρχο (Μηχ.) Ζωγραφάκη στον οποίο παρέδωσα όλα τα ‘χαρτιά’ σχετικά με την παραγγελία που είχε γίνει στην Γαλλία για τα δύο περιπολικά κατευθυνομένων βλημάτων, τα οποία δυστυχώς δεν είχαν προλάβει να έλθουν στην Κύπρο μέχρι τότε, και του εισηγήθηκα να τα πάρει πλέον το Ναυτικό εκμεταλλευόμενο την ήδη τρέχουσα παραγγελία. Μου υποσχέθηκε ότι θα το προχωρήσει, και πραγματικά τα πλοία εντάχθησαν στο Π.Ν. τον Δεκέμβριο του 1974.

Μία στιγμή βλέπω στον διάδρομο του ΓΕΝ τον πλοίαρχο Βασιλειάδη, και μου λέει, ” Γιώργο τα έμαθες, οι Τούρκοι εκδήλωσαν επίθεση στην Κύπρο, και σχεδόν έχουν καταλάβει το μισό νησί. Την ΝΒΧ την εγκατέλειψαν, άθικτη στα χέρια των Τούρκων, απορώ γιατί δεν έφυγαν οι δύο τορπιλλάκατοι για την Λάρνακα”. Ποιός θα τις έπαιρνε κύριε Βασιλειάδη, του απαντώ, (…..)ο Παπαδάκης που ορίσατε διοικητή, ή ο Κανδαλέπας με τον Τσαταλό;  Και αφού ο διοικητής είναι (…..) να διοικήσει τι περιμένετε από το κατώτερο προσωπικό;  Το ίδιο βράδυ άκουσα τον Καραμανλή στην τηλεόραση, που ήταν πρωθυπουργός, να δικαιολογήται διότι η Ελλάς δεν είχε στείλει βοήθεια στην Κύπρο λέγοντας ότι η Κύπρος είναι μακρυά !!! Και τότε γιατί όλα τα σχέδια του ΓΕΕΘΑ τα οποία είχαν αρχίσει να γίνονται από το 1960, που ήταν πάλι πρωθυπουργός, προέβλεπαν στρατιωτική βοήθεια στο νησί σε περίπτωση που θα εισβάλουν οι Τούρκοι ; Πήγε τώρα πιο μακρυά ή Κύπρος από ότι ήταν τότε;

Και είχα δίκιο, σε όσα είχα πεί στον Βασιλειάδη, για τον Παπαδάκη, διότι, όπως εκ των υστέρων μου είπαν οι υπαξιωματικοί μου, με την αποχώρηση μου πνεύμα ηττοπαθείας επεκράτησε.  Kατά την επίθεση των Τούρκων στις 14 Αυγούστου, ουδεμία διαταγή ουσιαστικής πολεμικής δράσης εξεδώθει από το επιτελείο της ΝΔΚ προς τα πλοία και τις υπηρεσίες της, και με τις πρώτες βολές έφυγε ο Παπαδάκης από το ΓΕΕΦ και εκκινήθει προς Λεμεσό, αφήνωντας όλες τις μονάδες να πράξουν ότι νόμιζαν, χωρίς καμμία κατεύθυνση. Έτσι η ΝΒΧ εγκατελήφθει εν σπουδή από το προσωπικό της το οποίον εκκινήθει προς τις Αγγλικές βάσεις, όπου αφού  υπέστησαν από τους Αγγλους τον εξευτελισμό του αφοπλισμού των μετέβησαν στην Λάρνακα, αφήνωντας την βάση χωρίς να ολοκληρωθούν όλες (…..) όπως προεβλέπετο από τις οδηγίες μάχης, και μόνο ο κυβερνήτης του Λεβέντης ανατίναξε το πλοίο του πριν ή το εγκαταλήψει. Στον επικρατήσαντα πανικό κατά την αποχώρηση έλησμόνησαν να υποστείλουν και την σημαία της βάσεως, οι δε αξιωματικοί  με εξαίρεση τον Ντάνο και τους αξιωματικούς των βατραχανθρώπων απεχώρησαν πρώτοι. Το Ραντάρ του Κορμακίτη εγκαταλήφθει και αυτό ταχέως από το προσωπικό του αφού ανετινάχθει και το προσωπικό εκκινήθει προς την Λευκωσία και εν συνεχεία στην Λεμεσό. Στο ραντάρ του Αποστόλου Ανδρέα χάρις στον πατριωτισμό και την ψυχραιμία του επικεφαλής Έλληνος Σημαιοφόρου, αφού με κίνδυνο να αποκοπούν από τους Τούρκους έδιναν συνεχώς αναφορές, και απέκρουαν αεροπορικές επιθέσεις, μη έχοντες δε καμμία επαφή με το επιτελείο, τελικώς ανετίναξαν τις εγκαταστάσεις των και το Ραντάρ, και συντεταγμένοι και ετοιμοπόλεμοι με τρία αυτοκίνητα που επέταξαν εκκινήθησαν προς την Αμμόχωστο. Περνώντας έξω από την εγκαταλελειμένη ΝΒΧ ο Σημαιοφόρος σταμάτησε, πήγε μέσα, υπέστειλε την σημαία, και την πήρε μαζί του. Εν συνεχεία κινήθηκαν σε δύσβατους δρόμους και έφθασαν στην Αγία Νάπα με όλο το φορητό οπλισμό τους αποφεύγοντας να περάσουν μέσα από τις Αγγλικές βάσεις. Αυτά χάρις στις εξαίρετες πολεμικές αρετές, και τον πατριωτισμό του Σημαιοφόρου.

Έφυγα από το ΓΕΝ απογοητευμένος με τις εξελίξεις, και ζήτησα 10 ημέρες άδεια, την οποίαν μου την δώσανε αμέσως.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Στο διάστημα αυτό ξεκουράστηκα πραγματικά, βοήθησα την Λίλυ να οργανώσουμε την ζωή μας στα Πατήσια, και εκτελώνισα το αυτοκίνητό μου και του έβαλα Ελληνικές πινακίδες. Στις 25 Αυγούστου που έληξε η άδειά μου παρουσιάστηκα στο ΓΕΝ, πιστεύοντας ότι θα έπαιρνα φύλλο πορείας για το ΣΦΕΝΔΟΝΗ. Μου είπαν ότι με εντολή του Υπουργού, είχαν ακυρωθεί οι προηγούμενες τοποθετήσεις, και ότι θα ‘έβγαιναν’ καινούργιες. Γύρισα σπίτι απογοητευμένος. Ξαναπήγα στο ΓΕΝ στις 27 του μηνός, αφού με είχαν ειδοποιήσει ότι είχαν υπογραφεί οι νέες τοποθετήσεις. Αντί να με τοποθετήσουν κυβερνήτη αντιτορπιλλικού, ο Αβέρωφ με τοποθετούσε στο γραφείο συνδέσμων του ΝΑΤΟ στο ΓΕΕΘΑ. Μία θέσις τελείως ‘νεκρή’ διότι ήδη από τριημέρου η Ελλάς είχε αποχωρήσει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Έμπαινα δηλαδή στο ‘ψυγείο’. Την επομένη πήγα στο ΓΕΕΘΑ στο καινούργιο μου γραφείο όπου θα αντικαθιστούσα τον αντιπλοίαρχο Περισσάκη (μία τάξις αρχαιότερός μου), που ήταν πλέον όψιμος ‘αντιστασιακός’ και ήταν στα μέσα και στα έξω. ( Αποστρατεύτηκε μετά μερικά χρόνια ως υποναύαρχος και ο Αβέρωφ τον είχε κάνει Νομάρχη Κερκύρας). Δεν είχε να μου παραδώσει τίποτα διότι το γραφείο ήταν νεκρό, αλλά μόνο αρχεία παρελθόντων ετών. Προϊστάμενός του ήταν ένας συνταγματάρχης, που δήλωνε και αυτός ‘αντιστασιακός’ και περίμενε να μετατεθεί και αυτός σε άλλη θέση. Το γραφείο υπαγόταν στον υποστράτηγο Πολίτη, συμμαθητή μου στην ΣΕΘΑ, ο οποίος όπως και οι άλλοι αξιωματικοί του Σ.Ξ. ήταν υπέρμαχοι της επαναστάσεως της 21ης Απριλίου. Παρουσιάστηκα και σε αυτόν. Άρχισε τις τυπικότητες. ” καλώς ήλθατε κύριε αντιπλοίαρχε κλπ.” δεν μου είπε καν να καθήσω. Νευρίασα, διότι άρχισε να μου αναπτύσσει, και τα…. καλά της μεταπολίτευσης, και δεν κρατήθηκα.” Ρε Πολίτη, του λέω, τι είναι αυτά που μου λές. Εσύ δεν ήσουν που πρίν τρία χρόνια φώναζες υπέρ της 21ης Απριλίου. Πήγαινε να τα πείς σε κανένα άλλο αυτά”. Εξεπλάγει δεν μου απάντησε,  έφυγα από το γραφείο του, και δεν ξαναπάτησα σε αυτό. Βγαίνοντας στον διάδρομο έρχομαι πρόσωπο με πρόσωπο με τον Ντενίση, που περιφερόταν στο ΓΕΕΘΑ, για λόγους που δεν γνωρίζω, αλλά υποπτεύομαι. Εκείνη την εποχή πλήθος αξιωματικών περιεφέρετο στο ΓΕΕΘΑ δηλώνοντες αντιστασιακοί. Ε, Παπαγιάννη, μου λέει,  περιμένατε να φύγω από το νησί για να ‘σκοτώσετε’ τον Μακάριο, και συνωμοτούσατε εναντίον μου με τον Επιτελάρχη μου τον Παπαδάκη. Του απαντώ. Και γιατί δεν ρωτάτε, τον φίλο σας, τον Μπονάνο (ΑΓΕΕΘΑ) που σας είχε τοποθετήσει αρχηγό ΓΕΕΦ να σας πεί την αλήθεια; Με δικές του διαταγές κινηθήκαμε. Δεν απάντησε και μπήκε σε ένα γραφείο.

Μετά δύο ημέρες από το ΓΕΝ με εντολή του Υπουργού όπως μου είπαν μου ζήτησαν να υποβάλω αναφορά για την συμμετοχή μου στην κίνηση κατά του Μακαρίου (ακόμα δεν το ονόμαζαν πραξικόπημα).  Τους υπέβαλα αυθημερόν την αναφορά μου στην οποία παραδεχόμουν την συμμετοχή μου, και σημείωνα ότι δεν έκανα τίποτα άλλο παρά να εκτελέσω τις διαταγές που είχαν έλθει από το ΓΕΕΘΑ.

Στις 4 Σεπτεμβρίου πήγα στο γραφείο μου, και επρόκειτο να υπογράψω τα πρωτόκολλα παραδώσεως και παραλαβής με τον Περισσάκη. Μόλις με είδε ο Περισσάκης μου λέει. Γιατί ήλθες ; Του απαντώ. Γιατί ρε Ηλία, δεν έπρεπε να έλθω;  Μου δείχνει την εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΗ που είχε στο γραφείο του. Πρωτοσέλιδος οκτάστηλος τίτλος με φωτογραφία μου έλεγε ότι ο Αβέρωφ με τιμωρούσε με τρίμηνη αργία δια προσκαίρου πράξεως, για την συμμετοχή μου στο “πραξικόπημα” κατά του Μακαρίου, και βέβαια το ρεπορτάζ είχε και τις σχετικές σάλτσες, για τον πρώτο ‘χουντικό’ που τιμωρείται, για τις εκκαθαρίσεις που θα ακολουθήσουν, για δικαστήρια που θα μας…πάνε κλπ. Πήγα αμέσως στο ΓΕΝ στον διευθυντή προσωπικού αρχιπλοίαρχο Σταμούλη, και του λέω. Από πότε οι αξιωματικοί μαθαίνουν τις ποινές τους από τις εφημερίδες, χωρίς να τους έχει κοινοποιηθεί τίποτα;  Άρχισε να μου δικαιολογήται και να μου λέει ότι το γραφείο του Αβέρωφ το έδωσε στην δημοσιότηττα, και μου έδωσε το έγγραφο με την ποινή μου που την υπέγραφε ο ίδιος, ως ο αρμόδιος αξιωματικός. ( Πριν ένα χρόνο μου είχε στείλη την ευαρέσκεια του ΓΕΝ και το προσωπικό γράμμα του με ευχαριστίες για την παραμονή του στην Κύπρο). Έφυγα αηδιασμένος με την όλη κατάσταση, πήγα σπίτι έβγαλα την στολή μου, φόρεσα πολιτικά ρούχα και έφυγα με το αυτοκίνητό μου για την Αργολίδα στο πατρικό σπίτι του πεθερού μου όπου ήδη είχαν πάει η Λίλυ με τον Παναγιώτη. Στον δρόμο από το ραδιόφωνο άκουσα μία δήλωση του Αβέρωφ, που προσπαθούσε να γλυκάνει το χάπι λέγοντας ότι η τιμωρία μου δεν έχει σχέση, με έναρξη εκκαθαρίσεων αξιωματικών, και ότι αναγκάστηκε να με τιμωρήσει παρά του ότι είμαι εξαίρετος αξιωματικός. Προφανώς η δήλωση έγινε εξ αιτίας αντιδράσεων αξιωματικών που με εγνώριζαν, και περισσότερο συναδέλφων μου που είχαν υπηρετήσει μαζί μου στην Κύπρο, και εγνώριζαν την δράση μου.

Στο σπίτι του πεθερού μου καθίσαμε μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου, και βρήκα την ευκαιρία να τακτοποιήσω και να συμπληρώσω τις πολεμικές εκθέσεις και τις προτάσεις μου για ηθικές αμοιβές για κάθε Ελλαδίτη της ΝΔΚ (αξιωματικούς, υπαξιωματικούς, και ναύτες), τις οποίες παρέδωσα στο αρμόδιο γραφείο του ΓΕΝ στις 12 Σεπτεμβρίου.

Τον Οκτώβριο, επίσης, ο ταξίαρχος Δ. Ιωαννίδης  με ειδοποίησε να πάω να συναντήσω τον δικηγόρο του Γιώργο Αλφαντάκη ο οποίος θα αναλάμβανε και τις νομικές περιπτώσεις των αξιωματικών που εμπλέκονταν στο θέμα της Κύπρου.  Πήγα και τον είδα, μου έδειξε το υλικό που είχε μαζέψει για την Κύπρο, και τότε πολλά από τα ερωτήματα που είχαμε όταν είμαστε εκεί άρχισαν να βρίσκουν απάντηση. Τα υποβρύχια που πήγαιναν στην Κύπρο σύμφωνα με τα υπάρχοντα σχέδια τα είχε ανακαλέσει ο Αραπάκης “διότι κινδύνευε η ….. Ρόδος” !!! Τα αεροσκάφη που επρόκειτο να απογειωθούν από την Σούδα για να μας βοηθήσουν, τα σταμάτησε ο ΑΓΕΑ Παπανικολάου, διότι φοβόταν επίθεση της ….Βουλγαρίας !!! Ένα Φέρρυ μπωτ με πεζοναύτες και κυπρίους εθελοντές (1.000 άτομα) ο Μπονάνος το γύρισε πίσω διότι κινδύνευαν τα νησιά του ..Αιγαίου. Ο αρχηγός της ΚΥΠ υποστράτηγος Σταθόπουλος με τον οποίον είχα συνυπηρετήσει στην Άγκυρα (υπέρμαχος της 21ης Απριλίου και φίλος του Παπαδόπουλου) έλεγε ότι οι Βούλγαροι έχουν συγκεντρώσει μεραρχίες !! στα σύνορα για να μας επιτεθούν. Τον διέψευσε αργότερα ο τότε στρατιωτικός ακόλουθος στην Σόφια. Επίσης μου ωμίλησε για πληροφορίες που είχε, σχετικά με μία συνάντηση που είχαν στο Παρίσι τον Ιούνιο του 1974 οι Καραμανλής, Μακάριος, και Ετσεβίτ, καθώς και μία άλλη στην Ρώμη την ίδια περίοδο ο Ετσεβίτ με τον Αβέρωφ και τον Κληρίδη, όπου εκτιμώ ότι και καταρτίστηκε το σενάριο ανατροπής της τότε Ελληνικής Κυβερνήσεως, με άξονα την ανατροπή του Μακαρίου, το οποίο σερβιρίστηκε επιτυχώς δια εκτέλεση στον Ιωαννίδη, και στο οποίο συμβάλαμε εν αγνοία μας όλοι εμείς που τώρα βρισκόμεθα υπό διωγμόν. Τότε μου ελύθει και η απορία πως η 6η τεθωρακισμένη Μεραρχία των Τούρκων εκκινήθει στην Μερσίνα 5 ημέρες προ της εκδηλώσεως του εγχειρήματος ανατροπής του Μακαρίου. Όλα φαίνεται ήταν προσχεδιασμένα, και εμείς είμαστε τα πιόνια που έπαιξαν το παιχνίδι των αδιστάκτων πολιτικών.  Λέγεται ότι είχαν συμφωνήσει να πάρουν οι Τούρκοι ένα μικρό κομμάτι μόνο αλλά οι Τούρκοι ως συνήθως αθέτησαν την συμφωνία, άρπαξαν την ευκαιρία από τα μαλλιά και πήραν αυτό που ήθελαν και είχαν σχεδιάσει από το 1963. Ο Αλφαντάκης με μηνυτήρια αναφορά του προς τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, κατήγγειλε την τότε στρατιωτική ηγεσία και τους υπολοίπους για εσχάτη προδοσία, πράγμα που ταρακούνησε την τότε πολιτική ηγεσία, η οποία σταμάτησε κάθε αναφορά στο Κυπριακό.

Ο Αβέρωφ έστελνε κάθε ημέρα αστυνομικούς και υπαλλήλους της ΚΥΠ να παρακολουθούν εμένα και συναδέλφους μου.  Ορισμένους από αυτούς που μας παρακολουθούσαν τους γνωρίζαμε και πολλές φορές τους καλούσαμε και σε συζητήσεις μας και τους κερνούσαμε καφέ.

Τον Νοέμβριο έγιναν εκλογές και ο Καραμανλής τις κέρδισε με μεγάλη πλειοψηφία. Στα μέσα Δεκεμβρίου έγινε και δημοψήφισμα για το πολιτειακό. Δεν επέτρεψαν στον Κωνσταντίνο να έλθει στην Ελλάδα, για να αγωνιστεί υπέρ της Βασιλευομένης Δημοκρατίας.  Όλα τα κόμματα, προεξάρχοντος του Καραμανλή έλαβαν θέση κατά του Βασιλέως, και βέβαια χωρίς αντίπαλο επεκράτησαν στο δημοψήφισμα, μετά από μία εμετική, εναντίον του Βασιλέως, προεκλογική εκστρατεία που κάνανε. Παρόλα αυτά ένα 35% του λαού ψήφισε υπέρ του Βασιλέως. Ο Καραμανλής ο οποίος, ότι είχε γίνει το ώφειλε στην εύνοια του Παλατιού, που τον είχε ορίσει αυθαίρετα πρωθυπουργό μετά τον θάνατο του Παπάγου, απέδειξε την ορθότητα του λεγομένου ” Ουδείς χειρότερος εχθρός, από του ευεργετηθέντος” από την ομιλία του μετά το δημοψήφισμα όπου χαρακτήρισε τον Βασιλικό θεσμό ως το “καρκίνωμα” της Ελλάδος. Αυτά κάνουν οι πολιτικοί…..  Μετά το δημοψήφισμα άλλαξε και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ανέλαβε ο Κ. Τσάτσος. Άλλαξαν επίσης οι αρχηγοί ΓΕΕΘΑ, ΓΕΣ, ΓΕΝ και ΓΕΑ, και στην θέση τους τοποθετήθηκαν απόστρατοι που επανήλθαν στην ενέργεια και ήταν μακρυά από τις Ε.Δ. το λιγώτερο 7 χρόνια. Όλοι οι αποχωρήσαντες στηλοβάτες του στρατιωτικού καθεστώτος, που είχαν τοποθετηθεί στα αξιώματά τους από τον Ιωαννίδη, έφυγαν με πλήρεις τιμές και δόξες, ως ‘επίτιμοι’ αρχηγοί, ο δε αντιστράτηγος Γκιζίκης (ο μόνος που ανέλαβε τις ευθύνες του για τα γεγονότα της Κύπρου), μέχρι τον θάνατόν του μετά 20 περίπου χρόνια απολάμβανε τις ηθικές και υλικές αμοιβές ενός πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας. Ολόκληρο το μένος των πολιτικών είχε ξεσπάσει σε εμάς τους ‘μικρούς’, ενώ οι προϊστάμενοί μας που μας διέταξαν να κάνουμε ότι κάναμε, δεν ενοχλήθηκαν.

Στις 5 Δεκεμβρίου έληξε η ποινή που μου είχε επιβληθεί, και στις 7 Δεκεμβρίου ( διότι 6 Δεκεμβρίου ήταν αργία στο Ναυτικό) παρουσιάστηκα στο ΓΕΕΘΑ για να αναλάβω πάλι υπηρεσία στο γραφείο ΝΑΤΟ. Μου είπαν ότι σύμφωνα με τον νόμο (και αυτό ήταν αλήθεια) έπρεπε να μετατεθώ σε άλλη υπηρεσία, και μου έδωσαν φύλλο πορείας για το ΓΕΝ. Πήγα στο Β’ κλάδο του ΓΕΝ, όπου ο πλοίαρχος Καρακίτσος που είχε αντικαταστήσει τον Σταμούλη μου είπε ότι δεν έχουν ακόμα αποφασίσει που θα τοποθετηθώ, και προς το παρόν ανήκω στην δύναμη του ΓΕΝ. Να πάω σπίτι μου και θα μου τηλεφωνήσουν, όταν γίνει η νέα τοποθέτησις να πάω στην νέα μου υπηρεσία. Έφυγα από το ΓΕΝ και γύρισα στο σπίτι μου. Δεν φανταζόμουν εκείνη την στιγμή ότι ήταν η τελευταία φορά που φόραγα την στολή του αξιωματικού. Και αυτό διότι η κυβέρνησις για να μας καθησυχάσει άφηνε να διαρρεύσει, ότι μετά το δημοψήφισμα, και σε μικρό χρονικό διάστημα, θα γυρνούσαμε στις υπηρεσίες μας, χωρίς άλλες κυρώσεις. Αυτό μου είχε πεί και προσωπικά και ο γραμματέας του νέου Προέδρου της Δημοκρατίας Κ. Τσάτσου, ο Κ. Βασιλειάδης.

Αλλά δυστυχώς όλοι μας κορόιδευαν. Στην ουσία προετοίμαζαν την αποστρατεία μας από τις Ε.Δ. και έψαχναν να βρουν αφορμή για αυτήν. Δεν μπορούσαμε να εργασθούμε σε οιανδήποτε δουλειά γιατί νομικά δεν είμασταν απόστρατοι.

Πέρασαν έτσι τρείς ολόκληροι μήνες, και στις 12 Μαρτίου του 1975, μερικές ημέρες πρίν γίνουν οι ετήσιες κρίσεις των αξιωματικών, το βράδυ συνέλαβαν περί τους 30 αξιωματικούς, διότι…. θα εκδήλωναν πραξικόπημα για ανατροπή της Κυβερνήσεως, και τους φυλάκισαν στην ΕΣΑ, όπου άρχισαν να τους ανακρίνουν για να μάθουν λεπτομέρειες για το επικείμενο πραξικόπημα.

Οι δημοσιογράφοι το ονόμασαν ‘πραξικόπημα της πυζάμας”.

Βέβαια στην τραγικότητα των στιγμών υπήρχε και ιλαρότης. Συνέλαβαν τον υποστράτηγο Παπαδάκη (πρώην επιτελάρχη στην Κύπρο), ο οποίος δεν είχε καμμία σχέση με την ομάδα της ‘πυζάμας’, όπως και τον πρώην διοικητή της ΕΛΔΥΚ συνταγματάρχη Κονδύλη, που εργαζόταν ήδη κρυφά στα SUPER MARKET του Σκλαβενίτη, και τον….αντισυνταγματάρχη…..Παπαγιάνη! στο σπίτι του σε ένα χωριό της Κρήτης. Πιθανόν ο τελευταίος να συνελήφθη αντί εμού (αν και ουδεμία συμμετοχή στην υποτιθέμενη συνωμοσία της “πυζάμας” είχα, αν δεχτούμε ότι υπήρξε ποτέ ομάς της “πυζάμας”).  Εγώ βέβαια από την επομένη που έμαθα για τις συλλήψεις περίμενα ανά πάσα στιγμή να κτυπήσει η πόρτα του σπιτιού για να με συλλάβουν. Όταν μετά τρείς ημέρες αντελήφθησαν το λάθος τους άφησαν τον αντισυνταγματάρχη ελεύθερο αλλά δεν με συνέλαβαν, διότι ήδη είχε βρεθεί η δικαιολογία για τις αποστρατείες μας. Με αφορμή το δήθεν πραξικόπημα το απόγευμα της 15ης Μαρτίου  1975 ακούσαμε από την τηλεόραση ότι αποστρατεύτηκαν 220 αξιωματικοί, εκ των οποίων 40 περίπου από το Ναυτικό μεταξύ των οποίων και εγώ, καθώς και οι αξιωματικοί μου στην Κύπρο, Παπαργύρης, Ντάνος, και Ταβλαρίδης, που είχαν εξαίρετο πολεμική δράση κατά των Τούρκων και φυσικά ουδεμία συμμετοχή στην … συνωμοσία της “πυζάμας”!  Μας αποστράτευσαν με έκτακτες κρίσεις και μάλιστα με τον βαθμό που φέραμε την ημέρα της αποστρατείας μας.

Την επομένη 16 Μαρτίου 1975, πήγαμε με πολιτικά πλέον στο ΓΕΝ, όπου παραδώσαμε τις στρατιωτικές ταυτότητές μας, τα βιβλιάρια νοσηλείας, και μας έδωσαν όλα τα σχετικά ‘χαρτιά’ για να βγάλουμε πολιτικές ταυτότητες, καθώς και τα ‘φύλλα πορείας ‘ για το ….σπίτι μας. Τουλάχιστον μας είχαν εγγράψει στα στελέχη της εφεδρείας του Π.Ν.

Εκείνη την εποχή, πήγα στον εφοπλιστή Ποταμιάνο που τον ήξερα από παλαιότερα, και εθεωρείτο  αντιμακαριακός και φίλος του Γρίβα, για να του ζητήσω να εργαστώ στην ναυτιλιακή εταιρεία του, διότι αμέσως μετά την αποστρατεία μου είχα πάρει από το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας το δίπλωμα Πρώτου Πλοιάρχου Εμπορικού Ναυτικού, που το εδικαιούμην βάσει του βαθμού μου και της θαλασσίας υπηρεσίας που είχα στο πολεμικό Ναυτικό. Με δέχτηκε λίαν φιλικά και μου είπε ότι θα με προσλάβει στην εταιρεία του. Μετά δύο ημέρες πήγα στην εταιρεία του και με έβαλε σε ένα γραφείο δίπλα στο δικό του όπου άρχισα να ενημερώνομαι για την νέα μου δουλειά. Μετά μερικές ημέρες πήγαμε μαζί στα Ναυπηγεία Ελευσίνος όπου δεξαμενιζόταν ένα πλοίο της εταιρείας, για παρακολούθηση των εργασιών. Μετά τρείς ημέρες που το πλοίο θα ‘έβγαινε’ από τα Ναυπηγεία, του ζήτησα να πάω να παρακολουθήσω τον αποδεξαμενισμό. Μου αρνήθηκε και μου είπε διστακτικά ότι καλό θα ήταν να μη έβγαινα από το γραφείο μου.  Μου είπε τελικά να έρχομαι στο γραφείο, αλλά να αποφεύγω να κυκλοφορώ έξω στον Πειραιά, και μελλοντικά που και που θα μου ανέθετε και καμμία εργασία. Έφυγα.  Πολύ αργότερα μου είπε ότι ο Αβέρωφ του ζήτησε να με απολύσει, απειλώντας τον…. Ο Αβέρωφ εξακολουθούσε να μας παρακολουθεί, και να μας κυνηγάει.  Αν και δεν στήριξα τους ‘συνταγματάρχες” και μάλιστα κινήθηκα και εναντίον τους τον Δεκέμβριο του 1967 (γεγονός για το οποίο θα μπορούσαν να με είχαν αποστρατεύσει), θυμήθηκα τον Παπαδόπουλο, ο οποίος φρόντισε ο ίδιος να βρούν δουλειά αρκετοί “αντιχουντικοί” αξιωματικοί που ο ίδιος απεστράτευσε επί επταετίας, για να μη έχουν πρόβλημα επιβιώσεως. Βέβαια δεν πρέπει να λησμονούμε και το γεγονός ότι υπήρξαν και διώξεις αξιόλογων συναδέλφων μου επί επταετίας, οι οποίοι είχαν την ατυχία να χαρακτηρισθούν επικίνδυνοι για το καθεστώς.

Γύρω στις 20 Ιουλίου έμαθα ότι με ζητούσε ο ανακριτής του Ναυτοδικείου για να μου ‘πάρει’ κατάθεση για τα γεγονότα της Κύπρου. Τον πήρα τηλέφωνο και μου όρισε την ημέρα που ήθελε να πάω. Πήγα στο Πειραιά, έχοντας κατά νουν ότι πιθανόν να με προφυλάκιζε μετά την κατάθεσή μου, διότι τότε η “δημοκρατική κυβέρνησις” είχε αρχίσει μία ‘εργολαβία’ ανακρίσεων εναντίον αξιωματικών τους οποίους εν συνεχεία προφυλάκιζε μέχρι την δίκη των, και οι οποίοι στην πλειονότητά τους αθωόνοντο στις δίκες που ακολουθούσαν. Του έδωσα πλήρη, αληθή, και εμπεριστατομένη κατάθεση για τα γεγονότα, και επέμενα να γραφεί στα πρακτικά η συμπεριφορά και οι ενέργειες των Παπαδάκη, Κανδαλέπα, και Τσαταλού, αναφέροντας και την διακοπή της ΕΔΕ που είχα διατάξει.  Αυτά διότι πλέον ο ανακριτής με τις επίσημες καταγγελίες μου, θα έπρεπε να κινήσει την πρέπουσα διαδικασία. Με είχε ερωτήσει για τις κατηγορίες εναντίον μου, ‘περί λεηλασιών’ και του είπα ότι όποιος έχει αποδείξεις για αυτές να έλθει να τις καταθέσει. Μου είπε ότι για τα χρήματα που είχα παραδώσει στον ΑΓΕΕΦ, ότι ο Αζίνας δήλωσε ότι δεν ήταν δικά του, και ότι τα έβαλε μέσω εμού η ΚΥΠ στο σπίτι του, για να τον ενοχοποιήσει, για παράβαση του Κυπριακού νόμου περί συναλλάγματος. Ωραία του λέγω τότε να μου τα δώσουν πίσω, ώστε να λύσω και το οικονομικό μου πρόβλημα. (Αργότερα έμαθα ότι ο Αζίνας παρέλαβε τα χρήματά του). Τελείωσα την κατάθεσή μου, και μου είπε να περιμένω για να συνεννοηθεί με τον Επίτροπο του Ναυτοδικείου. Περίμενα ότι θα επέστρεφε με την Ναυτική αστυνομία για να με οδηγήσουν στην Ψυτάλλεια που ήταν οι φυλακές του Ναυτικού, ή στο τμήμα μεταγωγών για μεταφορά στον Κορυδαλλό. Επανήλθε μετά 10 λεπτά και μου είπε. “Μπορείτε να φύγετε κύριε αντιπλοίαρχε, εάν σας ξαναχρειαστούμε θα σας φωνάξουμε”. Έφυγα και πήγα στην οικογένειά μου στο σπίτι του πεθερού μου στην Αργολίδα.  Λίγες ημέρες αργότερα , με εκκάλεσε ο ανακριτής του πρωτοδικείου Ναυπλίου, για κατάθεση, διότι σε ένα πηγάδι της Επιδαύρου είχαν βρεθεί κάτι παλαιά όπλα (πιθανώς από την εποχή του συμμοριτοπολέμου) και κάποιος ηλίθιος δημοσιογράφος του Ναυπλίου έγγραψε ότι τα όπλα αυτά μάλλον τα ‘είχα κρύψει’ εγώ. Του έδωσα κατάθεση, κατάλαβε ο άνθρωπος ότι ουδεμία σχέση είχα, και έκλεισε την υπόθεση. Ο τοπικός χωροφύλακας μου είπε συγκεκαλυμμένα ότι έχει εντολή από το ΓΕΕΘΑ να με παρακολουθεί και να αναφέρει οποιανδήποτε ύποπτη κίνησή μου.

Με την επιστροφή μου στην Αθήνα, πολλοί δημοσιογράφοι, ήλθαν σε επαφή μαζί μου, για να πάρουν από πρώτο χέρι στοιχεία για το Κυπριακό, και να γράψουν βιβλία ή ρεπορτάζ για το θέμα. Οι πρώτοι που έγραψαν βιβλία βασιζόμενοι και στις δικές μου μαρτυρίες ήταν ο Τάκης Θεοδωρακόπουλος που έγραψε στην Αγγλική το “The Greek upheaval” που εκδόθηκε στην Νέα Υόρκη, και ο Κύπριος Σπύρος Παπαγεωργίου που έχει ασχοληθεί ευρέως με το Κυπριακό, και τα οποία, αν και ανακριβή σε ορισμένα σημεία τους, ήταν και μία πρώτη δικαίωσις μου, από τις πολλές που ακολούθησαν. Βεβαίως υπήρχαν και δημοσιογράφοι, που ακολουθώντας τις κυβερνητικές εντολές “έριχναν” την λάσπη τους στην δράση μας φθάσαντες στο σημείο να γράψουν, ότι….οι εφεδρικοί του Μακαρίου μόνο πολέμησαν τους Τούρκους και όχι εμείς. Μόνο που δεν έγραψαν πως σκοτώθηκαν τόσοι Ελλαδίτες στην Κύπρο. Ντροπή για αυτούς που τους έβαλαν να γράψουν τέτοια πράγματα.

Συνήντησα και τους Ντάνο και Ταβλαρίδη που είχαν αποστρατευθεί και οι δύο, και μου είπαν πολλές πληροφορίες. Είχαν επιστρέψει από την Κύπρο στις αρχές του περασμένου Σεπτεμβρίου (1974) μαζί με τους Παπαδάκη, Κανδαλέπα και Τσαταλό, και οι τρείς αυτοί ‘κύριοι’ με το που ήλθαν στην Ελλάδα πήγαν κατευθείαν στο γραφείο του Αβέρωφ, καταγγέλοντας όλους όσους είχαν πολεμήσει τους Τούρκους στην Κύπρο ως ‘χουντικούς’ προφανώς για να σώσουν το τομάρι τους από τις (…..) ενέργειές τους κατά την εισβολή των Τούρκων, και ο Αβέρωφ άδραξε την ευκαιρία για να τιμωρήσει τους ‘χουντικούς’. Επί μία εβδομάδα μπαινόβγαιναν στο γραφείο του Αβέρωφ καταγγέλοντες τους πάντας, και παρουσιαζόμενοι ως οι ‘αντιστασιακοί’ της Κύπρου. Έτσι εξηγείται και η τιμωρία μου στις 5 Σεπτεμβρίου 1974. Ο Αβέρωφ τους είχε τοποθετήσει σε περίοπτες θέσεις του ΓΕΝ, τον δε Τσαταλό τον είχε τοποθετήσει υπασπιστή του νέου ΑΓΕΝ.

Ο Ντάνος με τον Ταβλαρίδη που και αυτοί είχαν ήδη βγάλει φυλλάδια και διπλώματα εμπορικού ναυτικού, είχαν “μπαρκάρει” για να μπορέσουν να ζήσουν. Ο Ντάνος μου ανέφερε ότι φεύγοντας από την Κύπρο, Μακαριακοί τον πυροβόλησαν για να τον σκοτώσουν ενώ ανέβαινε την σκάλα του πλοίου. Έδωσα όσο μπορούσα θάρρος στους δύο αυτούς πολύ καλούς αξιωματικούς, και τους είπα ότι πάντα θα είμαι ‘κοντά’ τους. Δυστυχώς δεν μπορούσα να κάνω κάτι παραπάνω.

Εν τω μεταξύ ο Παπαδάκης και οι “συνεργοί” του συνέχιζαν τις καταγγελίες τους εναντίον των περισσοτέρων υπαξιωματικών της Κύπρου, και ιδίως εναντίον ορισμένων με εξαίρετη πολεμική δράση, με σκοπό να τους σπιλώσουν, και τυχόν καταθέσεις των εναντίων τους για (…..)που είχαν επιδείξει να μη ληφθεί σοβαρά υπόψιν, διότι ήσαν ‘χουντικοί’. (…..). Τι τους έφταιγαν οι υπαξιωματικοί εάν αυτοί δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων.

Άρχισε λοιπόν ο Αβέρωφ ανακριτικά συμβούλια κατά των υπαξιωματικών, και σε διάστημα ενός έτους είχε αποστρατεύσει το 85% των υπαξιωματικών που ήταν μαζί μου στην Κύπρο.  Διεσώθη ο αρχικελευστής Γαλιατσός (αυτός που παρέμεινε και πολέμησε στην εγκλωβισμένη από τους Τούρκους Κυρήνεια), διότι τότε το σκάνδαλο θα ήταν μεγάλο, αλλά τον τοποθέτησαν σε μία νεκρή υπηρεσία στην Σούδα, και τον αποστράτευσαν μετά ένα χρόνο. (…..). Έτσι συμπεριφέρθηκαν στον ‘ήρωα’ της Κυρηνείας.

Λίγες εβδομάδες αργότερα, με ανακούφιση για εμένα και την οικογένειά μου, μπορώ να πώ, έμαθα ότι με απόφαση της Βουλής κατόπιν εισηγήσεως του Καραμανλή, ανεστάλη επ’ αόριστον για …εθνικούς λόγους πάσα ποινική δίωξις αφορώσα στο Κυπριακό. Προφανώς φοβόταν μήπως βγούν στην φόρα οι ενέργειές του επί του θέματος.

Ο Παπανδρέου που δεν είχε καθόλου εμπλακεί στο Κυπριακό, επέμενε στο άνοιγμα του “Φακέλλου της Κύπρου”, αλλά όταν τον …άνοιξε μετά 10 χρόνια πάλι …κλειστός έμεινε.

Τον Οκτώβριο, μου απεστάλει κλήσις “κατηγορουμένου” για τα Κυπριακά σε δίκη που θα άρχιζε μετά δέκα ημέρες στο Ναυτοδικείο. Ειδοποίησα τον  δικηγόρο Γεώργιο Αλφαντάκη ο οποίος ανέλαβε την υπεράσπισή μου και ο οποίος πήρε την δικογραφία από το Ναυτοδικείο, και αφού την διάβασε μου είπε ότι είναι τόσο διάτρητες οι κατηγορίες, που δεν μπορούν να σταθούν.  Επί πλέον μου είπε ότι συγκέντρωσε όλα τα στοιχεία που έχει, και θα τα βγάλει όλα στην φόρα. Ο Αβέρωφ όταν έμαθε για τα στοιχεία μας, έδωσε εντολή να σταματήσει η διαδικασία, και να ανασταλεί η δίωξη.  Έτσι μετά μερικές ημέρες έλαβα νέα ειδοποίηση του Ναυτοδικείου ότι η δίκη αναβάλλεται επ ‘ αόριστον (ΔΕΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ ΠΟΤΕ!).  Έτσι δεν κατέληξα στις φυλακές !!

Μετά από όλη αυτή την ταραγμένη περίοδο κατάφερα σταδιακά να αποκτήσω και εγώ πλέον μία ήσυχη ζωή ως πολίτης.

Όλα τα παραπάνω γεγονότα με έκαναν να μισήσω την Νέα Δημοκρατία, τους ηγέτες της και την Κεντροδεξιά παράταξη για το υπόλοιπο της ζωής μου.  Δεν ακολούθησα την “επανάσταση της 21ης Απριλίου” και ήλθα σε υπηρεσιακή σύγκρουση με πολλούς που δήλωσαν “επαναστατικοί” και με την ίδια την “επανάσταση” τον Δεκέμβριο του 67 όταν εστήριξα τον Βασιλέα και παρολίγον να αποστρατευθώ (εάν αυτό συνέβαινε τότε, τώρα θα χαρακτηριζόμουν ως  ….. “αντιστασιακός”!!!).  Όμως με το μένος ορισμένων πολιτικών και του τύπου εναντίων μας ( με αποκαλούν “συνεργάτη των Απριλιανών”) και τις συνεχείς διώξεις από τον Αύγουστο του 74 και μετά,  φθάσαμε σχεδόν στο σημείο  να αναπολούμε τις ημέρες της “χούντας”!  Αποδέχομαι ότι ίσως ήταν προσωπικό και πολιτικό σφάλμα ότι εστήριξα τον ταξίαρχο Δ. Ιωαννίδη στην “κίνηση” (ή “πραξικόπημα”), και μόνον αυτήν, κατά του Μακαρίου, ατυχές συμβάν με καταστροφική κατάληξη που πολλά δεινά έφερε εις τον τόπον.  Η Κύπρος όμως δεν χάθηκε την 15η Ιουλίου αλλά την 15η Αυγούστου…..

Ο “ΦΑΚΕΛΟΣ” ΚΑΙ Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ 1985-1988

Ένα γεγονός που σχετίζεται με τα ‘Κυπριακά’ ήταν το άνοιγμα (θάψιμο) του “Φακέλου της Κύπρου” σε εξεταστική επιτροπή της βουλής το 1985 στην οποία βεβαίως εκλήθην να καταθέσω.  Σε παρατηρήσεις ενός βουλευτή για ενέργειες υφισταμένων μου του απάντησα ” ότι αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη για πράξεις υφισταμένων μου, διότι ουδείς θα διενοείτο να πράξει κάτι χωρίς να το γνωρίζω, και να συγκατατεθώ. Η διοίκησις που εξασκούσα ήταν πλήρης χωρίς να επιτρέπω κενά”.  Όλοι μείνανε άφωνοι, και μερικοί μάλιστα ψιθύρισαν κάτι σαν “συγχαρητήρια”. Αυτό, επειδή εκείνες τις ημέρες είχε εκδοθεί ένα βιβλίο του στρατηγού Μπονάνου, που ήταν αρχηγός ΓΕΕΘΑ το καλοκαίρι του 1974, και είχε διατάξει την ενέργεια κατά του Μακαρίου, αλλά και όλες τις ύποπτες κινήσεις που ακολούθησαν στον πόλεμο, που έλεγε λίγο πολύ ότι όλα έγιναν εν αγνοία του από κατώτερους αξιωματικούς!!! Αυτός ούτε είχε δεί ούτε είχε ακούσει τίποτα !!!

Επειδή είχε καταθέσει και ο Παπαδάκης και είχε επαναλάβει τις κατηγορίες του εναντίον μου  ζήτησα να εξετασθώ κατ’ αντιπαράσταση μαζί του πράγμα που εγένετο.  Περιέγραψα στους Βουλευτάς τις ενέργειες τις δικές του  καθώς και τις αντίστοιχες των Κανδαλέπα και Τσαταλού. Οι δύο τελευταίοι έχοντες πολιτικές συνδέσεις με υπουργούς ήταν ακόμη στην ενέργεια, ενώ ο Παπαδάκης είχε αποστρατευθεί με το στίγμα του δειλού από το Ναυτικό.  Ο Παπαδάκης ερωτήθηκε εάν είχε περατωθεί η ΕΔΕ που είχα διατάξει. Απήντησε ‘Μάλιστα περατώθηκε από τον πλοίαρχο Παππά το 1977′.  Ένας βουλευτής ερώτησε. ‘Τρία χρόνια για μία διοικητική εξέταση’ ? Του απήντησε ότι άρχισε με εντολή του Ναυτοδικείου το 1976. (Φαίνεται ότι η τότε κατάθεσίς μου έπιασε τόπο). Και γιατί δεν εκλήθην εγώ να δώσω ένορκο κατάθεση; τον ερώτησα.  Τότε, η ΕΔΕ είναι ελλιπής προσέθεσα. Δεν απήντησε. Οι βουλευταί κατάλαβαν ότι κάτι δεν πήγε καλά με αυτήν την ιστορία. Ένας βουλευτής τον ερώτησε. Τιμωρηθήκατε; Μάλιστα του απήντησε ‘με επίπληξη και οι τρείς μας’.  Ζήτησα το λόγο και είπα στην επιτροπή. Το 1950 όταν ήμουν Ναυτικός Δόκιμος είχα κρυώσει και στο διάλειμμα των μαθημάτων μου ήλθε το φλέμα στο στόμα, δεν πρόφτασα να βγάλω το μαντήλι μου, και έφτυσα χάμω στο χώμα του κήπου. Ο δόκιμος υπηρεσίας με ανέφερε και το μεσημέρι άκουσα την ποινή μου. ” Διότι έπτυσε χαμαί. Φυλάκισις 5 ημερών”.  ”Για ένα φτύσιμο κάτω το Ναυτικό με τιμώρησε με 5 ημέρες φυλάκιση, τους κυρίους αυτούς για τόσο σοβαρά παραπτώματα τους ….επέπληξε. Σημειώστε ότι η τορπιλλάκατος του Κανδαλέπα έχει μεταφερθεί ακέραια στο Ναυτικό Μουσείο της Κωνσταντινουπόλεως, και φέρει και την Ελληνική σημαία”.

Τα γεγονότα της περιόδου 1985-1988 για άλλη μία φορά διατάραξαν την οικογενειακή μας γαλήνη και τις σχέσεις μου με συναδέλφους και εργοδότες.  Προβλήματα και “περιθωριοποίηση” αντιμετώπισαν και η Λίλυ, τα παιδιά μου και στενοί συγγενείς.  Για άλλη μία φορά όπως και το 1975 αναγκάστηκα να φύγω μακρυά από την χώρα, αυτή την φορά στην Ανατολική Αφρική – Ινδικό Ωκεανό για διάστημα τεσσάρων ετών.

Για όλες τις επιλογές που έκανα στην ζωήν μου, και κάποιες ήταν λανθασμένες, ουδέποτε μετάνιωσα.  Πάντα με οδηγούσε ο γνήσιος πατριωτισμός μου.   Ίσως να μπορούσα να κάνω διαφορετικά για το θέμα του Μακαρίου αν εγνώριζα περισσότερα, ίσως μας ετύφλωσε το πείσμα μας για τις πράξεις αρκετών Μακαριακών και την στάση των έναντι των Ελλήνων, ίσως παρασυρθήκαμε από την δική μας επιθυμία για Ένωση, ίσως εγώ έδειξα μεγάλη εμπιστοσύνη προς την ηγεσία των Αθηνών. Δεν έχει πλέον σημασία. Είναι, δυστυχώς, πολύ εύκολο να κρίνεις εκ των υστέρων.  Ίσως, τελικά, πάλι τα ίδια να έκανα.

Από τους στόχους που είχα στην ζωή μου δεν μπόρεσα να εκπληρώσω μόνον ένα. Να αποκαταστήσω την αλήθεια για όσα έγιναν εκείνες τις ταραγμένες ημέρες του 1974 στην Κύπρο.  Το οφείλω όχι μόνο σε εμένα, αλλά σε όλους όσους επολέμησαν μαζί μου, σε όσους άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού έδωσαν την ζωή τους για την Ελλάδα, στους συγγενείς τους και τις οικογένειές τους και σε όλους όσους υπέφεραν και υποφέρουν ακόμη εξαιτίας όλων αυτών των δραματικών γεγονότων.  Προσπάθησα για ένα μεγάλο διάστημα μετά την αποστρατεία μου, μαζί με άλλους, αλλά δεν μπορέσαμε να φθάσουμε στον στόχο μας.  Τώρα νιώθω ότι είναι πλέον αργά.

Ο Μακάριος αντιμετώπιζε σοβαρό πρόβλημα στην αγορά πολεμικού υλικού γιατί οι αγορές της Δύσης ήταν κλειστές για την Κύπρο. Για τον λόγο αυτό αποφάσισε την αγορά πολεμικού υλικού από την Σοβιετική Ένωση. Το κύριο υλικό για το Κυπριακό Ναυτικό που αγοράστηκε από την Σοβιετική Ένωση περιελάμβανε.[13]

• Έξη Τορπιλακάτους.
• Τριάντα έξη τορπίλες μάχης.
• Τρείς τορπίλες γυμνασίων.
• Τρείς αεροσυμπιεστές.
• Υλικά εγκατάστασης συνεργείου τορπιλών.
• Δύο φορεία τορπιλών.
• Δύο σταθμούς ασυρμάτου VHF μετά μονάδων τροφοδότησης.
• Ένα γερανοφόρο όχημα.
• Ένα αυτοκίνητο μεταφοράς τορπιλών.
• Εκατόν ογδόντα τόνους καυσίμων.
• Αμοιβό υλικό  μηχανολογικό, ηλεκτρολογικό, ηλεκτρονικό, ναυτιλίας, ελέγχου βλαβών, και πυροβολικού.
• 48.000 βλήματα των 14,5 χιλ.
• Υλικό στρατωνισμού των έξη Τορπιλακάτων.

Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό απέστειλε στην Κύπρο:

• Πυροβόλα των 3,7’ ,40 χιλ. και 20χιλ.
• Τέσσερα Καναδικά Radar τύπου Α/Α Νο 4 ΜΚ 6/2. Τα Radar ήταν τοποθετημένα εντός  οχημάτων που μπορούσαν να ρυμουλκηθούν, ο εσωτερικός χώρος των οποίων ήταν διαμορφωμένος σε μικρό θάλαμο επιχειρήσεων. Είχαν εμβέλεια 50 ναυτικά μίλια.
• Δύο παλαιά Γερμανικής ναυπήγησης του 1935 Παράκτια Περιπολικά που ενεργοποίησε  στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας. Τα πλοία αυτά είχαν αγορασθεί από τον Κύπριο επιχειρηματία Α.Λεβέντη και έλαβαν τα ονόματα Π/Π ΑΡΙΩΝ και Π/Π ΦΑΕΘΩΝ

Η Κυπριακή κυβέρνηση μετά από υπόδειξη των Ελλήνων Αξιωματικών προχώρησε στην επίταξη εκτάσεως στην περιοχή Μπογάζι πλησίον της Αμμοχώστου όπου βρίσκονταν εγκαταλειμμένες κτιριακές εγκαταστάσεις και ευκολίες φορτώσεως υλικών σε πλοία που μπορούσαν να παραβάλλουν σε μικρή προβλήτα. Το όλο συγκρότημα ανήκε στο παρελθόν στον επιχειρηματία Μποδοσάκη. Η έκταση αυτή αποτέλεσε την Υπηρεσία Διοικητικής Μέριμνας του Κυπριακού Ναυτικού και ονομάσθηκε Ναυτική Βάση Χρυσούλης (ΝΒΧ) προς τιμή του φονευθέντος Υπάρχου του Π/Π ΦΑΕΘΩΝ. Η όλη δημιουργία και λειτουργία της Βάσης για την υποστήριξη των Τ/Α  ήταν έργο του Υποπλοιάρχου(Μ) Ε.Ξενιτίδη που ανέλαβε Διοικητής της.  Από τα πρώτα μελήματα του ήταν η ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών μεταξύ Ναυτικής Διοίκησης Κύπρου (ΝΔΚ)- Ναυτικής Βάσης  Χρυσούλης (ΝΒΧ)- Ν.Σταθμών –Ν.Κλιμακίων- Ν.Παρατηρητηρίων-Πλοίων ως και Πλοίων και Αεροσκαφών.

Οι άνδρες του προσωπικού παραλαβής περί τα 60 άτομα αφίχθησαν στην Κύπρο τον Οκτώβριο του 1964. Στις 7-10-1964 έφθασε στην Κύπρο ο έφεδρος Υποναύαρχος Γ.Καρβέλης ο οποίος στην συνέχεια μετέβη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από όπου παρέλαβε εκ μέρους της Κυπριακής κυβέρνησης το σύνολο του πολεμικού υλικού που ο Μακάριος αγόρασε από την Σοβιετική Ένωση. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους αφίχθη στην Κύπρο ο Πλωτάρχης Γ.Δημητρόπουλος που ανέλαβε καθήκοντα Ναυτικού Διοικητού Κύπρου και επωμίσθηκε το δύσκολο έργο της οργανώσεως του Κυπριακού Ναυτικού ξεκινώντας σχεδόν από μηδενική βάση. Τον Ιανουάριο του 1965 άρχισε να καταφθάνει στην Κύπρο από την Αλεξάνδρεια το αγορασθέν πολεμικό υλικό, η παραλαβή του οποίου τελείωσε στο τέλος Φεβρουαρίου. Από εκεί και πέρα άρχισε η μεγάλη προσπάθεια ενεργοποιήσεως του υλικού, η σύντονος εκπαίδευση των πληρωμάτων των πλοίων, ο καθορισμός των αποστολών τους, και η επίτευξη του μέγιστου δυνατού επιχειρησιακού επιπέδου εκπαιδεύσεώς τους. Τούτο κατέστη δυνατόν με τις τεράστιες προσπάθειες που κατέβαλαν όλοι, και ιδιαίτερα ο Εφ. Υποπλοίαρχος Κ.Κονδύλης, οι Ανθυποπλοίαρχοι Ν.Μπέτσης, Ε.Ζαρόκωστας, Κ.Δημητριάδης, Ε.Καναβαριώτης, Γ.Δεμέστιχας, Α.Χρυσικόπουλος, Κ.Σουρμπάτης και Ι.Θεοφιλόπουλος  οι  οποίοι ανέλαβαν Κυβερνήτες των Τορπιλακάτων κατά την πρώτη περίοδο. Ήταν η εποχή της « δημιουργίας» και μάλιστα σε ένα περιβάλλον Κυπρίων ιδιαίτερα φιλικό προς τους «εξ Ελλάδος» που τους έβλεπαν ως προστάτες τους από τους Τούρκους. Στην αρχική του φάση το Κυπριακό Ναυτικό είχε συγκροτηθεί από τις δύο  Ακταιωρούς τον ΦΑΕΘΩΝΑ και τον ΑΡΙΩΝΑ. Τα πληρώματα τους ήταν Έλληνες Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και ναύτες.[14]

Την πρώτη πολεμική αποστολή του την ανέλαβε το Κυπριακό Ναυτικό στις 7 Αυγούστου του 1964 όταν τα ΠΠ ΑΡΙΩΝ και ΠΠ ΦΑΕΘΩΝ διατάχθηκαν να υποστηρίξουν με ναυτικό βομβαρδισμό τις επιχειρήσεις της Εθνικής Φρουράς εναντίον των Τουρκοκυπρίων στην περιοχή Μανσούρας-Κοκκίνων. Την επόμενη μέρα εκδηλώθηκε σφοδρή επίθεση της Τουρκικής αεροπορίας σε όλη την περιοχή της Τηλλυρίας.

Αφηγείται ο Κυβερνήτης του ΠΠ ΦΑΕΘΩΝ  Ανθυποπλοίαρχος Δ.Μητσάτσος[15]  : «ήρθαν τα αεροπλάνα και άρχισαν τις επιθέσεις……Η μάχη κράτησε πολλή ώρα…….Ρίξαμε ένα αεροπλάνο και χτυπήσαμε ένα άλλο………το καράβι δεν έστριβε κοίταξα στην τιμονιέρα και είδα ότι ο πηδαλιούχος είχε σκοτωθεί……Ένα αεροπλάνο που ερχόταν πολύ κοντά με το νερό δεν το είδε κανείς, έριξε μια ριπή και σκοτώθηκε ο Ύπαρχος ΣΕΑ/Μ Π.Χρυσούλης ο νοσοκόμος και ένας Κύπριος……..Τραυματίσθηκε κάποιος άλλος, οι σφαίρες πέρασαν μέσα από το χέρι μου……….Το έριξα στην παραλία και διέταξα εγκατάλειψη πλοίου…….Απο τους 23 μέσα στο πλοίο σκοτώθηκαν δύο Υπαξιωματικοί τέσσερις ναύτες και ο Κύπριος…..Είμαι ο μόνος επιζών Αξιωματικός ανάπηρος με κομμένο το δεξί χέρι». Σκοτώθηκαν ο Σημαιοφόρος Π.Χρυσούλης, οι Υποκελευστές Σ.Αγάθος, Ν.Πανάγος, και οι ναύτες Ν.Καπαδούκας, Ν.Νιάφας και Π.Θεοδωράτος. Τραυματίστηκαν ο Ανθυποπλοίαρχος Δ.Μητσάτσος, οι Υποκελευστές Δ.Ρεμουντάκης, Ι.Γιόκας και Κ.Κοφινάς κα οι ναύτες Α.Βλάχος, και Β.Τσιακάλης. Το ΠΠ ΑΡΙΩΝ με Κυβερνήτη τον Ανθυποπλοίαρχο Ν.Μπέτση συνέχισε τον βομβαρδισμό μέχρι τις απογευματινές ώρες που διατάχθηκε από την ΝΔΚ να απομακρυνθεί από την περιοχή των επιχειρήσεων.

Κατά το τέλος του πρώτου εξαμήνου 1965 το Κυπριακό Ναυτικό είχε τις ακόλουθες επιχειρησιακές δυνατότητες:[16]

• Ανακοπή του ρεύματος εφοδιασμού των Τ/Κ από την Τουρκία.
• Δυνατότητα αναγνωρίσεως κάθε εντοπιζόμενου στόχου με την συνεργασία RADAR, Παρατηρητηρίων, Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ (πρώην ΑΡΙΩΝ) και Τ/Α.
• Προσβολή με αυξημένες πιθανότητες επιτυχίας αποβατικής δυνάμεως εισερχόμενης εντός των χωρικών υδάτων της Κύπρου με νυκτερινές τορπιλικές επιθέσεις των Τ/Α συνεργαζομένων με τα RADAR των Παρατηρητηρίων.

Το 1974, έτος των δραματικών γεγονότων στην Κύπρο, στο Κυπριακό Ναυτικό υπηρετούσαν είκοσι τρείς (23) Αξιωματικοί και εβδομήντα (70) Υπαξιωματικοί πέραν των υπηρετούντων Ελλήνων και Κυπρίων ναυτών. Είχε την ακόλουθη δομή και στελέχωση:

• ΝΑΥΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΥΠΡΟΥ (ΝΔΚ): Διοικητής Αντιπλοίαρχος Γ.Παπαγιάννης.
• ΝΑΥΤΙΚΗ ΒΑΣΗ ΧΡΥΣΟΥΛΗ (ΝΒΧ)και ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΑΜΥΝΗΣ (ΔΠΑ): Διοικητής Αντιπλοίαρχος Α.Παπαδάκης. Στην ΝΒΧ υπαγόταν και ομάδα ΟΥΚ με Διοικητή τον Υποπλοίαρχο Σ.Γουλέα.
• ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ (ΝΣΚ): Διοικητής Υποπλοίαρχος Ε.Τσομάκης
• ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΠΑΦΟΥ (ΝΣΠ): Διοικητής Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Α.Παλαίστρος
• Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ: Κυβερνήτης Υποπλοίαρχος Σ.Ταβλαρίδης.
• Τ/Α-6: Κυβερνήτης Υποπλοίαρχος Ε.Τσαταλός.
• Τ/Α-2: Κυβερνήτης Υποπλοίαρχος Α.Κανδαλέπας.
• Τ/Α-3: Κυβερνήτης Υποπλοίαρχος Ε.Τσομάκης.
• Τ/Α-4: Kυβερνήτης Υποπλοίαρχος Π.Δούκας.
• Τ/Α-1: Κυβερνήτης Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Ν.Βερύκιος.
• Τ/Α-5: Σε ακινησία στην ΝΒΧ
• ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΓΚΑΙΡΟΥ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΑΣΤΗΡ (ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ): Διοικητής Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ  Δ.Πυρόβολος.
• ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΓΚΑΙΡΟΥ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΒΥΡΩΝ (ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ): Διοικητής Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Α.Τρικοίλης.
• ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΓΚΑΙΡΟΥ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΓΑΛΗ (ΣΕΠ ΓΑΛΗ): Διοικητής Ανθυπασπιστής Σημ. Β.Μητρόπουλος.
• ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΓΚΑΙΡΟΥ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΔΟΞΑ (ΣΕΠ ΔΟΞΑ): Διοικητής Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Ε.Κομνηνός.

     Πραξικόπημα κατά Αρχιεπισκόπου Μακαρίου

Το πραξικόπημα για την ανατροπή του Μακαρίου αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί την 15^η Ιουλίου και ώρα 08:15 το πρωί. Ο Αντιπλοίαρχος Γ.Παπαγιάννης  ήταν φίλα προσκείμενος στο δικτατορικό καθεστώς της Ελλάδας και ενήμερος για τα σχέδια αυτού του καθεστώτος για την Κύπρο. Αυτό προκύπτει από τα αναγραφόμενα στην γραπτή εξιστόρηση  που κάνει ο ίδιος, για τα γεγονότα στην Κύπρο όπως τα έζησε :[17] «Μετά την λήψη της επιστολής από την Ελλάδα αποφασίσθηκε η ανατροπή του Μακαρίου από το Ελληνικό ΓΕΕΘΑ και τον Πρόεδρο Γκιζίκη. Με ένα Ταγματάρχη που υπηρετούσε στην Κύπρο και είχε κληθεί στο ΓΕΕΘΑ για ταχυδρομείο η απόφαση έγινε γνωστή σε μικρό κύκλο Αξιωματικών μεταξύ των οποίων και εμού από τον ταχυδρόμο άμα τη επιστροφή του στην Κύπρο στις 5 Ιουλίου». Και συνεχίζει: « Κάναμε 2-3 μυστικές συναντήσεις στις οποίες καταστρώσαμε το πλάνο της ενέργειας, τους αντικειμενικούς σκοπούς, και την αποστολή κάθε μονάδας που θα ελάμβανε μέρος, βασιζόμενοι σε ήδη υπάρχον από το 1968 απόρρητο σχέδιο επί του αντικειμένου που υπήρχε στα αρχεία της Εθν. Φρουράς. Το μεγαλύτερο μέρος είχε πέσει στην Επιλαρχία αρμάτων που είχε κυρίως Ελλαδίτες, στους καταδρομείς (τρία τάγματα) που ήταν στην πλειοψηφία τους καλά εκπαιδευμένοι και ενωτικοί, στην Ναυτ. Διοίκ. Κύπρου που το προσωπικό της ήταν κατά 85% από την Ελλάδα και στην ΕΛΔΥΚ που ήταν αμιγώς Ελληνικό σύνταγμα». Επίσης από την ΕΔΕ (Προς διακρίβωσιν της βασιμότητος και εκτάσεως των καταγγελομένων υπό του Αντιπλοιάρχου Α.Παπαδάκη και Υποπλοιάρχου Α.Κανδαλέπα ως διαπραχθεισών αντικανονικών ενεργειών εν Κύπρω κατά το χρονικόν διάστημα από 9^ης Ιουλίου 1974 έως 25 Αυγούστου 1974….)  που διενέργησε ο τότε Πλοίαρχος Κ.Μεταλληνός το 1975[18]  προκύπτει ότι από τον Μάρτη ή Απρίλη του 1974  ο Αντιπλοίαρχος Γ.Παπαγιάννης άρχισε έντονη αντιμακαριακή πολιτική λέγοντας στους υπ αυτόν Αξιωματικούς ότι «ο Μακάριος θα έπρεπε πραξικοπηματικώς να φύγει από την μέση». Επίσης οπωσδήποτε ικανό χρόνο προ της 15^ης Ιουλίου 1974 εκμυστηρεύτηκε στους υπ αυτόν Αξιωματικούς, Παπαδάκη, Δούκα, Γουλέα υπό τύπο ενημερώσεως ότι « σχεδιαζόταν ανατροπή του Μακαρίου κατά τον χρόνο της επισκέψεως του στην Κίνα».[19] Την Τρίτη 9η Ιουλίου ο Παπαγιάννης μετέβη στην ΝΒΧ και συγκάλεσε σύσκεψη Αξιωματικών. Στην σύσκεψη συμμετείχαν ο Αντιπλοίαρχος Α.Παπαδάκης οι Υποπλοίαρχοι Π.Δούκας, Ε.Τσαταλός, Α.Κανδαλέπας,Γ.Ντάνος και ο Ανθυποπλοίαρχος Γ.Αρμενιάκος. Βραδύτερα προσήλθε και ο Υποπλοίαρχος Σ.Γουλέας.

Αρχίζοντας την ομιλία του ο Παπαγιάννης είπε[20] «Μετά την επιστολή του Μακαρίου προς την Ελληνική κυβέρνηση και την διάθεση του να μας διώξει όλους τους Έλληνες ‘εξ Ελλάδος’ από την Κύπρο και την ανησυχητική εξάπλωση του κομμουνιστικού κινδύνου στην Κύπρο η εδώ κατάσταση έφθασε εις το απροχώρητο και αποφασίσθηκε υπό του Προέδρου της Δημοκρατίας Στρατηγού Γκιζίκη, του ΑΕΔ Στρατηγού Μπονάνου και του Ταξιάρχου Δ.Ιωαννίδη όπως την 02:00 της Δευτέρας Ιουλίου να κινηθεί η Εθνοφρουρά προς ανατροπή του Μακαριακού καθεστώτος. Το Ναυτικό λόγω του μεγάλου δυναμικού του σε Ελληνοελλαδικό προσωπικό θα διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο. Αυτό είναι εν γνώσει και της Ελληνικής κυβέρνησης». Επεσήμανε ότι « επειδή αναμένεται ένοπλος αντίσταση θα χυθεί πολύ αίμα και ότι διά να επιτύχει ο ιερός σκοπός μας οιοσδήποτε φέρει αντίσταση είτε ναύτης είτε αστυνομικός να εκτελείται επί τόπου διότι η Ελλάς κινδυνεύει να γίνει η Κούβα της Μεσογείου». Στη συνέχεια διένειμε στους παρευρισκομένους σημειώματα, από φάκελο που είχε προαποστείλει και φυλασσόταν στη ΝΒΧ, με συνημμένα σε αυτά σχεδιαγράμματα οδών και οικιών των μελλόντων να συλληφθούν Υπουργών ή ανωτάτων στελεχών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε κάθε Αξιωματικό ανέθετε την σύλληψη δύο ή τριών ατόμων. Μετά το πέρας της ενημέρωσης  ο Παπαγιάννης ερώτησε τους παρευρισκόμενους εάν υπάρχουν διαφωνούντες εις τις οδηγίες του. Οι Υποπλοίαρχοι Ε.Τσαταλός και Α.Κανδαλέπας δήλωσαν ότι διαφωνούν. Ο Αντιπλοίαρχος Α.Παπαδάκης και οι Υποπλοίαρχοι Π.Δούκας και Σ.Γουλέας διαφωνούντες συζητούσαν. Ο Υποπλοίαρχος Ντάνος αποδέχθηκε την συμμετοχή αλλά δήλωσε ότι δεν επιθυμούσε να προβεί σε συλλήψεις και ο Ανθυποπλοίαρχος Γ.Αρμενιάκος  δεν ομίλησε αποδεχόμενος ίσως τις εντολές του ΝΔΚ.[21] Μετά το πέρας της ενημέρωσης ο Παπαγιάννης παρέδωσε στον Παπαδάκη φάκελο που περιείχε στοιχεία περί του τρόπου ενεργείας του Ναυτικού κατά το πραξικόπημα και αποχώρησε. Στις οδηγίες προς τον Παπαδάκη  προβλεπόταν η συγκέντρωση των οικογενειών των Ελλήνων που κατοικούσαν στην περιοχή και η μεταφορά τους υπό συνοδεία προστασίας στις θερινές εγκαταστάσεις των Αξιωματικών στην Αμμόχωστο ώστε να μην υποστούν αντίποινα από τους Εφεδρικούς. Επίσης να τεθεί σε ετοιμότητα ένοπλη ομάδα από 50 ναύτες με  6 Υπαξιωματικούς υπό Αξιωματικό για να την αποστείλει στην ΝΔΚ στην Λευκωσία όταν διαταχθεί από τον ΝΔΚ. Στην ομάδα αυτή ζήτησε και τέθηκε επί κεφαλής ο Υποπλοίαρχος Ντάνος.  Μετά την αποχώρηση του ο Παπαδάκης ζήτησε από τους παρευρισκόμενους να συγκεντρωθούν την επομένη μέρα το πρωί 11 Ιουλίου στο γραφείο του για να ξανασυζητήσουν το θέμα. Όντως την επομένη έγινε νέα συγκέντρωση των Αξιωματικών όπου συζητήθηκε ξανά το θέμα και αποφασίσθηκε ομόφωνα όπως μη συμμετάσχουν στο πραξικόπημα εκτός του Υποπλοιάρχου(Μ) Ντάνου ο οποίος δήλωσε ότι εφόσον διατασσόταν υπό του ΝΔΚ ο οποίος θα είχε διαταγή από τα ανώτερα κλιμάκια θα εκτελούσε τις διαταγές που θα αφορούσαν στο πραξικόπημα.[22] Μετά από αυτά οι Αξιωματικοί αποφάσισαν να καλέσουν τον Παπαγιάννη και να τον ενημερώσουν για τις αποφάσεις τους. Πράγματι το απόγευμα της ίδιας ημέρας ο Παπαγιάννης επανήλθε στη ΝΒΧ και άκουσε τις αποφάσεις των Αξιωματικών όπως προαναφέρθηκε. Διαπιστώθηκε ότι ήδη ήταν ενήμερος για αυτές. Μετά την άρνηση των Αξιωματικών ο Παπαγιάννης εκτόξευσε κατηγορίες εναντίον τους,  ανακοίνωσε ηθελημένα ανακριβώς ότι το εκτελεστικό του πραξικοπήματος ακυρώθηκε και ότι θα έπρεπε να ετοιμαστούν για την αποχώρηση τους από την Κύπρο μετά την απόφαση του Μακαρίου να ζητήσει την απομάκρυνση των Ελλήνων Αξιωματικών.[23] Στην συνέντευξη του ο Παπαργύρης δήλωσε ότι « όλοι εκτέλεσαν τις διαταγές του Παπαγιάννη»[24]. Και τούτο είναι γεγονός. Είναι όμως φανερό ότι εκτέλεσαν εκείνες τις διαταγές που δεν τους έφερναν αντιμέτωπους με οπαδούς του Μακαρίου, και προφανώς κατά την γνώμη τους, υποβάθμιζαν την συμμετοχή τους στο πραξικόπημα.

Εν τω μεταξύ ο Παπαγιάννης είχε επισκεφθεί τον Ναυτικό Σταθμό Κυρήνειας όπου:[25]  «Ενημέρωσα σχετικά τον Υποπλοίαρχο Τσομάκη στον οποίο έδωσα εντολή να απομονώσει με την έναρξη της επιχειρήσεως τον Ναυτικό Σταθμό κλείνοντας τις πόρτες του φρουρίου και απαγορεύοντας την είσοδο σε οιονδήποτε και να τεθεί υπό τις διαταγές του διοικητού της εκεί στρατιωτικής διοικήσεως παρέχοντας βοήθεια και υποστήριξη σε ότι του ζητηθεί. Με ενθουσιασμό συγκατετέθη». Ακόμα « Ειδοποίησα τον Κυβερνήτη του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ Υποπλοίαρχο Ταβλαρίδη να με συναντήσει και του έδωσα διαταγή περιπολίας με εντολή τα ξημερώματα της 15^ης Ιουλίου να καταπλεύσει στον λιμένα της Πάφου». Και συνεχίζει ο Παπαγιάννης  «Εν συνεχεία ασχολήθηκα με τα του επιτελείου μου. Μίλησα με τον Πλωτάρχη(Ο) Θ.Τζεφεράκο και τον Υποπλοίαρχο(Μ) Παπαργύρη. Στον δεύτερο ανέθεσα την αποστολή της καταλήψεως του CΥTA την φύλαξη του, και την διακοπή των τηλεφώνων της περιοχής Λευκωσίας το ταχύτερο μετά την εκδήλωση της ενεργείας ο δε πρώτος θα ήταν βοηθός μου στην κατάληψη του δευτέρου ορόφου της αστυνομίας, την συγκέντρωση όλων των ευρισκομένων εκεί αστυνομικών στον χώρο της καντίνας υπό προσωρινό περιορισμό και την διακοπή των ραδιοεπικοινωνιών της αστυνομίας και απενεργοποίηση της σειρήνας που υπήρχε στην κορυφή του μεγάρου. Επίσης την σύλληψη και περιορισμό των δύο φρουρών του Εφεδρικού Σώματος που είχαν εγκατασταθεί τελευταία στα δύο άκρα του αστυνομικού μεγάρου προφανώς για να μας παρακολουθούν. Ο Παπαργύρης θα είχε μαζί του 3 Υπαξιωματικούς και τρείς ναύτες και στην δική μου ομάδα θα είχα εκτός από τον Τζεφεράκο ένα έφεδρο Σημαιοφόρο τρείς Υπαξιωματικούς και τέσσερεις ναύτες ».

Σε ότι αφορά τους υπηρετούντες Σημαιοφόρους ΣΕΑ/Μ και Υπαξιωματικούς προκύπτει ότι ουδόλως ενημερώθηκαν, ουδόλως ρωτήθηκαν και  έπραξαν μοιραία όσα έπραξαν. Εξαίρεση αποτέλεσε ο Ανθυπασπιστής Η/Ν Γ.Οικονομίδης λόγω της δραστηριότητας και ενεργού συμμετοχής του στις έρευνες των οικιών Αζίνα και Θεοδώτου αλλά και από όσα ο ίδιος κατέθεσε στα πλαίσια της ΕΔΕ Μεταλλινού. Επίσης σύμφωνα με την ίδια ΕΔΕ, εγκαίρως μυημένος στο πραξικόπημα και ένθερμος θιασώτης αυτού και των εκτελεστών του θεωρήθηκε ο Ανθυπασπιστής Λεβ. Ι.Αγιασοφίτης ο οποίος προκύπτει επίσης ότι προσέγγισε τον Αρχικελευστή Δ.Κωνσταντίνου για να τον μυήσει στο πραξικόπημα.[26] Κατά την εκτίμηση του Κωνσταντίνου δύο έως τρείς ακόμα Υπαξιωματικοί ήταν ενήμεροι για το σχεδιαζόμενο πραξικόπημα.

Το προσωπικό των ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ(Ριζοκάρπασο), ΒΥΡΩΝ(Αγία Νάπα), και ΔΟΞΑ(Κορμακίτης) δεν ενημερώθηκε για το σχεδιασθέν πραξικόπημα.

Το πρωί της 15^ης Ιουλίου ο Παπαγιάννης μετά την μετάβαση του στο γραφείο του επιβεβαίωσε την ώρα ενάρξεως του πραξικοπήματος από τον Επιτελάρχη του ΓΕΕΦ, και εξέπεμψε προς ΝΒΧ και ΔΠΑ Σήμα Αστραπιαίο με ΗΩΠ 150818 και το ακόλουθο κείμενο:

1. ΑΜΑ ΛΗΨΕΙ ΕΛΘΕΤΕ ΕΙΣ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΝ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΗΣΑΤΕ ΩΣ ΚΑΤΩΘΙ

Α. ΑΠΟΣΤΕΙΛΑΤΕ ΕΝΟΠΛΟΝ ΔΙΜΟΙΡΙΑΝ ΥΠΟ ΔΟΥΚΑΝ ΕΙΣ ΚΑΟΑ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ

ΔΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ.

Β. ΑΠΟΣΤΕΙΛΑΤΕ ΔΥΝΑΜΙΝ 60 ΕΝΟΠΛΩΝ ΥΠΑΞ/ΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΩΝ ΥΠΟ ΝΤΑΝΟΝ

ΚΑΙ ΑΡΜΕΝΙΑΚΟΝ ΕΙΣ ΒΜΗ ΛΕΥΚΩΣΙΑ.

Γ. ΔΙΑ ΔΥΟ Τ/Α ΑΠΟΚΛΕΙΣΑΤΕ ΛΙΜΕΝΑ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ ΑΠΟ ΠΑΣΗΣ ΚΙΝΗΣΕΩΣ ΚΑΙ

ΚΥΡΙΩΣ ΑΠΟΠΛΟΥ ΠΛΟΙΩΝ ΚΑΙ ΠΛΟΙΑΡΙΩΝ.

Δ. ΟΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΤΕ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΠΑΤΑΞΑΤΕ ΑΥΤΗΝ ΔΙΑ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ.

2. ΑΝΑΦΕΡΑΤΕ ΛΗΨΙΝ ΚΑΙ ΕΝΑΡΞΗ ΕΚΤΕΛΕΣΕΩΣ.

Με σήμα ΝΔΚ 150819 ΙΟΥΛ ο ΝΣ Πάφου και το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ διατασσόταν από τον ΝΔΚ για τα ακόλουθα:

« ΑΜΑ ΛΗΨΗ ΤΕΘΕΙΤΕ ΕΙΣ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟ ΚΑΙ ΑΜΥΝΘΕΙΤΕ ΔΙΑ ΤΩΝ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ ΚΑΙ ΟΠΛΩΝ ΚΑΤΑ ΜΗ ΝΟΜΙΜΟΦΡΟΝΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ Η ΑΝΑΡΧΙΚΩΝ. ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΑΤΕ ΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΑΠΟΠΛΟΥ ΕΚ ΤΟΥ ΛΙΜΕΝΟΣ ΕΝ ΑΝΑΓΚΗ ΔΙΑ ΟΠΛΩΝ. ΠΑΡΕΞΑΤΕ ΠΑΣΑ ΔΥΝΑΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΕΙΣ V ΑΤΔ ΕΦ ΟΣΟΝ ΖΗΤΗΘΕΙ».

Στις 08:10 συγκέντρωσε το προσωπικό του γραφείου του και τους ανακοίνωσε ότι με εντολή του ΓΕΕΘΑ θα ανατρεπόταν ο Μακάριος. Ο Παπαργύρης είχε ήδη φύγει για το στρατόπεδο «Καποττά» από όπου θα παραλάμβανε οπλισμό και ένα αυτοκίνητο με το οποίο θα μεταφερόταν για την κατάληψη του CYTA. Στις 08:15 Η ομάδα του Παπαγιάννη αφόπλισε τους δυο ενόπλους Εφεδρικούς που υπήρχαν στο κτίριο και συγχρόνως εισέβαλε στα γραφεία της Αστυνομίας και στο θάλαμο επικοινωνιών της όπου υπό την απειλή των όπλων συνέλαβε τους εκεί ευρισκομένους και έθεσε εκτός λειτουργίας τις ραδιοεπικοινωνίες. Δύο ναύτες απενεργοποίησαν την σειρήνα στην ταράτσα του κτιρίου. Η εξουδετέρωση έγινε αναίμακτα και μόνο ένας Υπαστυνόμος προσπάθησε να αντισταθεί αλλά εξουδετερώθηκε αμέσως. Η ομάδα του Παπαργύρη δεν συνάντησε σοβαρά προβλήματα στην κατάληψη της CYTA και την διακοπή των τηλεφωνικών επικοινωνιών της Κύπρου. Παρέμεινε εκεί 6 ώρες έως ότου παρέδωσε τις εγκαταστάσεις σε ομάδα της Διευθύνσεως Διαβιβάσεων του ΓΕΕΦ αφήνοντας μόνο τον Ανθυπασπιστή Σημ. Β.Μητρόπουλο για να εξυπηρετεί τις ανάγκες της ΝΔΚ σε τηλεφωνικές επικοινωνίες. Από την κατάθεση του Μητρόπουλου αργότερα στα  πλαίσια της ΕΔΕ Μεταλλινού προκύπτει ότι ο Παπαγιάννης δέχθηκε συγχαρητήρια από τους Αρχιπλοίαρχο Δ.Σταμούλη και τους Αντιπλοιάρχους Ν.Γερακίνη και Π.Νικολόπουλο. Επίσης ότι απαίτησε να αποταχθούν οι Παπαδάκης, Κανδαλέπας και Τσαταλός. Τέλος ότι πέντε μέρες μετά την Τουρκική εισβολή ζήτησε τον επαναπατρισμό του ιδίου και του Παπαργύρη διότι « αν τους άφηναν ακόμα στην Κύπρο θα επέστρεφαν μόνον τα πτώματα τους ως εκ των απειλών που εδέχοντο».[27]

Από την ΝΒΧ σύμφωνα με τις οδηγίες του Παπαγιάννη μετέφεραν τις οικογένειες στο θέρετρο Αξιωματικών Αμμοχώστου και ανέλαβαν την φρούρηση τους. Επίσης ετοίμασαν την ένοπλη ομάδα και την έστειλαν στην Λευκωσία. Η ομάδα αυτή  ανέλαβε την φρούρηση του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας.

Οι δύο Τ/Α  έπλευσαν προς Αμμόχωστο για τον έλεγχο του λιμανιού.

Στον Ναυτικό Σταθμό Κυρήνειας ο Παπαγιάννης με σήμα ΝΔΚ 150820 ΙΟΥΛ διέτασσε τα ακόλουθα:

«ΑΜΑ ΛΗΨΗ ΤΕΘΕΙΤΕ ΕΙΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΥ. ΑΠΟΜΟΝΩΣΑΤΕ ΦΡΟΥΡΙΟΝ ΚΑΙ ΕΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΤΕ ΚΤΙΡΙΟΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ. ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΑΤΕ ΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΑΠΟΠΛΟΥ ΕΚ ΛΙΜΕΝΟΣ ΚΥΡΗΝΕΙΑΣ. ΕΦ ΟΣΟΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΤΕ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΕΠΙΒΑΛΑΤΕ ΘΕΛΗΣΗ ΣΑΣ ΔΙΑ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΙ Ε/Ε ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΕΙΔΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΜΕΤΑΒΟΥΝ ΠΑΡΑΥΤΑ ΕΙΣ ΚΑΟΑ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ Η ΕΝΤΟΣ ΝΒΧ».

Ο Τσομάκης επέτρεψε τον εγκλεισμό και την φρούρηση εντός του φρουρίου μερικών εκατοντάδων οπαδών του Μακαρίου από άτομα φιλικά προσκείμενα εις τους πραξικοπηματίες.

Το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ μετά από προφορική εντολή του Παπαγιάννη  κατέπλευσε στην Πάφο  στις 08:00 το πρωί της 15^ης ΙΟΥΛ. Την εντολή έδωσε ο Παπαγιάννης  όταν κάλεσε τον Ταβλαρίδη στο γραφείο του το Σάββατο και του είπε να αποπλεύσει το βράδυ της Κυριακής χωρίς σήματα απόπλου και τις τυπικές διαδικασίες ώστε την Δευτέρα το πρωί να ευρίσκεται στην Πάφο. Σε ερώτηση του Ταβλαρίδη του είπε ότι υπάρχουν πληροφορίες ότι Τούρκοι θα αποβίβαζαν όπλα και ότι νεώτερες πληροφορίες θα του διαβίβαζε όταν έφθανε εκεί. Φθάνοντας στην Πάφο το πρωί της Δευτέρας 15 ΙΟΥΛ  ο Ταβλαρίδης αντιλήφθηκε από το Σήμα του ΝΔΚ που εν τω μεταξύ έλαβε, το ραδιόφωνο, και την κινητικότητα στην περιοχή, ότι έχει γίνει πραξικόπημα, ενώ ολίγον αργότερα δέχθηκε τηλεφώνημα από άγνωστο να παραδώσει τον Σταθμό και το πλοίο. Όπως είναι γνωστό οι πραξικοπηματίες δεν ήλεγχαν την Πάφο την 15^η ΙΟΥΛ. Φοβούμενος ότι το βράδυ ήταν δυνατό να δεχθεί επίθεση ενημέρωσε τον Παπαγιάννη και ζήτησε την άδεια να αποπλεύσει. Απογευματινές ώρες και αφού επιβιβάστηκε στο πλοίο το προσωπικό του Σταθμού το πλοίο απέπλευσε από ΝΣΠ. Κατά την έξοδο του πλοίου έγινε αντιληπτό ότι βαλλόταν από την ξηρά και ότι ομάδα ενόπλων εκινείτο από την Πάφο προς τον Σταθμό. Το πλοίο ανταπέδωσε με προειδοποιητικά πυρά μπροστά από την ομάδα των ενόπλων, η δίωξη σταμάτησε και έπλευσε προς ΝΒΧ.[28] Αφού κατέπλευσε εκεί (βραδινές ώρες της 15^ης) και αποβίβασε το προσωπικό του ΝΣΠ ο Ταβλαρίδης διατάχθηκε από τον Παπαγιάννη να επαναπλεύσει στην Πάφο όπου θα του έδιδε νεώτερες διαταγές όταν έφθανε. Διέταξε επίσης την επιβίβαση στο πλοίο και ετέρου Μαχίμου Αξιωματικού για υποβοήθηση του Ταβλαρίδη. Διαταχθέντες από τον Παπαδάκη οι Κανδαλέπας και Τσαταλός αρνήθηκαν να επιβούν.[29] Όταν έφθασε στην Πάφο πρωινές ώρες της 16^ης, ο Ταβλαρίδης επικοινώνησε με τον Παπαγιάννη και του ζήτησε οδηγίες. Ο Παπαγιάννης διέταξε τον βομβαρδισμό του ραδιοφωνικού σταθμού. Τούτο προκύπτει από το αναγραφέν στο Ημερολόγιο της ΝΔΚ στις 1400 Της 15^ης ΙΟΥΛ «Βομβαρδισμός πόλεως ΠΑΦΟΥ υπό Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ».[30] Την διαταγή αυτή ο Ταβλαρίδης αρνήθηκε να εκτελέσει επειδή ο ραδιοφωνικός σταθμός βρισκόταν μέσα σε κατοικημένη περιοχή. Στον ασύρματο ακουγόταν έντονα η εντολή του Παπαγιάννη «Βάρα» «Βάρα» δεδομένου ότι ο ραδιοφωνικός Σταθμός έπρεπε οπωσδήποτε να καταστραφεί διότι από εκεί ο Μακάριος εμψύχωνε τον Κυπριακό λαό. Στη συνέχεια ο Παπαγιάννης διέταξε τον  βομβαρδισμό του Ναυτικού Σταθμού «κατόπιν διαταγής με βολή 10 βλημάτων ανά ώρα». Ο Ταβλαρίδης δηλώνει στην συνέντευξη του[31] ότι έβαλε εναντίον του RADAR του Σταθμού επειδή θεώρησε ότι ήταν στρατιωτικός στόχος. Ενδέχεται ο εξοστρακισμός βλημάτων προς την κατεύθυνση της Πάφου που βρισκόταν περί τα δυο χιλιόμετρα μακριά ή η κακή σκόπευση από τους κλυδωνισμούς του πλοίου, να έδωσε την εντύπωση βομβαρδισμού της πόλεως. Τα αναγραφέντα ότι το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ κανονιοβόλησε την Ιερά Μητρόπολη Πάφου και τον ελεύθερο ραδιοφωνικό σταθμό Πάφου δεν φαίνεται να είναι ακριβή. Σε κάθε περίπτωση θύματα δεν υπήρξαν. Ο Σταθμός, όπως και το RADAR είχαν υποστεί φθορές και από τους Εφεδρικούς ενώ ελάχιστες προκάλεσε το πλοίο. Το βράδυ το πλοίο παρέμεινε αγκυροβολημένο έξω από το λιμάνι ενώ το επόμενο πρωί όταν πλέον η Πάφος είχε καταληφθεί από τους πραξικοπηματίες παρέβαλε στον προβλήτα του Σταθμού. Την 18^η επανέπλευσε στην ΝΒΧ με βλάβη στον αριστερό άξονα.

Εν τω μεταξύ κατά την μαρτυρία Παπαγιάννη[32]το βράδυ στις 22:00 15^ης πολυβολήθηκε το γραφείο του από ένα σπίτι που βρισκόταν περί τα 200 μέτρα μακριά. Ένα τανκ εξουδετέρωσε αμέσως τους επιτεθέντες. Κατά την ΕΔΕ Μεταλλινού το πρωί της 16^ης ο Παπαγιάννης έστειλε στο σπίτι αυτό που όπως αποδείχθηκε ανήκε στο μέλος της Προεδρικής Φρουράς Χ.Θεοδώτου  μια ομάδα της ΝΔΚ υπό τον Παπαργύρη για να το ερευνήσει. Η ομάδα αυτή μετά την έρευνα συναποκόμισε έγγραφα και ένα δίκαννο τα οποία και παρέδωσε στον ΝΔΚ. Επίσης την επομένη ημέρα 17^η ΙΟΥΛ ο Παπαγιάννης μαζί με τον Παπαργύρη και δεκαμελή ομάδα ερεύνησε την οικία του μεγαλοεπιχειρηματία Αζίνα φίλου και οπαδού του Μακαρίου. Αποχωρούντες συναποκόμισαν μια βαλίτσα με μεγάλο χρηματικό ποσό το οποίο ο Παπαγιάννης παρέδωσε στον Α/ΓΕΕΦ, ένα αυτοκίνητο τύπου MERCEDES το οποίο οδηγήθηκε στο ΓΕΕΦ, διάφορα κυνηγετικά όπλα και άλλα προσωπικά αντικείμενα του  Αζίνα τα οποία αργότερα διανεμήθηκαν με μέριμνα του Ντάνου, στους Υποπλοίαρχο Σ.Ταβλαρίδη κυνηγετικό όπλο και φωτογραφική μηχανή, Υποπλοίαρχο Γ.Ντάνο κυνηγετικό όπλο και είδη ψαρικής, Ανθυπασπιστή Ι.Αγιασοφίτη κυνηγετικό όπλο, Αρχικελευστή Σ.Σαμοίλη ραδιόφωνο, Αρχικελευστή Σ.Σαγιά κυνηγετικό όπλο, Αρχικελευστή Γ.Βασιάδη κυνηγετικό όπλο και Κελευστή Σ.Καβαδία ένα τρανζίστορ. Στο σπίτι του Αζίνα βρέθηκαν επίσης και μοντέρνες συσκευές συνεννοήσεως οι οποίες αφαιρέθηκαν με εντολή του Α/ΓΕΕΦ και μεταφέρθηκαν στο στρατηγείο της ΕΦ.[33] Φαίνεται πάντως ότι υπήρξαν πολλά κρούσματα αφαιρέσεως προσωπικών ειδών Κυπρίων οπαδών του Μακαρίου από μέλη της ΕΦ γεγονός που οδήγησε τον Α/ΓΕΕΦ να εκδώσει Σήμα ΓΕΕΦ 181200 ΙΟΥΛ προς όλες τις Διοικήσεις της ΕΦ με το ακόλουθο κείμενο:

ΑΠΑΣΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΕΙΣ ΕΝΤΕΛΛΟΝΤΑΙ ΟΠΩΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΟΥΝ ΤΟΥΣ ΥΠ ΑΥΤΩΝ ΕΙΣ  ΟΙΑΝΔΗΠΟΤΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΑΙ ΑΝ ΑΝΗΚΟΥΝ ΟΤΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΠΑΣΑ ΛΑΦΥΡΑΓΩΓΙΑ ΤΟΣΟΝ ΕΝΤΟΣ ΟΣΟΝ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΟΙΚΙΩΝ. ΠΑΣΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΘΗΣΟΜΕΝΗ ΤΟΙΑΥΤΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΘΑ ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΤΑΙ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟΝ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΝ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥΡΓΗΜΑΤΟΣ. ΤΥΧΟΝ ΠΑΡΑΛΕΙΦΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΤΟΣΟΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΑ ΟΣΟΝ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΝΑ ΠΑΡΑΔΟΘΟΥΝ ΕΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑΣ Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΑΣ ΑΡΧΑΣ. ΩΣΑΥΤΩΣ ΚΑΙ ΠΑΝ ΕΤΕΡΟΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΝ.

Έξω από τις δραστηριότητες και αρμοδιότητες του Ναυτικού υπήρξε επίσης και η έκδοση από τον Παπαγιάννη  διαταγής (Σήμα ΝΔΚ 170505 ΙΟΥΛ) περί παραδόσεως υπό των κατοίκων στις Υπηρεσίες του Ναυτικού του οπλισμού τον οποίο κατείχαν. Ο οπλισμός αυτός παραδόθηκε μετά από δύο μέρες στα Αστυνομικά Τμήματα.

Οι δύο Τ/Α που είχαν διαταχθεί να πλεύσουν στην Αμμόχωστο προκειμένου να απαγορεύσουν την είσοδο ή έξοδο από το λιμάνι κάθε πλοίου επανέπλευσαν στην ΝΒΧ μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος βραδινές ώρες της 15ης.

Απογευματινές ώρες της 15^ης επέστρεψε στη ΝΒΧ και  το απόσπασμα υπό τον Δούκα που είχε μεταβεί στο θέρετρο των Αξιωματικών για προστασία των οικογενειών του προσωπικού του Ναυτικού χωρίς να σημειωθεί κανένα επεισόδιο.

Το απόσπασμα  Ντάνου-Αρμενιάκου διετέθη για την φρούρηση του Γενικού Νοσοκομείου της Λευκωσίας. Υπήρξαν πολλές καταγγελίες για κακή συμπεριφορά του Ντάνου. Γεγονός είναι ότι: Δεν επέτρεπε την είσοδο στο Νοσοκομείο οποιουδήποτε οπλισμένου είτε ήταν γιατρός είτε οτιδήποτε άλλο. Απαγόρευσε σε ομάδα Γριβικών να εγκαταστήσει φρουρά στο Νοσοκομείο και να ελέγχει την είσοδο των προς νοσηλεία, επιτυγχάνοντας έτσι, την παροχή ιατρικής φροντίδας σε όλους είτε ανήκαν στην Εθνοφρουρά και τους Γριβικούς είτε ανήκαν στους Μακαριακούς. Ανάγκασε όλο το νοσηλευτικό προσωπικό του Νοσοκομείου να ευρίσκεται στις θέσεις του και να απομακρύνεται μόνο εάν εξασφάλιζε το ίδιο την προσέλευση αντικαταστάτη.[34] Η συμπεριφορά του Ντάνου υπήρξε βίαιη και για αυτό προκάλεσε πολλές αντιδράσεις στο νοσηλευτικό προσωπικό. Από τα αναγραφόμενα στην ΕΔΕ Μεταλλινού προκύπτει ότι ήλεγχε ιατρούς νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό και προέβαινε σε έρευνες προς ανεύρεση όπλων που μπορεί να είχαν γιατροί νοσοκόμοι ή και νοσηλευόμενοι. Ο ίδιος ο Ντάνος παραδέχθηκε ότι βρήκε ένα περίστροφο στην οικία ενός γιατρού. Επίσης μετά την σύλληψη δύο ναυτών από οπαδούς του Μακαρίου δημιούργησε στο προάστιο της Λευκωσίας Καϊμακλή ένοπλο επεισόδιο με ανταλλαγή πυροβολισμών.[35] Σε άλλο επεισόδιο αφοπλίστηκαν δύο οπαδοί του Μακαρίου τα περίστροφα των οποίων κατακράτησε ο Ντάνος. Από αυτά το ένα παρέδωσε στον Αρμενιάκο ο οποίος δήλωσε ότι το έχασε το δε άλλο κράτησε ο ίδιος και το παρέδωσε αργότερα εις την υπηρεσία. Το απόσπασμα Ντάνου επέστρεψε στη ΝΒΧ την 18^Η ΙΟΥΛ αφού προηγουμένως τους συνεχάρη ο Παπαγιάννης και τους έδωσε τα προαναφερθέντα δώρα.

Το απόγευμα της 15^ης ορκίσθηκε ως Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας ο Ν.Σαμψών. Από την 16^η ΙΟΥΛ το πραξικόπημα είχε επικρατήσει πλήρως και οι πραξικοπηματίες του Ναυτικού δέχονταν τα συγχαρητήρια από εκείνους που στο εγγύς μέλλον επρόκειτο να τους απαρνηθούν. Από την 17^η και μετά οι πληροφορίες και οι σαφείς ενδείξεις τόσο στο Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων στην Ελλάδα όσο και στο ΓΕΕΦ στην Κύπρο ότι οι Τούρκοι θα εκτελούσαν απόβαση στην Κύπρο ήταν αμέτρητες. Παρόλα αυτά καμία προετοιμασία για απόκρουση αυτής της απειλής έγινε από το ΓΕΕΦ που είχε την ευθύνη άμυνας της Κύπρου. Αλλά και από την Ελλάδα δεν δόθηκε καμιά σχετική εντολή. Οι αιτίες μπορούν να αναζητηθούν είτε σαν αποτέλεσμα επιτυχών σχεδιασμών των ΗΠΑ, είτε ως αποτέλεσμα ανικανότητας της Ελληνικής κυβερνήσεως και των στρατιωτικών, είτε ως αποτέλεσμα προδοσίας εκ μέρους της Ελληνικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, είτε τέλος ως συνδυασμό των ανωτέρω.

Στα στενά πλαίσια των ναυτικών επιχειρήσεων ο ΝΔΚ θα μπορούσε ίσως από την 18^η ΙΟΥΛ να διατάξει την συγκέντρωση όλων των Τ/Α στις βόρειες ακτές του νησιού και να προβεί σε προετοιμασία ναρκοθέτησης των πιθανών ακτών αποβάσεως στη βόρεια Κύπρο. Αργότερα και πριν είναι αργά να διατάξει ναρκοθέτηση των ακτών και  εκτέλεση τορπιλικής προσβολής της αποβατικής δύναμης νυκτερινές ώρες της 19^ης προς 20^η ΙΟΥΛ  όταν αυτή θα εισερχόταν στα χωρικά ύδατα ή το επόμενο βράδυ.

Το πρωί της 19^ης κατέπλευσε στην Αμμόχωστο το Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ και αποβίβασε τους αντικαταστάτες της ΕΛΔΥΚ που είχαν απολυθεί. Επιβιβάστηκαν οι απολυθέντες από τους υπηρετούντες στην Κύπρο και απογευματινές ώρες της ίδιας μέρας απέπλευσε για Ελλάδα.

     Αποβατική ενέργεια των Τούρκων μέχρι την πρώτη ανακωχή 221600

Ο Παπαγιάννης φαίνεται ότι άρχισε να ανησυχεί από την 18^η και εξέπεμψε το ΣΗΜΑ ΝΔΚ 181125 ΙΟΥΛ  προς ΝΒΧ,ΣΕΠ Α, Β, Δ με κείμενο «ΕΝΤΕΙΝΑΤΕ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ ΠΡΟΣ ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΧΩΡΟΥ. ΑΝΑΦΕΡΑΤΕ ΠΑΡΑΥΤΑ ΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΥΠΟΠΤΟΝ ΣΤΟΧΟ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ Η ΑΕΡΟΣ». Δεν διέταξε όμως καμιά κίνηση ούτε έλαβε κανένα μέτρο. Ούτε όταν τις βραδινές ώρες της 19^ης  άρχισαν να κινούνται προς τη νότια Κύπρο κύματα προσφύγων από τα βόρεια του νησιού. Με ΣΗΜΑ ΓΕΕΦ/3^ον ΕΓ 191920 ΙΟΥΛ διατάχθηκε ετοιμότητα εφαρμογής του σχεδίου ΑΦΡΟΔΙΤΗ. Από τις 22:00  τα Radar και του Κορμακίτη και του Ριζοκάρπασου άρχισαν να αναφέρουν ομάδες πλοίων που κατευθυνόταν προς την Κύπρο. Είχαν εντοπίσει και την ομάδα που έκανε παραπλανητική κίνηση κινούμενη ανατολικά της Κύπρου προς την Αμμόχωστο και την κύρια αποβατική δύναμη που έπλεε προς την Κυρήνεια.  Τον Παπαγιάννη καθησύχαζε ο Α/ΓΕΕΦ που και αυτόν τον καθησύχαζε το ΓΕΕΘΑ από την Αθήνα λέγοντας του ότι οι Τούρκοι εκτελούν ασκήσεις. Κατά τις 03:00 ξημερώματα της 20^ης ο Παπαγιάννης πλήρης ανησυχίας διέταξε συναγερμό των ναυτικών διοικήσεων, πλοίων και μονάδων χωρίς να έχει λάβει σχετική διαταγή από το ΓΕΕΦ το οποίο ενημέρωσε για τις ενέργειες του.[36],[37] Την 04:50 διατάχθηκαν οι Τ/Α που βρισκόταν στην ΝΒΧ να πλεύσουν προς τις θέσεις αποκρύψεως.

Εκείνη την ώρα περίπου διατάχθηκαν να  αποπλεύσουν  και οι δύο Τ/Α που βρισκόταν στην Κυρήνεια υπό τον Τσομάκη και τον Βερύκιο και να πλεύσουν «προς έλεγχον των στόχων εν πλήρη ετοιμότητι οπλισμού με διαταγήν εφ όσον βληθούν να αμυνθούν και εν συνεχεία να επιτεθούν κατά των πλοίων».[38] Αφηγείται ο Παπαγιάννης « Η ώρα ήταν 05:10. Άκουσα πρώτα τον Βερύκιο να με καλεί και να μου αναφέρει ότι η Τ/Α του υπέστη βλάβες από αεροπορική επίθεση ετέθη εκτός η μία μηχανή και κατεστράφη το πηδάλιο το δε σκάφος ακυβέρνητο πλησιάζει τις ανατολικές ακτές της Κυρήνειας. Του είπα να εγκαταλείψει το σκάφος και να διασώσει τους τραυματίες. Σε 2-3 λεπτά ο Τσομάκης μου αναφέρει “ευρίσκομαι 2 μίλια από την νηοπομπή ετοιμάζομαι να ρίξω τορπίλες” και συγχρόνως με ένταση στην φωνή του [με βομβαρδίζουν, με βομβαρδίζουν με  βομβ…]». Η Τ/Α-1 (Βερύκιος) οδηγήθηκε και προσάραξε στην ακτή. Το πλήρωμα της βγήκε στην στεριά κολυμπώντας και παρουσιάστηκε στον Ν Σταθμό στην δύναμη του οποίου και εντάχθηκε. Τραυματίστηκαν ο Κυβερνήτης Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Ν.Βερύκιος, οι Αρχικελευστές Γ.Βαιλάς και Ι.Λεστένκο  και ο  ναύτης Α.Σουκαράς. Οι τραυματισμένοι διακομίσθηκαν στην Λευκωσία.

Η Τ/Α-3 (Τσομάκης) ανατινάχθηκε από τις βολές των αεροσκαφών και βυθίστηκε αύτανδρη εκτός του Αρχικελευστή Δ.Μαγέτου που κατόρθωσε να βγει στην στεριά τραυματισμένος και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Νεκροί ήταν ο Κυβερνήτης Ε.Τσομάκης, ο Αρχικελευστής Λ.Βιτουλαδίτης, και οι Κελευστές Κ.Καρέτσος και Ν.Δερηζιώτης και οι ναύτες Ν.Στιβακτάς, Ε.Κουτσουράδης,Χ.Καρεφυλλίδης, Φ.Φιέρος και Χ.Κεφαλωνίτης.   Την 06:00 διατάχθηκαν από το ΓΕΕΦ  οι Μονάδες της ΕΦ να κινηθούν προς τους χώρους διασποράς. Την ίδια ώρα κηρύχθηκε από ραδιοφώνου γενική επιστράτευση. Σε επικοινωνία με το Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ ο κυβερνήτης του Πλωτάρχης Ε.Χανδρινός πληροφόρησε τον Παπαγιάννη ότι είχε διαταχθεί να πλεύσει προς την Πάφο και να αποβιβάσει τους άνδρες της ΕΛΔΥΚ που είχε παραλάβει την 19^η από την Αμμόχωστο. Όντως το Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ κατέπλευσε στην Πάφο αποβίβασε την ΕΛΔΥΚ βομβάρδισε τον Τουρκοκυπριακό θύλακα μετά από αίτηση και υπόδειξη των στόχων από τον Συνταγματάρχη Γιοβάνη της Εθν. Φρουράς. Τις υποδείξεις για ορισμένα σημεία μετέφερε στο πλοίο ο Διοικητής του ΝΑ Πάφου ΣΕΑ/Μ Παλαίστρος. Το πλοίο έβαλλε περίπου 1000 βλήματα των 40χιλ. και έπλευσε προς Νότο για να αποφύγει τον εντοπισμό.

Η ενέργεια του Χανδρινού να βομβαρδίσει τον Τουρκοκυπριακό θύλακα ήταν στα πλαίσια του αυτονόητου και του καλώς εννοουμένου καθήκοντος αξίζει όμως να καταγραφεί ως εξαιρετική πράξη και να αντιπαραβάλλεται με εκείνες που άλλοι έπρεπε να κάμουν και δεν έκαμαν. Ανέφερε μεταγενέστερα ο Χανδρινός « Επί του θέματος της εκτελέσεως βολής εναντίον των Τουρκοκυπριακών θέσεων, πλέον των όσων ανεφέρθησαν έχω να προσθέσω ότι από την στιγμήν που διετάχθην όπως αναστρέψω δια Πάφον εθεώρησα ότι το πλοίον συμμετείχε, αδιακρίτως εάν έφερε Ελληνικήν σημαία, ενεργώς εις οιονδήποτε είδος επιχειρήσεων είτε αμυντικών είτε επιθετικών ελάμβανον χώραν είτε επί της νήσου είτε πέριξ αυτής…..Περαίνων την εν λόγω έκθεσιν επιθυμώ να αναφέρω ότι ως διεπίστωσα το ηθικόν του Έλληνος, η ψυχραιμία και η τόλμη αυτού, ευρίσκεται εις υψηλόν βαθμόν. Δεν θα ήτο υπερβολή να αναφέρω ότι άπαντες οι επιβαίνοντες του πλοίου Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και οπλίτες εν ουδεμία περιπτώσει απώλεσαν το θάρρος των και την πίστην των για τα ιδεώδη της φυλής. Ιδιαιτέρως εσημείωσα το θάρρος των επαναπατριζομένων οπλιτών του Στρατού Ξηράς οίτινες καίτοι είχαν συνειδητοποιήσει ότι επέστρεφον εις τας οικίας των με έξαλλον ενθουσιασμόν και αλλαλαγμούς χαράς, εδέχθησαν την από του στόματος μου, πληροφορίαν περί της επανόδου των εις την Κύπρον, προς ενίσχυσην των μαχομένων αδελφών των εναντίον του εχθρού του γένους». Το επεισόδιο αυτό προκάλεσε σύγχυση στους Τούρκους οι οποίοι απέστειλαν στην περιοχή και ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις με αποτέλεσμα να εμπλακούν μεταξύ τους, να καταρριφθούν δύο αεροπλάνα, να βυθιστεί ένα Αντιτορπιλικό και ένα δεύτερο να υποστεί ζημιές.

Την επομένη 21^η του μηνός ο Παπαγιάννης σε προσπάθεια του να μιλήσει με τον Γουλέα στη ΝΒΧ βρήκε τον Παπαδάκη στη βάση ο οποίος τον ενημέρωσε με «μισόλογα» για το ότι η μία Τ/Α είχε επαναπλεύσει λόγω βλάβης η δε άλλη είχε προσαράξει. Εις το Πολεμικό ημερολόγιο της ΝΔΚ[39] σημειώνεται « 210120 Η Τ/Α-2 εξοκείλει εις ακτήν βορείως του ξενοδοχείου ΣΑΛΑΜΙΣ το δε προσωπικό της μετά του επιβαίνοντος εις αυτήν Διοικητού ΔΠΑ παραλαμβάνεται από την λέμβον Α99 και μεταφέρεται εις ΝΒΧ. Το περίεργον τούτο ατύχημα της Τ/Α-2 θα αποτελέσει θέμα μελλοντικών ανακρίσεων».

Από τον Γουλέα ζήτησε να έχει έτοιμους τους ΟΥΚ για να επιχειρήσουν την επόμενη μέρα. Πρόθεση του Παπαγιάννη ήταν να μεταβεί την επόμενη ημέρα στην ακτή αποβάσεως να καταγράψει τις Τουρκικές δυνάμεις και το βράδυ να επιχειρήσει με τους ΟΥΚ την καταστροφή όσων αποβατικών θα ευρισκόταν εκεί.[40]  Τέτοια επιχείρηση δεν πραγματοποιήθηκε. Ο Παπαργύρης την ίδια μέρα ανέφερε στον Παπαγιάννη ότι ο Ντάνος τον είχε πληροφορήσει ότι μετά από επιθεώρηση που είχε κάνει στις μηχανές της Τ/Α 2 αυτές βρέθηκαν χωρίς καμιά βλάβη  και ανακριβώς είχε αναφερθεί βλάβη από τον Κυβερνήτη της. Την επομένη 22^α από το πρώτο φώς άρχισαν τρομεροί βομβαρδισμοί από την Τουρκική αεροπορία η οποία εξουδετέρωσε όλες τις δυνάμεις μας πέριξ του προγεφυρώματος. Στις 221600 διατάχθηκε διακοπή των εχθροπραξιών από τον ΟΗΕ.

Η ΝΒ ΧΡΥΣΟΥΛΗ τέθηκε σε συναγερμό περί την 03:00 πρωινή της 20^ης. Το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ ήταν αγκυροβολημένο έξωθεν του λιμενίσκου, οι Τ/Α εντός του λιμενίσκου, οι ΟΥΚ εις θέσεις μάχης περιμετρικώς της βάσεως. Περί την 04:00 λαμβάνονται οι πρώτες πληροφορίες από τα ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ, ΒΥΡΩΝ, ΔΟΞΑ και το ραντάρ της αεροπορίας στην Καντάρα περί επιθέσεως Τουρκικών αεροσκαφών εναντίον των θέσεων μας στην περιοχή της Κυρήνειας. Το Ραντάρ αυτό που ανήκε στην Αεροπορία, μέχρι να το κάψουν οι Τούρκοι με βόμβες ναπάλμ, έδινε μέσω τηλεφώνου ασφαλείς πληροφορίες σε όλες τις μονάδες για τα αεροπλάνα που προσέγγιζαν και έτσι προετοιμάζονταν οι ομοχειρίες των αντιαεροπορικών.[41] Την 04:50 η ΝΔΚ διέταξε τον απόπλου των Τ/Α  και τον πλου τους προς τις θέσεις διασποράς και του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ προς βράχο « ΚΑΣΤΡΟΎΛΙ». Στην Τ/Α-2 επιβιβάστηκε και ο Διοικητής ΝΒΧ/ΔΠΑ Παπαδάκης. Καθήκοντα Διοικητού ανέλαβε ο Δούκας, ο Γουλέας ανέλαβε την οργάνωση της άμυνας και την οργάνωση και κατανομή των επιστρατευμένων οι οποίοι άρχισαν να καταφθάνουν από την 06:30, ο Ντάνος με τον βοηθό του Αρμενιάκο υπεύθυνοι της Τεχνικής Διευθύνσεως. Τα πυροβολεία της βάσεως εφοδιάζονταν με πυρομαχικά. Βλάβες, εμπλοκές κτλ αντιμετωπιζόταν άμεσα από τον Αρχικελευστή ΠΒ Γ.Κασελούρη και τον βοηθό του Αρχικελευστή Τ/ΠΒ Σ.Γυδίτση με αξιοζήλευτο ζήλο και προσήλωση στο καθήκον.[42] Μισή ώρα μετά τον απόπλου της η Τ/Α 6 με τον Τσαταλό επανέπλευσε στη βάση αναφέροντας βλάβη στην μία κύρια μηχανή. Η Βάση δέχθηκε την πρώτη αεροπορική επιδρομή περί την 10:30 ενώ ακολούθησαν άλλες πέντε. Κατερρίφθησαν τρία αεροσκάφη εκ των οποίων ένα κατέπεσε στην περιοχή Μπογαζιού, ένα στην περιοχή Κώμα του Γιαλού και το τρίτο στην περιοχή της Καντάρας. Την 14:00 μετά την αραίωση των αεροπορικών επιθέσεων το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ που είχε υποστεί δύο ανεπιτυχείς αεροπορικές επιθέσεις παρέβαλε στον προβλήτα έξω από τον λιμενίσκο προκειμένου να αυξηθούν οι αντιαεροπορικές δυνατότητες της Βάσεως. Την 210100 ΙΟΥΛ ο Παπαδάκης ο οποίος επέβαινε στην Τ/Α-2 γνωστοποίησε την πρόθεση του να επαναπλεύσει στη Βάση αλλά μισή ώρα αργότερα ο Κυβερνήτης της Τ/Α-2 Κανδαλέπας  γνώρισε με το ραδιοτηλέφωνο στον Γουλέα ότι κατά τους χειρισμούς για την επιστροφή η Τ/Α προσάραξε και επιθυμία του Παπαδάκη ήταν να τους παραλάβει με την βοηθητική λέμβο της Βάσεως. Πράγματι ο Γουλέας παρέλαβε το πλήρωμα της Τ/Α-2 από το σημείο που είχε προσαράξει και το οποίο βρισκόταν μισή ώρα από τη Βάση προς την κατεύθυνση της Αμμοχώστου και 35 μέτρα από την ακτή. Η θέση αυτή δεν προβλεπόταν από τα σχέδια.[43] Ούτε την 21^η ούτε και μέχρι το μεσημέρι της 22ας που άρχισε να ισχύει η συμφωνία περί καταπαύσεως του πυρός έγιναν άλλες αεροπορικές επιθέσεις στη βάση. Έγινε όμως από τον στρατό μια επιχείρηση εκκαθαρίσεως μικρών Τουρκοκυπριακών θυλάκων πέριξ του φρουρίου της Αμμοχώστου στην οποία έλαβε μέρος εθελοντικά ομάδα Υπαξιωματικών της Βάσεως.

Στον ΝΣ Κυρήνειας μετά την απώλεια των δύο Τ/Α, αλλά και το καρδιακό επεισόδιο που υπέστη ο Υποδιοικητής Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Β.Πετρόπουλος, ανέλαβε την διοίκηση ο Αρχικελευστής Τ/ΠΒ Τ.Γαλιάτσος. Την παραμονή ο Σταθμός είχε εφοδιαστεί με πυρομαχικά από την ΝΒΧ. Καθ όλη την διάρκεια της 20^ης και 21ης ο Σταθμός δεχόταν αεροπορικές επιθέσεις. Τραυματίσθηκε  ο ναύτης Α.Διονυσίου. Την 220600 η περιοχή της Κυρήνειας δέχθηκε σφοδρό βομβαρδισμό  από πλοία και αεροσκάφη. Το προσωπικό του Σταθμού υπό τον Γαλιάτσο πολέμησε ηρωικά όλη την ημέρα βάλλοντας με τα αντιαεροπορικά εναντίον των Τουρκικών αεροσκαφών, και αρνήθηκε να εγκαταλείψει τον Σταθμό όταν την 22^α και αφού όλα είχαν χαθεί στην Κυρήνεια ο Παπαγιάννης τους συνέστησε να αποχωρήσουν και να κινηθούν ανατολικά ώστε να συνενωθούν με τις εκεί ευρισκόμενες δυνάμεις των καταδρομέων. Τα πρώτα Τουρκικά τμήματα μπήκαν στην πόλη που είχε εγκαταλειφτεί εκτός από τον Ν.Σταθμό περί τις 14:00. Στις 16:00 ο Γαλιάτσος ανέφερε στον Παπαγιάννη ότι ένα άρμα και ένα τεθωρακισμένο μεταφοράς προσωπικού με 15 στρατιώτες και 2 Αξιωματικούς Τούρκους προσέγγισαν την πύλη του φρουρίου και τους κάλεσαν να υποστείλουν την Ελληνική σημαία και να παραδοθούν. Οι Υπαξιωματικοί και οι ναύτες του Σταθμού τους απάντησαν με καταιγισμό πυρών και χειροβομβίδων και φόνευσαν περί τους δέκα καταστρέφοντας το τεθωρακισμένο. Το άρμα απομακρύνθηκε. Όλο το βράδυ της 22ας οι Τούρκοι τους πολιορκούσαν και τους καλούσαν να παραδοθούν. Το πρωί της επομένης 23^ης  αφού κατέστρεψαν το υλικό του Σταθμού, διέφυγαν κινούμενοι στις στοές του κάστρου, μετά από πορεία πέντε ωρών συνενώθηκαν με τους καταδρομείς, και υποχώρησαν στην Λευκωσία που έφθασαν το απόγευμα.[44] Ο Αρχικελευστής Η/Ν Χ.Γιαβρούτας και ναύτης Χ.Αντωνίου έχασαν τον προσανατολισμό τους κατά την διαφυγή και συνελήφθησαν αιχμάλωτοι από τους Τούρκους.[45]

Στον ΝΣ Πάφου από τις ημέρες του πραξικοπήματος είχε καταστραφεί το Ραντάρ και είχε αφαιρεθεί ο οπλισμός επιστρατεύσεως και δύο αντιαεροπορικά Έρλικον. Ενισχύθηκε με οκτώ άνδρες. Δέχθηκε αεροπορική επίθεση περί την 211500 η οποία είχε σαν αποτέλεσμα την καταστροφή των εγκαταστάσεων του Σταθμού και τον τραυματισμό του Διοικητού Σημαιοφόρου ΣΕΑ/Μ Α.Παλαίστρου και των ναυτών Α.Κουκούλη, Α.Παπάλου, Α.Όψημου,  Α.Λεωνίδου, Α.Φιλίππου, Π.Τζώρτζη, και Α.Χαραλάμπους.

Ο ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ (Ριζοκάρπασο) διαβίβαζε συνεχώς αναφορές προς τον Θάλαμο Επιχειρήσεων της ΝΔΚ. Από την ώρα της αποβάσεως άρχισε να δέχεται αεροπορικές προσβολές. Την 201700 από αεροπορική προσβολή τραυματίσθηκε ο Επικελευστής Γ.Μορφόπουλος που μεταφέρθηκε εις το Νοσοκομείο Αμμοχώστου. Και την 20^η και την 21^η ο Σταθμός δεχόταν συνεχώς αεροπορικές επιθέσεις.

Ο ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ (Αγ. Νάπα) βρισκόταν σε πλήρη λειτουργία. Διαβίβαζε συνεχώς αναφορές προς τον Θάλαμο Επιχειρήσεων της ΝΔΚ.

Στον ΣΕΠ ΓΑΛΗ (Πάφος) το Ραντάρ βρισκόταν εκτός λειτουργίας, λόγω καταστροφής του κατά τα γεγονότα του πραξικοπήματος. Δύο Έρλικον και ο οπλισμός επιστρατεύσεως είχαν κλαπεί.

Ο ΣΕΠ ΔΟΞΑ (Κορμακίτης) από την ώρα ενάρξεως της αποβάσεως δεχόταν αεροπορικές προσβολές. Στις 211600  μετά από βομβαρδισμό ο Σταθμός έπαψε να λειτουργεί με βλάβες στο Ραντάρ, στις συσκευές συνεννοήσεως και σε α/α πολυβόλα. Το προσωπικό του απομακρύνθηκε μετά από διαταγή του ΝΔΚ.

Στις 221600 διατάχθηκε από τον ΟΗΕ διακοπή των εχθροπραξιών.

     Περίοδος ανακωχής από 221600 ΙΟΥΛ έως 140500 ΑΥΓ.

Το βράδυ της 24^ης Ιουλίου ομάδα του Ναυτικού υπό τον Παπαργύρη μετέβη στην Λεμεσό ξεφόρτωσε από ένα Μότορσιπ πυρομαχικά που είχαν αποσταλεί για την ΕΦ και τα μετέφερε το πρωί της επομένης στις αποθήκες της. Η Κύπρος και η περιοχή 40 ναυτ. μίλια γύρω της είχε κηρυχθεί από τους Τούρκους ‘Ζώνη ναυτικού και αεροπορικού αποκλεισμού’. Είναι αξιομνημόνευτη η στάση του Καπετάνιου του Ε/Γ-Ο/Γ ΡΕΘΥΜΝΟ Ν.Λιάτσικα που απέπλευσε με το πλοίο του τα μεσάνυχτα της 21^ης για την Κύπρο μεταφέροντας ένα τάγμα πεζικού, μια ίλη ελαφρών αρμάτων, και 600 Κύπριους εθελοντές. Δυστυχώς το πλοίο αργότερα διατάχθηκε να αναστρέψει και να επαναπλεύσει στον Πειραιά. Ο επικεφαλής του τάγματος Συνταγματάρχης Παπαποστόλου αρνήθηκε να εκτελέσει την διαταγή και για να πειστεί  διατάχθηκε να πλεύσει προς Ρόδο που οι Τούρκοι δήθεν έκαναν απόβαση. Είναι ακόμα αξιομνημόνευτη η πατριωτική στάση των Καπετάνιων και των πληρωμάτων  τεσσάρων μότορσιπ που σπάζοντας τον ναυτικό αποκλεισμό κατάφεραν να μεταφέρουν στην Κύπρο πολεμοφόδια για την ενίσχυση της Εθνικής Φρουράς. Το πρώτο M/S ΑΙΓΑΙΟ (δεν αναγράφεται όνομα Καπετάνιου) ξεφόρτωσε το βράδυ της 24^ης. Το δεύτερο M/S EVANGELOS με Καπετάνιο τον Α.Τσαλαπατάνη από την Σάμο ξεφόρτωσε το βράδυ της 25^ης. Το τρίτο (δεν αναγράφεται ούτε όνομα πλοίου ούτε όνομα Καπετάνιου) ξεφόρτωσε το βράδυ της 27ης. Το τέταρτο M/S SPICA με Καπετάνιο τον Ε.Τσαλαπατάνη, Σαμιώτη επίσης, εξάδελφο του Καπετάνιου του M/S EVANGELOS ξεφόρτωσε το βράδυ της 30^ης .[46]

Την 24^η κατόπιν εντολής του Παπαγιάννη παρουσιάστηκε ενώπιον του ο Παπαδάκης όπου,[47] «Με φοβισμένο ύφος και έτοιμος να κλάψει μου είπε ότι την ημέρα της εισβολής ακούγοντας τον Τσομάκη να λέει… με βομβαρδίζουν…με βομβαρδίζουν κτλ φοβήθηκε και τα έχασε τόσο πολύ που έχασε κάθε έλεγχο για τους υφισταμένους του με αποτέλεσμα ο Τσαταλός να δηλώσει ψευδώς βλάβη, να επιστρέψει στη ΝΒΧ, και να εγκαταλείψει την Τ/Α του και μάλιστα πήγε κατ ευθείαν στην οικία του ο δε Κανδαλέπας Κυβερνήτης της Τ/Α που επέβαινε και ο ίδιος ακόμη πιο φοβισμένος  να του ζητάει να πάνε στο λιμάνι της Αμμοχώστου δήθεν για να πάρουν τσιγάρα  όπου θα εγκατέλειπαν την Τ/Α πηγαίνοντας σπίτια τους. Τελικώς αποφάσισαν να προσαράξουν την Τ/Α  στην ακτή βορείως της Αμμοχώστου να την εγκαταλείψουν εκεί και να γυρίσουν στη Βάση δια ξηράς. Όταν την προσάραξαν αντελήφθησαν ότι η περιοχή ήταν ναρκοπέδιο της ΕΦ και με το ραδιοτηλέφωνο της Τ/Α ειδοποίησαν την Βάση που έστειλε πλωτό μέσο και τους μάζεψε. Βέβαια ύστερα από αυτό δεν ήταν δυνατό να εξασκήσει διοίκηση διότι οι Υπαξιωματικοί κυρίως αλλά και οι ναύτες τον χλεύαζαν πίσω από την πλάτη του τους δε δύο Υποπλοιάρχους Κυβερνήτες των Τ/Α ούτε που ήθελαν να τους ξέρουν. Μου ανέφερε επίσης ότι ο υποδιοικητής της Βάσεως Δούκας δεν ήταν στη Βάση τις τρείς μέρες του πολέμου αλλά στο σπίτι του λόγω στομαχικών διαταραχών όπως είχε δηλώσει. ( Ο Γουλέας[48] γράφει ότι ο Δούκας προσβλήθηκε από παρωτίτιδα νοσηλευθείς οίκοι). Ο Υποπλοίαρχος Ντάνος ήταν ενεργός στα συνεργεία και σε ολόκληρη τη Βάση και αυτά εν μέσω αεροπορικών επιθέσεων. Ο Υποπλοίαρχος Γουλέας Διοικητής ΟΥΚ και ο βοηθός του ΠΥ ήταν στη Βάση παρέμεναν όμως αδρανείς. Στην ουσία δηλαδή την βάση την υπερασπίζοντο οι Υπαξιωματικοί και οι ναυτοδίοποι και ο Κυβερνήτης του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ Υποπλοίαρχος Ταβλαρίδης με το πλήρωμα του. Είπα στον Παπαδάκη να φύγει και ότι θα κάνω ΕΔΕ για το θέμα όπως και πως ότι μου είπε προφορικά να μου τα υποβάλει και γραπτά».[49]  Τα αναφερθέντα από τον Παπαδάκη ο Παπαγιάννης τα μεταβίβασε στον Α/ΓΕΕΦ Γεωργίτση και διέταξε την διενέργεια ΕΔΕ από τον Παπαργύρη. Την 25^η διατάχθηκε η συγκρότηση δύο Ναυτικών Σταθμών, ενός στη Λεμεσό, και ενός στη Λάρνακα υπό την διοίκηση στρατευσίμων Σημαιοφόρων. Οι νέοι Ν Σταθμοί άρχισαν να λειτουργούν μετά από δύο μέρες. Την 27^η γράφει ο Παπαγιάννης[50] «Γυρίζοντας στο γραφείο μου αργά το απόγευμα με περίμενε ο Κανδαλέπας που είχε έλθει από την ΝΒΧ  και ζήτησε να με δει. Κλαίγοντας μου ανέφερε ότι είχε μετανιώσει για την δειλία που είχε επιδείξει κατά τις επιχειρήσεις ότι θα ήθελε να υπηρετήσει ξανά μαζί μου διότι με εκτιμούσε αφάνταστα, παρακαλώντας με να φροντίσω να τοποθετηθεί στο Α/Τ ΣΦΕΝΔΟΝΗ στο οποίο θα πήγαινα Κυβερνήτης και τέλος μου ανέφερε ότι φοβάται να επιστρέψει στη ΝΒΧ διότι οι Υπαξιωματικοί κυρίως τον απειλούν για την δειλία του και φοβάται μήπως τον….σκοτώσουν». Μετά τα γεγονότα των πρώτων ημερών της εισβολής δηλαδή την επιστροφή της μιας Τ/Α από την αποστολή της λόγω βλάβης και την προσάραξη της άλλης στη Βάση επικράτησε κλίμα διχόνοιας. Οι Υπαξιωματικοί που συγκροτούσαν τις ομοχειρίες των αντιαεροπορικών κατά την εισβολή, και βρισκόταν συνεχώς στα πυροβόλα, κατηγορούσαν τους Αξιωματικούς ότι επέδειξαν παθητικότητα και ότι βρισκόταν κλεισμένοι στα δωμάτια τους χωρίς να συμπαρίστανται. Ο Παπαγιάννης το πληροφορήθηκε και την 27^η ΙΟΥΛ επισκέφθηκε τη ΝΒΧ και ομίλησε σε συγκέντρωση των Υπαξιωματικών κάνοντας τους τις πρέπουσες συστάσεις. Το κλίμα αυτό το περιγράφει ο τότε Αρχικελευστής Η/Λ Δ.Κωνσταντίνου.[51] Στις 27 ΙΟΥΛ με ΣΗΜΑ ΓΕΕΦ 272000 διατάχθηκε η αναδιοργάνωση των  Μονάδων της Ε.Φρουράς. Με ΣΗΜΑ Α/ΓΕΕΦ 051005ΑΥΓ προφανώς μετά από εισήγηση του Παπαγιάννη,( ο οποίος με ΣΗΜΑ ΝΔΚ 051101 ΑΥΓ διέταξε την εφαρμογή του) διατάχθηκε:

• H τοποθέτηση του Δούκα στην Τ/Α-6 στην θέση του Τσαταλού.
• Η τοποθέτηση του Ταβλαρίδη στην Τ/Α-4 στην θέση του Δούκα προσωρινά και μέχρι την επισκευή του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ.
• Η τοποθέτηση του Γουλέα ως Υποδιοικητού της ΝΒΧ (με νεώτερο σήμα τοποθετήθηκε ως ΔΔ/ΝΒΧ και όχι ως υποδιοικητής).
• Οι Υποπλοίαρχοι Κανδαλέπας και Τσαταλός να περιορισθούν στα στην Βάση καθήκοντα τους . Ο Κανδαλέπας να παραμείνει κυβερνήτης της προσαραγμένης Τ/Α-2.
• Τα εν ενεργεία πλοία να τεθούν υπό την πλήρη διοίκηση του ΝΔΚ και τα υπό επισκευή υπό την διοίκηση του διοικητού ΝΒΧ.
• Την τακτική διοίκηση εν πλω να ασκεί ο αρχαιότερος Κυβερνήτης.

Mε τις ανωτέρω τοποθετήσεις στην ουσία απάλλαξε από  Μάχιμα καθήκοντα τους Παπαδάκη, Κανδαλέπα και Τσαταλό. Την 29^η από επιθεση αεροσκαφών στις εγκαταστάσεις του CYTA τραυματίσθηκε ο ναύτης Ν.Παρτάκης. Στις 4 Αυγούστου ήλθε στην Κύπρο με πλοίο (ο αποκλεισμός είχε λήξει) ο νέος Διοικητής της ΕΦ Αντιστράτηγος Καραγιάννης ο οποίος άρχισε να ενημερώνεται και να παραλαμβάνει από τον Ταξίαρχο Γεωργίτση. Την 6^η Αυγούστου ήλθε διαταγή μεταθέσεως για το ΓΕΝ των Παπαγιάννη και Παπαργύρη οι οποίοι αναχώρησαν στις 10 του μηνός και την 11^η ο δεύτερος. Ο Παπαργύρης αναχώρησε έχοντας μαζί του μέρος της ΕΔΕ που είχε διαταχθεί να κάνει και το οποίο παρέδωσε στον Μεταλλινό στα πλαίσια της ΕΔΕ που εκείνος έκανε αργότερα. Ο Παπαγιάννης αναχώρησε αφού παρέδωσε καθήκοντα στον Παπαδάκη.

Η  ΝΒΧ βρισκόταν κατά το διάστημα αυτό σε πλήρη συναγερμό. Έγιναν προσπάθειες εξαγωγής των μηχανών της Τ/Α-2 προκειμένου να τοποθετηθούν στην Τ/Α-5, καθώς και  προσπάθειες αντικαταστάσεως του ακροπρυμναίου εδράνου του αριστερού άξονα του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ. Και οι δύο αυτές προσπάθειες δεν κατέστη δυνατόν να ικανοποιηθούν λόγω ελλείψεως πλωτού γερανού η πρώτη και λόγω απαιτήσεως δεξαμενισμού η δεύτερη. Αργότερα ιδιωτικό συνεργείο εξήγαγε τον άξονα και τον μετέφερε προς επισκευή. Αντίθετα τέθηκε σε ενέργεια η Τ/Α-6 με μειωμένες στροφές μηχανών και μαζί με την Τ/Α-4 ήταν πλέον τα μόνα εν ενεργεία πλοία της ΝΔΚ.[52]

Την 10^η ΑΥΓ ο Παπαδάκης παρέλαβε καθήκοντα ΝΔΚ από τον Παπαγιάννη και παρέδωσε καθήκοντα Διοικητού ΝΒΧ στον Δούκα. Το επιτελείο της ΝΒΧ διαμορφώθηκε ως ακολούθως:

• Yποπλοίαρχος Π.Δούκας Διοικητής ΝΒΧ.
• Υποπλοίαρχος Α.Κανδαλέπας Κυβερνήτης των υπό επισκευή Τ/Α-5 και Τ/Α-6.
• Υποπλοίαρχος Ε.Τσαταλός Κυβερνήτης Τ/Α-4.
• Υποπλοίαρχος Σ.Γουλέας Διοικητής ΟΥΚ.
• Υποπλοίαρχος Σ.Ταβλαρίδης Κυβερνήτης του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ.
• Υποπλοίαρχος Γ.Ντάνος ΔΤ/ΝΒΧ.
• Ανθυποπλοίαρχος Γ.Αρμενιάκος ΔΚ/ΝΒΧ

Την 13^η Αυγ η Τ/Α-5 βρισκόταν υπό διαδικασία ενεργοποιήσεως, η Τ/Α-4 ήταν ικανή να πλεύσει με δύο μηχανές, η Τ/Α-6 ικανή να πλεύσει με δύο  μηχανές και περιορισμένες στροφές και το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ υπό επισκευή ικανό να πλεύσει με ένα άξονα.

Ο ΝΣ Κυρήνειας είχε καταληφθεί από τους Τούρκους.

Ο ΝΣ Πάφου ενεργοποιήθηκε και λειτουργούσε κανονικά.

Οι ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ ΒΥΡΩΝ ΓΑΛΗ ευρίσκονται σε συναγερμό πλήρως ενεργοποιημένοι.

Την 25^η το ΣΕΠ ΔΟΞΑ (Κορμακίτης) ενεργοποιήθηκε ξανά την 25η αφού επισκευάσθηκαν τα α/α πολυβόλα από τον στρατό το δε Ραντάρ και οι συσκευές συνεννοήσεως από προσωπικό της ΝΒΧ. Την ίδια μέρα η δύναμη του Παρατηρητηρίου ενισχύθηκε με 20 ναύτες διότι οι Τούρκοι επεκτεινόταν προς εκείνη την κατεύθυνση.

 ΑΤΤΙΛΑΣ ΙΙ Περίοδος από 140500 ΑΥΓ έως 161800

Μετά την κατάπαυση του πυρός άρχισαν την 25^η Αυγούστου συνομιλίες στην Γενεύη. Όμως τα Τουρκικά στρατεύματα στην Κύπρο δεν σταμάτησαν τις επιχειρήσεις και την προώθηση τους, ούτε σταμάτησε η συνεχής μεταφορά στρατευμάτων από την Τουρκία. Οι συνομιλίες οδηγήθηκαν μεθοδικά από τους Τούρκους σε αδιέξοδο και την 140500 ΑΥΓ τερματίστηκε η κατ επίφαση εκεχειρία και άρχισε γενική επίθεση των 40.000 στρατιωτών και των 300 τάνκ που είχαν μεταφερθεί από την Τουρκία για κατάληψη του βορείου τμήματος του νησιού.

Στις 13 Αυγούστου παραμονή της επιθέσεως των Τούρκων οι υπηρεσίες του Ναυτικού βρισκόταν στην ακόλουθη διάταξη:[53]

Επιτελείο ΝΔΚ: Σε γενικό συναγερμό στην Μαλούντα.

ΝΒΧ                   : Σε γενικό συναγερμό

ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ       : Σε γενικό συναγερμό εις το Ριζοκάρπασο

ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ      : Σε γενικό συναγερμό στην Αγ. Νάπα

ΣΕΠ ΓΑΛΗ         : Σε γενικό συναγερμό στην Πάφο

ΣΕΠ ΔΟΞΑ         :Σε γενικό συναγερμό στον Κορμακίτη

Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ :Σε γενικό συναγερμό στην ΝΒΧ

Τ/Α-4 και Τ/Α-6 :Σε γενικό συναγερμό στην ΝΒΧ

Τ/Α-5                 : Σε επισκευή στην ΝΒΧ

Τ/Α-2                  :Προσαραγμένη βόρεια της Αμμοχώστου

Την 0445 της 14^ης Τουρκικά αεροσκάφη επιτέθηκαν στη ΝΒΧ. Δεν υπήρξαν απώλειες. Περί την 1100 ειδοποιήθηκε η Βάση από την ΝΔΚ να είναι έτοιμοι για αναχώρηση αν παρίστατο ανάγκη. Έγινε σύσκεψη Αξιωματικών και συζητήθηκε το θέμα της εγκατάλειψης της Βάσης. Αποφασίστηκε να αρχίσει η προετοιμασία εκρηκτικών υλών για υπονόμευση και καταστροφή των πλοίων και εγκαταστάσεων χωρίς να προσδιορισθεί ποιες θα είναι αυτές. Το έργο αυτό το ανέλαβαν οι ΟΥΚ και ο Γουλέας διέταξε τους Αρχικελευστές Α.Χειρόπουλο και Σ.Πασχαλίδη να προετοιμάσουν εκρηκτικές ύλες ικανές να βυθίσουν τα πλοία και να καταστρέψουν άλλες εγκαταστάσεις ως Ραντάρ, βάσεις πυροβόλων, αποθήκες αμοιβού υλικού και του θαλάμου επιχειρήσεων. Την 1430 η ΝΔΚ υπέβαλε προς ΓΕΕΕΦ τις ακόλουθες προτάσεις τις οποίες το ΓΕΕΦ ενέκρινε:[54]

1. 1.       Αναφέρεται από λήψεως άπαν προσωπικόν Ν.Β.Χ. και των εν αυτή τορπιλακάτων μετακινηθεί εν αραιώσει προς Λάρνακα.
2. 2.       Τορπιλάκατοι λόγω καιρού και μη εμπνέουσαι εμπιστοσύνην δεν δύνανται πλεύσουν Λάρνακα και προτείνεται ανατιναχθούν πάραυτα.
3. 3.       Προσωπικόν Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ λόγω μειωμένης αποδόσεως πλοίου μεταβεί άμα λήψει εις Λάρνακα.
4. 4.       ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ μετά Ραντάρ και προσωπικού του μετακινηθεί άμα λήψη εις Λάρνακα.
5. 5.       ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ μόνον προσωπικό άνευ Ραντάρ μετακινηθεί εις Λάρνακα από λήψεως.
6. 6.       Παρακαλώ όπως εγκρίνοντας διατάξητε.

Εις το ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ[55] αναγράφεται ότι «Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ λόγω μειωμένης αποδόσεως διετάχθη όπως καταστραφεί και το προσωπικόν του μετακινηθεί εις Λάρνακα μετά του προσωπικού της ΝΒΧ». Η εντολή καταστροφής των δύο Τ/Α και του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ στην ουσία των μόνων πλοίων που είχα απομείνει στο Κυπριακό Ναυτικό ανοίγει περιθώρια συζητήσεων. Γιατί άραγε δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη οι δύο Τ/Α και ποιος ήταν ο καιρός που επικρατούσε Αύγουστο μήνα στην Κύπρο και δεν ήταν δυνατό σε καιρό πολέμου και οι Τ/Α, και το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ με ένα άξονα, να πλεύσουν παραπλέοντας εγγύς τις ακτές λίγα μίλια νοτιότερα μέχρι την Λάρνακα;.

Το Αντιτορπιλικό ΑΔΡΙΑΣ χτυπημένο από νάρκη στα Δωδεκάνησα το 1943 και κομμένο στα δύο καταπλέει θριαμβευτικά στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Άραγε το πλοίο ενέπνε εμπιστοσύνη;.

Οι ΟΥΚ θα παράμεναν στη Βάση μέχρι περατώσεως του έργου υπονομεύσεως των πλοίων και εγκαταστάσεων κατά την κρίση του διοικητού των ΟΥΚ. Την 14:50 η ΝΒΧ είχε εκκενωθεί.[56] Μετά την αποχώρηση του προσωπικού οι ΟΥΚ άρχισαν την υπονόμευση.[57] Περί την 15:15 δόθηκε στον Γουλέα από τον Τζεφεράκο τηλεφωνικά η εντολή όπως αποχωρήσει όλο το προσωπικό από τη Βάση διακόπτοντας τις εργασίες υπονομεύσεως και να κατευθυνθεί προς Λάναρκα γιατί επίκειτο η αποκοπή της οδού Αμμοχώστου-Ριζοκαρπασίας υπό των Τουρκικών αρμάτων μάχης. Μετά από αυτά ο Γουλέας διέταξε την διακοπή των υπονομεύσεων την πυροδότηση των ήδη υπονομευθέντων πλοίων και Ραντάρ και την αποχώρηση των ΟΥΚ με προορισμό την Λάρνακα που έφθασαν περί την 18:00.[58] Στις 1815 Αντιτορπιλικά βομβάρδισαν την ΝΒΧ.[59] Στις 19 Αυγούστου το ΓΕΕΦ με ΣΗΜΑ ΓΕΕΦ 191645 ΑΥΓ ανέφερε στο Αρχηγείο Ναυτικού τα ακόλουθα σχετικά με τις υπονομεύσεις στη ΝΒΧ:

Επί σχετικού γνωρίζονται τα κάτωθι:

 α. Εγκαταστάσεις ξηράς και υλικά συνεργείων και αποθηκών δεν κατέστη δυνατόν να καταστραφούν.

     β. Οπλισμός και πυρομαχικά παρελήφθησαν υπό προσωπικού άπαντα πλην τορπιλών και πυρομαχικών 20mm άτινα εγκαταλείφθηκαν. Πυροβόλα 20mm κατεστράφησαν. Έκ τορπιλών είχον αφαιρεθεί κώνοι μάχης.

     γ. Οι πλείονες συσκευαί κατεστράφησαν και τινές παρελήφθησαν υπό του προσωπικού.

     δ. Τα πλείονα οχήματα παρελήφθησαν υπό προσωπικού.[60] Μεταγενέστερα ο Γουλέας αναφέρει ότι και οι τρείς Τ/Α που βρισκόταν στην Βάση καταστράφηκαν.[61]

Το ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ στο Ριζοκάρπασο  δέχθηκε αεροπορική επίθεση με βόμβες Ναπάλμ και μετά από διαταγή της ΝΒΧ στην οποία υπαγόταν καταστράφηκαν οι εγκαταστάσεις το ρυμουλκούμενο Ραντάρ συνδέθηκε σε τράκτορα  και υπό την διοίκηση του Σημαιοφόρου ΣΕΑ/Μ Δ.Πυρόβολου το προσωπικό κινήθηκε προς Αμμόχωστο αφού πέρασε από την ΝΒΧ η οποία εν τω μεταξύ είχε εγκαταλειφτεί. Στην συνέντευξη του ο Γουλέας λέει ότι περί την 17:30 που το προσωπικό του Σταθμού περνούσε κατά την υποχώρηση του από την ΝΒΧ είδε τα αποτελέσματα των υπονομεύσεων.[62] Την 2230 αφίχθη στην Λάρνακα.

Το ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ (ΑΓ. Νάπα) Προσωπικό και Ραντάρ διατάχθηκε την 141430 να μετακινηθεί στην Λάρνακα.Την 2330 αφίχθη στην Λάρνακα.

Το ΣΕΠ ΓΑΛΗ (Πάφος)  Σε πλήρη λειτουργία.

Το ΣΕΠ ΔΕΛΤΑ (Κορμακίτης) διατάχθηκε την 141530 να μεταβεί με τα υλικά συνεννοήσεως, πυροβολικού, και ότι άλλο μπορεί να μεταφέρει στη Μόρφου. Εις περίπτωση συναντήσεως δυσκολιών ενεργήσει κατά την κρίση του και κατευθυνθεί νοτιότερον. Την 2230 στρατοπέδευσε προσωρινώς εις χωρίον Πλατάνια αναμένον διαταγάς.

Την 16^η Αυγούστου και περί ώρα 1755 διατάχθηκε κατάπαυση του πυρός σε όλες τις δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς. Τα σχέδια των Τούρκων είχαν ολοκληρωθεί. Η μισή Κύπρος βρισκόταν πλέον υπό την κατοχή τους. Θα πρέπει πάντοτε να έχουμε κατά νου ότι οι Τούρκοι δεν επιθυμούν την διπλή ένωση. Στόχος τους πάντα παραμένει η επανάκτηση.

Μετά την κατάληψη του νησιού οι Τούρκοι μετέφεραν και εγκατέστησαν ως έκθεμα στον Ναύσταθμο του Goltsuk δύο από τις Τορπιλακάτους.

Το σχέδιο Άτσεσον (1964) που υποστηρίχτηκε από τις ΗΠΑ εισήγαγε στο πρόβλημα την αντίληψη της διχοτόμησης. Αυτή η αντίληψη παρέμεινε η κύρια επιλογή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ αποτελώντας τον κύριο άξονα των συζητήσεων που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και αφορούσαν στην επίλυση του Κυπριακού. Στο Πόρισμα της Κυπριακής Βουλής για τον Φάκελο της Κύπρου μνημονεύεται επιστολή του Κ.Μητσοτάκη που βεβαιώνει ότι ομόφωνα το Ελληνικό υπουργικό συμβούλιο είχε δεχθεί το σχέδιο Άτσεσον. Ακόμα στην κατάθεση του στα πλαίσια του ίδιου πορίσματος ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος δηλώνει ότι τόσον ο ίδιος όσον και ο Γ.Παπανδρέου σε πολύωρες συναντήσεις προσπάθησαν να πείσουν τον Μακάριο να δεχθεί το σχέδιο Άτσεσον. Από την στιγμή που εξασφαλίστηκε συναίνεση στην ιδέα της διχοτόμησης εκείνο που απέμενε για τις ΗΠΑ ήταν να ευρεθεί ο φορέας της υλοποίησης. Ανέλαβε η δικτατορική κυβέρνηση των συνταγματαρχών. Αποσύρθηκε η Μεραρχία. Επιχειρήθηκε η αποσταθεροποίηση του Μακαρίου με την ίδρυση του Εθνικού Μετώπου. Στην συνέχεια εστάλη στην Κύπρο ο Γρίβας ο οποίος ίδρυσε την ΕΟΚΑ Β με στόχο και πάλι την αποσταθεροποίηση. Μετά τον θάνατο του Γρίβα επιχειρήθηκε περαιτέρω όξυνση της αντιπαράθεσης μεταξύ των οπαδών του Μακαρίου και των ενωτικών προκειμένου να δοθεί η ευκαιρία στην Εθνική Φρουρά να επέμβει.

Όσο και να φαίνεται τραγικό οι Τούρκοι ήσαν ενήμεροι για τα σχέδια και τις προθέσεις των Ελλήνων. Οι Έλληνες είχαν αποφασίσει να μην στείλουν ενισχύσεις στην Κύπρο. Το Ελληνικό ΑΕΔ καθησύχαζε το ΓΕΕΦ. Το ΓΕΕΦ διέθετε ακριβέστατες πληροφορίες για τις κινήσεις και τις προθέσεις των Τούρκων. Το ίδιο και η Ελληνική πρεσβεία στην Λευκωσία καθώς και το ίδιο το ΑΕΔ στην Αθήνα. Η ΚΥΠ στην Κύπρο είχε κάνει αξιομνημόνευτη εργασία. Δεν μπορεί να εξηγηθεί με καμιά λογική η στάση του Α/ΓΕΕΦ του οποίου η αποστολή ήταν η εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας του νησιού να μείνει άπραγος  ένα ολόκληρο βράδυ. Να μην έχει την ικανότητα να αντιληφθεί ότι η κύρια απειλή ήταν το προγεφύρωμα στην Κυρήνεια και να επιτρέψει την ρίψη Τούρκων αλεξιπτωτιστών και την μεταφορά στρατιωτών με ελικόπτερα χωρίς να διατάξει την κατάρριψη τους. Εκτός εάν…….

Η Κύπρος δεν υπήρξε θύμα στιγμιαίων πολιτικών αποφάσεων του δικτατορικού καθεστώτος το οποίο βέβαια φέρει τις δικές του ευθύνες. Η προδοσία έχει¨προϊστορία¨. Στο τακτικό επίπεδο το Κυπριακό Ναυτικό προσέφερε την θυσία των Τ/Α της Κυρήνειας τους αγώνες των μονάδων του, τους νεκρούς και τους τραυματίες του, στο μέτρο που μπορούσε και όπως περιγράφηκε.

Σήφης Μανουσογιαννάκης

Αντιναύαρχος ΠΝ (ε.α)

Οι μίζες ξενερίζουνε σαν τα σκατά και πλέουν

Όποιος τα παίρνει μας βρωμά κείνος που δίνει ζέχνει

Τον άλλον απού δε μιλά όλοι μαζί τον κλαίουν……

Ονόματα βαρύγδουπα… φίλοι ανάμεσά τους… κρίμα αδέρφια… όμως, κομμάτι από κάθε κουτσουρεμένη σύνταξη από τον χαμένο μισθό του άνεργου, δεν έχει προστεθεί στη μίζα σας;

ΑΝΑΦΟΡΑ ΙΛΑΡΧΕ !

Ξέρεις να οδηγείς, σε ρώτησα, Εγώ, πως δεν ξέρω, και βέβαια οδηγώ τάνκς, απάντησες. Απ’ τ’ Απεράθου είμαι, εκεί μεγάλωσα, πρόσθεσες και κοίταξες μπας και σε αμφισβητήσει κανείς ή μήπως και δε γνώριζε κατά πού πέφτει η Απείραθος της Νάξου. Με τον καιρό μάθαινα τι πάει να πει τούτο, γιατί η περηφάνια, γιατί δήλωνες συγχρόνως πως η καταγωγή σου είναι απ’ τα Σφακιά. Έλεγες και κείνα τ’ ανέκδοτα και γέλαγες πριν απ’ όλους κι ύστερα σ’ ακολουθούσαμε γιατί ήτανε και αληθινά μα τα ‘λεγες κι ωραία, Άλλ’ μια βολά πάλε… και τράβαγε κορδόνι ο λόγος σου απ’ της μάνας σου τις αφηγήσεις, απ’ των παλιότερων τις μνήμες κι απ’ τις δικές σου επίσης. Κάθε μια λέξη Απεραθίτικη και κάτι ξέχωρο, κάθε δυο μαζί και πιότερες ανέκδοτο κι άξιο να περάσει από στόμα σε στόμα, να μείνει, να διασκεδάσει, να παραδειγματίσει. Ιστορία αντάμα με μοναδική τέχνη του λόγου, σκωπτικά παράλληλα με δράμα και συ πηγή αστείρευτη, Η μανούλα μου, έλεγες και ξεκίναγες ατέλειωτους στίχους μοναδικούς, ανεπανάληπτους, ποιήματα ν’ ακούς να ευφραίνεσαι.

Χόρεψες μια φορά και το ζεμπέκικο, σταμάτησαν όλοι οι άλλοι να καμαρώσουν, ν’ απολαύσουν, να ζηλέψουν, τώρα σου χτυπάνε τα παλαμάκια εκεί πάνω οι άλλοι δικοί σου …

Θα γίνει κίνημα, ετοιμάσου, σου είπε καιρό πριν και συ κράταγες γεμάτα τα άρματα περιμένοντας το σύνθημα, τα βρήκαν και σε πέταξαν έξω απ’ το στρατό χωρίς πολλά πολλά, σου κράταγαν βλέπεις κάμποσα απ’ την άλλη υπόθεση που την είπαν ΑΣΠΙΔΑ.

Πολίτης πια, και το Δεκέμβρη στις 13 του 67 μαζί με τον Οπρόπουλο κι άλλους μάταια περιμένατε με τις στολές έτοιμες  ν’ αναλάβετε μονάδες στην Αττική, μάταια,  όμως δε σταματήσατε να «συνωμοτείτε», να σχεδιάζετε… Είσαι για την Κύπρο, σε ρώτησε ο Γρίβας κι είπες ναι, άλλο γιατί και πώς δεν έγινε δυνατό να κατέβεις. Με το Μήνη κάνατε ότι κάνατε και ταράχτηκε όχι μια και δυο μα πάνω από είκοσι μετρημένες φορές η χούντα από τις βόμβες, τον πιάσανε κείνον μαζί με τον Παντελάκη και τους βασανίζανε μήνες, Εκατόν έντεκα μέρες στην ΕΣΑ, έγραφε και διατυμπάνισε ο Μήνης σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Εσένα δε σε συλλάβανε τότε, ούτε κανέναν άλλον γιατί δε μίλησαν.

Είσαι να βοηθήσουμε τους ναυταίους, κάτι ετοιμάζουν, σε ρώτησε ο Μουστακλής, σας σιδερώδεσαν μαζί μ’ ένα σωρό ακόμα και να στην ΕΣΑ να σε λιανίζουν για το Κίνημα του Ναυτικού. Σε κουβάλαγαν απ’ το ΚΕΣΑ του Παπάγου στο κολαστήριο κάτω απ’ το Ναυτικό Νοσοκομείο, να σε τσακίζουν εκεί και πιο δίπλα το Μουστακλή, μέχρι που σακάτεψαν τον πολεμιστή της αντίστασης κατά των Γερμανών, τον μαχητή του εμφυλίου, τον άντρα που ‘χε λόγο και φέρσιμο ίσο και βαρύ, που τους έβριζε και του έλειωσαν το κορμί τόσο που τρόμαξαν, και τότε μόνο τον παράτησαν κι από κοντά και σένα, μέρες πολλές μετά που ‘χαν αρχίσει να σας οργώνουν, τα κτήνη. Στις δίκες τους, Όχι δεν τους μισώ, κατάθεσες, με πιάνει μια μελαγχολία μονάχα, γιατί κατάντησαν να βασανίζουν ανθρώπους, ανεξάρτητα αν φόραγαν κι αυτοί κι εμείς στολή!

Στο Συμβούλιο της Επικρατείας, σ’ εσένα έναν αντιστασιακό αξιωματικό, αρνήθηκαν να λάβουν υπόψη τους τα προσόντα και κύρια την προσφορά σου υπέρ της πατρίδας και της δημοκρατίας με τους όποιους αγώνες κατά της δικτατορίας, το θυμάσαι Ίλαρχε; Γελάσαμε πικραμένα εκεί για τον ίδιο λόγο, ενώ τις μέρες εκείνες προάγονταν σωρηδόν δωσίλογοι, νενέκοι, ακόμα και καταχραστές, ακόμα και ποινικά κολάσιμοι, γέμισε η χώρα μας ανωτάτους κι έτσι το αντιστασιακός κατάντησε σε εισαγωγικά, κάθε πολυκατοικία και ναύαρχος, κάθε όροφος και στρατηγός. Και σήμερα αναζητούνται οι λόγοι που μερικοί, λίγοι, ελάχιστοι με στολή, αρκετοί όμως για να βρωμίσει η πίτα, έβαλαν κι αυτοί τα χέρια στο μέλι κοντά στα μεγάλα λαμόγια της νυν, τέως και πρώην εξουσίας και κάθε εξουσίας.

Μου ‘παν πως τ’ αξίζω και δέχτηκα τον τελικό βαθμό, απάντησες και πράγματι, μα φαινόταν καθαρά πως χατίρι τους είχες κάνει. Σε κανέναν δεν χρωστάς και συ Μιχάλη, σε κανέναν!

Για δέκα και πάνω χρόνια δούλεψες καλά αργότερα, πολύ καλά θα ‘λεγα, στον ίδιο χώρο που σ’ είχαν βασανίσει, δίπλα ακριβώς στα κελιά του τότε ΕΑΤ/ΕΣΑ που σήμερα επισκέπτονται τα παιδιά κι ανατριχιάζουν και μόνο απ’ τη θέα τους, σ’ εκλέξανε πρόεδρο στον μοναδικό στη χώρα μας σύλλογο με εκπροσώπους όλων των ιδεολογιών, έξω απ’ την ακροδεξιά και τους φασίστες, γιατί ακριβώς τέτοιους είχαν πολεμήσει τα μέλη του, σύμπραξες συνετά με Κεντρώους, Κεντροαριστερούς, Κομμουνιστές, Σοσιαλιστές, Νεοδημοκράτες, Σοσιαλδημοκράτες μίλησες συνετά και κατόρθωσες να συνεχίσει τον αγώνα του ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών.

Τα λέγατε με το Φλωράκη συχνά, πίνατε κι από λίγο Ναξιώτικο, σ’ εκτιμούσε κείνος ο βράχος, όχι μονάχα για τον χαρακτήρα σου, όχι μονάχα για την καλή παρέα, αλλά και για την στήριξή σου στο Κόμμα, για τον λόγο τον καλό και ευαίσθητο κάθε τρεις και λίγο στα γραφτά σου, για τα πύρινα κείμενά σου στα θέματα των εργατών, των ανθρώπων του μόχθου, για τον αντιφασισμό σου, μπράβο σου Ίλαρχε, νομίζουν πως δεν ξενερίζουν εύκολα τέτοιοι, έτσι που ‘χουν τσιμεντάρει το στρατό!!

Τώρα κάνε ελεύθερα την άσεμνη χειρονομία στο χάρο που σε πήρε φίλε και διάβασε την αναφορά σου στον Μήνη, τον Μουστακλή, τον Οπρόπουλο, τον Στάπα, τον Χαρίλαο, το Στέφανο, τους ασυμπίεστους… πες τους για την κατάντια που ‘χουν οδηγήσει τον τόπο μας ξένοι και ντόπιοι, οι ίδιοι όπως πάντα δωσίλογοι, οι ίδιοι ριψάσπιδες, οι Νενέκοι, τα ίδια λαμόγια, ναι αυτοί, πώς αλλιώς να τα πεις αυτά, καπιταλισμό; Εν τάξει Ίλαρχε. Άντε τώρα να ηρεμήσεις, τ’ αξίζεις… και θα τα ξαναπούμε… αργότερα.

Εκλογές  2014

Από τη Λάρισα θα ξεκινήσει όπου να ‘ναι ο Γάλλος επικεφαλής μισθοφόρων για το κέντρο της Αφρικής όπου ανθίζουν διαμάντια και ξεχειλίζει ο πλούτος ενώ ρημάζει ο λαός της. Τι δουλειά έχει η Ελλάδα σ’ αυτήν την ιστορία, αν δεν είναι αυτό ιμπεριαλισμός της ΕΕ τι είναι;

Ρωτούν πώς και στέλεχος των Ενόπλων Δυνάμεων υποστηρίζει το ΚΚΕ, και απαντάω γιατί όχι, ρωτούν τι δεν σας αρέσει στην ΕΕ ενώ βλέπουν ότι χαΐρι δεν είδαμε αφότου μας έσυραν εκεί μέσα.

Μέχρι την κατοχή οι στρατιωτικοί δοξάζονται, τιμώνται από το λαό, τους κανακεύουν οι κυβερνήσεις γιατί πολέμησαν στο μεγάλωμα της χώρας. Όταν όμως στον μεσοπόλεμο ξέσπασε εκείνη η επανάσταση των Μπολσεβίκων που τάραξε την υδρόγειο και τρομοκράτησε τους μεγαλοαστούς, κατάλαβαν οι τελευταίοι πως είναι καιρός να προστατέψουν το στρώμα των στρατιωτικών καθώς και τα σώματα ασφαλείας από τον επερχόμενο κίνδυνο να χάσουν αυγά και πασχάλια και οργίασαν.

Επιβάλλεται ο αντικομουνισμός ως κυρίαρχη ιδεολογία στο στρατό και τη χωροφυλακή που είναι το σκέλος  όπου στηρίζεται η κυρίαρχη Τάξη για την εκμετάλλευση του άλλου που είναι οι εργαζόμενοι. Αν ένα από τα δύο κινδυνεύει τότε χάνεται ο πλούτος που αρπάζουν από τον εργάτη, το γεωργό, τον υπάλληλο εκμεταλλευόμενοι το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας του. Στα Σώματα αυτά, όπως και στον πόλεμο δε συναντάμε κανέναν από εφοπλιστική οικογένεια, από μεγαλοεπιχειρηματίες, από μεγαλοτραπεζίτες.

Το στέλεχος των ενόπλων δυνάμεων είναι πατριώτης, έτσι ισοφαρίζει την άλλη ιδιότητα του προστάτη του πολιτικού συστήματος, της πλουτοκρατίας που απομυζά τον πατέρα και τη μάνα του, έτσι μαθαίνει να είναι περήφανος για τη δουλειά του, αγαπά την πατρίδα του, προστατεύει τα σύνορα. Τον δέχονται και στη Βουλή, μέχρι τη δεκαετία του εξήντα, γιατί αμέσως μετά τη δικτατορία απαξιώνεται. Ευτελίζουν τους ανώτατους βαθμούς σκορπώντας τους έτσι ώστε σε κάθε πολυκατοικία ναύαρχος ή πτέραρχος, κάθε όροφος να ‘χει το στρατηγό του.

Η απαξίωσή μας πάει παράλληλα με το ότι ο στρατός πλέον δεν απαιτείται να φυλάει τα σύνορα. Αυτά πρέπει να χαμηλώσουν να περνάνε, άνθρωποι, χρήμα, εμπόρευμα, δε χρειάζεται να προστατεύονται τα κυριαρχικά δικαιώματα, δεν είναι απαραίτητο να ‘ναι πατριώτης κανείς φτάνει να ‘ναι επαγγελματίας. Και μένει το ΚΚΕ να διατυμπανίζει πως πατριωτισμός είναι το συμφέρον του λαού. Αυτό δεν αφήνει ασυγκίνητο το στρατιωτικό.

Στην ΕΕ, στο ΝΑΤΟ και στις υποψήφιες για ένταξη χώρες ο στρατός πρέπει να είναι μικρός, ευέλικτος, εκπαιδευμένος για αντιμετώπιση ταραχών στη δική του και σε οποιαδήποτε άλλη χώρα απαιτούν τα συμφέροντα των «διασωστών και προθύμων» (ορίστε λοιπόν το Ιράκ και το Αφγανιστάν, νωρίτερα η Λιβύη, η Γιουγκοσλαβία, η Σομαλία, τώρα πάλι η Αφρική και πάει λέγοντας). Και ιδού εκατομμύρια εξαθλιωμένων μεταναστών, δεκάδες χιλιάδες πνιγμένοι στη Μεσόγειο, στο Αιγαίο, ατέλειωτοι οι νεκροί στις αφρικανικές ερήμους από πείνα και δίψα!

Επομένως απαιτείται ψυχρή μισθοφορική νοοτροπία, κοσμοπολίτικη παγκοσμιοποιημένη συνείδηση, έτσι ώστε σαν έτοιμος από καιρό να  αντιμετωπίσει και ο Έλληνας στρατιωτικός την τρομοκρατία, τις ασύμμετρες απειλές, οπουδήποτε στην υδρόγειο, καθώς υποστηρίζουν οι συνοδοιπόροι των ιμπεριαλιστών ωμά, χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ…

Οι φίλοι του ΝΑΤΟ, οι λάτρεις της ΕΕ και δήθεν πολέμιοι της τρόικας δεν τα βλέπουν αυτά; Δεν διακρίνουν τη λυκοσυμμαχία τοκογλύφων και εμπόρων που με ιδιωτικούς υπαλλήλους έχουν στην κυριολεξία καθυποτάξει τη νομοθετική εξουσία κυβερνώντας με Νομοθετικά Διατάγματα; Λειτουργεί ανεξάρτητη εκτελεστική εξουσία στην Ελλάδα ή τρεις ωμοί εκπρόσωποι τοκογλύφων αποφασίζουν για όλα!

Η δικαστική εξουσία στην ουσία αποδυναμώνεται και απαξιώνεται με άλλον τρόπο, με την αφαίρεση ύλης, με ξεδόντιασμα δικαστικών αφού δεν εφαρμόζονται οι αποφάσεις τους όταν δεν συμφέρουν τους πάτρωνες, ή δεν είναι έτσι;

Αυτά απαιτούν να μην τα βλέπει ο στρατιωτικός, ενώ του έριξαν το ανάθεμα συλλήβδην για τη χούντα στην Ελλάδα και το πραξικόπημα στην Κύπρο.  Ακόμα ο λαός μας δεν είναι ενημερωμένος για κείνους που αντιστάθηκαν, πολέμησαν τον εισβολέα και έπεσαν μαχόμενοι, δε γίνεται να μην το διατρανώσω αυτό εδώ. Πού ήταν τότε το ΝΑΤΟ και η ΕΕ, μήπως στα εχθρικά χαρακώματα, τόση εθελοδουλία πια;

Όχι λοιπόν άλλα κόλπα και ψέματα, όχι τέτοια απαξίωση, τα βλέπουμε, τα γνωρίζουμε καλά, καθώς διακρίνουμε και το ρόλο των άλλων Κομμάτων, και να ‘ρθουμε λίγο και σ’ αυτά.

Δεν είναι οι κυβερνώντες μέχρι σήμερα υπεύθυνοι για το γεγονός πως η χώρα μας ξενέρισε στην διεθνή οικονομική κρίση ως κορυφή στο παγόβουνο, δεν είναι και αυτοί υπεύθυνοι για τη βαρβαρότητα στους εργαζόμενους, για την αθλιότητα των άνεργων, για τη διαφθορά των ίδιων των Κομμάτων εξουσίας και την κατάντια του κρατικού τομέα, δεν ευθύνεται το ΠΑΣΟΚ και η ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ γι’ αυτήν την εξαχρείωση, για τις μίζες, τον εκμαυλισμό (η πίτα όμως βρωμάει και με λίγο σκατό, λέει ο λαός μας κι εδώ πνιγήκαμε από την μπόχα). Ποιον πείθουν πως γίνεται κάθαρση; Τ’ αυγά δε βάφονται με… ευχές.

Και τα λοιπά Κόμματα που προέκυψαν ξαφνικά στη λαίλαπα της επερχόμενης καταστροφής, αν δεν είναι πλυντήρια συνειδήσεων και νέες κερκόπορτες, τι είναι; Τώρα τους πήρε ο καημός να σώσουν τη χώρα ή ο στόχος είναι να διασωθούν οι ίδιοι; Δεν θ’ αναφερθώ περισσότερο στο ναζιστικό φασιστικό μόρφωμα Κόμματος που είναι η Χρυσή Αυγή. Για να δούμε τι θα βγάλει η δικαιοσύνη απ’ το έγκλημα που τα στελέχη της θεωρούν εθνικισμό και οι οπαδοί της λύση στην οργή τους!

Όσο για την αξιωματική αντιπολίτευση, πιστεύουν εκεί πραγματικά πως την ΕΕ των εμπόρων, των χρηματιστών και των τοκογλύφων, άρα το συνοθύλευμα του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού θα το κάνουν Ευρώπη των Λαών; Θα σώσουν με ευχολόγια τη δικιά μας χώρα και το λαό ή θα μας καθυποτάξουν ακόμα περισσότερο αφού όλα αυτό δείχνουν;

Δεν είναι ηλίθιος ο αξιωματικός και ο υπαξιωματικός, θέλει να μην ξευτελίζεται η χώρα του, να μην ξεπουλάνε τον ήλιο, τη θάλασσα, τις ακτές, θέλει τα 12 μίλια για χωρική ζώνη, να διακηρυχθεί η ΑΟΖ. Δεν θέλει να δει τον ορυκτό πλούτο, τους υδρογονάνθρακες, τις ακτές, το νερό που πίνει, τα πάντα να γίνονται βορά στα χέρια των πολυεθνικών εν ονόματι δήθεν της κρίσης.

Σας θυμίζω, τα στελέχη του στρατού που αντιστάθηκαν στη δικτατορία του Μεταξά μέσα από αντιφασιστική οργάνωση. Σας θυμίζω τους πάνω από χίλιους διακόσιους που στελέχωσαν τον ΕΛΑΣ και πολέμησαν το ναζισμό και το φασισμό την κατοχή, σας θυμίζω πως πολλά απ’ τα ίδια στελέχη συνέχισαν και αμφισβήτησαν την δωσίλογη άρχουσα Τάξη στην εξουσία και την εκμετάλλευση.

Έχω, όπως και ο καθένας, υποχρέωση απέναντι στην πατρίδα μου, στο λαό απ’ όπου προέρχομαι, στην οικογένειά μου, και όπως κάθε πολίτης έχω δικαίωμα να κάνω την επιλογή μου. Έτσι οδηγούμαι στον συγκεκριμένο χώρο, το ΚΚΕ, αφού εκεί με πάει η λογική και όχι το συναίσθημα, αφού εκεί αγωνίζονται οι ασυμπίεστοι σεμνά,  καθαρά και ανόθευτοι, με μια συντριπτική ιδεολογία, κι αυτά είναι που δίνουν ελπίδες, προοπτική και όραμα. Και όχι οι υπόλοιποι, ούτε βέβαια η ΕΕ.

Μιχάλης Βαρδάνης, Ο Κόκκινος Ίλαρχος

Ο Βαρδάνης (1938-2014) παρουσιάζει για την έρευνα το πλεονέκτημα πως, εκτός από στέλεχος των ΕΔ (που υπηρέτησε  και μετά τη μεταπολίτευση μέχρι το 1990), είναι πολιτικοποιημένος από την προδικτατορική περίοδο. Επί δικτατορίας συλλαμβάνεται και βασανίζεται στο ΕΑΤ/ΕΣΑ, ενώ είχε δραστηριοποιηθεί σε αντιδικτατορικές οργανώσεις (Ομάδα Οπρόπουλου, Ελεύθερους Έλληνες,  ΑΑΑ του Μήνη, Κίνημα του Ναυτικού). Αναμειγνύεται στην πολιτική στις πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές (στέλεχος και υποψήφιος του ΠΑΣΟΚ, πριν την επαναφορά του στην ενεργό υπηρεσία το1975). Επισημαίνει ότι η εκδήλωση του κινήματος του βασιλιά ήταν προγραμματισμένη για την 26η Οκτωβρίου 1967 στη Θεσσαλονίκη. Αναφέρεται σε αντιχουντικές οργανώσεις στελεχών των ΕΔ και στο ρόλο του Γρίβα (συναντάται με ανθρώπους του φερμένους από την Κύπρο) επιβεβαιώνοντας πως ο τελευταίος κάτι ετοίμαζε στην Ελλάδα.

Μετά την αποστρατεία του το 1990 εκλέγεται πρόεδρος του ΣΦΕΑ (Συνδέσμου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών) περιόδου 1967-1974  ιδιότητα που ασκεί με επιτυχία από το 1995 μέχρι το 2005.

Δεν έκρυβε την υποστήριξή του στο ΚΚΕ ενώ διατηρούσε και φιλικές σχέσεις με τον Χαριλαο Φλωράκη.

Απεβίωσε τον Ιανουάριο 2014.

——————————————-

Συνέντευξη με τον επίτιμο αντιστράτηγο ε. α. Μιχάλη Βαρδάνη (Β)

7-7 και 29-11-02

.-              Μου λες για το 1909 αυτά που μούλεγες χθες για την προσπάθεια που έκανε η κυβέρνηση να τους δώσει βαθμούς; Πως αντιδράσανε οι αξιωματικοί του Συνδέσμου; Με τα σχόλια που έκανες μετά τη μεταπολίτευση για το 67-74.

Β.            Το 1909 διαφέρει και σαν εποχή με την κοινωνία της και βεβαίως οι πρωταγωνιστές αξιωματικοί διέφεραν κατά πολύ από τους μετεμφυλιακούς. Ιδιαίτερα είχαν προέλευση… βασικά {ήταν} γόνοι της εθνικής αστικής τάξης, γόνοι των αγωνιστών του 21…Του 1909, που εμφορούνταν από ένα αίσθημα πατριωτισμού, γνήσιο πατριωτικό αίσθημα, με περίσσια ανιδιοτέλεια, στην απελευθέρωση των ελληνικών ακόμα σκλαβωμένων χωρών και κύρια ….άλλωστε είχε προηγηθεί η συμφορά του πολέμου του 1897 και με όλη την κατάρα του έθνους και επομένως και των αξιωματικών πάνω στους Έλληνες … που την προσωποποιούσαν στη βασιλική οικογένεια, στους πρίγκιπες, και στον Κωνσταντίνο.

.-              Άρα το ‘97 θες να πεις ότι ήταν μία από τις αιτίες για το Σύνδεσμο και την Επανάσταση του 1909. Η Επετηρίδα;

Β.            Βεβαίως είχε. Εν συνεχεία όμως… δεν ήταν μόνο το 97, ήταν και ο Μακεδονικός Αγώνας των αρχών του αιώνα, με όλες τις συνέπειες κακών πολιτικών χειρισμών με τελικά εγκατάλειψη του Αγώνα… Του Μακεδονικού…

.-              Τη σύγκριση κάνε μου με το ‘67.

Β.            Είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα. Το ένα είναι εθνικό πατριωτικό μεγάλωμα της Ελλάδας, εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, κίνημα για αγώνες απελευθέρωσης των ελληνικών χωρών που είναι σκλαβωμένες, κύρια της Μακεδονίας…….

.-              Επετηρίδα όμως; Μου είπες επετηρίδα.

Β.            Ναι, υπάρχει και μια επετηρίδα γερόντων. Δηλαδή είχαμε υπολοχαγούς και λοχαγούς τριάντα πέντε – σαράντα χρονών υπολοχαγούς. Ο Παύλος Μελάς ήταν τριάντα τριών χρονών και ήταν ανθυπολοχαγός πυροβολικού, φαντάσου δηλαδή, δώδεκα χρόνια είχε τον ίδιο βαθμό. Ήταν και θέμα επετηρίδας.

.-              Άρα κάποιοι μπήκαν στο σύνδεσμο διότι είχαν και πρόβλημα επετηρίδας. Το 67 τώρα, μπήκαν αξιωματικοί μέσα στη χούντα λόγω της επετηρίδας;

Β.            Το 67 είναι ένα τελείως διαφορετικό πράγμα. Είναι η εμφυλιοπολεμική ιδεολογία του αντικομουνισμού και η κουλτούρα των αξιωματικών που είναι μέσα σε αυτήν τη γραμμή. Αντικομουνισμός και υπάρχουν οι φόβοι από την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου και με τις νέες δυνάμεις που βγαίνουν, Ανδρέας Παπανδρέου και λοιπά, φοβούνται ξανά μια… φοβούνται όχι αυτοί καθαυτοί οι… τον φόβο των αξιωματικών εκμεταλλεύονται οι εξωτερικές δυνάμεις και τον υλοποιούν σε μια βοήθεια για κίνημα αποκατάστασης των αξιών που είχαν αυτοί οι αξιωματικοί. Και ποιες ήταν αυτές οι αξίες; Όσο δεξιότερα τόσο καλύτερα, ήταν ο λόγος, η ρήση του προηγούμενου αρχηγού ΓΕΣ, που ήταν αυτός αμέσως και της 21^ης Απριλίου.

.-              Άρα το μόνο κοινό που βρίσκεις εσύ στο κίνημα του 1909 και στο πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου είναι η επετηρίδα, τίποτα άλλο;

Β.            Η επετηρίδα.

.-              Να γυρίσουμε όμως λιγάκι στο 1909 και πες μου δυο κουβέντες για την προσπάθεια, που έκαναν τότε κάποιοι, να δώσουν βαθμό στους κινηματίες.

Β.            Η επετηρίδα όμως για τους αξιωματικούς του 1909 δεν είναι «να πάρουμε βαθμούς» διότι είναι ανιδιοτελείς και αυτό το δείξανε όταν η κυβέρνηση Δραγούμη προσπάθησε να τους δώσει βαθμούς. Και μάλιστα όταν τους έδωσε βαθμούς, καταλάβανε το Εθνικό Τυπογραφείο και ακυρώσανε τις μήτρες των προαγωγών.

.-              Να δούμε τώρα στις αποκαταστάσεις, στους βαθμούς δηλαδή τους σωρηδόν βαθμούς μετά τη δικτατορία, μετά το 74, πως αντιδράσανε μια μερίδα από τους αντιστασιακούς αξιωματικούς που πήραν μεγάλο βαθμό; Μεγάλο αριθμό από βαθμούς. Αντιδράσανε ή επιδιώξανε τους βαθμούς αυτούς;

Β.            Επιδίωξαν βαθμούς γενικώς, η μεγάλη μάζα των αξιωματικών των διωχθέντων με τον άλφα ή βήτα ή γάμα τρόπο, επιδιώξανε βαθμούς.

.-              Δε λέω τους αποκατασταθέντες που σταδιοδρόμησαν μετά στις Ένοπλες Δυνάμεις, όπως εσύ. Λέω γι’ αυτούς οι οποίοι δεν επανήλθαν στις ένοπλες δυνάμεις, αντιστάθηκαν στη χούντα με τον άλφα ή βήτα τρόπο, και πήραν στη συνέχεια πολλούς βαθμούς.

Β.            Επιδιώξανε να πάρουν βαθμούς. Όχι απλά αποδεχθήκανε τους βαθμούς, επιδιώξανε να τους πάρουν.

.-              Πως το ερμηνεύεις εσύ αυτό το πράγμα;

Β.            Το ερμηνεύω από φιλοδοξία της εποχής, από έλλειψη μιας ιδεολογικής στάσης η οποία δεν στέκεται στις παροχές, αλλά επιδιώκει και κοινωνική αποκατάσταση και κοινωνικό βάρος. Γιατί οι βαθμοί, όπως και να το κάνουμε, άλλο είναι ο ναύαρχος, ο στρατηγός, ο πτέραρχος και άλλο είναι ο συνταγματάρχης, άλλο άκουσμα στην κοινωνία, αλλά και από πλευράς απολαβών, από πλευράς παροχών.

.-              Είπες στην αρχή κάτι για το 1909, ότι έχουμε πατριώτες αξιωματικούς που είχαν κατά νου το μεγάλωμα της Ελλάδος και ερχόμαστε με βάση αυτό, στο 67-74. Πες μου το σχόλιό σου εσύ, οι αξιωματικοί οι οποίοι αντιστέκονται κατά κάποιο τρόπο στη δικτατορία, ήταν ή δεν ήταν πατριώτες; Πως ερμηνεύεις αυτούς που αντιστάθηκαν και στη συνέχεια δεν σταδιοδρόμησαν στις ένοπλες δυνάμεις, επιδίωξαν όμως τους βαθμούς. Πού είναι ο πατριωτισμός εδώ;

Β.            Ο πατριωτισμός τους αρχίζει και σταματά κυρίως στην πτώση της χούντας, και την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών. Από εκεί και πέρα θέλουν να γευθούν την όποια συμμετοχή τους στην αποκατάσταση της δημοκρατίας.

.-              Πάμε λίγο στην 21^η Απριλίου. Είπες δύο-τρία αίτια. Το ολοκληρώνεις, γιατί μένει κενό.

Β.            Τα αίτια της δικτατορίας της 21^ης Απριλίου είναι: ιδεολογικά και ξεκινώ και τελειώνω, αντικομουνισμός. Ο φόβος αριστερών προοδευτικών δρόμων στην ελληνική διακυβέρνηση. Είναι θέματα εξάρτησης, υποτέλειας στο συμμαχικό παράγοντα. Ο συμμαχικός παράγοντας θέλει τον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής, τον θέλει ελεγχόμενο απόλυτα. Ο συμμαχικός παράγοντας φοβάται τις μεταβολές και αλλαγές στον τόπο μας. Γιατί η Ελλάδα είναι ένα γεφύρι που συνδέει το λεγόμενο δυτικό κόσμο με τη Μέση Ανατολή, ανατολική Μεσόγειο.

.-              Ποιόν λες συμμαχικό παράγοντα; Ξεκαθάρισέ το.

Β.            Μιλάω για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Αλλά κύρια τις ΗΠΑ.

.-              Αυτή η επιθυμία των ΗΠΑ πως ερμηνεύεται στην πράξη την 21^η Απριλίου;

Β.            Ερμηνεύεται διότι οι βασικοί αξιωματικοί οι οποίοι ενήργησαν την 21^η Απριλίου, είχαν θητεύσει, είχαν βγάλει σχολειά στην Αμερική και είχαν διασυνδέσεις με τους σταθμάρχες της CIA εδώ. Στην Ελλάδα. Ένα είναι αυτό.

.-              Πράκτορες δηλαδή;

Β.            Το δεύτερο είναι ότι μετά την 21^η Απριλίου γίνονται οι μάχες των έξι ημερών Ισραήλ-Αιγύπτου. Αμέσως μετά αποχωρεί η μεραρχία από την Κύπρο και πλέον είναι ανοχύρωτη στα σχέδια των Αμερικάνων και του ΝΑΤΟ, όπου θέλουν μια Κύπρο απόλυτα ελεγχόμενη. Αυτές είναι οι αιτίες της 21^ης Απριλίου. Σπεύδουν ένα μέρος των αξιωματικών, διότι οι αξιωματικοί οι δεξιοί, οι κουλτούρας ακροδεξιάς και δεξιάς, συντηρητικοί, που κατά βάση ήταν οι αξιωματικοί, περίμεναν ένα κίνημα το οποίο θα προερχόταν από το βασιλιά και την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων. Η μάζα των αξιωματικών αιφνιδιάστηκε από το μεσαίο μέγεθος ηγεσίας του κινήματος της 21^ης Απριλίου, συνταγματάρχες και ένας ταξίαρχος. Σπεύδουν στην πορεία μετά τον αιφνιδιασμό, σπεύδουν εκ των πραγμάτων να αγκαλιάσουν την 21^η Απριλίου, ένα σημαντικό μέρος, δεν ξέρω αν ήταν πλειοψηφικό τελικά, νομίζω ότι δεν ήταν πλειοψηφικό, όμως σπεύδουν να εκμεταλλευτούν και από ιδεολογία αλλά και από ιδιοτέλεια, να εκμεταλλευτούν την 21^η Απριλίου. Διότι υπάρχουν φοβερά προβλήματα στο στρατό, επετηρίδας, προοπτικές δεν υπάρχουν, δεν βλέπουν προοπτικές, είναι φρακαρισμένη η επετηρίδα, οι λοχαγοί είναι στα σαράντα τους χρόνια και δεν βλέπουν φως ανοίγματος, προώθησης, είναι οι μισθοί πολύ χαμηλοί, δεν μπορούν να επιβιώσουν. Οι αξιωματικοί γνωρίζουμε ότι έχουν περισσότερα του ενός σπίτια, το παιδί τους φοιτά σε ένα πανεπιστήμιο, αυτοί υπηρετούν σε μια φρουρά της Μακεδονίας, το σπίτι τους είναι ενδεχομένως στην Αθήνα ή σε μια …Θεσσαλονίκη, στη Λάρισα. Υπάρχουν φοβερά προβλήματα οικονομικά. Πιστεύουν λοιπόν ότι θα λυθούν αυτά σε ένα βαθμό και σπεύδουν να αποδεχθούν την 21^η Απριλίου ή τουλάχιστο {δείχνουν} μια ανοχή.

.-              Αυτά από τους οπαδούς στη συνέχεια, ενώ στον αρχικό πυρήνα δεν έχουμε θέμα επετηρίδας;

Β.            Όχι, δεν υπάρχει θέμα επετηρίδας, είναι επαναστατική ομάδα και λοιπά η οποία θα είναι της τάξεως των εκατό αξιωματικών όλων των βαθμών.

.-              Τους οποίους έδεναν Μιχάλη, αυτούς τους εκατό, αυτά τα στοιχεία που είπες; Δηλαδή αντικομουνισμός, συμμαχικός παράγοντας…

Β.            Αντικομουνισμός κατ’ αρχήν. Από εκεί και ύστερα διαστρωματώσεις υπάρχουν, οι οποίες τουλάχιστον φάνηκαν στην πορεία, δεν ξέρω αν υπήρχαν στην αρχή. Φάνηκαν δηλαδή εθνικιστές μέσα, «Κανταφικοί» δηλαδή, περίπου τηρουμένων των αναλογιών του 1909. Δηλαδή «εθνική ανεξαρτησία», περνάει δεν περνάει κανένας μέσα από το «περιβόλι» μας, από τον χώρο μας.

.-              Οι «Κανταφικοί»;

Β.            Ναι, δηλαδή των εθνικιστών με την καλή έννοια του όρου, όχι των έξαλλων «πάμε να καταλάβουμε…..».

.-              Πες μου έναν από αυτούς.

Β.            Νομίζω ότι ήταν ο Στειακάκης, νομίζω ότι ήταν ο Μανουσακάκης. Αυτοί ταγματάρχες. Υπήρχε μια ομάδα.

.-              Τη χούντα, τους εκατό που ανέφερες, την αρχική, την «επαναστατική επιτροπή», αυτούς που καπέλωσαν τους στρατηγούς και έκαναν το πραξικόπημα πρώτοι, τους συνδέεις με τον «ΙΔΕΑ» και πως;

Β.            Ο «ΙΔΕΑ» είναι μια οργάνωση που δημιουργήθηκε στη Μέση Ανατολή, με την ίδια ιδεολογία, τον αντικομουνισμό και την ενότητα των αξιωματικών που ήσαν «ΙΔΕΑτες».[1] Να περιφρουρήσουν τις δεξιές, αντικομουνιστικές κυβερνήσεις στην Ελλάδα…

.-              Την εξουσία δηλαδή;

Β.            Την εξουσία, όπως αυτοί τη έβλεπαν…

.-              Και τον προσανατολισμό;

Β.            Και τον προσανατολισμό. Με την έννοια αυτή υπάρχει μια σχέση του «ΙΔΕΑ» με την 21^η Απριλίου. Υπάρχουν αξιωματικοί πρωταγωνιστές οι οποίοι ήταν του «ΙΔΕΑ». Δεν έπεται όμως ότι ο «ΙΔΕΑ» έδωσε τη γραμμή. Άλλωστε ο Γκίκας ο οποίος φερόταν σαν αρχηγός του «ΙΔΕΑ» δεν συμμετείχε, ήταν απών. Και τον έκανε ο Καραμανλής υπουργό στην κυβέρνηση, τη μεταπολιτευτική. Εδώ λοιπόν υπάρχει μια πρωτοβουλία αξιωματικών του «ΙΔΕΑ» και πρακτόρων ξένων μυστικών υπηρεσιών που και λίγο μπερδεύουν τον όλο προσανατολισμό… φιλοδοξίες δικές τους. Ο Παπαδόπουλος φερόταν ως ο Νάσερ σε ένα κύκλο αξιωματικών. Για να παρέμβει ο στρατός στην πολιτική τον έβλεπαν ως Νάσερ.

.-              Άρα έχουμε μια ομάδα αξιωματικών, όπως μου τα λες, του στρατού ξηράς, η οποία είναι αυτόβουλη, δεν ελέγχεται από τον «ΙΔΕΑ», έχει υπόγειες διαδρομές, διασυνδέσεις με ξένες μυστικές υπηρεσίες και συγκεκριμένα τις αμερικανικές, δεν ξέρουμε μέχρι ποιο βαθμό. Μου έλεγες χθες για τον «ΑΣΠΙΔΑ», μου είπες δυο τρία πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για τον «ΑΣΠΙΔΑ». Τι συνέβαινε, πως συνδέεις τον «ΑΣΠΙΔΑ» με την εξέλιξη στη δικτατορία;

Β.            Ο πυρήνας ο βασικός του «ΑΣΠΙΔΑ» ξεκίνησε με εθνικιστικούς προσανατολισμούς την εποχή της ΕΟΚΑ, του Γρίβα. Ο οποίος έρχεται στην Ελλάδα διαφοροποιημένος από τις Συνθήκες της Ζυρίχης, το 1960. Ο πυρήνας αυτός είναι υπολοχαγών-λοχαγών ένας σημαντικός αριθμός και είναι κύρια μιας τάξης, της τάξης του 53. Κι αυτό έχει μια σημασία γιατί είναι ο Μπουλούκος, είναι της τάξης του 53. Περισσότεροι είναι τάξη 53, που βγήκαν δηλαδή από τη Σχολή το 53. Και έχει μια σημασία ακόμα η τάξη του 53, γιατί είναι η τάξη που μπήκε στη Σχολή Ευελπίδων επί κυβερνήσεως Πλαστήρα-Κέντρου που είχε αρχίσει … δεν υπήρχαν τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων για να μπεις, το 50.

.-              Δεν υπήρχαν το 50 πιστοποιητικά φρονήματος;

Β.            Ο Πλαστήρας τα είχε περιορίσει με τα μέτρα ειρήνευσης, στα μέτρα ειρήνευσης είχε διαμορφώσει μια κατάσταση τέτοια. Μπήκαν δηλαδή παιδιά των οποίων γονείς και αδέλφια ήταν στο ΕΑΜ, ήταν στην Εθνική Αντίσταση, και πέρασαν.

.-              Και έχουμε δηλαδή μετεμφυλιακά στο στρατό ξηράς αξιωματικούς προελεύσεως «ΕΑΜογενών» οικογενειών;

Β.            Ναι.

.-              Για ολοκλήρωσε με τον «ΑΣΠΙΔΑ».

Β.            Αυτή λοιπόν η ομάδα κυνηγήθηκε από την κυβέρνηση του Καραμανλή, κόντρα στις συμφωνίες που αυτός διαμόρφωσε. Στις Συμφωνίες της Ζυρίχης. Και τους διώχνει σχεδόν στο σύνολό τους, όσοι είχαν καταγγελθεί ότι ανήκουν εκεί και είχαν εκδηλωθεί, τους σέρνει σε επιστρατεύουσες αρχές.

.-              Το ΓΕΣ δηλαδή;

Β.            Ναι ή τα Όπλα τους. Τους μεταθέτουν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, έξω από διοικήσεις και λοιπά. Αυτοί τώρα και με τον ανένδοτο αγώνα της Ένωσης Κέντρου και με την προοπτική ότι η Ένωση Κέντρου θα γίνει κυβέρνηση κάποια στιγμή, προσκολλώνται στην Ένωση Κέντρου, Κεντρώοι. Και προσβλέπουν στην πορεία πια στον Αντρέα Παπανδρέου, ο πιο νέος πολιτικός με τις νέες ιδέες, τους ταιριάζει κατά κάποιο τρόπο και προσκολλώνται εκεί. Και διαμορφώνουν αν θες μια άτυπη συνδικαλιστική κίνηση.

.-              Δηλαδή για πόσους μιλάς;

Β.            Δεν ξέρω τον αριθμό, εκτιμώ ότι πρέπει να ήταν είκοσι-τριάντα αξιωματικοί, δεν πρέπει να ήταν παραπάνω.

.-              Λοχαγοί –ταγματάρχες, εκεί;

Β.            Λοχαγός βασικά, ή ταγματάρχης. Λοχαγός-ταγματάρχης. Αυτό ανησυχεί το κατεστημένο το στρατιωτικό και τις ανησυχίες του στρατιωτικού κατεστημένου τις μεταφέρουν στο βασιλιά, στον Κωνσταντίνο. Ο οποίος αρχίζει και αυτός να {λέει} «…τι γίνεται; μήπως κάποια στιγμή δεν μπορούμε να ελέγχουμε το στρατό». Βάζει προφανώς και ανθρώπους του μέσα και είναι πληροφορημένοι και προσπαθούν να ελέγξουν. Προσπαθούν να το ελέγξουν και με το Γρίβα, που ο Γρίβας χρησιμοποιείται από την Ένωση Κέντρου. Η κυβέρνηση Παπανδρέου τον στέλνει τον Γρίβα στην Κύπρο αρχηγό της φρουράς.

.-              Το δεξιό Γρίβα στέλνει η κυβέρνηση Παπανδρέου αρχηγό της Εθνοφρουράς, της «Χ»;

Β.            Ναι, αυτόν.

.-              Επειδή ήταν Κύπριος;

Β.            Και επειδή υπήρχε μια επαφή με την Ένωση Κέντρου μετά. Ήταν ας πούμε και ο αντίπαλος της δεξιάς στα θέματα «Συμφωνίες Ζυρίχης» και λοιπά. Ορισμένοι λοιπόν από τους αξιωματικούς αυτούς εξακολουθούν να έχουν επαφή και με το Γρίβα. Σου λέει «αφού τον χρησιμοποιεί η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου, ακολουθεί την Ένωση Κέντρου». Εκεί φαίνεται ότι ο Γρίβας, «ο λύκος κι αν εγέρασε, κι έχασε και λοιπά…», τα μυαλά παραμένουν. Μπορεί να αλλάξανε αλλά ο λύκος είναι λύκος. Εξακολουθούσε ο Γρίβας προφανώς να έχει σχέση με τα ανάκτορα… και γι’ αυτό είναι και ουσιώδης μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη. Το στρατιωτικό κατεστημένο μέσα στον «ΑΣΠΙΔΑ», στον όποιον «ΑΣΠΙΔΑ», (της όποιας έκτασης, εγώ νομίζω περιορισμένης και χωρίς καμία επιθετική δραστηριότητα ή στόχευση), περνάνε και όλους τους αξιωματικούς τους δημοκρατικούς που φάνηκαν στη διάρκεια του ανένδοτου αγώνα και της Ένωσης Κέντρου. Και πως φάνηκαν; Με τα φύλλα της εφημερίδας που διάβαζαν και με την αποστασιοποίηση από τις δεξιές – ακροδεξιές διαδρομές του όλου συστήματος του στρατού.

.-              Εσύ ήσουν τέτοια περίπτωση;

Β.            Ήμουν τέτοια περίπτωση εγώ. Και υπέστην αυτά τα πράγματα ως ενεχόμενος στον «ΑΣΠΙΔΑ».

.-              Έχουμε 21 Απριλίου του 67 και η ιστορία του «ΑΣΠΙΔΑ» δεν έχει τελειώσει;

Β.            Έρχεται η 21^η Απριλίου και μια από τις πρώτες της πράξεις, με Συντακτική Πράξη αποστρατεύει εβδομήντα αξιωματικούς όλων των βαθμών, από συνταγματάρχη μέχρι εμένα, τον τελευταίο, τον ίλαρχο, ως ενεχόμενων στην αντεθνική οργάνωση «ΑΣΠΙΔΑ».

.-              Γιατί διώκει τον «ΑΣΠΙΔΑ» ο οποίος εκτός από τους δημοκρατικούς κεντρώους έχει και εθνικιστές αξιωματικούς, όπως μου είπες. Γιατί τους διώχνει όλους;

Β.            Τους διώχνει διότι δεν μπορούν να ελεγχθούν. Δεν είναι ελεγχόμενοι, είναι εμφανώς, κάθετα αντίθετοι με τη χούντα, της οποίας γνωρίζουν ποια είναι η προέλευση και ποιοι είναι οι προσανατολισμοί της.

.-              Με τον ίδιο τρόπο θα μου απαντήσεις και στο ερώτημα γιατί την «4^η Αυγούστου» την έχει βάλει αργότερα στο στόχαστρο; Την οργάνωση του Πλεύρη γιατί την είχε βάλει στο στόχαστρο; Και τον έχωσε μέσα και αυτόν, τον πήγε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ.

Β.            Είναι κάποιες δυνάμεις, οι οποίες μπορεί να έχουν ταίριασμα ιδεολογικό αλλά δεν είναι ελεγχόμενες. Δε μπορεί να τις ελέγξει και μπορεί να του κάνουν ζημιά. Ή θέλει να αλλάξει κατεύθυνση. Γιατί το έδειξε εκεί με την Κυβέρνηση Μαρκεζίνη, θέλει να αλλάξει κατεύθυνση. Δηλαδή να ομαλοποιήσει σταδιακά σε κοινοβουλευτικό σύστημα, ελεγχόμενο στρατιωτικά, και εκεί διαφοροποιήθηκαν και μέσα από την «Επαναστατική Επιτροπή». Διαφοροποιήθηκαν άνθρωποι. Είχαμε αποστρατείες. Μέχρι εκείνη την εποχή άνθρωποι της 21^ης Απριλίου.

.-              Γιατί το ναυτικό δεν είχε αξιωματικούς στη χούντα μέσα, στον πυρήνα λέμε, στη συνωμοτική ομάδα που έκανε το πραξικόπημα. Το ναυτικό και η αεροπορία δεν είχαν, γιατί; Ή είχαν; Τι ξέρεις εσύ;

Β.            Η αεροπορία είχε τον Σκαρμαλιωράκη….

.-              Πριν την 21^η;

Β.            Ήταν πριν την 21^η, ήταν από τη «δίκη των αεροπόρων» ο Σκαρμαλιωράκης. Βασικός κατήγορος της «δίκης των αεροπόρων» και βασικός σκευωρός της «δίκης των αεροπόρων». Βγήκαν την επόμενη μέρα αγκαλιά με τον Παπαδόπουλο. Έτσι το έδειξαν οι εφημερίδες. Επομένως υπήρχε από πλευράς αεροπορίας. Από πλευράς ναυτικού, το ναυτικό νομίζω, ότι ορθώς σκέφτηκαν. Το ναυτικό είχε πάντα μια κουλτούρα, η οποία διέφερε από την κουλτούρα του στρατού.

.-              Για εξήγησέ το αυτό.

Β.            Δηλαδή: υπήρχε μια φιλελευθεροποίηση, εντός ή εκτός εισαγωγικών, των αξιωματικών. Υπήρχαν δηλαδή κανόνες τιμής περί χαφιεδισμού, ότι δηλαδή μπορεί ο αξιωματικός αυτός να διαβάζει ΝΕΑ και να μην πάμε να το πούμε στο Επιτελείο ότι αυτός διαβάζει… Έχω αυτήν την εντύπωση, ότι υπήρχαν κανόνες του ναυτικού. Απόδειξη και οι αντιδράσεις τους στην αλλαγή της στολής, είναι καθαρά όπλο παραδόσεων το ναυτικό, δεν έχει αλλοιωθεί από τις πολλές μεταβολές των κινημάτων του στρατού. Στην εμφυλιοπολεμική περίοδο το ναυτικό δεν είναι μέσα πολύ, έχει αποστασιοποιηθεί σε όλη αυτή τη διαδρομή των εμφυλιοπολεμικών καταστάσεων.

.-              Αυτό είναι γενική θεώρηση του ναυτικού. Όμως δεν εξηγεί… δεν υπήρχαν ακροδεξιοί και φασίστες και εθνικοσοσιαλιστές αξιωματικοί του ναυτικού; Εγώ σε ρώτησα γιατί δεν υπήρχαν από το ναυτικό, δεν σου λέω μάζα, δυο – τρεις – ένας…

Β.            Είναι και η φύση του όπλου.

.-              Μήπως δεν τους χρειαζόντουσαν;

Β.            Είναι η φύση του όπλου, αυτό λέω. Είναι και ότι ενδεχομένως δεν υπήρχαν και πράκτορες της CIA και λοιπά, ισχυροί, ή που να μπορούν να έχουν λόγο. Είναι ένα σωρό πράγματα. Εν πάσει περιπτώσει δεν είχαν εμπιστοσύνη.

.-              Επειδή ανέφερες για πράκτορες της CIA. Είπες νωρίτερα ότι οι αξιωματικοί οι οποίοι πήγαιναν για εκπαίδευση στις αμερικανικές σχολές, γύριζαν σαφώς επηρεασμένοι. Αν σου πω ότι η συντριπτική πλειοψηφία αξιωματικών του ναυτικού πήγαινε και πηγαίνει σε σχολές της Αμερικής;… Άρα για κάποιον άλλο λόγο η συνωμοτική ομάδα, η χούντα δηλαδή, δεν ήθελε τους αξιωματικούς του ναυτικού μέσα και ο λόγος είναι απλός, και σε ρωτάω: πες μου πώς η μάζα των αξιωματικών του στρατού ξηράς αντιμετώπιζε προδικτατορικά, στη διάρκεια της δικτατορίας και μετά τους συναδέλφους του πολεμικού ναυτικού; Πώς τους έβλεπε; Όχι εσύ, οι άλλοι πως αντιμετώπιζαν τους αξιωματικούς του ναυτικού;

Β.            Καταρχήν τους ζήλευαν. Υπήρχε ένας φθόνος. Αυτόν τον έβλεπα προδικτατορικά γιατί στη δικτατορία δεν υπήρξα {εν ενεργεία}. Υπήρχε ένας φθόνος, σε τι;

.-              Κάτσε να ξεκαθαρίσουμε κάτι, επειδή μου είπες ότι επί δικτατορίας δεν υπήρξες εν ενεργεία. Πρέπει να μου πεις τι συνέβη, αποτάχθηκες αμέσως;

Β.            Αποτάχθηκα αμέσως με την 21^η Απριλίου σε τέσσερις μήνες αποτάχθηκα και …ως ενεχόμενος στην αντεθνική οργάνωση «ΑΣΠΙΔΑ». Εκεί βέβαια υπάρχει μια επίσπευση και μια… είμαι ο τελευταίος που μπαίνω και μπαίνω… .έχει μια μεγάλη σημασία εδώ να κάνω μια αναφορά, αναγκαστικά είναι και το προσωπικό στοιχείο. Υπηρετούσα στο Πολύκαστρο, το 1967 με βρίσκει η 21^η Απριλίου στη φρουρά Πολυκάστρου, ίλαρχο, λοχαγό δηλαδή των τεθωρακισμένων… Φρουρά δύο μονάδων τεθωρακισμένων. Δε μου δίνουν διοίκηση ίλης, με έχουν σε ένα πεδίο βολής αρμάτων στο όρος Πάϊκο με μια ομάδα στρατιωτών, όπου φυλάμε το πεδίο βολής.

.-              Πότε βγήκες από τη σχολή;

Β.            Το ‘58. Ίλαρχος, δηλαδή λοχαγός των τεθωρακισμένων. Δεν υπήρχε διοίκηση, δεν μου δίνανε διοίκηση ίλης αρμάτων, ήτανε του βαθμού μου αντιστοιχία. Η 21^η Απριλίου με βρίσκει επάνω με την ομάδα στρατιωτών. Την επόμενη μέρα βλέπω να ανηφορίζει ένας ουλαμός αρμάτων, να έρχεται στο πεδίο βολής με επικεφαλής έναν ίλαρχο και μου λέει «κύριε ίλαρχε να κατεβούμε κάτω στο στρατόπεδο της μονάδας».

.-              Εκείνος ήταν ταγματάρχης;

Β.            Αντισυνταγματάρχης. Κατεβαίνω στο στρατόπεδο και είμαι ουσιαστικά υπό φρούρηση μέσα στο κτίριο μιας ίλης. Χαλαρώνουν τη φρούρηση μετά από λίγες μέρες και είμαι γενικών καθηκόντων, χωρίς καμία αρμοδιότητα. Αποφεύγουν δηλαδή να μου αναθέσουν ακόμα και να πάω να δω τα μαγειρεία. Και αλλάζει διοίκηση η μονάδα και έρχεται ένας βασιλόφρων αξιωματικός, συγγενής του Σπαντιδάκη, ο Κακαβέλας, ο επίλαρχος και αμέσως μετά ο Κακαβέλας έγινε αντισυνταγματάρχης. Με καλεί στο γραφείο του ο Κακαβέλας μετά από κάποιες μέρες και μου λέει «ξέρω ποιος είσαι. Είσαι τελειωμένος από πλευράς καριέρας. Όμως εγώ θα σου δώσω διοίκηση και θέλω να με βγάλεις ασπροπρόσωπο». Εγώ …. «τι είναι αυτό το πράγμα κύριε διοικητά. Ίλαρχος είμαι, μπορώ να διοικήσω ίλη και ελπίζω ότι θα σας βγάλω ασπροπρόσωπο» και το τόνισα αυτό, έτσι με νόημα. Μετά από κάποιο διάστημα αρχίζει ο Κακαβέλας να μου εκδηλώνεται αντιχουντικός, και ότι υπάρχει προοπτική κίνησης, «είσαι έτοιμος να κατέβεις στη Θεσσαλονίκη;», «βρε όπου θέλεις πάω».

.-              Μάιος του 67 αυτά;

Β.            Ιούνης. Προχωρεί το πράγμα, έχω και επαφή με την οικογένειά του, με καλεί και στο σπίτι. Εν τω μεταξύ οι διάφοροι εκεί βλέπουν ότι …

.-              Οι διάφοροι της χούντας θες να πεις;

Β.            Δεν είναι ακριβώς της χούντας, αλλά είναι φιλοχουντικοί, δεν έχουν ακόμα ενεργοποιηθεί, δεν ήταν μυημένοι, τα πρώτα βιολιά, αλλά θέλουν να μπουν μέσα, παρατηρούν και βλέπουν και… Όταν πλησίασε η 28^η Οκτωβρίου μου λέει ο Κακαβέλας ότι, «την 28^η Οκτωβρίου κάτι θα γίνει στη Θεσσαλονίκη. Είμαστε προετοιμασμένοι και λοιπά, την ίλη, έφεδροι;» «εντάξει». 28^η Οκτωβρίου, 26 Οκτωβρίου ήταν το σχέδιο της 13^ης Δεκεμβρίου που…

.-              Γιατί;

Β.            Διότι βγήκε στην επιφάνεια ότι θα γινόταν 26 Οκτωβρίου και το ανέβαλαν. Βγήκε και ο Πατακός και το είπε ότι «26 Οκτωβρίου θα μας σκοτώνανε στη Θεσσαλονίκη».

.-              Το είχαν μάθει. Και εν τω μεταξύ προκύπτει το ΙΣΤ {Ψήφισμα} μετά;

Β.            Την ίδια μέρα. Περίμενε θα σου πω. Παραμονές αλλάζουν τα σχέδια, διότι έγινε γνωστό το πράγμα. Αλλάζουν τα σχέδια και δεν γίνεται στη Θεσσαλονίκη παρέλαση αλλά θα κάνει στο Κιλκίς η μονάδα. Πρόσεξε εδώ: ταυτόχρονα έρχεται το δεύτερο γραφείο της μεραρχίας που υπαγόταν η μονάδα, η έκτη μεραρχία του Κιλκίς, και λέει στον Κακαβέλα «πώς έδωσες διοίκηση στο Βαρδάνη; Γιατί; Δεν τον ξέρεις;» και τον μεταθέτει τον Κακαβέλα την ίδια μέρα για Κοζάνη.

.-              Ποιος;

Β.            Το ΓΕΣ. Έρχεται σήμα του ΓΕΣ. Ο Στειακάκης είναι δεύτερο γραφείο και είναι «Επαναστατική Επιτροπή» της μεραρχίας και έρχεται το σήμα να φύγει ο Κακαβέλας. Ο Κακαβέλας μου λέει «κοίταξε ό,τι έχουμε πει» του λέω «πήγαινε και μη σε νοιάζει». Κάνουν έλεγχο στα άρματά μου και βρίσκουν πυρομαχικά μέσα, ενώ απαγορεύονταν και την επομένη έχω μπει στη Συντακτική Πράξη και αποστρατεύομαι. Πριν γίνει τίποτα.

.-              Άρα υπήρχε η… τους έδωσες την αφορμή και αυτοί αναζήτησαν μια αιτία. Σαν αιτία βρήκαν το Ψήφισμα για τον ΑΣΠΙΔΑ που το είχαν έτοιμο προφανώς, και σε χώσανε εκεί μέσα…….

Β.            Ακριβώς… και ο Σπαντιδάκης επειδή ήταν και συγγενής του ο Κακαβέλας, ήταν ακόμα υπουργός Άμυνας τους είπε να μη στήσουν δίκη, γιατί ακόμα είναι πολύ νωρίς για να στηθούν δίκες στους αξιωματικούς.

.-              Έμμεσα μου είπες τώρα ότι ουσιαστική σύνδεση και σχέση με τον «ΑΣΠΙΔΑ» δεν είχες και σε χώσανε τελευταίο για να σε ξεπετάξουν…..

Β.            Ακριβώς.

.-              Είπες ότι ο Σπαντιδάκης, Υπουργός Άμυνας τότε παρεμβαίνει;

Β.            Παρεμβαίνει και λέει να μη γίνουν δίκες, γιατί θα δημιουργήσει αντίκτυπο στο σώμα των αξιωματικών, ότι υπάρχουν αντίθετοι στην 21^η Απριλίου. Οκτώβρης του 67.

.-              Να γυρίσουμε λιγάκι στην 21^η Απριλίου, στην ομάδα. Είπαμε ότι η κυρίαρχη ιδεολογία ήταν ο αντικομουνισμός. Πάμε μετεμφυλιακά στο στρατό ξηράς, στη Σχολή Ευελπίδων. Μια κυρίαρχη ιδεολογία δεν διαμορφώνεται σε ένα σώμα αξιωματικών… Πώς διαμορφώνεται στο στρατό ξηράς αυτή η ιδεολογία;

Β.            Από τη Σχολή Ευελπίδων. Πρώτα απ’ όλα είναι επιλεγμένοι οι εισαχθέντες στη Σχολή Ευελπίδων. Είναι από οικογένειες κυρίως αγροτικές, συντηρητικές, και ελεγμένες από τους χώρους, ότι δεν έχουν σχέση με Εθνική Αντίσταση, δεν έχουν σχέση με… αυτό είναι το πρώτο ξεσκαρτάρισμα. Μπαίνουν μέσα και αρχίζουν από το πρώτο έτος με αντικομουνισμό, με καθηγητή αντικομουνισμού. Εμείς είχαμε ένα συνταγματάρχη χωροφυλακής, ο οποίος ερχόταν και μας έκανε αντικομουνισμό κανονικά.

.-              Υπήρχε ωράριο, ώρα…….

Β.            Αντικομουνισμού.

.-              Πώς τη λέγατε; Ε.Η.Δ.; Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση;

Β.            Κάπως έτσι. Δεν θυμάμαι να σου πω. Θυμάμαι όμως το συνταγματάρχη της χωροφυλακής, ο οποίος προφανώς ήταν στην Ασφάλεια Αθηνών, προϊστάμενος και δεύτερος τη τάξη, (ο πρώτος συνταγματάρχης ήταν μεγάλος βαθμός), και μας έκανε αντικομουνισμό.

.-              Στη Σχολή Ευελπίδων πώς γινόταν η επιλογή των ευέλπιδων; Πως; Ποιος μηχανισμός δηλαδή λειτουργούσε;

Β.            Πάνω από το 80% των υποψηφίων ευελπίδων είναι από επαρχία. Μικρός αριθμός είναι από Αθήνα.

.-              Ο λόγος;

Β.            Οι λόγοι είναι ότι η επαρχία είναι φτωχή, η παιδεία τότε είχε έξοδα και η βασική αιτία του δρόμου προς τη Σχολή Ευελπίδων ήταν η εξασφάλιση σιγουριάς, μισθωτής δουλειάς, τρέλα δημοσίου, και η παιδεία δωρεάν.

.-              Πως τους διάλεγαν;

Β.            Η διαλογή… το μετεμφυλιοπολεμικό σύστημα οργανώνεται κυρίως στις κυβερνήσεις Καραμανλή, δηλαδή το 55 κυρίως, 53 μετά την πτώση του Κέντρου και πέρα. Είναι ένα σύστημα, όπου υπάρχει ο χαφιεδισμός στο όποιο χωριό, χωριουδάκι, όπου είναι δακτυλοδεικτούμενοι οι αντιφρονούντες με τη δεξιά και υπάρχει το φακέλωμα. Στις επιλογές λοιπόν των υποψηφίων τους ακολουθεί και ο φάκελός τους, ο φάκελος της οικογένειάς τους.

.-              Πού ήταν αυτός ο φάκελος;

Β.            Ήταν στις κατά τόπους «αστυνομικάς αρχάς».

.-              Άρα Μιχάλη έχουμε τη χωροφυλακή καθαρόαιμη, επιλεγμένη Δεξιά, και βάση του συστήματος, αλλιώς δεν μπορούμε να έχουμε …

Β.            Βεβαίως, αυτός είναι και ο ρόλος της βασικά.

.-              Από εκεί λοιπόν ξεκινούν οι πληροφορίες. Πώς φτάνουν Σχολή Ευελπίδων;

Β.            Σχολή Ευελπίδων κοίταξε να δεις. Εκτιμώ ότι θα πρέπει να συγκεντρώνονται στη Διεύθυνση Ασφαλείας Χωροφυλακής Αθηνών, η οποία τα προσάγει στη Σχολή Ευελπίδων, στο ΓΕΣ, στο αρμόδιο δεύτερο επιτελικό γραφείο του ΓΕΣ.

.-              Και γίνεται το ξεσκαρτάρισμα;

Β.            Επιτρέπουν τις εξετάσεις έτσι; Διότι δεν μπορείς να αρνηθείς, δεν μπορείς να μη δώσεις εξετάσεις, δεν είναι στο χέρι σου. Εισάγεσαι ή δεν εισάγεσαι. Είναι λοιπόν το ξεσκαρτάρισμα. Μετά η διαπαιδαγώγηση μέσα στη Σχολή. Η στρατιωτική σχολή ας πούμε των ευελπίδων είναι βασικά η εμφυλιοπολεμική σχολή. Η Ε.Η.Δ., η «Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση» είναι αντικομουνισμός. Η περιρρέουσα ιδεολογία είναι, μπορώ να πω, ακροδεξιά δεν έχει κανένα στοιχείο δημοκρατικό, από το καψόνι μέχρι την κλεισούρα, το κλείσιμο μέσα, λίγες ώρες την Κυριακή έξοδο, έχει όλη αυτή… όλη η διαβίωση, η παιδεία, η άσκηση και λοιπά, έχει το στοιχείο του αυταρχισμού, της ακραίας διαπαιδαγώγησης…

.-              Αληθεύει ότι στη Σχολή Ευελπίδων λειτουργούσε, ή ίσως και να λειτουργεί ακόμα, μηχανισμός που αποτελείται από ευέλπιδες επιλεγμένους κατά τάξη και που έχουν επαφή με τη διοίκηση της Σχολής, ή με κάποιους στο επιτελείο της Σχολής και έχουν συγκεκριμένη αποστολή, τη διατήρηση της Σχολής Ευελπίδων «καθαρής»;

Β.            Βεβαίως και επί των ημερών μου. Φαινόντανε οι ευέλπιδες που είχαν σχέση με το 2^ο γραφείο της Σχολής και υπήρχε αυτή η ενημέρωση για πράγματα, που ενδεχομένως μπορούσαν να τους ξεφύγουν. Αυτά είχαν σχέση με ιδεολογία, δεν είναι τίποτα άλλο.

.-              Αυτά όσον αφορά την κυρίαρχη ιδεολογία. Η Σχολή Ευελπίδων είναι όμως μια στρατιωτική σχολή η οποία, να βάλουμε σε εισαγωγικά την έκφραση, ΄΄παράγει τους αυριανούς ηγέτες της χώρας΄΄, όχι μόνο τους στρατιωτικούς ηγέτες. Αυτό το άκουσα από συνάδελφο αξιωματικό του στρατού ο οποίος έλεγε ότι ΄΄η Σχολή Ευελπίδων παρήγαγε τους αυριανούς πρωθυπουργούς και προέδρους της χώρας΄΄ ή επεδίωκε ή καλλιεργούσε αυτή τη νοοτροπία. Τι έχεις να πεις πάνω σε αυτό;

Β.            Αυτό το καλλιεργούσε με πολλούς τρόπους. Πρώτα πρώτα διαμόρφωνε μια διαπαιδαγώγηση ανωτερότητας έναντι του φοιτητή, έναντι του πολίτη, του όποιου πολίτη. Πώς; Δεν μπορεί ο εύελπις να καθίσει σε ζαχαροπλαστείο, αφού δεν είναι χώρος της υψηλής αστικής τάξης. Ο Ζαγορίτης… ήταν τρία τέσσερα ζαχαροπλαστεία της εποχής και μόνο εκεί μπορούσαμε οι ευέλπιδες… με ποινές. Αν συλλαμβάνονταν να κάθονται σε παρακατιανό, μικρομεσαίο κέντρο, επέσυρε ποινή.

.-              Ένα λεπτό, ο εύελπις πώς το ήξερε αυτό;

Β.            Πειθαρχική ποινή. Υπάρχουν η διοικούσα τάξη η οποία ήλεγχε την κατάσταση.

.-              Πως το ήξερε ο εύελπις πού έπρεπε και πού δεν έπρεπε να πάει;

Β.            Καθοριζόταν. Με κανόνες, με εντολή.

.-              Με γραπτούς πίνακες;

Β.            Με γραπτούς πίνακες.

.-              Άρα δεν ήταν μια γενική προφορική κατεύθυνση;

Β.            Όχι. Και από πλευράς κουλτούρας ήταν η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Εθνικό Θέατρο, υπήρχε μια προσπάθεια «αστοποίησης» καθαρά του εύελπι, να φύγει, να ξεχάσει τη γειτονιά του χωριού του. Να ξεχάσει την προέλευσή του: «εδώ είσαι ταγμένος για το έθνος και πρέπει να είσαι στην υψηλή αστική τάξη, διότι αυτήν υπηρετείς κιόλας».

.-              Η γενικότερη κουλτούρα όμως, η γενικότερη μόρφωση, η γενικότερη εγκυκλοπαιδική μόρφωση πώς καλλιεργούταν; Βιβλία επιτρεπόντουσαν; Εφημερίδες;

Β.            Ούτε βιβλία ούτε εφημερίδες επιτρεπόντουσαν. Ήταν κατευθυνόμενη… παιδεία σε καθαρά στρατιωτική εκπαίδευση. Τίποτα άλλο.

.-              Πως θα τον περιγράψεις τον εύελπι εκείνης της εποχής; Κοινωνικά, οικονομικά, μορφωτικά, πολιτιστικά;

Β.            Έναν νέο που συνεχώς τον ντοπάρουν ότι, δεν ανήκει εκεί που ανήκε πριν μπει στη Σχολή Ευελπίδων κι ότι, αν ακολουθεί αυτό το δρόμο θα ανεβεί πολύ ψηλά, πρωθυπουργός της χώρας…

.-              Με τι εφόδια;

Β.            Με τα εφόδια που του δίνει η Σχολή.

.-              Τα οποία είναι;

Β.            Στρατιωτική, καθαρά στρατιωτική και αντικομουνιστική παιδεία. Η μόνη παιδεία η οποία… υπήρχαν και διοικήσεις σε εποχές που υπήρχαν κάποιες αλλοιώσεις, διαφορετικές έτσι… όχι μεγάλες διαφορές…

.-              Διαλείμματα εννοείς;

Β.            Ναι διαλείμματα, αναλαμπές. Και αυτές ήταν κατευθυνόμενες. Θυμάμαι μας είχαν φέρει τον Μυριβήλη και μας μίλησε δυο τρεις φορές, και το Βενέζη. Αλλά και οι δυο τους ενώ είχαν ξεκινήσει αριστερά, ανακάλεσαν και τα ίδια τους τα βιβλία. Ο Μυριβήλης είχε ανακαλέσει τη «Ζωή εν τάφω» η οποία είναι καθαρά αριστερής κατεύθυνσης των μηνυμάτων που δίνει, αντιπολεμικά και λοιπά. Τον είχαν στείλει στην Μακρόνησο και μίλησε.

.-              Είπες ότι η κοινωνική προέλευση κατά βάση των ευέλπιδων ήταν η επαρχία και μεσαία και κάτω στρώματα οικονομικά;

Β.            Βασικά αγρότες, φτωχοαγρότες.

.-              Υπήρχαν παιδιά της αστικής και μεγαλοαστικής τάξης στη Σχολή Ευελπίδων;

Β.            Όχι.

.-              Γιατί δεν υπήρχαν;

Β.            Φαίνεται ότι η μεγαλοαστική τάξη ήταν σίγουρη για τον εαυτό της και δεν ήθελε το σπλάχνο της να βγαίνει στρατιωτικός, αφού οι στρατιωτικοί ασφάλιζαν την ύπαρξή της, την υπόστασή της…

.-              Η αποστολή του στρατού ξηράς μετεμφυλιακά ποια ήταν;

Β.            Η αποστολή του στρατού ξηράς μετεμφυλιακά είναι … ο στρατός παραμένει με ιδεολογία αντικομουνιστική. Όλοι … στους συμμάχους γιατί ξέρουν, κάτω από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ είμαστε ασφαλείς. Βόρεια Ήπειρος … Δε μιλάμε για τα Σκόπια… η Κύπρος …θα είναι ελεγχόμενη κατάσταση της διάθεσης των αξιωματικών, ένωση….

.-              Ο βασιλιάς ήλεγχε τον στρατό ξηράς;

Β.            Ο βασιλιάς ήλεγχε απόλυτα το ανώτατο στρατιωτικό συμβούλιο…

.-              Πάμε λίγο στα ποσοστά ιδεολογικής τοποθέτησης των αξιωματικών του στρατού ξηράς προδικτατορικά. Ποια ήταν κατά τη γνώμη σου; Και ξεκίνα από τους βασιλόφρονες και μετά πάμε στα κομματικά.

Β.            Το ερώτημά σου έχει πολύ ενδιαφέρον. Θα προσπαθήσω περιγραφικά … μιλήσαμε για την παιδεία και την κουλτούρα του αξιωματικού του μετεμφυλιοπολεμικού. Η ζωή όμως στο στρατό δεν είναι Σχολή Ευελπίδων, είναι κάτι άλλο. Βιώνεις πράγματα, βιώνεις κακούς και καλούς… βιώνεις τις διακρίσεις, κύρια αυτό. Βλέπεις τις επιλογές, ποιοι αξιωματικοί στη μονάδα επιλέγονται να έχουν το 2^ο γραφείο, το 1^ο γραφείο, ποια είναι τα αποτελέσματα της κόπωσης και της ατελείωτης δουλειάς.

.-              Και τι διαπιστώνεις; Τα βλέπεις αυτά και τι διαπιστώνεις; Ποιες ήταν οι επιλογές;

Β.            Το συλλογισμό μου. Διαμορφώνονται μέσα στον αξιωματικό απόψεις. Λες «γιατί αυτός; Είναι καλύτερος από μένα;» υπάρχει δηλαδή πάντα το ατομικό συγκριτικό στοιχείο στον κάθε αξιωματικό. Εκεί διαμορφώνονται και συλλογισμοί αν έχεις κάποια διαφορετική αντίληψη, αν κατάφερες σε όλη την πορεία σου να κρατήσεις τον εαυτό σου, να μην σε επηρεάζουν απόλυτα αυτά που άκουγες και μάθαινες. Βρίσκεις κουμπιά, ότι αυτοί είναι εκεί γιατί ή είναι χαφιέδες των άλλων, ή είναι ακροδεξιοί. Έβλεπες ορισμένους μονίμως υπασπιστές… ή στο μαγγανοπήγαδο με τη φόρμα, συνεχώς ασκήσεις, επιλογές να πάνε στο εξωτερικό, εξάμηνες εκπαιδεύσεις οι οποίες για την εποχή με τους πολύ χαμηλούς, εξαιρετικά δηλαδή χαμηλωμένους μισθούς των αξιωματικών, ήταν κάποιες οικονομικές ανάσες, με τις οποίες στις πείνες έπαιρνε και το αυτοκινητάκι. Δηλαδή διαφοροποιούνταν κοινωνικά … με αυτά διαμορφώσανε αντιθέσεις, οι οποίες σε ένα βαθμό κατάληξαν και σε … Ο βασιλιάς αναγνωρίζεται αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων. Από την άποψη αυτή πολύ μεγάλος αριθμός, σχεδόν 80-85%, είναι με την έννοια αυτή βασιλόφρονες. Υπάρχουν αξιωματικοί οι οποίοι έχουν προέλευση φιλελεύθερη, βενιζελική προέλευση και λοιπά, οι οποίοι από παράδοση δεν το δείχνουν. Βασικά είναι δεξιοί ή δείχνουν να είναι δεξιοί. Παίρνουν την «Ακρόπολη», τις εφημερίδες της εποχής της δεξιάς, της άκρας συντηρητικής δεξιάς και δεν βλέπεις άλλη εφημερίδα, κεντρώα εφημερίδα. Ποιος θα μείνει επιφυλακή το βράδυ και θα διαβάσει την εφημερίδα του; Άνετα μπαίνουν οι δεξιές οι εφημερίδες, δεν μπαίνει η δημοκρατική, με την έννοια αυτή, κεντρώα εφημερίδα. Ενώ προπολεμικά εκτιμώ ότι …

.-              Προπολεμικά ήταν σαφώς διαφορετικά;

Β.            Βλέπεις λοιπόν ότι τα ποσοστά είναι 80% γεμάτα, είναι ή δείχνουν ότι είναι δεξιά.

.-              Που σημαίνει συγχρόνως και αντικομουνιστές;

Β.            Ένα 10% δείχνουν απολιτικοί, αδιάφοροι, σκόπιμα ή όχι, και ένα 10% βγάζει τη μούρη του και δείχνει αντίθεση.

.-              Αριστεροί;

Β.            Δεν είδα τέτοιο είδος στην πορεία μου.

.-              Έχουμε τους Ελασίτες οι οποίοι ξέφυγαν από το Β΄ Πίνακα.

Β.            Αυτοί είναι χειρότεροι από τους δεξιούς. Είναι οι «προσκυνημένοι». Μην ξεχνάς του Χατζηζήση ο πατέρας, του αρχιβασανιστή, είναι εκτελεσμένος από τους Γερμανούς. Είχε μπει και αυτός την εποχή του Πλαστήρα στη Σχολή Ευελπίδων. Και πού έφτασε! Έφτασε δίνοντας συνεχώς εξετάσεις νομιμοφροσύνης, για να γίνει αποδεκτός.

.-              Πες μου δυο λόγια για τους υπαξιωματικούς Μιχάλη.

Β.            Οι υπαξιωματικοί είναι ολίγον «λούμπεν».

.-              Δηλαδή;

Β.            Είναι στο περιθώριο προδικτατορικά. Είναι οι άνθρωποι, οι οποίοι δεν κατάφερναν να τελειώσουν γυμνάσιο, φτώχια και δυστυχία. Η χούντα τους υπαξιωματικούς τους ανεβάζει.

.-              Θυμάσαι αριθμούς; Πόσους αξιωματικούς είχε ο στρατός ξηράς πάνω κάτω;

Β.            Νομίζω γύρω στις 7.000.

.-              Αξιωματικούς προελεύσεως Σχολής Ευελπίδων;

Β.            Όχι, και του στρατεύματος.

.-              Και πόσους υπαξιωματικούς;

Β.            Δεν ξέρω αλλά πρέπει να είχε περί τους 2.500-3.000.

.-              Να σου πω τώρα μια αντίφαση με το ναυτικό; Το ναυτικό έχει αξιωματικούς προελεύσεως Σχολής Δοκίμων τότε κάτω από 1.000 και υπαξιωματικούς πολύ περισσότερους. Είσαι σε θέση να κάνεις μια σύγκριση ανάμεσα στα δύο όπλα, στρατό και ναυτικό; Και δεν μιλάω για την αεροπορία γιατί δεν ξέρω και εκτιμώ ότι ίσως και εσύ να μην ξέρεις. Πώς έβλεπαν οι αξιωματικοί του στρατού ξηράς τους δικούς σας υπαξιωματικούς του στρατού ξηράς και πως έβλεπαν οι αξιωματικοί του ναυτικού τους δικούς τους; Του ναυτικού δηλαδή τους υπαξιωματικούς. Ξέρεις;

Β.            Κοίταξε να δεις οι υπαξιωματικοί του στρατού… η ζωή της μονάδας τους έχει ανάγκη. Από την άποψη αυτή τους βλέπανε σαν βοηθούς τους, όμως διάφοροι τους χρησιμοποιούσαν και για… αυτό κατέβασε την σχέση αξιωματικών και υπαξιωματικών… στον προσηλυτισμό να κάνουν βρώμικη δουλειά. Από την άποψη αυτή ήταν αντιπαθείς στους αξιωματικούς. Μια μεγάλη μερίδα.

.-              Το 2^ο γραφείο, το Α2 του στρατού ξηράς πόση δύναμη είχε; Και το βάζω το ερώτημα συγκριτικά με του ναυτικού, διότι πιθανόν να ξέρεις ότι το Α2, το 2^ο γραφείο του ναυτικού, δεν πολυασχολιόταν με ζητήματα προσωπικού. Στην έκταση τουλάχιστον που εγώ πιστεύω ότι ασχολιόταν του στρατού ξηράς. Πες μου εσύ για το στρατό ξηράς, τι γνωρίζεις;

Β.            Πρώτα απ’ όλα υπάρχει 2^ο γραφείο μονάδας, υπάρχει 2^ο επιτελικό γραφείο μεγάλης μονάδας, υπάρχει 2^ο επιτελικό γραφείο του ΓΕΣ. Δεν είναι ενιαίο το 2^ο επιτελικό γραφείο. Κάθε μονάδα έχει το 2^ο επιτελικό γραφείο. Αποστολή του είναι η ασφάλεια προσωπικού και υλικού, η ασφάλεια της μονάδας.

.-              Έναντι;

Β.            Δεν έχει έναντι. Η ασφάλεια αορίστως της μονάδας. Εκεί τώρα την ΄΄ασφάλεια΄΄ προσδιόριζαν καταρχήν από κομμουνιστές, δολιοφθορείς κομουνιστές. Αυτοί ήταν το βασικό…

.-              Πάμε λίγο στη χούντα. Αλλάζει η αποστολή των 2^ων γραφείων;

Β.            Δεν ξέρω. Το 2^ο γραφείο της χούντας είναι προφανώς έλεγχος των αξιωματικών, των αντιφρονούντων αξιωματικών, αν υπάρχουν, και στρατιωτών. Αυτό είναι.

.-              Πάμε τότε κατευθείαν στο εξής ερώτημα για τον Ιωαννίδη. Έχουμε έναν ταξίαρχο που στη σειρά της ιεραρχίας στο στρατό ξηράς ο συγκεκριμένος αξιωματικός είναι 200ός, 150ός; Τι σειρά αρχαιότητας μπορούσε να έχει; Πόσους στρατηγούς και ταξιάρχους είχε από πάνω του;

Β.            Τι θέλεις;

.-              Το ερώτημα είναι ΄΄πώς ο Ιωαννίδης ήλεγχε το στρατό ξηράς και κατ’ επέκταση τις ένοπλες δυνάμεις και κατ’ επέκταση τη χώρα ολόκληρη, όντας ταξίαρχος; Πώς; Με τι τρόπο;΄΄

Β.            Κατ’ αρχήν ήταν η ΕΣΑ. Ήταν διοικητής της ΕΣΑ, όλης της ΕΣΑ, της κάθε στρατονομίας παντού… .κάθε φρουρά είχε και στρατονομία, ΕΣΑ. Αυτά τα ήλεγχε απολύτως με δικούς του αξιωματικούς.

.-              Και λοιπόν;

Β.            Τι και λοιπόν; Αυτό σημαίνει έλεγχος των φρουρών.

.-              Η ΕΣΑ μπορεί να ελέγχει και τη διοίκηση ενός στρατοπέδου;

Β.            Και τη διοίκηση ενός στρατοπέδου την ήλεγχε η ΕΣΑ της χούντας.

.-              Με τι τρόπο;

Β.            Με αυτόν τον τρόπο, με τον τρόπο του «εμείς είμαστε». Δεν ξέρεις ότι στην χούντα διαμορφώνονται εξουσίες έτσι αυτόνομες και πρωτόβουλες, “άναρχες” εντός εισαγωγικών;

.-              Όχι δεν το ξέρω γι’ αυτό σε ρωτάω. Πώς διαμορφώθηκε η ΕΣΑ να έχει τόση εξουσία;

Β.            Με αυτόν τον τρόπο. Ότι είχε τον Ιωαννίδη ο οποίος…

.-              Θα ολοκληρώσεις για την εξουσία του Ιωαννίδη;

Β.            Ναι, έχω κάτι χειροπιαστό προσωπικό. Ήμουν έγκλειστος στο ΚΕΣΑ τότε με το «κίνημα του ναυτικού» και με έβγαζε ένας Εσατζής, θυμάμαι ο Σερίφης ήταν, με έβγαζε για ένα τέταρτο έξω στον ήλιο να πάρω αέρα, στο στρατόπεδο του ΚΕΣΑ. Εκεί πιο κάτω είχα δει έναν, νομίζω ότι ήταν συνταγματάρχης ο οποίος κάτι κοίταζε λίγο μακριά από εμάς και τον ρωτάω «δεν συγκινείσαι από την εμφάνιση έστω και σε αυτήν την απόσταση του συνταγματάρχη;».

.-              Ρωτάς ποιόν;

Β.            Το Σερίφη, τον Εσατζή. Και αντί απαντήσεως μου έξυσε τα αχαμνά του. Καταλαβαίνεις λοιπόν ότι σε αυτό το στοκ των πραιτοριανών της χούντας, της ΕΣΑ, υπό τον Ιωαννίδη διαμορφωνόταν μια αντίληψη ως της μόνης εξουσίας, αντίληψη μόνης εξουσίας. Όπου καταργούνταν με την αντίληψη αυτή οι θεσμοί της επετηρίδας, οι θεσμοί των παραδόσεων, της αξιοπρέπειας και της τιμής των αξιωματικών. Αυτό το πράγμα. Δεν χρειαζόταν δηλαδή να δει κανείς και πολύ, για να καταλάβει ότι οι στρατηγοί την εποχή της χούντας, (αν εξαιρέσεις τον Αγγελή ο οποίος είχε αυτόνομη εξουσία και σαν ΙΔΕάτης αλλά και σαν σκληρός πυρήνας της ΄΄Επαναστατικής΄΄ Επιτροπής, εντός εισαγωγικών «επαναστατικής»), όλοι οι άλλοι στρατηγοί ήταν ανδρείκελα, χωρίς ντροπή. Υπάκουαν στον λοχαγό, στον ταγματάρχη ΕΣΑτζή. Αυτή ήταν η κατάντια στις ένοπλες δυνάμεις.

.-              Αυτές οι ένοπλες δυνάμεις …

Β.            Μιλάω για το στρατό ξηράς, δεν ξέρω για τα άλλα δύο όπλα.

.-              Αυτός ο στρατός μπορούσε να βγάλει πέρα έναν πόλεμο, μια σύγκρουση π.χ. με την Τουρκία που είχαμε τότε προβλήματα;

Β.            Θεωρώ 100% όχι. Νομίζω ότι ο πόλεμος δεν είναι έτσι… γίνεται και μια επιστράτευση… ο λαός ήταν ενάντια στη χούντα, και το απέδειξε στην επιστράτευση, απέδειξε ότι ήταν ένα φιάσκο. Και πέσανε μέσα στο φιάσκο.

.-              Ο Ιωαννίδης χάνει όλη του την εξουσία με το κυπριακό και τη χάνει μέσα σε ώρες;

Β.            Εκεί τώρα νομίζω ότι τον αδειάζει ο συμμαχικός παράγοντας, δηλαδή δεν θέλω να πιστέψω ότι ο Ιωαννίδης συνειδητά έχει προδώσει. Θεωρώ ότι ήταν ένας στυγνός εθνικιστής, ο οποίος υποδαυλίστηκε ότι θα γίνει η διπλή ένωση και μέσα σε αυτό το πλάνο λειτούργησε. Όμως του έφυγε από τα χέρια αυτό το πράγμα, τον άδειασαν και έγινε αυτό που έγινε. Δηλαδή θεωρώ ότι ο Ιωαννίδης είχε συμφωνήσει το 80% της Κύπρου να ενωθεί με την Ελλάδα και το 20% με την Τουρκία. Νομίζω ότι εκεί πέρα πρέπει να ήταν η όλη του, ας πούμε έτσι, ενεργός συμπεριφορά και συμμετοχή με το κυπριακό.

.-              Τι ποσοστά οπαδών της ΄΄Επανάστασης΄΄ σε εισαγωγικά θα έδινες από τους αξιωματικούς του στρατού ξηράς; Συνειδητούς δηλαδή οπαδούς της δικτατορίας και τι ποσοστά σε αυτούς που φερόντουσαν ως οπαδοί, απλά για να εκμεταλλεύονται την κατάσταση;

Β.            Εγώ θεωρώ ότι δεν ήταν πάνω από το 20% συνειδητοί οπαδοί της δικτατορίας. Θεωρώ ότι ήταν αδιάφοροι, εντελώς έτσι αποστασιοποιημένοι από τα δρώμενα, γύρω στο 30% και το 50% έκανε ότι ήταν φιλοδικτατορικό.

.-              Έχουμε όμως και ένα μικρό ποσοστό που ήταν συνειδητά εναντίον.

Β.            Ναι από το 30% των αδιάφορων, που έδειχναν αδιάφοροι, ήταν οι μισοί, το 15% που ήταν σαφώς αντίθετοι.

.-              Πάμε τώρα σε αυτούς που αντιστάθηκαν στη δικτατορία, σε αυτούς που την πολέμησαν συνειδητά και ανοιχτά είτε με κρούσεις ανοιχτές, όπως η 13^η του Δεκέμβρη, είτε με συνωμοτικές οργανώσεις, όπως στο στρατό ξηράς. Να ξεκινήσουμε από εκεί. Πώς αντιστάθηκαν οι αξιωματικοί του στρατού ξηράς;

Β.            Οι αξιωματικοί του στρατού ξηράς αντιστάθηκαν παθητικά και ενεργητικά, συλλογικά και μεμονωμένα. Παθητικά διότι έδειξαν με τον τρόπο τους και με τη στάση τους ότι, δεν ανέχονται τη δικτατορία. Και αυτοί ήταν οι δημοκρατικοί αξιωματικοί οι οποίοι έφυγαν με τις πρώτες αποστρατείες – αποτάξεις των απριλιανών. Δηλαδή αυτό είναι μέχρι τον Οκτώβρη του 67. Οι σεσημασμένοι δημοκράτες και λοιπά, δημιουργούνται συμβούλια και φεύγουν. Αυτοί από την αρχή δείχνουν την αντίθεσή τους, αντίθεση παθητική. Δεν λογαριάζουν, ξέρουν ότι θα τους διώξουν. Αυτή είναι μια ας πούμε μορφή. Η δεύτερη και η μεγάλη και πολύ σημαντική είναι της 13^ης Δεκεμβρίου. Βασικά είναι οι βασιλικοί αξιωματικοί, δεν είναι όμως μόνο οι βασιλικοί. Υπάρχουν και αξιωματικοί κυρίως νομιμόφρονες δεξιοί, νομιμόφρονες, που θέλουν τον κοινοβουλευτισμό αλλά προτιμούν να κυβερνά τη χώρα η δεξιά. Αντικομουνιστές. Αυτό είναι το είδος των αξιωματικών της 13^ης Δεκεμβρίου. Υπάρχουν και κάτι υπόλοιπα δημοκρατικών που ξέφυγαν και μπήκαν μέσα και αυτοί. Ονόματα είναι ο ταξίαρχος ο Έσερμαν, ο οποίος είναι ένας νομιμόφρων αξιωματικός, βαθύτατα δημοκρατικός στη συμπεριφορά του και τη νοοτροπία του, είναι ο Βιχάλης, ο Ορέστης Βιχάλης, είναι ο Περίδης ο στρατηγός, διοικητής του Γ΄ σώματος στρατού, είναι ο Παντελής ο Καλαμάκης συνταγματάρχης, είναι ο συνταγματάρχης ο Βάρσος, είναι ένα σωρό αξιωματικοί, επώνυμοι εν πολλοίς οι οποίοι είχαν …αυτό που σου προσδιόρισα προηγούμενα. Πιστεύουν στον κοινοβουλευτισμό, προτιμούν δεξιά διακυβέρνηση και με το βασιλιά. Βαθύτατα όμως αντίθετοι σε αυτό το καθεστώς που δημιουργείται, εχθρικοί προς το καθεστώς των συνταγματαρχών.

.-              Αυτοί κινούνται 13 του Δεκέμβρη και στη συνέχεια αποτάσσονται.

Β.            Αποτάσσονται ναι, αποτάσσεται μεγάλο ποσοστό των αξιωματικών, με συντακτική πράξη. Πολλοί από αυτούς ακολουθούν αντίσταση με τους «Ελεύθερους Έλληνες» και έχουμε τις επιπτώσεις των εκτοπίσεων και των φυλακίσεων.

.-              Πάμε στους «Ελεύθερους Έλληνες». Υπήρχαν εν ενεργεία αξιωματικοί μέσα στους «Ελεύθερους Έλληνες»;

Β.            Τα ακούσματά μου ήταν ότι υπήρχαν. Δεν ξέρω όμως ονόματα.

.-              Τα δουλεύει ο Ιορδανίδης αυτά. Άρα έχουμε μια αντίσταση ενεργή στις 13 του Δεκέμβρη. Εκεί έχουμε αρκετούς αξιωματικούς που αντιστέκονται στη δικτατορία.

Β.            Έχουμε όμως και μεμονωμένες αντιστάσεις ενεργών αξιωματικών, εν ενεργεία αξιωματικών.

.-              Πες τις, ποιες είναι;

Β.            Είναι του Αϊφαντή, του επιλάρχου, του αντισυνταγματάρχη Αϊφαντή στο Πολύκαστρο ο οποίος πάει να κινήσει την επιλαρχία και συλλαμβάνεται. Το 1971. Συνελήφθη και φυλακίσθηκε. Κίνησε το Πολύκαστρο.

.-              Δικάστηκε και καταδικάστηκε;

Β.            Ναι, ναι, πέρασε από δίκη. Αϊφαντής Γεώργιος, αντισυνταγματάρχης τεθωρακισμένων. Είναι η ομάδα Ζερβόπουλου- Χαραλαμπόπουλου.             Οι οποίοι έδρασαν στη διάρκεια της δικτατορίας συνωμοτικά, με επαφές, με κινήσεις και λοιπά στις ένοπλες δυνάμεις.

.-              Του Χρήστου του Χαραλαμπόπουλου;

Β.            Ναι. Και του Γιάννη του Ζερβόπουλου. Τέτοιες δηλαδή περιπτώσεις είχαμε.

.-              Ο Αρχάκης ο Αλέκος;

Β.            Ο Αρχάκης ο Αλέκος ήταν από τους πρώτους αξιωματικούς που έφυγε τον Αύγουστο του 67 με διαδικασίες γρήγορες και λοιπά. Ο Αλέκος ο Αρχάκης είναι ένας αξιωματικός με πολλή παλικαριά μέσα του, ο οποίος από την πρώτη στιγμή αντιστάθηκε κατά της χούντας με φοβερές συνέπειες. Συνελήφθη για όπλα, για κατοχή όπλων στην Ξάνθη όπου και πέρασε από δίκη, φυλακίστηκε ένα χρόνο, βγήκε, εν συνεχεία έφτιαξε ομάδα αντίστασης με βόμβες και λοιπά, συνελήφθη και καταδικάστηκε με πολυετή φυλάκιση. Ήμασταν μαζί στην ομάδα Οπρόπουλου η οποία σχηματίστηκε με την απομάκρυνσή μας από τη χούντα. Τον Νοέμβρη του 67 όπου διαμορφώνεται μια ομάδα περί τον συνταγματάρχη Οπρόπουλο..

.-              Εν ενεργεία ο Οπρόπουλος τότε;

Β.            Όχι, έχει φύγει μαζί με εμένα με συντακτική πράξη. Δεν είναι εν ενεργεία αλλά … συνεργάζεται με εν ενεργεία ακόμα αξιωματικούς, οι οποίοι φεύγουν στις 13 του Δεκέμβρη. Ο Οπρόπουλος είναι υπέρ της συνεργασίας με την «13^η Δεκεμβρίου». Με την οργάνωση η οποία προετοιμάζεται να κάνει κίνηση. Και μάλιστα μας έχει μεταφέρει ότι θα πάρουμε φύλλα πορείας για τις μονάδες της Αττικής τη στιγμή της έκρηξης του κινήματος του βασιλιά. Πράγματι την ημέρα του κινήματος περιμένουμε στο σπίτι Αρχάκη, αριθμός αξιωματικών, απόστρατοι, με τις στολές μας μέσα σε σάκο για να τις φορέσουμε περιμένοντας τα φύλλα πορείας. Τα φύλλα πορείας δεν ήρθαν ποτέ.

.-              Αυτή η ομάδα, εκτός από τα τρία άτομα που ανέφερες, ποιους άλλους είχε;

Β.            Ήταν ο Σπύρος ο Μουστακλής, ο Αλέκος ο Ζαρκάδας, ο Βλάχος ο ταγματάρχης του πυροβολικού, ο Νίκος ο Λύτρας ταγματάρχης απότακτος, αυτοί.

.-              Ήσασταν δημοκρατικοί αξιωματικοί….

Β.            Δημοκρατικοί αξιωματικοί, απότακτοι όλοι και λοιπά.

.-              Πάμε λίγο στον Οπρόπουλο. Ο Οπρόπουλος τραυματίζεται όντας στην εξορία, όντας εκτοπισμένος. Ποια χρονιά;

Β.            Νομίζω το 69.

.-              Για να δούμε λίγο την πορεία του. Μετά την εκτόπιση ο Οπρόπουλος πηγαίνει Παρίσι;

Β.            Φεύγει πια για το Παρίσι-Λονδίνο.

.-              Από εκεί και πέρα ακολουθεί μια πορεία … οργανώνεται, συνεργάζεται με ….

Β.            Ναι, ναι. Προσπαθεί να ενώσει την αντίσταση και λοιπά…

.-              Στο διάστημα που ήταν εδώ και μέχρι να εκτοπιστεί, εσείς εκτός από αυτή τη δραστηριότητα τη συνωμοτική που είχατε περιμένοντας …

Β.            Τη συνεχίσαμε και μετά τη 13^η Δεκεμβρίου και μέχρι τη σύλληψή του και μάλιστα είχε επαφές με καθηγητές πανεπιστημίου αντιστασιακούς, το Ζερβό παραδείγματος χάριν, τον καθηγητή της Μαθηματικής, και μάλιστα είχαμε αποστολές για τα Πανεπιστήμια, για το φοιτητικό κίνημα, να διαμορφώσουμε φοιτητικό κίνημα. Και εξακολουθούσε ο Οπρόπουλος να θεωρεί ότι η αντίσταση δεν μπορεί να είναι τεμαχισμένη, αλλά θα πρέπει να υπάρχει συνεργασία γιατί είναι κοινός ο στόχος, είναι κοινός ο εχθρός. Γιατί υπήρχε από εμάς λόγω της εγκατάλειψης, (δεν μας δόθηκαν φύλλα πορείας), θεωρήσαμε ότι δεν μας είχαν εμπιστοσύνη σαν δημοκρατικούς αξιωματικούς. Ο Οπρόπουλος ήταν αντίθετος και είπε ότι «εγώ θα συνεχίσω να συνεργάζομαι ανεξάρτητα από τις όποιες εντυπώσεις έχουμε, γιατί η πορεία είναι κοινή» και τον ακολουθήσαμε τελικά.

.-              Η ομάδα Οπρόπουλου δεν αποκαλύφθηκε ποτέ σαν αντιστασιακή ομάδα, δεν συλληφθήκατε ποτέ γι’ αυτή τη ….

Β.            Όχι.

.-              Πάμε λίγο στην υπόθεση Μήνη.

Β.            Ο Μήνης είναι ένας αξιωματικός της αεροπορίας ο οποίος έχει σημαντική πολεμική, δημοκρατική, αντιστασιακή δράση.

.-              Γνωστά αυτά. Στη δικτατορία τι γίνεται;

Β.            Ο Μήνης στη δικτατορία έχει πολλές επαφές. Έχει δυνατότητα να βγαίνει έξω γιατί είναι ανάπηρος πολέμου, πολεμικής διαθεσιμότητας, και έχει επαφές με τον Παπανδρέου, με όλους αυτούς τους επώνυμους αντιστασιακούς στη διασπορά. Ο Μήνης έχει ικανότητες και δυνατότητες πολυτεχνίτη, να φτιάχνει εκρηκτικά, βόμβες. Έχει μια ομάδα δική του αλλά συνεργάζεται ο ίδιος και με άλλες αντιστασιακές οργανώσεις όπως είναι η «Δημοκρατική Άμυνα», στην οποία έδινε εκρηκτικό υλικό.

.-              Είναι γνωστό αυτό;

Β.            Από τον ίδιο έχει ειπωθεί ότι ένιωθε ενοχές για τον τραυματισμό του Σάκη του Καράγιωργα.

.-              Που σημαίνει τι;

Β.            Που σημαίνει ότι η βόμβα που έσκασε στα χέρια του Σάκη του Καράγιωργα ήταν δική του.

.-              Έχουν διατυπωθεί και υποψίες για τη βόμβα που έσκασε στα χέρια του Σάκη του Καράγιωργα. Επομένως δεν το παίρνουμε σα σίγουρο ότι αυτή η βόμβα προερχόταν από το Μήνη.[2]

Β.            Το θέμα είναι ότι εγώ το ξέρω από τη δήλωση του Μήνη πια. Διότι εγώ συνεργάστηκα με το Μήνη μόνος μου, γνωρίζοντας ότι και ο Μουστακλής, (διότι ο Μουστακλής με γνώρισε στο Μήνη), γνωρίζοντας ότι και ο Μουστακλής είναι. Αλλά δεν ήξερα τίποτα άλλο ούτε με τις ενέργειες που έκανε με το Μουστακλή γιατί δεν συνεργάστηκα εγώ, εγώ συνεργάστηκα μόνο με το Μήνη. Οι δυό μας. Ήξερα όμως ότι είναι και ο Μουστακλής. Στο στρατοδικείο δηλώνει ο Μήνης ότι «συνεργάτες μου ήταν ο Αλευράς, ο Γιάννης ο Αλευράς Πρόεδρος της Βουλής, ο ναύαρχος Μασουρίδης, ο γιατρός ο Παντελάκης, ο Σπύρος ο Μουστακλής και ο λοχαγός ο Βαρδάνης». Στο στρατοδικείο, στη δίκη των βασανιστών. Λέει «τώρα σας λέω την ομάδα μου Α Α Α» το οποίο έχει πάρει γιατί αυτός στην κατοχή συνεργαζόταν αντιστασιακά με το στρατηγό Οθωναίο ο οποίος είχε την ομάδα αυτή. «Αντίσταση Απελευθέρωση Ανεξαρτησία».

.-              Ποιοι ήταν στην ομάδα αυτή Μιχάλη, εκτός απ’ αυτούς που είπε ο Μήνης στο στρατοδικείο μετά τη δικτατορία και τους ανέφερες, υπήρχαν άλλοι;

Β.            Δεν ξέρω.

Β.            Τι έκανε αυτή η ομάδα;

Β.            Ο Μήνης ήταν σφίγγα, δεν έβγαινε από το στόμα του τίποτε άλλο.

.-              Γνωστό αυτό. Τι έκανε αυτή η ομάδα;

Β.            Αυτή η ομάδα έβαζε βόμβες σε στόχους όχι τυχαίους, σε στόχους συγκεκριμένους, όπου ήταν κραυγές αντίστασης στη διάρκεια της δικτατορίας.

.-              Εσύ με αυτήν την ομάδα είχες τη δραστηριότητα που δεν αναφέρεις αλλά δεν συλλαμβάνεσαι γι’ αυτήν την υπόθεση;

Β.            Όχι.

.-              Και το όνομά σου δεν ακούγεται πουθενά, όπως και των άλλων;

Β.            Όχι. Μάλιστα ο Μήνης ανησυχεί όταν με βλέπει στη φυλακή, στον Κορυδαλλό, όταν συναντιόμαστε στον Κορυδαλλό ανησυχεί και μου λέει «είσαι για την υπόθεση;…» του λέω «όχι, όχι» και ησύχασε. Φοβήθηκε μήπως του είχε ξεφύγει, γιατί μόλις είχε επανέλθει στη φυλακή από τη μακριά του πορεία ανακρίσεων, τα γνωστά των ανακρίσεων στο ΕΑΤ-ΕΣΑ και ανησύχησε βλέποντάς με.

.-              Εσύ ήσουν τότε μέσα για το κίνημα του ναυτικού;

Β.            Όχι, ήμουν προφυλακισμένος για την ομάδα Οπρόπουλου.[3] Ήταν η εποχή που ανακοινώθηκε ότι ενώνονται οι οργανώσεις, συνεργάζονται όλες οι οργανώσεις υπό τον Οπρόπουλο και λοιπά και με συλλάβανε.

.-              Ξέροντας ότι εσύ έχεις με τον Οπρόπουλο …

Β.            Κάποια σχέση, ναι. Και γενικότερα των «Ελεύθερων Ελλήνων». Προφυλακίσεις, ενός μεγάλου αριθμού των αξιωματικών αυτών, που κατά καιρούς πιάναν και προφυλακίζανε για να μην περάσουν από δίκη, γιατί ήταν πολύ μεγάλος ο αριθμός και δεν τους συνέφερε. Να παρουσιάζουν μεγάλο αριθμό αξιωματικών σε δίκες.

.-              Στη φυλακή πως αντιμετώπιζαν τους αντιστασιακούς αξιωματικούς οι άλλοι αντιστασιακοί, οι ιδιώτες αντιστασιακοί;

Β.            Μεγάλος σεβασμός, αν θες και ένα αίσθημα ασφάλειας ένοιωθαν. Δεν ξέρω γιατί αυτός ο μεγάλος σεβασμός και η αίσθηση αυτή φιλίας, πολύ περισσότερης και από τα μεταξύ τους αισθήματα. Τιμούσαν δηλαδή πάρα πολύ την ιδιότητα του αντιστασιακού αξιωματικού.

.-              Έχουμε μια υπόθεση, την υπόθεση με τον κτηνίατρο, πως τον λενε;

Β.            Με τον Ιπποκράτη Σαββούρα.

.-              Η οποία έχει μια πλευρά σοβαρή που θα μου την πεις και εσύ τώρα, έχει και μια πλευρά που ξεκινά από τον χαρακτήρα του και από τον τρόπο που προβάλλεται. Κάλυψε την περίπτωση αν μπορείς. Δεν σου κρύβω ότι όσο και να έχω προσπαθήσει από τα κείμενα που έχω συναντήσει για την περίπτωση του Ιπποκράτη του Σαββούρα, ο τρόπος με τον οποίον έχει παρουσιαστεί μετά τη δικτατορία, αποδυναμώνει την υπόθεση. Τι ήταν αυτός ο άνθρωπος; Τι έκανε;[4]

Β.            Δεν ξέρω την υπόθεση Σαββούρα. Σε αυτήν θα ξέρει περισσότερα πράγματα ο Λεωνίδας ο Βασιλικόπουλος και ήξερε και ο Σπύρος ο Μουστακλής. Τα ακούσματα είναι ότι ήταν μια ομάδα η οποία είχε προσφορά στην αντίσταση με εκρηκτικά και με προκηρύξεις. Εν πάσει περιπτώσει διαμορφώθηκε και ένα κλίμα μύθου με τον «συνταγματάρχη Πορφύρη». Λειτούργησε δηλαδή στη διάρκεια της δικτατορίας, στα τελευταία της μάλιστα χρόνια, λειτούργησε ότι ο «συνταγματάρχης Πορφύρης» είναι κάτι σημαντικό. Τίποτα άλλο δεν μπορώ να σου πω γι’ αυτήν την ομάδα.

.-              Εσύ είχες ανάμιξη με αυτήν την ομάδα;

Β.            Όχι.

.-              Ποια άλλη ομάδα είχε, ποια άλλη αντιστασιακή οργάνωση, (και μετά θα πάμε στο κίνημα του ναυτικού), είχε αξιωματικούς του στρατού ξηράς; Θυμάσαι καμία;

Β.            Ήταν η «Δημοκρατική Άμυνα» που είχε τον στρατηγό Ιορδανίδη. Αυτή ήταν γνωστή υπόθεση. Από εκεί και ύστερα στο ΠΑΚ προφυλακίστηκαν κάποιοι αξιωματικοί του στρατού ξηράς. Ο Τάκης ο Παπαγεωργόπουλος, του «Ασπίδα», ο Γιάννης ο Πανούτσος, ο Τόμπρας, και κάποιοι άλλοι ήταν, δεν θυμάμαι.

.-              Πάμε στο Σταματελόπουλο, το μέλος του αρχικού πυρήνα της χούντας ο οποίος διαχωρίζει τη θέση του από ένα σημείο και μετά. Συνταγματάρχης αυτός αν δεν απατώμαι, κάλυψέ το το θέμα. Αυτό το φαινόμενο, ας το πούμε έτσι Σταματελόπουλου. Τι ήταν αυτό;

Β.            Όλοι οι πρωτεργάτες της 21^ης Απριλίου δεν κινούνταν στην ίδια κατεύθυνση και δεν έχουν τις ίδιες αντιλήψεις και διακυβέρνησης και στόχων, αυτήν την εντύπωση έχω εγώ. Ο Σταματελόπουλος ήταν ένας συνταγματάρχης καριέρας, νομίζω είναι και γόνος … του 21, και ίσως έχει και αυτές τις καταβολές. Διαφοροποιήθηκε πολύ σύντομα από την 21^η Απριλίου. Αυτός είχε ομάδα αξιωματικών, δεν ξέρω ονόματα, δεν ξέρω αριθμό, επηρέασε όμως έναν κόσμο. Και θυμάμαι ότι αρθρογραφούσε με κριτική διάθεση για τη δικτατορία στην εφημερίδα «Βραδινή». Αυτά ξέρω από πλευράς Σταματελόπουλου.

.-              Ξέρεις αν στην ομάδα του, που προφανώς ήταν κατά πλειοψηφία αξιωματικοί του στρατού ξηράς, συμμετείχαν αξιωματικοί του ναυτικού ή της αεροπορίας;

Β.            Όχι.

.-              Ξέρεις αν η ομάδα Σταματελόπουλου ή ο ίδιος είχε σχέσεις με το κίνημα του ναυτικού;

Β.            Όχι.

.-              Πάμε λίγο στο κίνημα. Η δικιά σου η εμπλοκή με το κίνημα, όπως και του Σπύρου του Μουστακλή, δεν ήταν στον αρχικό οργανωτικό πυρήνα. Εσείς οι δύο ήσασταν δημοκρατικοί αξιωματικοί, ένας μηχανισμός κάνει focus επάνω σας και λέει «αυτούς θα τους χρησιμοποιήσουμε». Ποιους άλλους από το στρατό ξηράς;

Β.            Νομίζω ότι ήταν ο Γιάννης ο Αλεξάκης, ήταν ο Στράτος ο Δεμέστιχας… εν ενεργεία αυτοί οι αξιωματικοί. Αυτούς ξέρω.

.-              Ο Φέτσης;

Β.            Ο Φέτσης είναι στους «Ελεύθερους Έλληνες», αυτοί έχουν μια επαφή με το κίνημα του ναυτικού.

.-              Ως ομάδα ή σαν άτομα;

Β.            Σαν άτομα.

.-              Εκτός από τον Φέτση, ποιόν άλλο ξέρεις από τους «Ελεύθερους Έλληνες» να είχε επαφή με το κίνημα;

Β.            Νομίζω πρέπει να είναι και ο Λεωνίδας ο Βασιλικόπουλος.

.-              Με το κίνημα; Να αφήσουμε ερωτηματικό εδώ, θα μας πει ο ίδιος.

Β.            Και ο Αλέκος ο Ζαρκάδας, χωρίς να είμαι σίγουρος.

.-              Πότε πρωτομαθαίνετε εσείς ότι το ναυτικό κάτι ετοιμάζει;

Β.            Εμένα ο Σπύρος ο Μουστακλής κάνα δίμηνο πριν μου έχει γνωρίσει έναν νεαρό αξιωματικό του ναυτικού με συστάσεις ότι είναι δημοκρατικός. Τον Ζησιμόπουλο το Νίκο.[5] Εκεί συζητάμε για το ναυτικό ότι το ναυτικό έχει κόσμο που είναι ενάντια στη χούντα. Τελείωσε αυτό. Πέρασε αυτό. Μετά περί τον Απρίλη μου λέει ο Σπύρος ότι «Μιχάλη τη Σύρα εσύ την ξέρεις; Την ξέρω κι εγώ. Αν γίνει τίποτα και λοιπά είσαι διαθέσιμος;» «βέβαια Σπύρο, εντάξει». Αυτό ήταν.

.-              Πως βλέπεις σήμερα την υπόθεση αυτή του κινήματος;

Β.            Κοίταξε να δεις τί εγώ βλέπω και θέλω. Το κίνημα του ναυτικού να παραμείνει έτσι λίγο μύθος. Γιατί χρειάζεται ο μύθος. Δεν θεωρώ ότι απέτυχε. Θεωρώ ότι έδωσε πολύ δυνατό χτύπημα στη δικτατορία έστω και με αυτόν τον τρόπο. Με τη σύλληψη ενός τόσο μεγάλου αριθμού αξιωματικών και βεβαίως επικουρούμενο με την ενεργή πλέον συμπεριφορά του «Βέλους». Με το Νίκο Παπά. Τώρα εάν ψάχνουμε να βρούμε πως, τι και γιατί είναι εύκολο να το βρει κανείς. Τότε είναι η εποχή που παίζονται χοντρά παιχνίδια. Ο Αβέρωφ είναι ο άνθρωπος (τον ονομάζουν «γεφυροποιό»), ο οποίος συνδιαλέγεται και με τη χούντα, και με τον Καραμανλή και δεν ξέρω και με ποιους άλλους, και με το βασιλιά ενδεχομένως, και με συμμάχους, και με συμμαχικούς παράγοντες. Τώρα μην ψάχνουμε ποιος, γιατί και λοιπά. Νομίζω ότι εύκολα μπορεί κανείς αναλύοντας πολιτικά, να βρει γιατί το κίνημα έφθασε μόνον εκεί και δεν προχώρησε. Το θέλανε οι πολιτικοί προϊστάμενοι να είναι ελεγχόμενο. Και δεν μπορούσε να είναι ελεγχόμενο γιατί δεν ήταν μονοδιάστατη και μονοσήμαντη η ιδεολογία των ναυτικών που αποτελούσαν το κίνημα του ναυτικού. Αυτές είναι βέβαια οι όλες μου αναλύσεις πάνω στο κίνημα.

.-              Γιατί θέλεις να μείνει ο μύθος; Την προσφορά του κανείς δεν μπορεί να την θίξει, είναι ένα γεγονός αναμφισβήτητο. Το ΄΄κίνημα του ναυτικού΄΄ είναι γεγονός.

Β.            Γιατί κατατριβόμενοι πως, τι και λοιπά, ποιοι είπαν, ποιοι δεν είπαν, τι κάνανε και λοιπά, φθείρεται αυτό το πράγμα. Θα μου πεις «να μην πεις την αλήθεια;», όχι, δεν κρίνεις την αλήθεια, απλά δεν αναφέρεσαι στις λεπτομέρειες.

.-              Κοίταξε να δεις. Είπαμε ότι η προσφορά του κινήματος του ναυτικού είναι αναμφισβήτητη, δεν αμφισβητείται διότι έχουμε γεγονότα. Μετά το κίνημα και το «ΒΕΛΟΣ», την κορυφαία εκείνη αντιστασιακή πράξη και κυρίως με τις συλλήψεις, με τα βασανιστήρια, με την έκρηξη που γίνεται στον τύπο, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έχουμε μια φοβερή προσφορά. Συγχρόνως έχουμε τις κινητοποιήσεις των φοιτητών, το Πολυτεχνείο, το κυπριακό και τελείωσε η υπόθεση.

Β.            Όλα είναι αλληλένδετα.

.-              Αυτές οι τρεις ιστορίες: φοιτητές, κίνημα ναυτικού, Πολυτεχνείο συν Κυπριακό γκρεμίζουν τη δικτατορία στην Ελλάδα. Όσον αφορά τις λεπτομέρειες τώρα. Υπάρχουν μερικά σημεία τα οποία πρέπει να φωτιστούν. Όχι σε λεπτομέρειες. Δεν σου μιλάω εγώ σε λεπτομέρειες. Φέρ’ ειπείν: ανέφερες ότι είναι πολυσήμαντη η ιδεολογική τοποθέτηση των αξιωματικών του κινήματος, των στελεχών του. Επομένως δεν ελεγχόταν από τους πολιτικούς προϊσταμένους, δηλαδή από τον Αβέρωφ. Δεν μπορούσε να τους κάνει ότι ήθελε. Και σε κάποια φάση συλλαμβάνονται όλοι αυτοί. Έχουμε μια κυρίαρχη τάση μέσα στο κίνημα: είναι σίγουρο ότι έχουμε συντηρητικής νοοτροπίας αξιωματικούς και βασιλόφρονες, όπως έχουμε και δημοκράτες, εσένα, το Λυμπέρη και άλλους…

Β.            Το Μουστακλή…..

.-              Αξιωματικοί οι οποίοι δεν έχουν καμία διάθεση να έχουν σχέσεις με προοπτική επαναφοράς του βασιλιά στην Ελλάδα. Πρέπει να φωτιστεί λοιπόν ένα θέμα, αυτό: πόσο επηρέασαν οι αξιωματικοί οι βασιλόφρονες την όλη εξέλιξη; Πρώτο αυτό. Δεύτερον: για πρακτικούς λόγους δεν εκδηλώθηκε το κίνημα; Όχι μόνο δεν εκδηλώθηκε, κατέρρευσε. Συλληφθήκατε όλοι σε ένα βράδυ μέσα. Πρέπει να δει κανείς το γιατί, ο ερευνητής πρέπει να το ψάξει αυτό. Και κάτι ακόμα: υπήρχε παντελής έλλειψη συνωμοτικότητας σε ένα μεγάλο αριθμό στελεχών, γιατί; Αυτά πρέπει να τα δει κανείς.

Β.            Να ξεκινήσουμε από το τελευταίο. Ο αξιωματικός δεν {λέει ψέματα}…και ιδιαιτέρως {του ναυτικού}…..

.-              Γιατί, είναι σοβαρό αυτό που λες.

Β.            Τρόπος ζωής: λέει κοφτές κουβέντες και είναι ειλικρινής βασικά. Έχει μάθει από τα παραγωγικά του σχολεία «δεν θα λέω ψέματα». Αυτό είναι ένα βασικό, του μένει αυτό, παιδεύεται γι’ αυτό. Έχει μια στάση, λιτή στάση. Τη συνωμοσία τη θεωρεί ότι δεν είναι ιδιαίτερα ηθική.

.-              Μιχάλη, συνωμοτεί ο αξιωματικός κι έχουμε εκατοντάδες παραδείγματα.

Β.            Οι συνωμότες αξιωματικοί είναι πολύ περιορισμένοι, πολύ περιορισμένος ο αριθμός και είναι καθαρά ιδεολογικός. Είτε από τη μια πλευρά είτε από την άλλη. Είτε κομμουνιστής είναι, ακολουθεί τους κανόνες του κόμματος, είτε ακροδεξιός, πάει να καταλάβει την εξουσία. Και χρειάζονται συνωμοτικοί κανόνες. Αυτοί όμως είναι πολύ λίγοι. Η μεγάλη πλειοψηφία των αξιωματικών στην αρχή είναι καριέρας. Σκέπτονται την καριέρα τους και είναι και αυτό που σου λέω, ότι έχουν μάθει να λένε την αλήθεια.

.-              Εκεί αιτιολογείς εσύ το γεγονός ότι, ενώ ορισμένοι σακατευτήκατε στα βασανιστήρια και δεν μιλήσατε, η πλειοψηφία των αξιωματικών του κινήματος από την πρώτη στιγμή …

Β.            Κοίταξε είναι και θέμα ιδεολογίας αυτό το πράγμα. Δηλαδή δεν είναι μόνο, ξέρεις πρέπει να έχεις και ένα ιδεολογικό έρμα, το οποίο να είναι ισχυρό και να σε κρατάει. Δε νομίζω ότι η τοποθέτηση στο βασιλικό σκέπαστρο είναι ιδεολογικό έρμα, που μπορεί να κρατάει τον άλλο να βασανίζεται. Έτσι δεν είναι; Παίζει πολύ σημαντικό ρόλο αυτό.

.-              Ο Μήνης δεν ήταν αριστερός.

Β.            Ήταν δημοκράτης όμως. Ήταν κεντρώος. Για τις εποχές εκείνες το Κέντρο ήταν ιδεολογία, ήταν μια διαφορετική αντίληψη, ήταν … γιατί υπήρχε περιορισμένη ελευθερία, περιορισμένα ατομικά δικαιώματα και υπήρχε ένας αγώνας από το κέντρο για περισσότερα δικαιώματα. Επομένως ήταν μια ιδεολογία η οποία είχε διαστάσεις, μην το παίρνουμε έτσι «Κέντρο ευρωπαϊκής μορφής», ξέρεις μετριοπαθείς.

.-              Έμαθες εσύ ποτέ εάν υπήρξε συναπόφαση του πυρήνα των αξιωματικών του κινήματος για να μιλήσουν στην περίπτωση που προδοθεί το κίνημα, να τα πουν όλοι, τα πάντα για όλους;

Β.            Όχι βέβαια.

.-              Εσύ τι ξέρεις; Η δικτατορία, οι μηχανισμοί της χούντας ήξεραν αρκετά για το κίνημα πριν γίνουν οι συλλήψεις η όχι;

Β.            Αρκετά πριν, όχι. Τις τελευταίες μέρες ναι.

.-              Ανέφερες σε μια στιγμή ότι οι ιδεολόγοι αξιωματικοί, είτε της μιας πλευράς, δηλαδή ακροδεξιοί ιδεολόγοι, ας πούμε φασίστες ή εθνικοσοσιαλιστές, και της άλλης πλευράς, ας πούμε κομμουνιστές, καθοδηγούνται κυρίως από την ιδεολογία τους στη συμπεριφορά τους. Εσύ γνωρίζεις αν υπήρχαν προδικτατορικά ή στη διάρκεια της δικτατορίας κομμουνιστές αξιωματικοί;

Β.            Όχι. Φιλοαριστεροί ναι, κομμουνιστές όχι.

.-              Τέκτονες είχε ο στρατός ξηράς;

Β.            Ελέγετο ότι είχε πολλούς τέκτονες. Τέκτονας ήταν και ο Πατακός.

.-              Δεν ξέρεις περισσότερα πάνω σε αυτό;

Β.            Όχι, πάντως το κουτσομπολιό έλεγε ότι οι τέκτονες προωθούσαν….

.-              Μου λες δυο λόγια για το Μενενάκο και τον Μακρή; Τι υπόθεση ήταν αυτή;

Β.            Και Ράπτης. Αυτοί οι αξιωματικοί ήταν αξιωματικοί…. καταδρομείς, ήταν του Παπαδόπουλου, δηλαδή της κεντρικής εξουσίας της δικτατορίας. Του Παπαδόπουλου, δεν ήταν ούτε του Ιωαννίδη ούτε κανενός άλλου.[6] Για το Μενενάκο ξέρω ότι είχε μια πολύ καλή συμπεριφορά, ανθρώπινη συμπεριφορά κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων του Πολυτεχνείου και μάλιστα την κρίσιμη μέρα προ της εισόδου του άρματος και κατά τη διάρκεια της εισόδου του άρματος. Ξέρω ότι η συμπεριφορά του ήταν άψογα ανθρώπινη και ότι προστάτευε με τους μικρούς αξιωματικούς που είχε τους… Αυτό είναι το ένα.

.-              Την ώρα δηλαδή της εισβολής;

Β.            Το δεύτερο είναι ότι αντιστάθηκε στις 25 Νοεμβρίου στη μεταβολή του Ιωαννίδη. Και με το Ράπτη. Οι οποίοι και εκτοπίστηκαν με απόφαση του Ιωαννίδη στη Γυάρο, μαζί με τους κρατούμενους στη Γυάρο.

.-              Όταν λες αντιστάθηκαν τι εννοείς;

Β.            Αντέδρασαν και τους συνέλαβαν. Τους έστειλαν στη Γυάρο.       Όταν ξανάνοιξε μετά το Πολυτεχνείο, επί Ιωαννίδη.  Μαζί με το Στάθη τον Παναγούλη …   Με αυτούς όλους, με τον Κιάο, τον Παπαγιάννη, με αυτούς όλους… Το Μαύρο, με το Γιάννη το Χαραλαμπόπουλο….

.-              Ο Κώστας ο Χαραλαμπόπουλος είχε καμία ανάμιξη εναντίον της δικτατορίας εκείνα τα χρόνια;

Β.            Και αυτός είχε συλληφθεί με το ΠΑΚ, προφυλακίστηκε με το ΠΑΚ-

.-              Ο Γιάννης ο μεγάλος;

Β.            Είχε εκτοπιστεί στη διάρκεια της δικτατορίας και εν συνεχεία συνελήφθη στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και εκτοπίστηκε στη Γυάρο.

.-              Εσύ πιστεύεις ότι στις συνθήκες που είχαμε με την κατάληξη της χούντας και την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, ο στρατός μπορούσε να βγάλει σε πέρας μια σύγκρουση τότε με την Τουρκία;

Β.            Είναι μεγάλη κουβέντα αυτή, εγώ νομίζω όχι, γιατί: αλλά είναι εντελώς θεωρητικό. Νομίζω ότι ένας πόλεμος έρχεται εις πέρας όχι μόνο με τις ένοπλες δυνάμεις οπλισμένες καλά, αλλά με το γενικότερο κλίμα που υπάρχει στη χώρα, με το ηθικό του λαού, όλα αυτά τα πράγματα. Το ηθικό του λαού ήταν πολύ πεσμένο, ήταν εντελώς αντίθετο με την εξουσία, την υπάρχουσα εξουσία. Κατ’ αρχήν δεν γινόταν σύγκρουση, ο πόλεμος με την Τουρκία δεν εκδήλωσε… η Τουρκία εκδήλωσε εισβολή στην Κύπρο, στον ελληνισμό, δεν εκδήλωσε εισβολή στην Ελλάδα, όπως επί Μεταξά το ‘40. Έστειλε γράμμα και ο Ζαχαριάδης, ξέρω γω, να πολεμήσουν και οι κομμουνιστές. Δεν είναι το ίδιο πράγμα, δε γίνεται εισβολή στην Ελλάδα. Σε ένα μέρος του ελληνισμού {γίνεται εισβολή}, είναι διαφορετικά πράγματα.

.-              Επανέρχεσαι μετά τη δικτατορία στο στρατό ξηράς, ποιο ήταν το ηθικό του σώματος των αξιωματικών του στρατού ξηράς;

Β.            Το ηθικό. Μάλιστα, επανέρχομαι στα τεθωρακισμένα που είναι ο κύριος μοχλός, το κύριο εργαλείο καταστολών της 21^ης Απριλίου. Αυτά και οι ομάδες καταδρομών, αυτά είναι βασικά τα όπλα ισχύος που επιβάλουν… Βρήκα ένα στρεσάρισμα σε όλο το σώμα: η πίεση από τη μια μεριά σε εργασιοθεραπεία για να φύγει ο φασισμός, το δικτατορικό πλέγμα. Έτσι γινόταν, αυτή ήταν η εντύπωσή μου.

.-              Πίεση από πού;

Β.            Από την πολιτική εξουσία των ενόπλων δυνάμεων και το ανώτατο… αρχηγός ενόπλων δυνάμεων, αρχηγός ΓΕΣ και οι σωματάρχες. Αυτή ήταν η πίεση η οποία μεταφερόταν διαστρωματικά μέχρι το στρατιώτη. Διατηρούταν το πλέγμα αυθαιρεσίας σε ένα σημαντικό βαθμό κληρονομημένο από τη χούντα, γίνονταν και οι πιέσεις των πολιτικών, των δημοκρατικών κομμάτων για το στρατό που έχει σταγονίδια, για το στρατό το σκληρό… και αυτό το πράγμα διαμόρφωνε ένα στρες και πάρα πολύ ανήσυχο για την πορεία των ενόπλων δυνάμεων. Βέβαια αυτό κλιμακωτά και κύρια μετά το ‘81 πλέον παίρνει μορφές πιο μαλακές και σβήνει αυτή η ιστορία που κληρονομήθηκε από την επτάχρονη δικτατορία.

.-              Ο όγκος των στελεχών του στρατού ξηράς, η μάζα, πως αντιμετώπισε μετά το 74 τους αξιωματικούς που είχαν υπηρετήσει ένθερμα τη δικτατορία, πως τους αντιμετώπιζε μέσα στη μονάδα, στα στρατόπεδα;

Β.            Κατ’ αρχήν αυτοί που υπήρχαν στα στρατόπεδα και είχαν υπηρετήσει ένθερμα τη δικτατορία, είχαν δώσει γην και ύδωρ στους προϊσταμένους. Επομένως από την άποψη αυτή εθεωρούντο… ταυτόχρονα όμως δείχνανε και το πρόσωπο που πράγματι είχαν και είχαν και μια αν θες συνωμοτική διασύνδεση όπου, ο ένας κάλυπτε τον άλλον, υπήρχε δηλαδή μια αυτοπροστασία, και κάποιοι επιβιώσανε ως το βαθμό που επιβιώσανε.

.-              Η «υπόθεση πυτζάμα» πόσο σοβαρή ήταν;

Β.            Στην «υπόθεση πυτζάμα» δεν είχα επανέλθει στο στρατό ακόμα. Θεωρώ ότι δεν ήταν ιδιαίτερα σοβαρή και δεν μπορούσε να είναι και σοβαρή. Διότι πλέον είχε ξεθυμάνει ο κίνδυνος κινήσεων και λοιπά και νομίζω ότι, οι αξιωματικοί αυτοί νόμιζαν ότι δεν είναι δυνατόν να κάνουν τίποτα απονενοημένα διαβήματα, τα οποία ήταν εις βάρος τους. Έχω την εντύπωση ότι σταματούσαν σε μια κουβέντα «τι κάνουμε από δω και πέρα;». Έχω αυτή την αίσθηση.

.-              Δύο πράγματα τελευταία. Το ένα είναι πώς και αν συγκρίνεται το σώμα των αξιωματικών της εποχής εκείνης δεκαετία 50-60 με τους σημερινούς αξιωματικούς;

Β.            Δεν υπάρχει σύγκριση. Σήμερα ο αξιωματικός είναι 100% …

.-              Πατριώτης είναι;

Β.            Το 1950-60 ήταν επαγγελματίας. Νομίζω όμως το 50-60 ήταν περισσότερο πατριώτης από τον σημερινό. Ενώ είναι απόλυτα επαγγελματίας, ξέρει πάρα πολύ καλά τη δουλειά του…

.-              Η αποστολή σήμερα;

Β.            Η αποστολή σήμερα είναι μπερδεμένη. Η εθνική άμυνα, εθνική κυριαρχία ψαλιδίζεται, περιορίζεται από το «διεθνισμό» εντός εισαγωγικών των στρατών, όχι μόνο της Ελλάδος, όλου του κόσμου. Όταν σώμα στρατού ολόκληρο έχει αποστολή τις αποστολές εκτός Ελλάδας του ΝΑΤΟ και αύριο του Ευρωστρατού, αυτόματα η έννοια Εθνική Άμυνα, όπως την είχαμε κατά νου, δηλαδή φύλαξη των δικών μας συνόρων, ο στρατός αμύνεται στα σύνορα και πέραν ου. Αυτό το πράγμα περιορίζει και το λεγόμενο πατριωτισμό, εντός ή εκτός εισαγωγικών. Σου λέει, εδώ είναι τώρα ένας διεθνής αξιωματικός, που πάει στη Βοσνία, στο Αφγανιστάν, αύριο στην Παλαιστίνη ενδεχομένως στο Ιράκ.  Δεν περισσεύει πολύ πράγμα, για να είσαι πατριώτης.

.-              Το τελευταίο Μιχάλη: οι σχέσεις του στρατού με το λαό, ποιες ήταν τότε, ποιες είναι σήμερα;

Β.            Οι σχέσεις λαού στρατού σήμερα είναι καλύτερες από ότι ήταν, γιατί είναι και πιο δημοκρατική η κοινωνία.

.-              Η απαξίωση των αξιωματικών όμως, που λέγεται ότι υπάρχει;

Β.            Εγώ δεν τη βλέπω. Νομίζω ότι ο αξιωματικός είναι τουλάχιστον από ανοχή και πάνω, προς την αποδοχή από την κοινωνία.

.-              Έχει ξεπεραστεί το σύνδρομο της δικτατορίας;

Β.            Ναι, ναι. Και από το λαό και σχεδόν και από το στρατό.

.-              Τότε δεκαετία του ‘50,  αρχές δεκαετίας του ‘60 πώς έβλεπε ο λαός το στρατό; Το Σώμα των αξιωματικών πως το έβλεπε;

Β.            Με περιφρόνηση. Μπορώ να πω με περιφρόνηση και με φόβο.

.-              Γιατί;

Β.            Γιατί το σύνολο του λαού ήταν δημοκρατικό σε ευρεία έννοια. Οι εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις και οι συμμαχικές παρεμβάσεις θεωρούσαν το στρατό ότι ήταν πραιτοριανοί και η αντιβασιλική αν θες τάση του λαού θεωρούσαν το στρατό ότι ήταν βασιλικός, ότι ήταν αμερικάνικος, ότι ήταν αντικομουνιστής, εξουσιαστής δηλαδή.

.-               Για την οργάνωση που φέρεται ότι οργάνωσε ή προσπάθησε να οργανώσει ο Γρίβας Διγενής στην Ελλάδα, στη διάρκεια της δικτατορίας. Ξέρεις γι’ αυτό το πράγμα;

Β.            Είναι η περίοδος αμέσως μετά τη σύλληψη Οπρόπουλου. Αρχές του 68, νομίζω Φλεβάρη του 68, ναι Φλεβάρης του 68 είναι. Εκείνη την περίοδο έχουμε αρχηγό τον Οπρόπουλο, τον οποίον είχαμε ουσιαστικά ορίσει μια ομάδα αξιωματικών: ήταν ο Σπύρος ο Μουστακλής, ήταν ο Νίκος ο Λύτρας, ήταν ο Γιώργος ο Καρούσος, είχε κόσμο, ήμουν εγώ, ήταν ο Αλέκος ο Αρχάκης. Βασικά αυτοί και κάποιοι άλλοι… δεύτερος γύρος, δεύτερη περιφέρεια. Η βασική περιφέρεια ήταν αυτή που προανέφερα. Σε κάποια λοιπόν επαφή με το Γιώργο τον Καρούσο, δε θυμάμαι πότε, πάντως εκείνη την περίοδο, μου είπε “θέλω να δεις κάποιους από την Κύπρο και κοίταξε, κάτι θέλουν εδώ να φτιάξουν, να διαμορφωθεί” και λοιπά. Και με έφερε σε επαφή και έφυγε ο Καρούσος. Εγώ συναντήθηκα μαζί τους.

.-              Ονόματα.

Β.            Δε θυμάμαι. Ούτε μου είπαν τα ονόματά τους ούτε τίποτα. Απλά εγώ εμπιστεύθηκα τον Καρούσο, ο οποίος ήταν συναγωνιστής στην αντίσταση και στην ομάδα Οπρόπουλου, και πήγα σε άγνωστους δηλαδή, άγνωστους, μου τους δείχνει ο Καρούσος συνωμοτικά στη Σταδίου. Ήταν εκεί και πήγαμε σε ένα γραφείο.

.-              Ήταν της ΕΟΚΑ παλιοί αγωνιστές;

Β.            Δεν το ξέρω. Δεν ξέρω τίποτα. Ούτε ονόματα ξέρω, ούτε τίποτα. Και τους είδα μια φορά. Εγώ δε συμφώνησα σε αυτά που ειπώθηκαν εκεί. Μιλούσαν για όπλα, μιλούσαν για αντίσταση πολεμική, εγώ δε συμφώνησα, δεν είπα τίποτα και λοιπά, τελείωσε αυτό το πράγμα, έφυγα και δεν ξανα…

.-              Κατάλαβες αν αυτοί οι άνθρωποι είχαν έρθει εδώ με παρέμβαση του Καρούσου ή του Γρίβα; Να εκπαιδεύσουν…;

Β.            Εκτιμώ ότι ήταν αποστολή από το Γρίβα, πρέπει όμως να ήταν ενήμερος ο Καρούσος γι’ αυτό, και νομίζω ότι ήθελαν να εκπαιδεύσουν σε εκρηκτικά κλπ αξιωματικούς απόστρατους, που τους έδιωξε η χούντα. Αυτή την αίσθηση μου έδωσαν.

.-              Έμαθες ποτέ σου αν εκπαίδευσαν αξιωματικούς ή άλλους;

Β.            Όχι, εμένα δεν μου αρέσανε και δεν ασχολήθηκα καθόλου.

.-              Δεν σου άρεσαν αυτοί ή δεν σου άρεσε η μεθοδολογία και αυτό που σχεδίαζαν για ένοπλο αγώνα;

Β.            Αυτό ακριβώς, και αυτοί και η μεθοδολογία, αυτό όλο το πράγμα δεν μου άρεσε, δεν μου πήγαινε, δε μου έβγαινε, δεν υπήρχε η χημεία.

.-              Πες μου δύο πράγματα, αν είχες επαφή με το Γρίβα εκείνη την περίοδο και τι έγινε, και τι έκανε αυτή η ομάδα την οποία ο Γρίβας οργάνωσε για αντιχουντικούς λόγους;

Β.            Καμία επαφή δεν είχα με το Γρίβα, καμία επαφή. Σου είπα, μια με το Καρούσο συναντηθήκαμε και μου είπε αυτό το πράγμα και μου λέει “Μιχάλη, θέλω να δεις αυτούς τους ανθρώπους και κάνε ότι καταλαβαίνεις“.[7]

.-              Με το Λύτρα, εκτός της ομάδας Οπρόπουλου, στην προσπάθεια για οργάνωση ομάδας Γρίβα, είχες καμία ανάμειξη;

Β.            Όχι.

.-              Επομένως δεν ξέρεις αν ο Λύτρας …

Β.            Ακριβώς, δεν ξέρω και αν ο Λύτρας ήταν μέσα σε αυτήν την προσπάθεια.

.-              Θυμάσαι γιατί ο Αλέκος ο Αρχάκης είχε συλληφθεί;

Β.            Ο Αλέκος ο Αρχάκης είχε συλληφθεί γιατί βρέθηκαν όπλα στο σπίτι των πεθερικών του στην Ξάνθη. Στην πρώτη του σύλληψη, γιατί έχει δύο συλλήψεις ο Αρχάκης. Η πρώτη σύλληψη, που είναι αρχές… είναι μέσα του 68, καλοκαίρι του 68, και εν συνεχεία οι βομβιστικές ενέργειες που έχει κάνει με την ομάδα του, μια μικρή ομάδα και συλλαμβάνεται το 69.

.-              Ένα λεπτό Μιχάλη, ξεκαθάρισε τι ήταν η πρώτη σύλληψη, και εκείνα τα όπλα τι ήταν και ποια ήταν η ομάδα με την οποία έκανε βομβιστικές ενέργειες ο Αλέκος ο Αρχάκης, στη δεύτερη σύλληψη;

Β.            Στην πρώτη σύλληψη είπαμε υπήρχε οπλισμός, πιστόλια, νομίζω βρεθήκανε δύο πιστόλια στο σπίτι των πεθερικών του στην Ξάνθη.

.-              Ήταν δικά του;

Β.            Δεν ξέρω.

.-              Ο Αλέκος θυμάμαι ότι δεν μιλούσε ποτέ του γι’ αυτά τα πράγματα, ούτε σε εσένα μιλούσε;

Β.            Όχι, λίγα πράγματα, πολύ λίγα.

.-              Η δραστηριότητα που είπες η δεύτερη, με βόμβες, μετά από την πρώτη απελευθέρωσή του, γιατί είχε κλειστεί…

Β.            Ήταν με το Λέκα, βασικά με το Λέκα είχε τις βόμβες αυτές.

.-              Είναι υπόθεση η οποία έχει ξεκαθαρίσει;

Β.            Έχει ξεκαθαρίσει.

.-              Ξέρεις αν ο Αλέκος ο Αρχάκης είχε με το Γρίβα, ή οποιοσδήποτε από τους άλλους της ομάδας Οπρόπουλου, εκτός του Λύτρα, είχε με το Γρίβα…

Β.            Όχι, όχι, δεν ξέρω. Δε συζητήθηκε ποτέ.

.-              Άρα η μοναδική δική σου ανάμιξη σε αυτήν την υπόθεση με το Γρίβα ήταν αυτό το ραντεβού στη Σταδίου με κάποιους Κύπριους…

Β.            Ναι, που μου τους δείχνει ο Γιώργος ο Καρούσος και φεύγει.

.-              Συνάντηση από την οποία εσύ αποκόμισες αρνητικά…

Β.            Αρνητικά συμπεράσματα ή εν πάση περιπτώσει δεν μου πήγαιναν εμένα, για να μην πω “αρνητικά”, δεν μου πήγαιναν, τα έβρισκα πολύ παράξενα τολμηρά, παράδοξα τολμηρά.

.-              Εν τούτοις έχουμε μια προσπάθεια του Γρίβα να κάνει μια οργάνωση στην Ελλάδα, έστω παραβιάζοντας τη γενική αρχή που υπήρχε εκείνη την περίοδο για όχι ένοπλο αγώνα. Ο Γρίβας λοιπόν προσπαθεί να κάνει με αξιωματικούς μια οργάνωση … στην Ελλάδα. Πως το ερμηνεύεις αυτό και πως εσύ σήμερα ερμηνεύεις τη μετέπειτα δραστηριότητα του Γρίβα, την αντιμακαριακή στην Κύπρο με την ΕΟΚΑ Β΄;

Β.            Κοίταξε να δεις. Νομίζω ότι ο Γρίβας αντιλαμβάνεται ότι η χούντα τον πετάει, τον παροπλίζει, παίρνοντας και τη μεραρχία από κάτω, τον παροπλίζει, τον φέρνει σε αποστρατεία. Ο Γρίβας έχει συνηθίσει να είναι μέσα στα πράγματα, να είναι μέσα στις συνωμοσίες, να είναι μέσα στις παραστρατιωτικές οργανώσεις, μέσα στις στρατιωτικές, φανερών και κρυφών. Εκτιμώ λοιπόν ότι θέλει να δράσει και θέλει να δράσει προφανώς κατά της χούντας, διότι τον έχει αποβάλει από την ενεργό δράση. Βλέπει ότι τον φυλλορροεί η χούντα, τον θέτει εκτός.

.-              Κατεβαίνει στην Κύπρο όμως…

Β.            Κατεβαίνει στην Κύπρο, αργότερα.

.-              Εκτιμάς ότι ο αρχικός σκοπός του μπορεί να ήταν να οργανώσει στην Κύπρο, συμφωνούντος του Μακαρίου, μηχανισμό, οργάνωση πιέσεως της χούντας των Αθηνών;[8]

Β.            Ο Γρίβας, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι αντιμακαριακός, από προσωπικές του φιλοδοξίες και από ένα πλέγμα ότι “εγώ έκανα την ΕΟΚΑ και πολέμησα και εσύ πήγες και έκανες τις Συμφωνίες της Ζυρίχης χωρίς να με λογαριάσεις”. Επομένως υπάρχει το πλέγμα αυτό, μίσους προς το Μακάριο και οι φιλοδοξίες του ότι “εγώ είμαι, γιατί να μην είμαι εγώ ο κύπριος εθνάρχης; Ο κύπριος αρχηγός;”. Ένα είναι αυτό. Το δεύτερο είναι, νομίζω, ότι ο Γρίβας είναι βασιλικός και είναι και πεταμένος από πλευράς κύρους και παρουσίας από τη χούντα. Και σαφέστατα διαμορφώνει ένα αντιχουντισμό, με αυτά τα δεδομένα, όχι από πλευράς ιδεολογίας αλλά από προσωπικές πικρίες, από προσωπικές περιθωριοποιήσεις κλπ γίνεται αντιχουντικός. Ο οποίος όμως έχει πάντα στόχο, σκοπό, να παίζει πράγματα στην Κύπρο και οι πάντες το ξέρουν αυτό και όπως τον εκμεταλλευτήκανε στην πρώτη φάση, τον εκμεταλλεύονται και τώρα. Τον εκμεταλλεύεται η χούντα.

.-              Εννοείς ότι την ΕΟΚΑ Β΄ ο Γρίβας την κάνει εν γνώσει της δικτατορίας;

Β.            Έτσι νομίζω.

.-              Ή στην εξέλιξή της, βλέποντας ο Ιωαννίδης και οι λοιποί της δικτατορίας ότι εκεί αναπτύσσεται μια αντιμακαριακή δυναμική εκμεταλλεύονται την ΕΟΚΑ Β΄ και παρεισφρέουν;

Β.            Και την εκμεταλλεύονται και έχουν και ανθρώπους τους μέσα. Και τους ενημερώνουν από την πρώτη στιγμή.

.-              Πάμε λίγο στον Καρούσο Μιχάλη, που είναι πολύ λεπτό το σημείο. Έχουμε πολεμιστή του Ζέρβα, ο οποίος αποδεδειγμένα πολεμάει τους Γερμανούς.[9] Συμμετέχει και στον εμφύλιο πόλεμο, είναι πολεμιστής…

Β.            Βέβαια, σπουδαίος.

.-              Έχουμε μια σοβαρή, μετεμφυλιακή σταδιοδρομία του Καρούσου, έχουμε τη στάση του στη δικτατορία που είναι αντιδικτατορική και κάποια μέρα κατεβαίνει στην Κύπρο. Υπακούοντας στο κάλεσμα του Γρίβα, ο οποίος προφανώς τον κάλεσε στην Κύπρο, στην ΕΟΚΑ Β΄. Και εμπλέκεται λοιπόν ο Καρούσος στην ΕΟΚΑ Β΄ εν αγνοία του γεγονότος ότι μετεξελίσσεται ή θα μετεξελιχθεί η ΕΟΚΑ Β΄ σε αντιμακαριακή και φιλοχουντική οργάνωση;

Β.            Εν αγνοία του, διότι ο Καρούσος είναι βαθύτατα δημοκρατικός, δεν ξέρω τις πολιτικές του πεποιθήσεις, εκτιμώ ότι είναι ένας κεντροδεξιός άνθρωπος, κεντρώος άνθρωπος, μετριοπαθών… πολιτικών τοποθετήσεων, και όμως πιστεύει πολύ στον Γρίβα και είναι προσωπικός φίλος του και ο Καρούσος έχει μια τιμή φιλίας, αν θες. Έχει τιμή, έχει αυτό που λέμε “στρατιωτική τιμή”, τιμά το Γρίβα, τον θεωρεί ότι είναι ακέραιος, ότι είναι απλά ένας εθνικιστής, εθνικός στρατιωτικός ηγέτης, τον οποίον τον στηρίζει. Εκτιμά, πιστεύω, ότι θα φέρει χτύπημα στη χούντα με αυτή του τη συμβολή και τη συμμετοχή.

.-              Έχουμε εξάλλου το θάνατο {του Γρίβα} γρήγορα ….

Β.            Βεβαίως εκτιμώ ότι δεν είχε την πολιτική σκέψη να κάνει ανάλυση πού μπορεί να οδηγήσει αυτό το πράγμα, κι αν υπήρχαν δυνατότητες. Αλλά την εποχή εκείνη προσπαθούσες να ρίξεις χτύπημα στη χούντα, αν ήσουν αντιχουντικός, χωρίς να μετράς το αύριο. Νομίζω λοιπόν ότι λειτούργησε καθαρά αντιχουντικά αλλά και σαν στρατιώτης, όχι με την πολιτική σκέψη του αγωνιστή, ο αγωνιστής έχει και πολιτική σκέψη του αγώνα του, πού πάει, πόσο πάει κλπ. Εκτιμώ αυτό το πράγμα στον Γιώργο τον Καρούσο, το θεωρώ δηλ. ότι έντιμα μπήκε στην ΕΟΚΑ Β΄, χωρίς σκέψεις για το τι μέλλει γενέσθαι κλπ.

.-              Εξάλλου έχουμε μετά το θάνατο του Γρίβα, τον Καρούσο να αναλαμβάνει τη διοίκηση της ΕΟΚΑ Β΄ και αμέσως να εκπέμπει διαταγή με την οποία προσπαθεί να πολιτικοποιήσει την ΕΟΚΑ Β΄, σηκώνεται, φεύγει και συλλαμβάνεται..

Β.            Ακριβώς.

**

**

VETERANUS

«Βετεράνος»: Παλιός, πεπειραμένος πολεμιστής, παλαίμαχος αλλά και ο επαγγελματίας που λόγω ηλικίας έχει αποσυρθεί, επίσης ο εμπειροπόλεμος, ο απόμαχος, η παλιά καραβάνα…
Στον τόπο μας χρησιμοποιείται κατά συνθήκην για συμμετάσχοντες σε μακρόχρονες συρράξεις, όπως π.χ. οι στρατευμένοι και οι μόνιμοι των Βαλκανικών πολέμων που συνέχισαν πολλοί χωρίς διακοπή στον Α΄ ΠΠ, στις επιχειρήσεις Μικράς Ασίας, στην εκστρατεία στην Κριμαία. Το ίδιο και όσοι συμμετείχαν στον Ελληνοϊταλικό, στην αντίσταση, στη Μέση Ανατολή, στον εμφύλιο αργότερα, στην Κορέα. Αντίθετα δεν συναντάται η χρήση της λέξης για τον πόλεμο κατά τη διάρκεια της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
Χρησιμοποιείται επίσης στην κομματική κομμουνιστική ορολογία για παλαίμαχους του κομμουνιστικού κινήματος με μακρόχρονη όμως θητεία ως ένοπλοι στον εμφύλιο, στις εξορίες, φυλακές, και στις λοιπές δραστηριότητες του ΚΚΕ. Σήμερα ελάχιστοι ζουν και από τις δύο κατηγορίες, γι αυτό όλο και σπανιότερα ακούγεται ή γράφεται η λέξη αυτή. Αντίθετα απαντάται στα αμερικανικά δημοσιεύματα όπου ως «βετεράνος» νοείται όποιος συμμετείχε σε μακρόχρονους πολέμους/επεμβάσεις των ενόπλων τους δυνάμεων (Κορέα, Βιετνάμ). Παρατηρείται όμως η χρήση της έκφρασης, πάλι σε αμερικανικά δημοσιεύματα, για όσους συμμετέχουν σε επιχειρήσεις οπουδήποτε της υδρογείου ανεξάρτητα από διάρκεια. Έτσι ακούγονται ως «βετεράνοι» και οι ετήσιας θητείας στρατεύσιμοι του πολέμου του Βιετνάμ αλλά και οι πιλότοι των αεροσκαφών που βομβαρδίζουν οπουδήποτε οτιδήποτε (όπως π.χ. στους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας). Η τελευταία αυτή αναφορά γίνεται διότι προκαλεί έκπληξη η σύγκριση μεταξύ των βετεράνων, (φερ’ ειπείν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή και των μονίμων του εκστρατευτικού Σώματος στο Βιετνάμ με πολύχρονη συμμετοχή), με τους νεαρούς πιλότους που αναφέρθηκαν που απλά άφηναν τις βόμβες τους εκ του ασφαλούς, αγνοώντας πολλές φορές και τις συνέπειες της δράσης τους. Σε αντίθεση με τους πολεμιστές εδάφους που κινδύνευαν και πάμπολλοι έχασαν και τη ζωή τους.
Παρατηρούμε επομένως, πως όσον αφορά τους στρατιωτικούς η λέξη αναφέρεται σε πολέμους, και δη μακρόχρονης διάρκειας. Κατά την άποψη του γράφοντος θα είναι λάθος να χρησιμοποιείται σήμερα για τους αποστράτους (και αμφίβολο εάν θα καθιερωθεί). Πολύ περισσότερο εκφράζεται αμφιβολία εάν θα γίνει δεκτό από μια κοινωνία που μπορεί μέχρι πρότινος να μας θεωρούσε ως το λιγότερο διαβρωμένο Στρώμα Ελλήνων, αλλά πόρω απέχει από το να βλέπει τους μεταπολεμικούς στρατιωτικούς ως πολεμιστές (εξαιρέσει του Κυπριακού αγώνα ως προελέχθη, αλλά και εκεί δεν αφορά μακρόχρονη αλλά ολιγοήμερη διάρκεια).
Ανεξάρτητα επομένως από την καλή πρόθεση της πρότασης, (αλλά και την επέκταση της ερμηνείας του Μπαμπινιώτη ως ανωτέρω) εκτιμάται πως θα γελάσει κάθε πικραμένος εάν δημοσιοποιηθεί. Εάν λοιπόν πρέπει να διατηρηθεί κάποια σοβαρότητα, καλό είναι να μην δίνουμε λαβές για κοροϊδίες, χλεύη και γιγάντωση της απαξίωσής μας.
Το ίδιο θα έλεγα και για την καθιέρωση να φέρονται διακριτικά παρασήμων και μεταλλίων με πολιτικά ρούχα. Τι διακριτικά θα είναι αυτά και ποιους πολέμους και διακεκριμένες πράξεις θα αντιπροσωπεύουν; Χάσαμε επί εποχής μας τη μισή περίπου Κύπρο ή όχι, έχουμε απολέσει και συνεχίζουμε να χάνουμε κάμποσα από τα κυριαρχικά μας δικαιώματα ή όχι, τι κάνουμε πάνω σ’ αυτά για να φέρουμε και παράσημα; Ποιων αγώνων και μαχών; Όσοι συμμετείχαν σε μάχες να φέρουν τα πολεμικά τους παράσημα, οι υπόλοιποι τι θα προβάλλουν;
Τέλος σκεφτήκαμε πόσοι με ελάχιστα χρόνια ως εν ενεργεία στρατιωτικοί έγιναν «γιαλαντζί ανώτατοι» στους διαδρόμους των διοικητικών δικαστηρίων και με κάποιες άλλες κομματικές ή και υπερβολικές νομότυπες διαδικασίες; Κάμποσοι απ’ αυτούς είναι που θα περιφέρονται αυτοθαυμαζόμενοι ως βετεράνοι και γελοιοποιώντας την ιδιότητα. Δε θα δικαιωθεί έτσι κάποιος που παλιότερα καθύβρισε δημόσια και διά του Τύπου τους στρατιωτικούς φτύνοντας απέχθεια αν όχι μίσος με επιχείρημα τα «λιλιά και τα σιρίτια»;

Υπενθυμίζεται ότι:
ΑΝΤΙΚΟΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΕΡΑΣΑΚΙ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ
Αντικομουνισμός είναι το σαρδόνιο γέλιο των χορτασμένων, είναι το άλλοθι των δειλών, το αλάτι των άνοστων επαναστατών, το επιχείρημα των άσχετων και ανίδεων, είναι η καταφυγή των αναθεωρητών της ανάγκης και της υποχρέωσης για αντίσταση και αγώνα, τον χρησιμοποιούν όσοι φτύνουν εκεί που πρώτα έτρωγαν…
Αντικομουνισμός είναι η δόλια βρώμικη τακτική σπίλωσης όσων παλεύουν να τελειώσει η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, είναι η τροχοπέδη στην εξέγερση των καταπιεσμένων, των αδικημένων, είναι το κερασάκι του φασισμού, είναι η μέθοδος ανέλιξης όσων δεν έχουν τη λύσσα να παλέψουν για να γίνουν αφεντικά στη θέση των αφεντικών και προτιμούν τη θέση των κλακαδόρων….
Επομένως αντικομουνιστές είναι και εκείνοι που θα ‘θελαν, αλλά δε μπορούν να βρίσκονται στη θέση των εκμεταλλευτών, στη θέση όσων αξιοποιούν την εργασία άλλων για το δικό τους συμφέρον. Αντικομουνισμός είναι η εύκολη, ανέξοδη, πληρωμένη διαδικασία προσφοράς υπηρεσίας στους φονιάδες των λαών, στους σφαγείς όσων αντιστέκονται για την αξιοπρέπεια και την ελευθερία τους…
Ο αντικομουνισμός χρησιμοποιείται ως κοσμοπολίτικη έκφραση προστασίας των συμφερόντων της πλουτοκρατίας και των λακέδων της, ως μοχλός και μανδύας κάλυψης του ψεύδους, της παραχάραξης της ιστορίας των αγώνων των λαών, είναι η προβολή της ανημποριάς των κουρασμένων να υπερασπιστούν αξίες και δίκαια….
Αντικομουνισμός είναι η αισχρή ταύτιση του ναζισμού με τη μεγαλύτερη επανάσταση που γνώρισε ο άνθρωπος στην πορεία του μέχρι σήμερα, είναι κύριο όπλο της άρχουσας τάξης, των μόνων που δικαιούνται να παλεύουν ενάντια του κομμουνισμού, αφού τα συμφέροντα ακριβώς αυτών είναι που κινδυνεύουν. Οι υπόλοιποι αντικομουνιστές είναι λακέδες τους, είναι σφουγγοκωλάριοί τους, και ακόμα χειρότερα για όποιον αντικομουνιστή δεν ξέρει, πως όντας δούλος αλλότριων συμφερόντων, αυτός είναι και το πρώτο θύμα τους…

ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΕΝ ΟΝΟΜΑΤΙ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ

Δεν πήγαν χαμένες οι επενδύσεις των Αμερικανών στα στελέχη των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων (ΕΔ) μεταπολεμικά. Αποδείχθηκε πως σύντομα θα χρειάζονταν αυτές οι επενδύσεις. Φάνηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 πως τα πράγματα δεν πήγαιναν όπως θα ήθελαν οι υπερατλαντικοί σύμμαχοί μας.
Η κάλυψη τμήματος του ιδεολογικο- πολιτικού χώρου της αριστεράς από αντίστοιχο της Ενώσεως Κέντρου υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου (με ανάλογη φρασεολογία και ικανότητα συνέγερσης), προκάλεσε τον πανικό της άρχουσας τάξης στην Ελλάδα.
Οι επεμβάσεις του Κωνσταντίνου και ο εξαναγκασμός σε παραίτηση του Πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, δεν αποσόβησαν τον ΄΄κίνδυνο΄΄, η ριζοσπαστικοποίηση μεγάλου τμήματος του λαού να εκφραστεί ανάλογα και στις εκλογές. Δεν ήταν η μόνη αιτία της επιβολής της δικτατορίας. Εξίσου ως ΄΄κίνδυνο΄΄ θεωρούσαν την απώλεια του μονοπωλίου της εξουσίας από τη Δεξιά. Ρεαλιστική όμως είναι και η άποψη, σύμφωνα με την οποία διαφαινόταν και ΄΄κίνδυνος΄΄ της αναβάθμισης του ρόλου της Βουλής.
Το σχέδιο που εφάρμοσαν στις 21 Απριλίου ήταν εκείνο που ονομαζόταν ΄΄ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ΄΄ αλλά τροποποιημένο. Άλλοι σχεδίαζαν (η φυσική ηγεσία του στρατού ξηράς) και άλλοι το υλοποίησαν. Αυτοί που το συνέτασσαν με εντολή του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού (Α/ΓΕΣ), δηλαδή οι πραξικοπηματίες, χρησιμοποίησαν τους πλέον απαραίτητους από τους στρατηγούς. Γι’ αυτό και το ονόμασαν ΄΄ πραξικόπημα των συνταγματαρχών΄΄. Εξ άλλου ποτέ δεν θα μάθουμε εάν ο Α/ΓΕΣ Σπαντιδάκης (που είχε και την εξουσιοδότηση του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου -ΑΣΣ) θα προέβαινε στην υλοποίηση του σχεδίου πραξικοπήματος (με την έγκριση του βασιλιά ο οποίος, ήταν συνεχώς ενήμερος και ενέκρινε την κάθε φάση του σχεδίου που του προσκόμιζε ο Α/ΓΕΣ).
Αυτοί που επενέβησαν το 1967 δεν ήταν άσχετοι με τα συμβαίνοντα στη χώρα. Γνώριζαν άριστα, εάν κινδύνευε η Ελλάδα από τον κομμουνισμό. Όπως και ήταν σε θέση να εκτιμήσουν, και πάλι σωστά, τους κινδύνους από την πιθανή άσκηση της εξουσίας μετά τις εκλογές από την κεντροαριστερά υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Δεν ήταν αυτοί οι κίνδυνοι που τους ανησυχούσαν. Εξ άλλου γρήγορα φάνηκαν και οι ριζοσπαστικοί μέσα στην ομάδα εξουσίας των συνταγματαρχών. Οι θέσεις των ΄΄Κανταφικών΄΄ ή και των ΄΄Νασερικών΄΄, (όπως διάφοροι αρέσκονταν να αυτοαποκαλούνται), σε αρκετά σημεία ήσαν κοντά στις απόψεις του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο τελευταίος κάθε άλλο παρά επικίνδυνος αποδείχθηκε για την άρχουσα τάξη και τις ΗΠΑ, όταν πήρε από το 1981 την εξουσία.
Δεν είναι μόνον το σχέδιο ΄΄ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ΄΄ που προκαλεί την απορία, σε όσους δε γνωρίζουν τη μεθοδολογία των σχεδίων των ΕΔ. Είναι σωστό να υπάρχουν σχέδια έτοιμα που θα υλοποιηθούν για αντιμετώπιση εχθρού, σεισμών, πυρκαγιών και γενικά χρήσεων των ΕΔ για παροχή βοήθειας σε περιπτώσεις θεομηνίας, καταστροφών κ.ο.κ.
Το θέμα δεν είναι αυτά τα σχέδια, αλλά τα άλλα που δίνουν τη δυνατότητα στους χειριστές και γνώστες τους να τα προσαρμόζουν έτσι, όπως βολεύει τους ίδιους και τους σκοπούς τους. Τέτοια σχέδια έχουν εφαρμοστεί μεταπολεμικά στην Ελλάδα και πάντα από τις ΕΔ ή συνδυασμό των ΕΔ με τα Σώματα Ασφαλείας (ΣΑ) και άλλους φορείς. Όπως π.χ. στις εκλογές του 1961 με την εφαρμογή του σχεδίου (δήθεν άσκηση) ΠΕΡΙΚΛΗΣ. Αργότερα ήρθε το ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ της 21ης Απριλίου 1967, το ΘΕΜΙΣ του Πολυτεχνείου, του πραξικοπήματος στην Κύπρο.
Ως κύρια αιτία της επέμβασης της χούντας το 1967 μπορούμε να δούμε την απαίτηση υλοποίησης μέτρων, στα οποία δυσκολευόταν να προχωρήσει μια κοινοβουλευτική κυβέρνηση. Ιδιαίτερα εάν επρόκειτο για τέτοια κεντροαριστερής απόκλισης, όπως διαφαινόταν ότι θα προκύψει από τις επερχόμενες εκλογές του Μαΐου 1967. Δηλαδή:
• -η ένταξη με κάθε τρόπο της Κύπρου στο Δυτικό στρατόπεδο,
• -η παροχή διευκολύνσεων στις αμερικανικές δυνάμεις του 6ου στόλου της Μεσογείου,
• -η υπογραφή νέων συμφωνιών για βάσεις των ΗΠΑ και τέλος
• -η διευκόλυνση των επιχειρήσεων στην επερχόμενη σύγκρουση Ισραήλ- Αράβων.
Παρατηρείται πως δεν αναφέρονται ως αίτια του πραξικοπήματος λόγοι επαγγελματικοί και συμφερόντων των σχεδιαστών του. Ο γράφων έχει την τάση να συμφωνήσει με την άποψη, πως πεποίθηση των στελεχών των ΕΔ είναι, ότι έχουν ως αποστολή την ΄΄φρούρηση του καθεστώτος΄΄. Η οποία ερμηνεύεται από τους στρατιωτικούς ως ΄΄φύλαξη του Έθνους΄΄. Το έθνος όμως πιστεύουν, πως υπηρετείται από ένα κράτος δομημένο σύμφωνα με τις δικές τους αντιλήψεις περί εθνικοφροσύνης, που προστατεύουν και φυλάγουν οι ίδιοι. Εάν λοιπόν θεωρούν πως κινδυνεύει να καταλυθεί το κράτος, τότε κινδυνεύει το έθνος, επομένως οφείλουν να παρέμβουν. Έχουν ενστερνισθεί/ αποδεχτεί την πρακτική ενός κράτους, που υπηρετεί όχι την τάξη απ’ την οποία προέρχονται (αγρότες, μικροαστοί, ελεύθεροι επαγγελματίες, υπάλληλοι), αλλά την αστική και μεγαλοαστική τάξη. Που δεν εκπροσωπείται στο σώμα των στελεχών των ΕΔ, αλλά δεν το θεωρούν οι ίδιοι απαραίτητο, και τους περισσότερους δεν τους απασχολεί ή ακόμα μπορεί και να το αγνοούν.
Ως επιχειρήματα των συνωμοτών στελεχών των ΕΔ που επενέβησαν στις 21 Απριλίου 1967 αρκούσαν:
• ο κομμουνιστικός κίνδυνος που θα επέφερε (όπως έλεγαν) τη δικτατορία του ΚΚΕ και πιθανή απώλεια ελληνικών εδαφών ,
• η πολιτική αναταραχή και τα φαινόμενα μη υγιούς πολιτικού βίου (΄΄φαυλοκρατία΄΄ κατά τους πραξικοπηματίες),
• η επίλυση των εθνικών θεμάτων και ιδιαίτερα του Κυπριακού ΄΄εδώ και τώρα΄΄, με την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Επέτυχαν και επέβαλλαν εκείνα ακριβώς που διακήρυσσαν πως ήρθαν να προλάβουν, δηλαδή:
• μία δικτατορία (όχι βέβαια του προλεταριάτου, αλλά) στρατιωτική,
• ένα δημόσιο βίο χαμηλού πολιτιστικού και ανύπαρκτου πολιτικού επιπέδου, από τις πλέον ντροπιασμένες περιόδους της φυλής μας,
• την γέννηση νέων θεμάτων και την απώλεια εδάφους στην Κύπρο, μετά το πραξικόπημα, και τη συνακόλουθη εισβολή των Τούρκων υποστηριζόμενη από Αγγλία, ΗΠΑ, ΝΑΤΟ. Δεν γίνεται να μη μιλήσει κανείς και για στρατιωτική ήττα ανάλογη του 1897 ανεξάρτητα των συνθηκών. Οι Τούρκοι δε θα περίμεναν να ανασυνταχθούν οι διαλυμένες ελληνικές και ελληνοκυπριακές δυνάμεις στο νησί για να είναι καθαρή η στρατιωτική σύγκρουση.
Η δικτατορία 1967-1974 είχε και μία ακόμα συνέπεια που ταλανίζει έκτοτε το χώρο των ΕΔ. Την απαξίωση των μονίμων στελεχών (αξιωματικών και υπαξιωματικών) από σημαντικές μερίδες της ελληνικής κοινωνίας. Το φαινόμενο δεν περνάει απαρατήρητο από τους ίδιους και προκαλεί πικρία αφού από τους υπηρετούντες σήμερα στις ΕΔ κανείς δεν υπηρετούσε το 1967 ούτε τα επόμενα χρόνια. Ούτε είχαν καταλάβει τι γινόταν στη χώρα ούτε το έζησαν. Κανείς απ’ αυτούς δεν φέρει ευθύνη για ότι έγινε τότε. Το Σώμα των αξιωματικών και υπαξιωματικών πρέπει να μένει αλώβητο από συνέπειες απαξίωσης εξ αιτίας της δικτατορίας.
Όσο για το ζήτημα των ημερών, τις επερχόμενες εκλογές, θα τα πούμε, ελπίζω, σε λίγες μέρες. Η απαξίωση που αναφέραμε πιο πάνω δεν αφορά και το ΚΚΕ. Δηλαδή το Κόμμα εκείνο και την ιδεολογία του που αποκαλώντας το «εθνικό κίνδυνο» φαύλοι και επίορκοι στρατιωτικοί έδρασαν την 21η Απριλίου. Ακριβώς αυτό το Κόμμα έρχεται σήμερα να τιμήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις και το Σώμα των μονίμων στρατιωτικών συμπεριλαμβάνοντας στο ψηφοδέλτιό του για την Ευρωβουλή ένα στέλεχος του Πολεμικού Ναυτικού ως υποψήφιό του. Τον Γιάννη Ντουνιαδάκη, Υποναύαρχο ε.α.

ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ – ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΚΕ
(Μια υποψηφιότητα με σημασία)

Προχωρούμε για καινούργια αυτοδιοίκηση και νέα Ευρωβουλή. Με εκλογές σοβαρές κι αυτές, αφού ανάλογα με το αποτέλεσμα θα επηρεάζονται τα συμφέροντά μας και ως κρατικής οντότητας και ως πολιτών αυτής της χώρας. Ας προσεγγίσουμε λοιπόν το θέμα από μια σκοπιά, που για τον γράφοντα είναι πιο οικεία. Αυτήν που αφορά τις Ένοπλες Δυνάμεις του τόπου και το Κόμμα που ο ίδιος ανεπιφύλακτα υποστηρίζει για λόγους που θα φανούν στη συνέχεια.
Τούτες οι σκέψεις καταγράφονται ανήμερα της 21ης Απρίλη. Με βαριά τη μνήμη εκείνης της μέρας του 1967 που λίγοι στρατιωτικοί φέροντες όπλα – με τα οποία είχαν ορκιστεί να «φυλάττουν πίστην εις την πατρίδα…» – καταβρώμισαν τις περί Δημοκρατίας και Ελευθερίας ιδέες. Τις ίδιες που στον τόπο τούτο άλλοι πριν απ’ αυτούς είχαν υπερασπιστεί με τις ζωές τους. Με το λαό να είναι περήφανος γι’ αυτήν του την ιστορία και έκτοτε να αισθάνεται ντροπή για τον ευτελισμό μιας ακόμα δικτατορίας.
Αργότερα ο λαός σταδιακά ανέκτησε την εμπιστοσύνη του στις Ένοπλες Δυνάμεις και τα στελέχη τους. Αλλά οι μνήμες ακόμα είναι νωπές, και κάμποσοι που τους συμφέρει συνεχίζουν να τροφοδοτούν την απαξίωση που προέκυψε με βάση την αρχή της συλλογικής ευθύνης από το πραξικόπημα του ’67 και το άλλο κατά της Μεγαλονήσου.
Ακόμα η χώρα ταλανίζεται και ο λαός της Κύπρου υφίσταται τα δεινά της εισβολής με αφορμή το πραξικόπημα των χουντικών. Και της κατοχής μεγάλου τμήματός της από τους Τούρκους, καθοδηγούμενους και υποστηριζόμενους από Άγγλους και Αμερικανούς. Είναι ξεκάθαρες οι απαράδεκτες μεθοδεύσεις όπου συμμετέχει και ενισχύει η ΕΕ με στόχο να υποχρεώσει το νησί σε παγιοποίηση της διχοτόμησης με τη νέα εκδοχή του σχεδίου Ανάν.
Παράλληλα κανείς δεν μπορεί να παραβλέπει τα αφορούντα τις γκρίζες ζώνες του Αιγαίου, την αμφισβήτηση κυριαρχικών μας δικαιωμάτων, τους κινδύνους που ελλοχεύουν πίσω από μεθοδεύσεις για εκμεταλλεύσεις του θαλάσσιου πλούτου της χώρας μας, της άρνησης να ορισθεί η ΑΟΖ και να ασκηθεί το δικαίωμα στα 12 μίλια χωρικής θάλασσας.
Αυτά ακριβώς είναι τα δικαιώματα που θα ‘πρεπε να προστατεύονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις μας. Δικαιώματα για την εκχώρηση των οποίων καμία απολύτως ευθύνη δεν μπορεί να αποδοθεί στο ένοπλο τμήμα του λαού μας, απ’ τον οποίο και μόνον προέρχονται και οι στρατευόμενοι αλλά και οι μόνιμοι στρατιωτικοί και κανένας από την αποκαλούμενη άρχουσα Τάξη.
Έχει σημασία το τελευταίο, αφού αυτή η Τάξη θεωρεί το Στρώμα των μονίμων στελεχών ως υπεύθυνο και αρμόδιο να προστατεύει τα δικά της συμφέροντα. Και όχι τα κυριαρχικά δικαιώματα του τόπου που ταυτίζονται απόλυτα με του λαού. Ποσώς την ενδιαφέρει να προστατεύεται το έδαφος, η θάλασσα, ο αέρας, το υπέδαφος της πατρίδας όσο τα απομυζά ασύστολα. Ενώ αυτό ακριβώς είναι ο καθαρός και ανόθευτος πατριωτισμός και τίποτε άλλο. Τουτέστιν ό,τι συμφέρει το λαό. Αλλού αποβλέπουν τα συμφέροντα της πλουτοκρατίας, των λαμόγιων, των μεγαλεμπόρων όπλων, των μεγαλοχρηματιστών…
Έτσι μπορεί να ερμηνεύσει σωστά ο οποιοσδήποτε γιατί οι κυβερνώντες μέχρι σήμερα (και από κοντά μερικοί της αντιπολίτευσης πλην του Κομμουνιστικού Κόμματος), συμφωνούν με τις συμμετοχές του στρατού μας στις επεμβάσεις και επιδρομές των «προθύμων» (ΗΠΑ, ΕΕ, ΝΑΤΟ, λοιπών «συμμάχων»).
Κοινός παράγοντας στους χώρους των επεμβάσεων (Γιουγκοσλαβία, Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη, Συρία, χώρες της Αφρικής…) είναι ή η στρατηγική σημασία τους (χώροι διέλευσης οδών μεταφοράς ενεργειακών υλικών) ή και πιο συνηθέστερα πως το υπέδαφος κρύβει ορυκτό πλούτο, που θεωρούν ωμά και ανερυθρίαστα νιτερέσο τους εκείνοι προς όφελος των οποίων εξαπολύονται οι επιθέσεις.
Κάποιοι και στη χώρα μας ( της Τάξης που ήδη αναφέραμε ως κυρίαρχη) έχουν επίσης συμφέροντα από τις επεμβάσεις. Άνθρωποι απάτριδες, υπεράνω των νόμων, της ηθικής, άνθρωποι που πάνω απ’ όλα βλέπουν το προσωπικό τους συμφέρον και μπρος σ’ αυτό τίποτα δεν αφήνουν όρθιο να σταθεί εμπόδιο.
Τίποτα δεν κέρδισε η χώρα μας από το ΝΑΤΟ και τη συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προσωπικά δεν βρήκα κανένα όφελος μέχρι σήμερα, δεν βλέπω κανένα κέρδος για το λαό μας, ούτε στο μέλλον. Τίποτα απολύτως δεν ωφελήθηκε η Ελλάδα από τις επιδρομές και επεμβάσεις. Αντίθετα, με τη συμμετοχή στα εγκλήματα χάνει συνεχώς φίλους λαούς, εγγράφει αρνητικές υποθήκες, αιμορραγεί οικονομικά, εκμαυλίζει συνειδήσεις των παιδιών της. Ας το πάρουμε επιτέλους απόφαση πως τούτα συμβαίνουν για τα συμφέροντα των λίγων, των ιμπεριαλιστών, των εκμεταλλευτών των λαών. Τίποτα δεν είναι τυχαίο και όλα συγκλίνουν μ’ αυτήν τη λογική στην εξυπηρέτησή τπους.
Εκατομμύρια άνθρωποι πεινάνε, δυστυχούν, αρρωσταίνουν και πεθαίνουν χωρίς βοήθεια, σκοτώνονται στις επιδρομές, υποφέρουν από τα ναρκωτικά, σταμάτησαν να ελπίζουν, διότι αυτή η Τάξη είναι αδίστακτη, τα θέλουν όλα δικά τους, θέλουν τους υπόλοιπους να δουλεύουν γι’ αυτούς, έχουν υπό τον έλεγχό τους κυβερνήσεις και επιθετικούς οργανισμούς, και αρμάδες πολεμικές που στέλνουν όπου χρειάζεται για να επιβάλλουν την ανελέητη αιματηρή λογική τους. Με το ΝΑΤΟ, με τους στρατιωτικούς και αστυνομικούς μηχανισμούς της ΕΕ, με τις αμφιβόλου και ανύπαρκτης δικαιοσύνης αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Και η χώρα μας μέσα σ’ όλα, πρώτη και προθυμότατη.
Για τις επερχόμενες εκλογές έχουν τοποθετηθεί τα Κόμματα που συμμετέχουν διεκδικώντας την ψήφο και την υποστήριξή μας. Κάποια με γκρίζες κυλιόμενες ιδεολογίες και θέσεις, με ψεύτικα λόγια και μεγάλες υποσχέσεις, με αποφυγή να τοποθετηθούν καθαρά σε κυρίαρχης σημασίας ζητήματα, όπως τι κέρδισε η Ελλάδα και ο λαός μας από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι σήμερα. Γιατί και πώς διαλύθηκε ο γεωργικός τομέας, η παιδεία, η υγεία, γιατί ξεπουλιέται ο πλούτος της χώρας και μάλιστα αντί πινακίου φακής στην κυριολεξία, γιατί τα δυόμιση (και όχι ενάμιση) εκατομμύρια άνεργοι, γιατί οι χιλιάδες αυτόχειρες, τι τους οδήγησε στο απελπισμένο μοιραίο διάβημα; Γιατί ο απίστευτος πλούτος δεν φορολογείται σε τούτο τον τόπο; Πώς πολλαπλασιάστηκε αυτά τα χρόνια της κρίσης για τους ελάχιστους ενώ υποπολλαπλασιάστηκε για τους πολλούς μη έχοντες που αυξήθηκαν κάθετα σε αριθμό;
Αναρωτιέται κανείς, πώς περιέλαβαν και τους στρατιωτικούς και τα στελέχη των Σωμάτων Ασφαλείας στους υπό οικονομική καθίζηση (γύρω στο 60% μειώσεις αποδοχών, ναι, τόσο πολύ!!) ενώ την ίδια στιγμή βάζουν το στρατό να ασκείται ανοιχτά για αντιμετώπιση λαϊκών εκδηλώσεων; Και μην μας πει κανείς πως ξεχνάμε τους άνεργους, έχουμε και μείς παιδιά στην ανεργία, απολυμένους, φευγάτους στην ξενιτιά, είμαστε και μείς στην ίδια όχθη μ’ όλους που υποφέρουν.
Τι είναι αυτό που τους κάνει να αισθάνονται τόσο σίγουροι πως ο στρατιώτης θα στραφεί κατά του πατέρα και του αδελφού του και θα πυροβολήσει εάν και όταν διαταχθεί από τον αξιωματικό να πράξει έτσι στη διαδήλωση, στην κατάληψη ενός κτηρίου; Πώς τολμούν και σχεδιάζουν, και εκπαιδεύουν το ένοπλο τμήμα του λαού να είναι έτοιμο να στραφεί ενάντια σ’ αυτούς που ανήκει και οφείλει και αισθάνεται πως πρέπει να υπηρετεί;
Το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει ξεκαθαρίσει τις θέσεις σε όλα αυτά, όχι μόνον τώρα προεκλογικά, όχι τώρα στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης, όχι τώρα που ο καπιταλισμός και ο ανελέητος ιμπεριαλισμός έχει δείξει τα δόντια του με την ανοιχτή υποστήριξη των κυβερνήσεών μας και τη συμμετοχή και δικών μας στρατιωτών και στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων. Το ΚΚΕ, Κόμμα πατριωτικό αγωνίζεται γι’ αυτά ανοιχτά, καθαρά, ντόμπρα. Το διατυμπανίζει, το δηλώνει, αγωνίζεται να γίνουν γνωστές στο λαό οι αιτίες της δυστυχίας, της κρίσης, να σταματήσει τον κατήφορο της συντριβής των κεκτημένων δικαιωμάτων που με αίμα επέτυχαν οι εργαζόμενοι. Το αποδεικνύει κάθε μέρα στους δρόμους, στους χώρους εργασίας, στα συλλαλητήρια…
Οι εκλογές που έρχονται θα αναδείξουν αυτοδιοικητικούς άρχοντες που θα συμφωνούν ή διαφωνούν με την παραπάνω λογική. Θα αναδείξουν και μέλη της Ευρωβουλής που μάλιστα θα είναι με αυξημένες αρμοδιότητες, επομένως ακόμα πιο σοβαρό τι θα επιλέξουμε.
Ο γράφων πιστεύει χωρίς καμία επιφύλαξη πως κάθε ψήφος που θα στηρίζει το ΚΚΕ θα έχει πολλαπλάσια ισχύ και θα είναι πολύ πιο αποτελεσματική. Πιστεύει, και το έπραξε μέχρι σήμερα αδιάλειπτα, πως η στήριξη του ΚΚΕ, επιστρέφει προς όφελος του λαού και του τόπου μας. Πιστεύει πως και οι στρατιωτικοί έχουμε κάθε λόγο να στηρίξουμε και να υποστηρίξουμε το ΚΚΕ, πως και τα δικά μας συμφέροντα, συνυφασμένα με του λαού απ’ όπου προερχόμαστε, επιτρέπουν/επιβάλλουν χωρίς δισταγμό μια τέτοια πράξη και θα δικαιωθούμε γι’ αυτό. Επιτέλους γιατί όχι, γιατί να μην είναι και η δική μας ψήφος δυνατή, επιθετική, ΄΄δαγκωτή΄΄, όχι με το συναίσθημα ως πράξη εκδίκησης, ναι ως κίνηση οργής αλλά με βάση τη λογική!
Το ΚΚΕ συμπεριέλαβε στο ψηφοδέλτιο για την Ευρωβουλή τον απόστρατο Υποναύαρχο του Πολεμικού Ναυτικού Γιάννη Ντουνιαδάκη. Με την προτίμηση αυτή τιμά το γνήσιο πατριωτισμό που διαχρονικά υπάρχει μέσα στις Ένοπλες Δυνάμεις. Είναι μήνυμα ιδιαίτερης σημασίας. Είναι βέβαιο πως ο αξιωματικός θα ανταποκριθεί σωστά και θα δικαιώσει με τον αγώνα του τους λόγους που το ΚΚΕ τον επέλεξε για υποψήφιο. Θα γράψει τη δική του θετική ιστορία, θα υπερασπιστεί τα δικαιώματα της πατρίδας μας, των εργαζομένων, των στρατιωτικών μεταξύ των άλλων, θα τα αναδείξει με πάθος, με συνέπεια, με γνώση που κατέχει ως εκ της ιδιότητάς του.
Ο γράφων αισθάνεται για πρώτη φορά δικαιωμένος και ικανοποιημένος, διότι αυτό το Κόμμα τιμά το χώρο που υπηρέτησε στον εργάσιμο βίο του ως στέλεχος του Πολεμικού Ναυτικού.

ΜΙΑ ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ[1]

Ο Μάϊος του 1973 σημαδεύτηκε από το ΄΄Κίνημα του Ναυτικού΄΄. Το βράδυ που επρόκειτο να εκδηλωθεί, άρχισαν οι συλλήψεις μεγάλου αριθμού αξιωματικών και των τριών όπλων (κυρίως όμως του Πολεμικού Ναυτικού) αλλά και ιδιωτών. Ως λόγους της μερικής αποτυχίας του σχεδίου για κίνημα (και θα δούμε το μέρος της επιτυχίας του, διότι υπήρξε τέτοιο και είναι σημαντικό) θεωρούμε τους εξής:

• Τη μακρόχρονη περίοδο, που οι ίδιοι οι ΄΄συνωμότες΄΄ εμφανίζουν ως διάρκεια της λειτουργίας της ομάδας. Ξεκίνησε το 1968 και κατ’ άλλους το 1967 και λειτούργησε διευρυνόμενη μέχρι το 1973. Στο διάστημα αυτό μία σχεδίαση για ενεργοποίηση με τα ταχέα σκάφη υπό διοικητή ΣΤΑΣ τον πλοίαρχο Σούλη το 1969, δεν εκδηλώθηκε και οδήγησε στην πειθαρχική δίωξη και αποστρατεία του ίδιου (και πιθανότατα και του αρχηγού του Στόλου Μόραλη). Η ομάδα αδρανοποιείται μετά απ’ αυτό, ουσιαστικά μέχρι τα μέσα του 1972.
• Την έλλειψη αρχηγού με αποφασιστική εξουσία και αρμοδιότητες, όπως και στην περίπτωση του κινήματος της 13^ης Δεκεμβρίου 1967. Αντ’ αυτού υπήρξε η ομάδα των συμμαθητών της τάξης 1952 που περιλάμβανε τους πιο αρχαίους και από τους οποίους ξεκίνησε και η οργάνωση. Η επιλογή αρχηγού εκτός των εν ενεργεία, δεν υπήρξε επιτυχής. Είναι ενδεικτικό πως ο Κονοφάος εμφανίζεται με δυναμικό τρόπο, από τότε που δέχεται να συμπράξει, αλλά τάσσεται τελικά υπέρ της αναβολής και όχι υπέρ της υλοποίησης του σχεδίου. Προκαλεί μάλιστα απορία αυτή η έλλειψη αποφασιστικότητας από μέρους του.  Ο ίδιος στις 13 Δεκέμβρη του 1967 δραστηριοποιείται στο ΑΝ δυναμικά και κρατάει για ώρες ολόκληρο το ναυτικό, υπό τον δικό του αποκλειστικά έλεγχο. Μόνον μία εξήγηση μπορεί να δοθεί για τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται ο ίδιος να δρα στις 13 Δεκέμβρη του 1967 και τον Μάιο του 1973. Το 1967 έχει αρχηγό στην κίνηση, που είναι ο βασιλιάς. Ο Κονοφάος είναι βασιλόφρων. Το 1973 δεν υπάρχει βασιλιάς, δεν έχει αρχηγό και κάλυψη. Οι παράνομες οργανώσεις στις ΕΔ έχουν καθετοποιημένη δομή και δε διοικούνται από τους νεώτερους κατά βαθμό, ανεξάρτητα εάν οι τελευταίοι ομαδοποιούμενοι μπορούν να ασκούν πιέσεις (όπως π.χ. οι λοχαγοί και ταγματάρχες οπαδοί της ΄΄επανάστασης΄΄). Σε όλες τις περιπτώσεις αντιχουντικών οργανώσεων στις ΕΔ αναλαμβάνει ο αρχαιότερος για αρχηγός.
• Την βιαστική απόφαση (με ΄΄ανακούφιση΄΄ ορισμένων) για αναβολή της εκδήλωσης του κινήματος. Ο Παππάς γραπτά και δημόσια δηλώνει πολλά χρόνια μετά, πως θεωρεί ως ΄΄συντηρητική … μοιραία΄΄ την απόφαση για αναβολή του κινήματος. Δεν επρόκειτο για ΄΄αναβολή΄΄, αλλά για διάλυση ουσιαστικά της οργάνωσης με τα (θετικά και αρνητικά) αποτελέσματα που εξετάζουμε.
• Τη μεγάλη εξάπλωση της οργάνωσης, που επέδρασε αρνητικά στη συνοχή, στην ιδεολογική ταυτότητα, στη στερεή –άκαμπτη- μονολιθική απόφαση και θέληση για δράση και επιτυχία. Τα φαινόμενα αλλαγής διάθεσης, προθέσεων, θέλησης για συνέχιση συμμετοχής στην οργάνωση κ.λ.π. δεν θα υπήρχαν εάν η οργάνωση λειτουργούσε με σφιχτή και αποφασιστική διοίκηση και στόχους. Όσο η έρευνα συνεχίζεται, διαπιστώνεται πως και άλλοι αξιωματικοί όλων των όπλων αλλά και πολίτες γνωρίζουν, είναι οργανωμένοι, μυημένοι, ενημερωμένοι στο ΄΄Κίνημα΄΄.
• Την έλλειψη ομοιογενούς ιδεολογικής ταυτότητας και καθαρού, συγκεκριμένου στόχου. Τα μέλη της οργάνωσης δεν συνδέονται με ισχυρό υπόβαθρο ιδεών, που θα έδινε και συγκεκριμένο στόχο και σκοπό. Η ανατροπή της χούντας και η ανάληψη της κυβέρνησης (γιατί την εξουσία δεν την έχασε έτσι και αλλιώς η κυρίαρχη τάξη) από εθνικόφρονα προσωπικότητα, και η επαναφορά του βασιλιά για κάποιους, ενώ όχι για –λίγους- άλλους, δεν είναι στόχος ολοκληρωμένος που να πείθει, να συνεγείρει σε παράνομη δραστηριότητα, ανεξάρτητα κινδύνων και προσπάθειας. Δεν είναι στόχος περιχαρακωμένος ιδεολογικά έτσι, ώστε να οραματίζονται για την πατρίδα τους οι συνωμότες ένα μέλλον απαλλαγμένο από τις στρεβλώσεις και τις αδυναμίες του παρελθόντος. Αντίθετα η έκφραση/ στόχος ΄΄αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης΄΄ φέρνει στη μνήμη την προδικτατορική, όχι ιδανική κατάσταση. Τέτοια που δεν αξίζει να κινδυνεύσει κανείς μόνο γι’ αυτήν. Εξ ου και οι δυσκολίες, οι αντιρρήσεις, οι γκρίνιες, οι διαφωνίες. Οι βασιλόφρονες, που και στην περίπτωση αυτής της οργάνωσης υπήρχαν και λειτουργούσαν και με αυτήν την ιδιότητα αλλά όχι ως ομάδα, δεν βρέθηκαν (ούτε ήταν δυνατόν να βρεθούν) σε τόσο ισχυρή και φωτισμένη θέση ώστε, να κυριαρχήσουν και να εμφυσήσουν άλλη αποφασιστικότητα και εξέλιξη στην οργάνωση. Η οργάνωση δεν κυριαρχείται από τους βασιλόφρονες αξιωματικούς, όπως από πολλούς ερμηνεύτηκε.
• Τη μη τήρηση κανόνων συνωμοτικότητας. Οφειλόμενη στην έλλειψη πείρας. Στην αδιαφορία ίσως, λόγω της υπερβολικής εμπιστοσύνης στη δύναμη των όπλων που ήλεγχαν. Στην εμπιστοσύνη στους συναδέλφους τους.

Ό,τι προηγήθηκε της εξάρθρωσης στα χρόνια που λειτούργησε η οργάνωση, οι συλλήψεις των μελών της, η δράση του Α/Τ ΒΕΛΟΣ, είχαν τη θετική πλευρά αυτού που έκτοτε αποκλήθηκε ΄΄Κίνημα του Ναυτικού΄΄. Η αποκάλυψη και εξάρθρωση της οργάνωσης δεν μείωσε αυτήν την προσφορά. Δεν θα ασχοληθούμε με το τί θα γινόταν, εάν το σχέδιο προχωρούσε σε υλοποίηση. Οι επιπτώσεις από την αποκάλυψη της οργάνωσης και την ΄΄ανταρσία΄΄ του Α/Τ ΒΕΛΟΣ εκτιμώνται ως εξής:

• Ο κόσμος της αντιχουντικής πλευράς, οι οπαδοί της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού, οι αντιστασιακοί, οι φυλακισμένοι, εξόριστοι και εκτοπισμένοι του Απριλιανού καθεστώτος, ανέπνευσαν και αυξήθηκαν οι ελπίδες τους για συντομότερη επάνοδο σε ομαλό πολιτικό βίο.
• Μειώθηκε το σθένος των οπαδών και υποστηρικτών της δικτατορίας. Δεν αισθάνονταν και τόσο σίγουροι για τη διάρκεια και τη δύναμη της ΄΄επανάστασης΄΄.
• Αφαιρέθηκε το επιχείρημα της χούντας  πως μόνον κομμουνιστές και αριστεροί αντιστέκονταν στη δικτατορία. Αυτοί που είχαν οργανωθεί στο ΄΄Κίνημα΄΄, δεν μπορούσαν να ονομαστούν κατά την προσφιλή συνήθεια κομμουνιστές ή συνοδοιπόροι, ή πως επηρεάζονταν από τους εχθρούς της ΄΄επανάστασης΄΄. Ήταν αξιωματικοί, εθνικόφρονες και μάλιστα πολλοί.
• Η κίνηση δεν ήταν οπερετική. Το Α/Τ ΒΕΛΟΣ σύντριψε αυτήν την αρχική τοποθέτηση της κυβέρνησης για τη σχεδιαζόμενη αντίδραση του στόλου.
• Προβληματίσθηκαν οι ΄΄καθαρόαιμοι επαναστάτες΄΄ και οπαδοί της 21^ης Απριλίου. Τέσσερις μήνες μετά την αμνηστία του Ιουλίου του 1973 έρχεται η ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη. Βοηθούμενο από εκείνους τους υποστηρικτές της χούντας, που ήθελαν την επάνοδο στις αρχικές διακηρύξεις και όχι την μετατροπή σε ΄΄καθεστώς΄΄.
• Αποδείχθηκε πως οι ΕΔ και ιδιαίτερα το ΠΝ δεν ήταν, ούτε θα ήταν ποτέ στο πλευρό της δικτατορίας στο σύνολό τους. Οι οπαδοί του καθεστώτος ήταν περιορισμένοι στο όπλο αυτό. Στην οργάνωση είχαν μυηθεί και αξιωματικοί που είχαν τη φήμη οπαδών της ΄΄επανάστασης΄΄ και στην αρχή της επταετίας είχαν πιστέψει στις διακηρύξεις της.
• Καλλιεργήθηκε σε όλη τη διάρκεια σχεδόν της δικτατορίας το αντιχουντικό κλίμα στους κύκλους των μελών της οργάνωσης, αν όχι γενικότερα στο ναυτικό.
• Η υπόθεση αυτή αποτέλεσε ένα θετικό σταθμό στην ιστορία του όπλου. Διδάσκει ανάλογα τα στελέχη του καθώς και των λοιπών ΕΔ. Δεν είναι παράδειγμα προς αποφυγήν, και δίνει αφορμή για προβληματισμούς.
• Μειώθηκε η εμπιστοσύνη του ΝΑΤΟ και των άλλων συμμάχων, που στήριζαν το καθεστώς των Αθηνών.
• Η Βασιλεία δεν επανήλθε ως θεσμός στην Ελλάδα. Η οικογένεια από τη Βόρεια Ευρώπη, που ασκούσε για αρκετές γενεές τα καθήκοντα και απολάμβανε τα αγαθά της εξουσίας πέρα από τα θεσμικά όρια του ανώτατου άρχοντα του βασιλιά, λυμαινόμενη  και την οικονομία του τόπου, παρέμεινε εκτός της χώρας. Απολαμβάνοντας  πλούτο υπέρμετρο της δήθεν προσφοράς της στην Ελλάδα.
• Οι  επιπτώσεις από τον αντίκτυπο του ΄΄κινήματος΄΄ που εξαρθρώθηκε και το εγχείρημα του Α/Τ ΒΕΛΟΣ είναι θετικές, αφού αποκατέστησαν σε ένα βαθμό την εμπιστοσύνη του κόσμου στις ΕΔ, έμαθαν τα νεώτερα στελέχη πως δεν είναι αποστολή τους και καθήκον η τυφλή υποταγή αλλά η συνειδητή πειθαρχία, σε εντολές που αποβλέπουν στο καλό και όχι στο κακό του τόπου. Το δικαίωμα άρνησης και αντίστασης στην παράνομη διαταγή, άρχισε να θεωρείται αυτοδίκαιο μέχρι να αποκτήσει μεταπολιτευτικά συνταγματική κάλυψη και να αποτελέσει σε κάποιο βαθμό αντικείμενο παιδείας στο στράτευμα.

Σημείωση: Το παρόν αναρτάται, (καίτοι έχει δημοσιευτεί σε περιοδικό της ΕΑΑΝ από το 2006) εν όψει της επετείου των συλλήψεων των μελών της οργάνωσης για το Κίνημα.  Θα ακολουθήσουν δύο αναρτήσεις με στοιχεία και υλικό που αφορούν το ερώτημα “Προδόθηκε ή όχι και πώς αποκαλύφθηκε το Κίνημα του Ναυτικού το 1973¨

[1] Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της ΕΑΑΝ  ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ το 2006

(ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ)

Οι συνωμότες της οργάνωσης για Κίνημα στο Ναυτικό πρόσφεραν περισσότερα με την αποκάλυψη και τις συλλήψεις τους απ’ ότι στην περίπτωση που είχε άλλη τροπή. Αυτή είναι η άποψη του γράφοντος και έχει με άλλο κείμενο εκφραστεί.[2] Ο τρόπος που ένα σημαντικό πλήθος ανθρώπων γνώριζαν για τη σχεδιαζόμενη κίνηση, αφαιρεί από την όλη προσπάθεια το στοιχείο που χρειαζόταν χια να μην αποκαλυφθεί. Τη συνωμοτικότητα, τα μέτρα ασφάλειας, τους κανόνες που έπρεπε να τηρούνται και δεν τηρήθηκαν. Η μαζικότητα της συμμετοχής και η αδιαφορία για τους κανόνες, ιστορικά αυξάνουν παρά μειώνουν τη σπουδαιότητα της όλης κίνησης. Και αφού μιλάμε για ιστορία αποφεύγουμε εικασίες για το τι θα συνέβαινε, εάν το κίνημα εκδηλωνόταν και προχωρούσε μαζικά και με βάση τη σχεδίαση.

Εδώ, αναζητούμε απάντηση στο ερώτημα ΄΄πώς αποκαλύφθηκε η οργάνωση για το Κίνημα του Ναυτικούτου Μαΐου 1973΄΄.

Προς τούτο παρουσιάζονται τα ακόλουθα στοιχεία:

• Μικρό χρονικό και σχόλιο για την εξάρθρωση της οργάνωσης.
• Το πόρισμα επιτροπής που συστάθηκε με απόφαση του Υπουργού Άμυνας Ε. Αβέρωφ (ενημερωμένου για την οργάνωση) αμέσως μετά την πτώση της χούντας.
• Αποσπάσματα από επιστολές και συνεντεύξεις αξιωματικών που δίνουν μια χαρακτηριστική πλευρά της όλης κατάστασης που επικρατούσε στο στάδιο της προετοιμασίας του κινήματος.
• Ποιοι  ήταν (βάση διασταυρωμένων στοιχείων και μαρτυριών) ενημερωμένοι – μυημένοι στην προετοιμαζόμενη κίνηση και δεν συνελήφθησαν. Εκτιμάται ως πλέον ή βέβαιο πως υπήρχαν και άλλοι που γνώριζαν για τη σχεδίαση (εκτός πρακτόρων της ΚΥΠ, οργάνων άλλων υπηρεσιών του καθεστώτος κλπ).
• Ποιοι συνελήφθησαν και ανακρίθηκαν.

Α.- Χρονικό της εξάρθρωσης

Το πρώτο κύμα συλλήψεων (σαράντα τέσσερις σύνολο) ξεκινά στις 23 και σταματά στις 27 Μαΐου. Οι προσαγωγές βασικά στην ΕΣΑ συνεχίζονται κλιμακωτά με τους περισσότερους (δέκα οκτώ) στις 16 Ιουνίου, τον Μπουζάκη του Ναυτικού στις 20/6, τον Αλεξάκη του στρατού την επομένη και τελευταίους τον Ε. Αβέρωφ, Χρ. Αποσκίτη  και Κ. Αποσκίτη στις 2 Ιουλίου 1973 οπότε και διακόπτονται. Η σύλληψη του Αβέρωφ εντυπωσιάζει αφού ανοιχτά και χωρίς να το κρύβει ήταν ΄΄συνομιλητής΄΄ της χούντας, και άτυπα ΄΄σύμβουλος΄΄ επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής, επί του Κυπριακού κ.λ.π.

Εστιάζοντας στις ενέργειες για πρόληψη του κινήματος, βλέπουμε πως η ΕΣΑ συμμετέχει στον αποκλεισμό των προσβάσεων στην περιοχή ναυστάθμου Σαλαμίνας και εκεί προβαίνει σε συλλήψεις. Παρατηρούμε πως ο μηχανισμός της χούντας λειτούργησε ταχύτατα, οργάνωσε ελάχιστους σε ομάδες με αποφασισμένους αξιωματικούς πιστούς οπαδούς του καθεστώτος, και προέβη όχι στην αποτροπή του κινήματος αλλά στη συγκέντρωση /σύλληψη των ΄΄συνωμοτών΄΄. Διότι ήδη η συνθηματική λέξη ΄΄Σοφοκλής΄΄, που είχε καθοριστεί για ακύρωση του κινήματος, κυκλοφορούσε από την παραμονή της 22ας.

Σωστά ενεργώντας οι αρμόδιοι του καθεστώτος, φρόντισαν να μάθουν οι ΄΄συνωμότες΄΄, πως γνώριζαν τον ακριβή χρόνο για το σχεδιαζόμενο ΄΄κίνημα΄΄ και πέτυχαν την αποτροπή του με ευκολία.

Παρατηρούμε πως προβάλλεται ότι στελέχη τρίτης σειράς συσκέπτονται, αποφασίζουν και δρουν για εξάρθρωση μιας οργάνωσης τέτοιας εκτάσεως. Δεν πείθουν όμως, ούτε οι επίσημες ανακρίσεις /καταθέσεις στον Σκεμπέα, πως αυτή η υπόθεση δεν απασχόλησε σε ανώτερα επίπεδα το καθεστώς. Εάν εξαιρεθούν ο Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων, ο Α/ΓΕΝ Μαργαρίτης και ο Αρχηγός Στόλου Αραπάκης, που εμπλέκονται σε προχωρημένη φάση και στο πρώτο διερευνητικό στάδιο το πρωί της 23^ης Μαΐου στο ναύσταθμο, πουθενά δεν εμφανίζονται άλλα ανώτερα στελέχη της ΄΄επαναστάσεως΄΄.

Όσοι φρόντισαν, με πρώτον το Μαργαρίτη, να δοθεί η υπόθεση στο στρατό, γνώριζαν πολύ καλά πως το ΕΑΤ/ΕΣΑ θα βασάνιζε, θα τρομοκρατούσε και θα ταλαιπωρούσε τους ΄΄συνωμότες΄΄ όπως και έγινε. Ο Αραπάκης σε ένα χρόνο από τα γεγονότα αυτά στέλνει συγχαρητήρια στους επανερχόμενους αξιωματικούς με τη μεταπολίτευση, που ο ίδιος παρέδιδε στα χέρια βασανιστών τού καθεστώτος.

Μία εβδομάδα μετά την αποκάλυψη της οργάνωσης αποστρατεύθηκε ο Μαργαρίτης από Α/ΓΕΝ και ανέλαβε ο Αραπάκης. Ο τελευταίος παρέμεινε Αρχηγός του Ναυτικού και έξι μήνες μετά τη μεταπολίτευση, προς επιβράβευση του ρόλου που έπαιξε τις ημέρες της κρίσης του Κυπριακού και της πτώσης της χούντας.

Β.- Έκθεση επιτροπής Αβέρωφ

Παρατίθεται πιο κάτω έκθεση επιτροπής και στη συνέχεια αποσπάσματα από συνεντεύξεις και μαρτυρίες που αφορούν το επίμαχο θέμα. Ήτοι του τρόπου που η οργάνωση για Κίνημα στο Ναυτικό  έγινε γνωστή πολύ πριν εκδηλωθεί ήτοι προδόθηκε / καταγγέλθηκε / αποκαλύφθηκε σε υπηρεσίες του καθεστώτος ή και σε τρίτα πρόσωπα εκτός των μυημένων.

«ΕΚΘΕΣΙΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΕΩΣ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΩΣ

Την 22αν Μαΐου 1976, κατόπιν προτάσεως του ΥΕΘΑ, -. Ε. Αβέρωφ- Τοσίτσα, συνεκροτήθη επιτροπή εκ των :

• Πλοιάρχου Α. Γκιόκεζα
• Πλοιάρχου Α. Σέκερη
• Αντιπλοιάρχου ε.α. Ι. Σταθόπουλου, Βουλευτού
• Αντιπλοιάρχου Σ. Σωτηρόπουλου
• Υποπλοιάρχου ε.α. Ε. Μπουζάκη

Εις την οποίαν ανετέθη το έργον της διερευνήσεως των συνθηκών αποκαλύψεως και εντοπισμού των καταδοτών του Κινήματος του Ναυτικού, του Μαΐου 1973.

2.- Η επιτροπή, συνελθούσα εις πρώτην σύσκεψιν ευθύς μετά την συγκρότησίν της, καθόρισε το γενικόν σχέδιον ενεργείας των μελών της. Τούτο περιελάμβανε:

• Εξέτασιν της νομικής υποστάσεώς της
• Κατανομήν επί μέρους έργου διερευνήσεως
• Καθορισμόν περιοδικών συναντήσεων, ανταλλαγής απόψεων και συντονισμού ενεργειών.

3.- Κατ’ αρχήν εξητάσθη η νομική υπόστασις της επιτροπής. Προς τούτο τα δύο πρώτα εκ των μελών της επεσκέφθησαν εις το γραφείον του τον Δι-. Σύμβουλον (Tαγματάρχην) Μιχ. Ζούβελον, συνεζήτησαν το θέμα και εζήτησαν τη συμβολήν του εις το αναληφθέν έργον. Εκ της διεξαχθείσης συζητήσεως, προέκυψε ότι η επιτροπή ουδεμίαν νομικήν υπόστασιν ηδύνατο να έχει, διά τον απλούστατον λόγον, ότι δεν ηδύνατο να εξαναγκάσει οιονδήποτε, ο οποίος εγνώριζεν κάτι σχετικόν, να το αναφέρει.. Επί πλέον δε και εάν ακόμη επροθυμοποιείτο οιοσδήποτε να το πράξη, θα ηδύνατο να το αναιρέσει, όταν η πληροφορία ήρχετο εις την δημοσιότητα.

4.-Από πλευράς ουσίας, ο Ταγματάρχης Μ. Ζούβελος, τόσον  κατά την πρώτην συνάντησιν, όσον και εις ετέρας δύο συναντήσεις, αι οποίαι ηκολούθησαν, δεν ηδύνατο να παρέξει άξια λόγου στοιχεία, τα οποία θα ήτο δυνατόν να υποβοηθήσουν την επιτροπήν. Ουδέν επίσης άξιον λόγου στοιχείον ηδυνήθη να παρέξη και ο Ταξίαρχος Γρ. Σκεμπέας ο οποίος είχεν, κατά το 1973, εκτελέσει την σχετικήν προανάκρισιν εις ΕΑΤ/ΕΣΑ.

5.- Περαιτέρω η επιτροπή διεπίστωσεν αδυναμίαν προσεγγίσεως ωρισμένων ατόμων, ως οι τέως Ταγματάρχαι Χατζηζήσης, Σπανός, Ταγμ. Γκίζας και άλλοι οι οποίοι λογικώς απετέλουν «το κλειδί» του θέματος. Ως εκ τούτου, η δραστηριότης της επιτροπής, εκ των πραγμάτων, περιωρίσθη εις την προσπάθειαν αναζητήσεως ατόμων, τα οποία συμπτωματικώς εγνώριζαν κάτι σχετικόν και την συρραφήν των συναφών γεγονότων.

6.- Εκ των συλλεγέντων στοιχείων, προέκυψαν τα ακόλουθα: Την μεσημβρίαν της 21^ης Μαΐου 1973 οι ιδιώται Σ. Σοφιανόπουλος και Πουρνάρας συνηντήθησαν μετά του τότε Αντισυτνταγματάρχου Ι. Μπραβάκου και τον πληροφόρησαν ότι φίλος των αρχιτέκτων τους είχε μόλις προ ολίγου ειδοποιήσει ότι από γνωστήν του κυρίαν, συνδεομένην με Αξιωματικόν του Ναυτικού, του ελέχθη ότι την επομένην είχε αποφασισθεί να αποπλεύσουν τα πλοία από το Ναύσταθμο και να κινηθούν δι’ ανατροπήν της κυβερνήσεως. Δεν κατέστη δυνατόν να εξακριβωθεί ποία η σχέσις μεταξύ των ως άνω αναφερομένων, αλλά ούτοι εφαίνοντο να είναι βέβαιοι διά την αλήθειαν της πληροφορίας των και προσεπάθησαν να πείσουν τον Μπραβάκον περί αυτού. Οι αυτοί ως άνω ιδιώται, εζήτησαν και συνηντήθησαν το απόγευμα της ιδίας ημέρας, μετά του Ταγματάρχου τότε Γ. Παπαμελετίου, εις τον οποίον ενέφεραν τας ιδίας πληροφορίας. Ο Αντισυνταγματάρχης νυν Γ. Παπαμελετίου, μετά του οποίου η επιτροπή συνηντήθη και συνεζήτησεν, με προθυμίαν μάς ενημέρωσε περί των ανωτέρω. Ούτος είχε τότε ενημερωθεί περί της προηγουμένης συναντήσεως μετά του Μπραβάκου καιι δεν έδωσε ο ίδιος περαιτέρω συνέχεια. Ενθυμείται ότι οι ως άνω ιδιώται είπον ότι η αντίδρασις του Μπραβάκου ήτο ότι «σε τι δίλλημα με βάζετε τώρα». Ανεξαρτήτως των ανωτέρω, εις την επιτροπήν περιήλθεν ενυπόγραφος επιστολή (μη επιθυμούντος τη δημοσιότητα ατόμου) όστις κατά Απρίλιον 1974 υπηρέτει εις Καβάλαν, ως επιτελάρχης ΧΙ Μερ. και του είχε λεχθεί ότι «οι μετοχές του Μπραβάκου ανέβηκαν διότι πρόδωσε το Κίνημα του Ναυτικού».

7.- Βεβαίως ο Μπραβάκος υπηρέτει το τότε καθεστώς της δικτατορίας και ήτο φυσικόν να ενεργήσει προς την κατεύθυνσιν της ενημερώσεως του ΕΑΤ/ΕΣΑ. Αλλά ως γνωστόν, μία πληροφορία, δεν είναι αρκετή, για να τεθεί ο μηχανισμός της ασφαλείας προς κινητοποίησιν. Απαιτείται διασταύρωσις. Ο μηχανισμός λοιπόν εκινήθη προς την κατεύθυνσιν της διασταυρώσεως. Τούτο φαίνεται να επετεύχθη διά του Ψαριάδη. Ο τότε Ανθυπασιστής ΤΗΛ. Ψαριάδης υπηρέτει εις Α/Τ ΘΕΜΙΣΤΟΚΞΛΗΣ. Ολίγας ημέρας προ της 22ας Μαΐου είχε προσεγγίσει και ενημερώσει ο Αντιπ0λοίαρχος Γ. Καραμήξτσος, όστις ανήκε εις την ομάδα καταλήψεως του Α/Τα ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ. Ο Ψαριάδης δεν εγνώριζεν λεπτομερείας του κινήματος. Εγνώριζε όμως ότι θα έπρεπε να ευρίσκεται εις το πλοίον του το βράδυ της 22ας και ότι εκ των εκεί υπηρετούντων αξιωματικών συμμετείχον ο Πλωτάρχης Δ. Δεσύλλας και ο Υποπλοίαρχος Π. Παπαδόπουλος, αμφότεροι τεχνικοί. Οι τρεις αυτοί αξιωματικοί, ήτοι Καραμήτσος, Δεσύλλας και Παπαδόπουλος, ήσαν εκ των πρώτων οι οποίοι συνελλήφθησαν και ανεκρίθησαν από ΕΑΤ/ΕΣΑ. Ο Αντιπλοίαρχος Καραμήτσος, μετά την αποφυλάκισίον μας κατόρθωσε και συνήντησε τον Ψαριάδη, ο οποίος σημειωτέον απέφευγε την συνάντησιν. Ούτος λοιπόν διηγήθη ως εξής περίπου τα συμβάντα:

«Το απόγευμα της 22ας ετηλεφώνησε εις το πλοίον του ( ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ) να ερωτήσει δήθεν κάτι και του ελέχθη ότι είχε σημανθεί ανάκλησις του προσωπικού και ότι έπρεπε να είχε επιστρέψει εκεί. Από το τηλεφώνημα αυτό ειδοποιήθη η ΕΑΤ/ΕΣΑ και τον συνέλαβαν. Εις τα γραφεία όπου ωδηγήθη, ανέφερε όλα όσα εγνώριζε».

Η διοίγησίς του φαίνεται εκ των πραγμάτων ότι δεν ανταποκρίνεται πλήρως εις την πραγματικότητα και κυρίως εις το πρώτον μέρος της. Η πλέον πιθανή εκδοχή είναι ότι, επειδή ήσαν γνωσταί αι πεποιθήσεις του από άλλους Υπαξιωματικούς, κάποιος εξ αυτών θα τον ηρώτησε σχετικά. Ούτος, φοβηθείς τας συνεπείας, προσεφέρθη αμέσως να καταθέσει όσα εγνώριζε εις ΕΑΤ/ΕΣΑ. Αλλά δεν δικαιολογείται ότι μόνον αυτός δεν εκρατήθη εις ΕΣΑ ουδέ διώχθη ή ανεφέρθη καν καθ’ όλην την  περίοδον εκείνην. Η εκδοχή της κατά τινα τρόπον αυθορμήτου καταθέσεώς του ενισχύεται και από την μνημόνευσιν την οποίαν έκανε ο τότε αρχηγός του Ναυτικού, εις ομιλίαν του προς Αξιωματικούς του Α.Ν., ότι «ένας Υπαξιωματικός ενημέρωσε την υπηρεσίαν κλπ.» Προσέτι δε και διότι ανάκλησις του προσωπικού δεν είχε διαταχθεί το απόγευμα της 22ας.

8.- Η επιτροπή διερεύνησεν επίσης το θέμα της επιστολής ποροειδοποιητικής επιστολής εις τον Πλοίαρχον Σ. Αργυρίου προ της 21^ης Μαΐου. Ανεζητήθη τυχόν σύνδεσις του αποστολέως της με διαβίβασιν πληροφοριών της ΕΣΑ. Δυστυχώς δεν κατέστη δυνατόν να εξακριβωθή κάτι το σχετικόν. Πάντως, το περιεχόμενον της επιστολής/σημειώματος δεικνύει ότι ο συντάκτης εγνώριζε λεπτομερείας περί του καθορισθέντος χρόνου εκδηλώσεως του κινήματος, πολύ πριν οιαδήποτε πληροφορία φθάσει εις ΕΣΑ/ΕΑΤ. Ως εκ τούτου δεν είναι δυνατόν να είναι άτομον μη μυημένον, το οποίον, εκ φόβου ή ετέρας αιτίας προσεπάθησε να αποτρέψει την εκδήλωσιν.

9.- Εξητάσθησαν προσέτι πληροφορίαι τινές, προερχόμεναι από Αμερικανούς Αξιωματικούς, υπηρετούντας τότε εις Συμμαχικά Στρατηγεία του ΝΑΤΟ εις Ιταλίαν και Βέλγιον. Ανεφέρθησαν δύο τοιαύται περιπτώσεις κατά τα οποίας Αμερικανοί, κατά συζήτησιν με Έλληνας Αξιωματικούς του Ναυτικού, πρό της καθορισμένης ημερομηνίας εκδηλώσεως του κινήματος, είχον αναφέρει ότι:

«Το Ναυτικό είναι έτοιμο να κινηθεί εναντίον της Κυβερνήσεως».

Ταύτα δεικνύουν ότι η Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών είχεν πληροφορίας περί της κινήσεως του Ναυτικού. Ουδεμία ένδειξις όμως προέκυψε ότι τας πληροφορίας αυτάς τας είχον διαβιβάσει εις το καθεστώς των Αθηνών, ή ότι μια εάν ακόμα είχον διαβιβασθεί δεν είχον ληφθεί σοβαρά υπόψιν, καθόσον τας τελευταίας προ της ημερομηνίας εκδηλώσεως του κινήματος ημέρας, το καθεστώς εθεώρει ότι εις το Ναυτικόν δεν υπήρχεν φόβος κινήματος και ότι η όλη αναταραχή περιορίζετο μόνον εις συζητήσεις και δυσαρέσκειαν. Εν κατακλείδι, η επιτροπή κατέληξε εις τα ακόλουθα συμπεράσματα:

• Μέχρι της μεσημβρίας της 21ης Μαΐου η ΕΣΑ/ΕΑΤ ουδεμία γνώσιν είχε περί κινήματος Ναυτικού.
• Περί την μεσημβρίαν της ημέρας εκείνης, διεβιβάσθη η πληροφορία την οποίαν έλαβε ο Μπραβάκος.
• Εκινήθη ο μηχανισμός εξακριβώσεως και την πρωΐαν της επομένης επετεύχθη διασταύρωσις διά των αναφερθέντων υπό του Ψαριάδη.
• Επιβεβαίωσις εγένετοι διά παρακοκλουθήσεως των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων των Κυβερνητών και άλλων τινών εκ των μυημένων Αξιωματικών.

10.- Διά την επιβεβαίωσιν των συμπερασμάτων της επιτροπής και την πλήρη διαλεύκανσιν του θέματος, προτείνεται η διενέργεια επισήμου ανακριτικής ενεργείας. Ο ανακριτής, ο οποίος κατά την επιτροπήν θα πρέπει να είναι ένας εκ των αρχαιοτέρων Μαχίμων Αξιωματικών κατά προτίμησιν ο αρχαιότερος τότε εν ενεργεία, περιβεβλημένος την ισχύν της επισήμου Αρχής, θα δυνηθή να διελευκάνη πλήρως το θέμα. Καθ ημάς, απαιτείται όπως κληθούν και καταθέσουν όσα σχετικά γνωρίζουν οι:

• Χατζηζήσης
• Σπανός
• Γκίζας
• Μπραβάκος
• Παρασκευάς Ιωαννίδηης
• Σοφιανόπουλος (ιδιώτης)
• Πουρνάρας (ιδιώτης)
• Παλλαΐνης
• Αραπάκης
• Δαδιώτης

Ως και οιοσδήποτε έτερος, συνδεόμενος προς την εξεταζομένην υπόθεσιν.

Αποδέκται:

-. Ε. Αβέρωφ-Τοσίτσα

Υπουργόν Εθνικής Αμύνης

Κοινοποίησις:

Άπαντας τους συλληφθέντας διά συμμετοχήν εις Κίνημα Ναυτικού Μαΐου 1973»

Γ.-Στοιχεία από επιστολές και  συνεντεύξεις

• Από επιστολή Υποναυάρχου Μιλτ. Παπαθανασίου (Πως Προδόθηκε το Κίνημα του Ναυτικού, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 5-7-2003 στη σ.55) και χαιρετισμού του αντιπλοιάρχου ε.α. Ι. Σταθόπουλου (Ναυτική Επιθεώρηση ΙΟΥΛ -ΑΥΓ 2002, σ. 338).

Στην επιστολή ο επιστολογράφος επισημαίνει πως ο Καμαρινέας κυβερνήτης του Α/Τ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ μετά τις συλλήψεις, διηγούταν στον ύπαρχό του Πατεράκη και ο τελευταίος στον Παπαθανασίου ότι «…ο Ψαριάδης πήγαινε επί μέρες στο γραφείο του ταξίαρχου Μιχ. Παρασκευά Ιωαννίδη (όχι του γνωστού δικτάτορα) που ήταν διευθυντής του γραφείου του Γ.Παπαδόπουλου και ζητούσε επιμόνως να τον συναντήσει…το Σάββατο 19 Μαΐου επικαλέσθηκε ζήτημα ζωής ή θανάτου, οπότε αναγκάσθηκαν να τον ακούσουν…».

Για τον ίδιο ΄΄αρχικελευστή τηλεγραφητή΄΄ κάνει λόγο στον χαιρετισμό του στις 23 Μαίου 2002 επί του Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ και ο αντιπλοίαρχος ε.α. Ι.Σταθόπουλος με την ιδιότητα του τ. Υφυπουργού Εθνικής Άμυνας και στελέχους της οργάνωσης, επισημαίνοντας σε άτυχη μάλλον έκφραση πως «…το ότι έγινε γνωστό στους δικτάτορες μία ή δύο μέρες προ της εκδηλώσεως, οφείλεται το πιθανότερο σε προδοσία κατωτέρου προσωπικού…».

• Απο συνέντευξη Π. Νικολόπουλου (Δ/ντη Α2 ΓΕΝ επί δικτατορίας)

-.              … Ο Κιοσσές γίνεται γνώστης του κινήματος του ναυτικού σε κάποια φάση, πριν γίνουν οι συλλήψεις;

Ν.            Το ήξερα εγώ από μήνες πριν, το κίνημα του ναυτικού, και ποιοι ήταν και ποιοι δεν ήταν, και κάθε τόσο φρόντιζα να τους ειδοποιώ, να πάψουν να κάνουν βλακείες….

-.              Πριν κύριε Νικολόπουλε, είπατε πριν από μήνες το ξέρατε. Πώς το ξέρατε;

Ν.            Και στο Σταθόπουλο του είχα πει να πει στον Καναβαριώτη και σε κάτι άλλους που συγκεντρώνονταν και κάναν αυτά, βάλαμε στου Παναγιωταρέα προκηρύξεις ότι έχουν εντοπιστεί και τέτοια… εμείς στο ναυτικό δεν θέλαμε … και το ξέραμε ότι το κίνημα το είχαν αναβάλει, αλλά ένας υπαξιωματικός δικός τους πήγε το ανέφερε στο διευθυντή του Παπαδόπουλου.

-.              Ποιος; Αυτός ο Ψαριάδης;

Ν.            Δεν ξέρω. Εγώ ούτε τον ξέρω. Του το ανέφερε και μας φώναξε αυτός και λέει “το ναυτικό απόψε θα κάνει κίνημα” και τέτοια…..

-.              Ποιος σας φώναξε;

Ν.            Με φώναξε εμένα ο διευθυντής του γραφείου του Παπαδόπουλου.

-.              Αυτά στις 23 Μαΐου. Πριν φτάσουμε εκεί. Εσείς είπατε ότι μήνες πριν ξέρατε……

Ν.            Ότι κινούντο, τι λένε, όχι μόνο αυτό, και γκόμενες, γυναίκες, σύζυγοι, που ….. άλλοι τα λέγανε, δηλ. το ναυτικό όπως ξέρεις είναι της αρβύλας..

-.              Κύριε Νικολόπουλε μην το ξευτελίσουμε το κίνημα του ναυτικού. Μήνες πριν είπατε ότι ξέρατε για το κίνημα. Αφήστε τις γκόμενες, άντρες ήταν, γαμούσαν.

…

Ν.            Σου λέω, το ναυτικό είμαστε μια κλειστή τέτοια και ότι τέτοια γίνονται, είναι γνωστά. Μετά, μερικοί που ενήργησαν, άλλοι ήταν κύριοι και δεν ανέφεραν τίποτα, είπαν ότι δεν δέχονταν, δεν ανέφεραν, άλλοι τα ανέφεραν.

-.              Τα ανέφεραν πού;

Ν.            Τα ανέφεραν στους κυβερνήτες τους, στις υπηρεσίες τους… το τέτοιο ήταν γνωστό. Αλλά το ναυτικό δεν θέλαμε να γίνει τίποτα διότι θα ήταν εις βάρος μας, όλου του ναυτικού …

-.             Είπατε ότι μήνες πριν γίνουν οι συλλήψεις στις 23 Μαΐου του 73 ξέρατε εσείς, αντιπλοίαρχος ή πλοίαρχος, διευθυντής του Α2 του ΓΕΝ ότι, ετοιμάζεται το κίνημα και τους προειδοποιούσατε. Πώς το ξέρατε;

Ν.            Πως το ήξερα… οι κινήσεις, της υπηρεσίας πληροφοριών έχουνε πληροφορίες για κινήσεις, πράκτορες και αυτά……

-.              Συγκεκριμένα…..

Ν.            Συγκεκριμένα, πώς δουλεύουν οι υπηρεσίες πληροφοριών;

-.              Πώς δουλεύουν;

Ν.            Με συλλογή πληροφοριών.

-.              Δηλαδή πώς;

Ν.            Τι πώς; Όπως δουλεύουν όλες οι υπηρεσίες πληροφοριών ή πολεμικών ή οτιδήποτε, οτιδήποτε πληροφορία έρχεται, διερευνάται, διασταυρώνεται…

-.              Το κίνημα του ναυτικού, μήνες πριν γίνουν οι συλλήψεις, εσείς το ξέρατε, το ξέρατε από τις υπηρεσίες πληροφοριών; Δηλαδή άνθρωποι του ναυτικού, που ήταν μέσα στο κίνημα, σας δίνανε πληροφορίες;

Ν.            Όχι, μπορεί να ήταν υπαξιωματικοί αυτοί, μπορεί να ήταν, όχι του κινήματος αλλά φίλοι που οι άλλοι ήτανε, γιατί οι αξιωματικοί μιλάνε.

-.              Μιλούσανε οι αξιωματικοί του κινήματος για το κίνημα;

Ν.            Ε, βέβαια μιλούσανε.

-.              Σε ποιους μιλούσανε;

Ν.            Σε άλλους συναδέλφους προσπαθώντας να τους μυήσουνε, οι οποίοι δεχόντουσαν ή δεν δεχόντουσαν…

-.              Κύριε Νικολόπουλε ξέρετε ότι οι υπηρεσίες της ΚΥΠ γνώριζαν για το κίνημα επίσης μήνες πριν, που το γνωρίζατε και εσείς;

Ν.            Μα με την ΚΥΠ συνεργαζόμαστε, και από εκεί παίρναμε πληροφορίες.

-.              Παίρνατε πληροφορίες από την ΚΥΠ από αξιωματικούς του στρατού προφανώς;

Ν.            Όχι, γιατί πολλές φορές στην ΚΥΠ υπήρχαν αξιωματικοί του ναυτικού που έδιναν εκεί πληροφορίες.

-.              Ανεξάρτητοι δηλαδή, όχι υπηρετούντες στην ΚΥΠ, γιατί στην ΚΥΠ είναι δύο θέσεις.

Ν.            Όχι υπηρετούντες, άλλοι. Η ΚΥΠ είχε δημιουργήσει και αυτή δίκτυα…

-.              Δικά της στα οποία υπήρχαν και εν ενεργεία του ναυτικού;

Ν.            Ναι, τους οποίους πιθανώς τους φανταζόμουνα χωρίς να ξέρω ποιοι ήτανε, αλλά ξέρω ότι υπήρχανε, αλλά η κάθε ΚΥΠ, όπως και τώρα ακόμα, έχει διαφόρους πράκτορες και μέσα στις ένοπλες δυνάμεις από διαφόρους, οι οποίοι θέλουν να δίνουν πληροφορίες ή πιστεύουν ή δεν πιστεύουν ή οτιδήποτε και σε πολιτικές υπηρεσίες και παντού υπάρχουν..

-.              Θέλετε να με πείσετε ότι εσείς Α2 του ΓΕΝ δεν ξέρετε ποιοι αξιωματικοί του ναυτικού δίνανε πληροφορίες στην ΚΥΠ; Δεν θέλετε να τους πείτε.

Ν.            Ναι, σου λέω…….

-.              Η ΚΥΠ γνώριζε για το κίνημα του ναυτικού; Αξιωματικοί του στρατού ξηράς που υπηρετούσαν στην ΚΥΠ έδιναν πληροφορίες σε αξιωματικούς του κινήματος, όχι μόνο σε εσάς, ότι ξέρει η ΚΥΠ για το κίνημα; Εσείς τι έχετε να πείτε για όλη αυτή την κατάσταση; Ο Σταματελόπουλος και η ομάδα του τι ρόλο έπαιζε σε όλη αυτή την υπόθεση;

Ν.            Ο Σταματελόπουλος και η ομάδα του που ήταν μετά… Αναγνωστόπουλος, Κιοσσές και τέτοια, μάλλον με αυτήν την ομάδα…

-.              Ποιοι δηλαδή;

Ν.            Δεν τους ξέρω ακριβώς…

-.              Ο Γκιόκεζας ήταν;

Ν.            Ήταν, όλοι αυτοί που ήταν με τον Περβαινά κατά κάποιο τρόπο είχαν επαφές με το Λέκκα και το Σταματελόπουλο……

Ν.            Ξέραμε ότι είχε σταματήσει…

-.              Ότι είχε αναβληθεί;

Ν/            Ναι, αλλά λόγω ότι μας επίεζε ο διευθυντής του γραφείου…

-.              Ποιος διευθυντής;

Ν.            Ο γραφέας του Παπαδόπουλου, γιατί του είχε πει αυτός ο αξιωματικός ότι το κίνημα θα γίνει.

-.              Ο Κούβαρης σας πίεζε;

Ν.            Όχι, ο διευθυντής του γραφείου. Ο Κούβαρης τι δουλειά είχε; Ήταν υπασπιστής.

-.              Και τι σας έλεγε αυτός;

Ν.            Είπε ότι είχε πληροφορίες ότι απόψε θα γίνει το κίνημα και όντως μερικοί κατεβήκανε, γιατί το ανέβαλαν η ηγεσία και δεν είχαν ειδοποιήσει τους κατώτερους ότι … και επανήρχοντο οι άνθρωποι, πολλοί που δεν ξέρανε, επανήρχοντο στα πλοία τους. Σημαιοφόροι, ανθυποπλοίαρχοι…

-.              Εσείς τον παίρνετε τον Παππά στο τηλέφωνο και του λέτε άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε……”Νικολάκη τι έχεις να κάνεις;” και κάτι τέτοιο;… …………..

-.              Ο Αβέρωφ δεν έδινε πληροφορίες στη δικτατορία για το κίνημα;

Ν.            Έδινε, ναι.

-.              Έδινε; Το ξέρετε ή όχι;

Ν.            Έδινε. Εδώ πέρα γινόντουσαν………………

Ν.            Μέσα σε αυτούς που μαρτύρησαν ήταν … και ο Αβέρωφ…

-.              Ένα λεπτό, είστε ιστορικό πρόσωπο. Ο Αβέρωφ τους “Ελεύθερους Έλληνες”; Προσέξτε.

…….

• Στοιχεία από συνέντευξη με τον Υποπλοίαρχο ε.α. Νίκο Κιοσσέ

………….

-.              Κατατέθηκε στη δίκη σας από μάρτυρα υπεράσπισης ότι, ήσασταν μυημένος στο κίνημα του ναυτικού. Αυτό δεν μπορείτε να το αμφισβητήσετε. (σ.σ. Για τη σχέση του Κιοσσέ με την οργάνωση του κινήματος του ναυτικού αναφέρουν οι συνεντεύξεις Γουλέα και Πετρόπουλου και οι καταθέσεις στον Σκεμπέα των Σταθόπουλου, Σίδερη, Λυμπέρη και Μανιάτη).

Πάμε στα του κινήματος. Εγώ δεν αντιδικώ μαζί σας.

ΚΙ.          Απλώς λέω ότι εγώ, το ότι υπήρχε κάποια κίνηση εναντίον κλπ το ήξερα. Αλλά το πότε θα γίνει, ποιο ήταν το διευθυντήριο, ποιους βάλανε, γιατί τους φτιάξανε…

-.              Μόλις είπατε ότι, ήξεραν όλοι ότι υπάρχει κάτι και θα γίνει κάτι. Ποιοι όλοι;

ΚΙ.          Το συζητούσαν στις καφετέριες, στα μπαρ. Το λέγαν, υπήρχε αντίδραση του κόσμου. ….

-.              Πάμε στα γεγονότα, σε αυτό το οποίο λένε «κίνημα». Όντως δεν εκδηλώθηκε αυτό που σχεδίαζαν. Τι σχεδίαζαν να κάνουν. Όπως και αρκετοί άλλοι που είπατε ότι το ήξεραν, το ξέρατε κι εσείς. Να μου απαντήσετε εάν είχατε πάει με τον Πετρόπουλο μαζί και ειδοποιήσατε τον Αριστείδη τον Κολιγιάννη… Αυτήν την υπόθεση, την οργάνωση την πλατιά, μικρή, καλή, κακή… που έγινε στο ναυτικό κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Να την λέμε ΄΄κίνημα΄΄, δεν ξέρω και τι άλλη λέξη να χρησιμοποιήσω, αυτό το πράγμα που δεν εκδηλώθηκε…

ΚΙ.          Η τάση προς κίνημα…..

-.              Τι γνωρίζατε γι’ αυτό το θέμα;

ΚΙ.          Εγώ ήμουν στην Κρήτη τότε, τοποθετημένος στην Κρήτη. Υπήρχε όντως μια ανησυχία γενική για το τι γίνεται, πού πάει η κατάσταση. Διότι η κατάσταση δεν πήγαινε πουθενά και φαίνεται ότι ορισμένοι αξιωματικοί αποφάσισαν ότι πρέπει να ενεργήσουν. Τώρα με εντολή των πολιτικών; Με ανοχή των πολιτικών; Με συνδρομή των πολιτικών; Με συνεργασία με τους πολιτικούς; Δεν ξέρω με τι γιατί εγώ δεν ήμουν αμέσως μπλεγμένος. Όντως είχα πάει στον μακαρίτη τον Κολιγιάννη μαζί με τον… αλλά ο λόγος ήταν ότι ο Πετρόπουλος ήξερε μου φαίνεται πιο πολλά από μένα. Και δηλώνω ότι «μην κάνετε κάτι χωρίς να υπάρχει πιθανότητα επιτυχίας», αυτός ήταν ο λόγος. Δεν ήταν ο λόγος να τους αποτρέψουμε ή να τους πούμε να μην κάνουν, ή να κάνουν, τους είπαμε να μην αποτύχει διότι τελικώς απέτυχε, δεν έγινε τίποτα.

….

-.              Ο Πετρόπουλος από πού το ήξερε;

ΚΙ.          Δεν γνωρίζω, δεν μπορώ να ξέρω από πού το ήξερε. Αλλά ήταν φήμη αυτή, διάχυτη… δηλαδή μη μου πουν ότι δεν ήξεραν ότι, αυτό το πράγμα ήταν να γίνει. Δεν υπήρχε άνθρωπος στο ναυτικό που να μην ήξερε ότι το ναυτικό είναι εναντίον του Παπαδόπουλου και σκέπτεται να κάνει κάτι. Τι θα κάνει; Δεν το ήξερε κανένας, αλλά δεν μπορούν να μας κοροϊδεύουν τώρα ότι, δεν το ήξερε κανένας.

-.              Εσείς από πού είχατε μάθει ότι οργανώνουν κάποια κίνηση με το στόλο;

ΚΙ.          Δεν ήταν με το στόλο, εγώ δεν είχα μάθει με το στόλο. Είχα ανέβει απάνω για μια δουλειά και είχαμε πάει και μου έλεγε για… δεν ήξερα τίποτα…

-.              Ο Στάθης ο Πετρόπουλος το ήξερε αυτό το πράγμα από σίγουρη πηγή, από συναδέλφους και φίλους του στρατού που υπηρετούσαν στην ΚΥΠ τότε και με τους οποίους είχε πολύ καλές σχέσεις από την εποχή που ήταν παιδιά. Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι του είπαν, ο Πετρόπουλος παίρνει εσάς, τον Κιοσσέ, δεν πήρε εμένα ή άλλους αξιωματικούς, και σας παίρνει μαζί του και προφανώς το συζήτησε μαζί σας και πήγατε στον Αριστείδη τον Κολιγιάννη να τον προειδοποιήσει ότι, κινδυνεύει και να προσέξουν πως κινούνται. Αυτό δεν κάνατε;

ΚΙ.          Ο σκοπός της επίσκεψης μας εκεί από ότι εγώ κατάλαβα ήταν, να του πούμε να μην κάνει κάτι και αποτύχει…

-.              Ο σκοπός ήταν να αποδειχθεί, εάν και εσείς το βεβαιώσετε, ότι πολύς κόσμος εκτός, από αυτούς που συνελήφθησαν, γνώριζε τα του κινήματος.

ΚΙ.          Μα όλοι το ξέραν.

-.              Όλοι λέτε εσείς το ξέραν. Εγώ περιορίζομαι σε εσάς και στον Πετρόπουλο προς το παρόν.

ΚΙ.          Το ξέραν όλοι. Στο ναυτικό, ο τρόπος, από ότι μου είπαν, μυήσεως ήταν ο εξής: πήγαινε ο τάδε και του έλεγε «κοίταξε να δεις δεν είναι κατάσταση αυτή, δεν πάμε καλά, πρέπει να γίνει κάτι. Είσαι;» έλεγε ο άλλος «είμαι». Τι να πει;

… ΚΙ.     Ήταν με την παρέα του Θεμελίδη, ό,τι είχε ο Θεμελίδης είχε και αυτός. Κατ’ αρχήν δεν ήταν εδώ, ήταν στη Γαλλία.

-.              Γνώριζε για τη σχεδιαζόμενη κίνηση, το κίνημα…;

ΚΙ.          Τι να γνωρίζει; Αυτά ήταν κοινό μυστικό. Αυτά τα συζητάγαν. Μου είπε κάποιος άνθρωπος ότι κάποιος πήγε να δώσει το διάγγελμα του… το μαγνητοφωνημένο, ένα διάγγελμα. Αυτός ήταν…. πήγε και αυτός στον Ιωαννίδη μετά. Μιλάμε για πλάκες.

-.              Πριν την εικοστή…;

ΚΙ.          Όχι, τώρα με το κίνημα του ναυτικού.

-.              Πριν συλληφθούν;

ΚΙ.          Ναι, πριν. Ήταν βλακώδης ενέργεια αυτή, που κάναν για το κίνημα του ναυτικού.

-.              Ένα λεπτό, πάμε στα γεγονότα. Σας είπα γεγονότα. Άμα θέλω τις κρίσεις θα σας τις ζητάω. Μου είπατε τώρα ότι πήγε να μαγνητοφωνηθεί διάγγελμα;

ΚΙ.          Διάγγελμα και πήγαν να το δώσουν, το δώσαν σε κάποιον υπαξιωματικό και αυτός ο υπαξιωματικός το έδωσε στον Ιωαννίδη. Πριν ακόμα αποφασιστεί ότι δεν θα γίνει το κίνημα του ναυτικού.

-.              Και έτσι προδόθηκε;

ΚΙ.          Όχι.

-.              Πώς προδόθηκε;

ΚΙ.          Δεν προδόθηκε. Δεν έγινε τίποτα….. Να σκεφτείς ότι μου είπαν για αξιωματικούς του ναυτικού οι οποίοι δεν είχαν καμία σχέση. Είπαν δηλ. ότι και αυτοί ξέραν, τι ξέραν; Δεν ξέραν τίποτα. Ήθελα να μιλήσω εγώ με εσένα και να πω «ξέρεις κάτι; Τα πράγματα δεν τα βλέπω καλά» και να με πιάσουν εμένα και να πω «ξέρεις; το ήξερε και ο τάδε».Έτσι έγινε.

-.              Δεν κατάλαβα καλά το πώς αποφασίστηκε κείνο το βράδυ να γίνουν οι συλλήψεις του κινήματος.

ΚΙ.          Εγώ πιστεύω ότι φτάσαν σε ένα σημείο, κατ’ αρχήν είναι βέβαιο ότι είχαν αποφασίσει την αναστολή του κινήματος, δεν την είχαν αποφασίσει;

-.              Οι ίδιοι του κινήματος;

ΚΙ.          Οι ίδιοι είπαν ότι δεν θα γίνει και πιστεύω ότι αυτοί οι άνθρωποι ξεκίνησαν με σκοπό να ξεκαθαρίσουν την πολιτική κατάσταση. Δηλ. νομίζω ότι και ο Αβέρωφ ήταν μέσα στο παιχνίδι.

-.              Στο παιχνίδι ποιο;

ΚΙ.          Να ξεκαθαριστεί η κατάσταση, να πάνε σε εξελίξεις…

-.              Με τις συλλήψεις των αξιωματικών;

ΚΙ.          Με θύματα τους αξιωματικούς, να πούμε ότι έγινε κάτι..

-.              Αυτό προϋποθέτει συνεργασία του Αβέρωφ με τον Παπαδόπουλο.

ΚΙ.          Νομίζω ότι κάτι πρέπει να υπήρχε, δεν είμαι βέβαιος.

-.              Θέλετε να πείτε ότι η άποψη ότι προδόθηκε το κίνημα δεν ευσταθεί;

ΚΙ.          Το γνωρίζαν, τι να προδώσουν;

………………………..

• Στοιχεία από συνέντευξη με τον Υποναύαρχο ε.α. Στάθη Πετρόπουλο

…………………………

Π.            Για το κίνημα του ναυτικού …με τον Κολιγιάννη τα λέγαμε όλα.… Από το 72 οι συζητήσεις που γίνονταν, πώς να σου πω  … αυτά ήταν γνωστά…. Ότι κάποιοι συζητούν για να κάνουν αντίσταση, αυτά. Μέσα σε αυτό λοιπόν εγώ ήξερα ότι σε κάποιο διάστημα και ο Χρήστος ο Λυμπέρης και ο Καταγάς …

-.              Εννοείτε ότι είχαν μυηθεί…

Π.            Ό,τι τα λένε….. μύηση….

-.              Πως θα το πείτε αν όχι μύηση;

Π.            Δεν παραδέχομαι, γιατί αν ήταν όπως τη λένε την έννοια «μύηση», δεν θα γινόταν αυτό το χάος. … Τώρα μιλάμε ότι, όταν αρχίζει και μορφοποιείται αυτή η δουλειά, εγώ έχω επαφή με το Σταματελόπουλο. Μέχρι τότε που συζητάγαμε, αυτά ήταν γελοία πράγματα, δηλαδή κουνήματα. Πως πλέον αυτοί είπαν στο Σταματελόπουλο ότι …καλά ο Σταματελόπουλος είχε τις δικές του πληροφορίες και από την ΚΥΠ. … Είχε μέσα στην ΚΥΠ τους δικούς του αξιωματικούς, άσχετα αν έβριζε. Και αυτοί τον εκτιμούσαν… Είχε την ομάδα του και αυτοί τον εκτιμούσαν και του λέγαν τι συμβαίνει εκεί μέσα. … Λέω τώρα με ποιους είχα … δηλαδή ανοιγόμουν. Ο Παππάς και ο Παπαδόγγονας, και αυτά δεν τα λένε, κάποια στιγμή ο Γκιόκεζας μου είπε ότι η ηγεσία του κινήματος που ήταν ξέρω γω ο Παπαδόγγονας, μεταξύ αυτών ήταν και ο Γκιόκεζας, οι αρχαιότεροι δηλαδή, ότι ζητούσαν επαφή πριν το αυτό, ζήτησαν επαφή με το Σταματελόπουλο.

-.              Το 72 αυτά.

Π.            Το 72.

-.              Αυτό σας το είπε ο Κολιγιάννης.

Π.            Και ο Κολιγιάννης και ο Γκιόκεζας. Ότι ζητούν η ηγεσία τους, πρέπει να το είχαν συζητήσει, καλά ο Παππάς …εντάξει για τον Παπαδόγκωνα ανάφεραν ότι αυτοί ήθελαν να πάνε μια ομάδα που θα αντιπροσώπευε το κίνημα, την ηγεσία του κινήματος να συζητήσει με το Σταματελόπουλο. Και εγώ λέω, γιατί όχι; …. πηγαίναμε ολόκληρο το λεκανοπέδιο για να ξεφύγουμε…….

-.              Άρα ο Σταματελόπουλος τέλη του 72 ξέρει για το κίνημα;… Πάω εγώ με τον Κιοσσέ, ήταν δεν θυμάμαι, η πρώτη – η δεύτερη, γιατί είχα πάει επανειλημμένως ……

-.              Στο σπίτι του Κολιγιάννη;

Π.            Που να πας; Δεν θέλαμε, και το λέω αυτό το πράγμα, επειδή ξέρανε ότι εγώ με τον Κολιγιάννη πήγαινα, με τον Καταγά ή με τον Λυμπέρη. Ήξεραν ότι δεν είχαμε σχέσεις χθεσινές. …

-.              Πότε πάτε με τον Κιοσσέ στον Κολιγιάννη;

Π.            Στον Κιοσσέ του λέω «μαζί», γιατί είχα πάει και νωρίτερα, και μετέπειτα. Μία φορά είχαμε τσακωθεί με τον Κολιγιάννη για να καταλάβεις. Είχαμε τσακωθεί ακριβώς γι’ αυτό το θέμα: ότι «Αριστείδη, σας έχουν από πίσω» αφού για να με πιστέψει, γιατί ο Κολιγιάννης ήταν παλικάρι, δεν ήταν… αν ήταν ένας που είχε αρχίδια, ήταν ο Κολιγιάννης

-.              Πάτε στον Κολιγιάννη που είναι φίλος σας και τον εκτιμάτε και τον παραδέχεστε…Τι του είπατε δηλαδή, ότι το ξέρει όλος ο κόσμος;

Π.            «Εσείς» του λέω «το έχετε κρυφό καμάρι», ξέρεις την παροιμία «ο κόσμος το έχει τούμπανο». Εκείνος μου λέει «άσε, έκαναν λάθος, θα τους γαμήσουμε στους μόλους, αν τολμήσει ο στρατός να βγάλει τίποτα, θα τους γαμήσουμε στο μόλο». Είχε έρθει και από τη Σχολή Πολέμου και κουνούσε και το {δίπλωμα}….της Σχολής Πολέμου της Αμερικής.

-.              Πάτε λοιπόν με τον Κιοσσέ και τι του λέτε;

Π.            Αυτά, «σας έχουν στο κατόπι, σας παρακολουθούν συνέχεια».

-.              Κύριε Πετρόπουλε, πού ξέρετε εσείς ότι τους παρακολουθούσαν;

Π.            Ε, σου τα είπα. Δεν σου είπα ότι ο Σταματελόπουλος είχε μέσα στην ΚΥΠ άντρο; Από εκεί αυτοί παρακολουθούσαν αυτές τις κινήσεις …

-.              Έβαλε τον αξιωματικό τον δικό του που είχε στην ΚΥΠ να του πει ….

Π.            ….ακριβώς τις συναντήσεις και τα λοιπά…

-.              Τέλη του 72;

Π.            Τέλη περίπου. ………..

• Στοιχεία από συνέντευξη με τον Υποπλοίαρχο ε.α. Σταύρο Ταβλαρίδη

………………..

Τ.  … Είχα κυβερνήτη τον Παπαδόγκονα και ύπαρχο τον Στεργίου τον Βασίλη που είχε το κέντρο στο Κολωνάκι. Όταν λοιπόν τους πιάσανε, { και μάλιστα ορισμένους από εμάς δεν μας πιάσανε, γιατί το βράδυ που έγινε το κίνημα εγώ είχα μία γνωριμία ας πούμε, χαρτοπαιχτική, αν θυμάσαι τον Αβραμόπουλο, με τον οποίο βέβαια είχαμε κάποια γνωριμία αλλά γνωριμία μόνο, χαρτοπαιχτικά. Την ημέρα που ήρθε και έκοβε τα στέμματα του λέω «Φύλαξε τα γιατί σε κανά δύο μήνες θα σε βάλουν να τα ξαναβάλεις .» Αυτός λοιπόν, όταν έγινε το κίνημα και είχανε ξεκινήσει όλοι για να πάνε στα καράβια}, με πήρε τηλέφωνο. Και μου λέει «Μην κατέβεις, μην κατέβεις…» μου λέει «… γιατί την έχουνε στήσει στου Σκαραμαγκά και τους πιάνουνε όλους. Εντάξει;» «Εντάξει.» Και παίρνω και τον Σταύρο τον Γουλέα και του λέω «Σταύρο μην κατέβουμε κάτω…» του λέω «… είναι στημένοι εκεί πέρα και τους πιάνουνε όλους. Γιατί να πάμε να μας πιάσουνε;»

-.   Υπηρετούσες μαζί με τον Γουλέα;

Τ.   Ναι.

-.   Ήταν και ο Ισμαηλάκος μαζί;

Τ.   Μπράβο.

-.   Γνώριζε και ο Ισμαηλάκος;

Τ.   Ναι.

-.   … έχετε τον Γκιόκεζα κυβερνήτη.

…………………

• Στοιχεία από επιστολή του Αντιναυάρχου Αθ. Γκιόκεζα (6/1/2004)

… «Πολλοί από το πλήρωμα του Α/Τ ΑΣΠΙΣ γνώριζαν για την προετοιμαζόμενη κίνηση», γράφει ο τότε κυβερνήτης του Γκιόκεζας. Τον Μανουσόπουλο που ήταν ύπαρχός του τον είχε πλήρως ενημερώσει. Αλλά και ο Γαρδικιώτης ήταν ενήμερος, αφού προετοίμασε την εγκατάσταση προώσεως εν όψει απόπλου. Και άλλοι από τους αξιωματικούς του γνώριζαν, ακόμα και από τους ναυτοδιόπους και οπωσδήποτε τους υπαξιωματικούς. Συσκέψεις λάβαιναν χώρα στο καρέ του πλοίου του.

Ο Γκιόκεζας συμπληρώνει, πως η ίδια περίπου κατάσταση, επικρατούσε λίγο-πολύ σε όλα τα πλοία, των οποίων οι κυβερνήτες ήταν μυημένοι στην οργάνωση «…Χαρακτηριστικό ότι οι αξιωματικοί γνώριζαν τι επρόκειτο να γίνει….. Όταν το πλήρωμα γύρισε το βράδυ μέσα και τους κράτησαν στο ΔΝΕ, ο ταμίας Ανθ/ρχος (Ο) Δ.Μπατσιούλας κουβαλούσε μαζί του μαγιά για αρτοποίηση πλέον των δύο μηνών, αφού προηγουμένως είχε φροντίσει για προμήθεια κάθε είδους τροφίμων, για όλο το πλήρωμα, αρκετών για δύο τουλάχιστον μήνες. Ανάλογες προμήθειες είχαν γίνει για πλήρη φόρτο καυσίμων, ανταλλακτικά κλπ. Ανάλογες προετοιμασίες γίνονταν από τους υπολόγους.

Επίσης χαρακτηριστικό για το πλήρωμα είναι πως ο ναύτης καμαρότος, ονόματι Αυγουστίνος Γουνέλης, που ήταν συνέχεια στο καρέ για να σερβίρει, καταλάβαινε πλήρως τι γινόταν. Από την ημέρα που μας συνέλαβαν, όποτε έβγαινε εξόδου πήγαινε σπίτι μου και έμενε για ώρα κλαμένος.

 Μπορεί τα επιτελεία και τα πληρώματα των πλοίων να μη γνώριζαν τις λεπτομέρειες και τι ακριβώς προέβλεπαν τα σχέδια, αλλά όλοι λίγο-πολύ γνώριζαν πολύ καλά τι ετοιμαζόταν. Όλοι αυτοί αποτελούν τους ενήμερους “Μη Μυημένους” του κινήματος στους οποίους ανήκει έπαινος, διότι κανένας τους δεν ήταν χαφιές της χούντας…».

……………………………..

• Στοιχεία από επιστολή του Υποναυάρχου ε.α. Ν. Γαρδικιώτη

Σε επιστολή του (από 18-12-2003) ο υποναύαρχος ε.α. Ν.Γαρδικιώτης επιβεβαιώνει πως εκτός του Μανουσόπουλου που ήταν ο Ύπαρχος του ΑΣΠΙΣ «…ο Γουλέας, ο Ισμαηλάκος, και Ταβλαρίδης όπως και εγώ είμαστε ενήμεροι, χωρίς να έχουμε επαφή με τον πυρήνα…». Παράλληλα δίνει και εικόνα από τις «…περίεργες…» συνθήκες που επικρατούσαν στο πλοίο αυτό, αφού την πρωτοχρονιά, «…που είμαστε σκοπούν…» την υποδέχονται με τραγούδια Θεοδωράκη, ενώ στις ασκήσεις ο ίδιος κυβερνήτης «…ήταν πολύ απαιτητικός…». Εξηγείται όχι μόνον από την ανεκτικότητα του Γκιόκεζα ως κυβερνήτη του πλοίου (που είναι της οργάνωσης του κινήματος) στα αφορούντα θέματα σχετικά με ελευθερία έκφρασης, αλλά από το γεγονός πως όλοι σχεδόν οι αξιωματικοί είναι επίσης ενημερωμένοι για το σχεδιαζόμενο κίνημα. Εκτός του Μιχούδη «…που ακόμη το φέρει βαρέως γιατί δεν είχε ενημερωθεί…».

Εκτός των συλληφθέντων επομένως, ήταν και στελέχη όπως ο Γαρδικιώτης, ο Σταματίου και άλλοι, που ενεργά δραστηριοποιήθηκαν ετοιμάζοντας τα πλοία για απόπλου, παραγγέλνοντας και παραλαμβάνοντας τρόφιμα και εφόδια, επαναφέροντας τα πληρώματα μέσα με διάφορα προσχήματα κ.λ.π. Ήταν οι μικρού βαθμού αξιωματικοί και υπαξιωματικοί, που είναι και στα καθήκοντά τους αυτές οι ενέργειες εν όψει ταξιδιών.

• Στοιχεία από συνέντευξη του Αντιναυάρχου ε.α. Σ. Γουλέα

Για τους ενημερωμένους του Α/Τ ΑΣΠΙΣ μιλάει και ο Γουλέας, όπως και για το κλίμα που επικρατούσε στο ναυτικό μετά τις συλλήψεις. Και εξηγεί πως γι’ αυτό επεδίωξε και μετατέθηκε στην Κύπρο αφού «…. ήθελα να φύγω το συντομότερο από την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην Ελλάδα… γιατί εγώ ήμουν μπλεγμένος στο κίνημα του ναυτικού… ήταν αφόρητο το κλίμα μέσα στο ναυτικό, κοιτούσε ο ένας τον άλλο…». Διαμαρτύρεται επειδή μεταπολιτευτικά δεν αναφέρονται όλοι όσοι ήταν μυημένοι στην οργάνωση, και δεν μιλάει για τον εαυτό του αλλάαναφέρει το όνομα του Μιχάλη Ισμαϊλάκου. Επίσης αναφέρεται σε αυτούς που δεν συνελήφθησαν από το ΑΣΠΙΣ. Στον Μηνόγιαννη πρώτο μηχανικό, τον Γαρδικιώτη, τον Αριστείδη Μιχούδη, τον Ταβλαρίδη, «… όσο παράξενο και αν σου φαίνεται…» εννοώντας την εμπλοκή του Ταβλαρίδη στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου λίγο μετά,«… όλοι ξέραμε, εγώ είχα ενημερωθεί και είχα μυηθεί στο κίνημα από τον ίδιο τον κυβερνήτη, τον Γκιόκεζα…». Άρα τους υπόλοιπους θα πρέπει να τους ενημέρωσε ο ίδιος ή ο Γκιόκεζας. Ή να μη χρειαζόταν καν ενημέρωση, εάν πράγματι οι συσκέψεις των συνωμοτών γίνονταν στους μεσοδόμους των πλοίων με τον τρόπο που περιγράφει ο Γκιόκεζας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο γράφων υποχωρεί στον πειρασμό και καταχωρεί την άποψή του από τα παραπάνω.

Πάει πολύ να φορτώνεται η ευθύνη για την προδοσία, αποκάλυψη, γνωστοποίηση… της οργάνωσης για το Κίνημα του Μαΐου 1973 στον Ψαριάδη μόνο, όσο και να προσφέρεται κάτι τέτοιο. Ο άνθρωπος προφανώς αγωνιούσε να αποκαλύψει ό,τι γνώριζε, κομίζοντας γλαύκαν εις Αθήνα.

Το ίδιο όμως θα έκαναν με γεφυροποιό διάθεση και άλλοι… ο Γαρουφαλιάς είχε ήδη δείξει έμπρακτη πρόθεση από την υπόθεση Σούλη ακόμα.

Τον Αβέρωφ ωμά εκθέτει ως πληροφοριοδότη ο Νικολόπουλος, έμεσα και ο Κιοσσές! Να μην σημειωθεί εδώ πως ο πολιτικός αυτός  λίγο μετά την αποφυλάκισή του μόλις  δυο μέρες από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου ταξίδευε για τη Ρώμη (για επίσημη συμμετοχή στο γνωστό ΄΄Σεμινάριο της Ρώμης΄΄ για το Κυπριακό από 19 έως τις 23 Νοεμβρίου 1973) με διπλωματικό διαβατήριο; Ο ίδιος αργότερα δεν θα ενημέρωνε τον Μακάριο πως είχε πληροφορηθεί από τον Αμερικανό πρέσβη για το επικείμενο πραξικόπημα του Ιωαννίδη εναντίον του! «Μα ήταν μυστικό της αμερικανικής πρεσβείας, πώς μπορούσα να το αποκαλύψω» κατέθεσε άνετα στην επιτροπή της Βουλής μετά από χρόνια. Για ποιο λόγο ο ίδιος δε θα «συζητούσε» με τους συνομιλητές του της χούντας για την οργάνωση του κινήματος;

Από την άλλη γνώριζαν από καιρό πολλά άνθρωποι του καθεστώτος κάθε κατηγορίας, (από «αρμόδιους» υπαλλήλους της ΚΥΠ, από φίλα προσκείμενους στη χούντα, από φανατικούς «φίλους» και της χούντας αλλά συνάμα και αξιοπρεπείς φίλους των συνωμοτών, από υψηλά και χαμηλότερα ισταμένους της δικτατορίας…)

Επίσης πολλά ή λιγότερα ήταν γνωστά και σε σχετικούς και άσχετους, σε τέως πολιτικούς περιδιαβάζοντες και φλερτάροντας το καθεστώς, και βέβαια σε συγγενείς, τυχαίους ωτακουστές κλπ.

Δηλαδή συνέβαινε ό,τι ακριβώς χρειαζόταν για να μην πιαστεί στον ύπνο κανείς μα κανείς ενδιαφερόμενος ένθεν κακείθεν, έξω από μερικούς του Κινήματος που τηρούσαν τους κανόνες και περπατούσαν συνωμοτικά. Η απάντηση ενός από τα στελέχη της οργάνωσης τα λέει όλα. Και λοιπόν, τι κι αν γνωρίζουν, θα τους γαμήσουμε στους μόλους!!! Έτσι δεν έγινε … διεθνώς; Μένει βέβαια η πίκρα, γιατί κάποιοι πλήρωσαν ακριβά βασανιζόμενοι, αφού δεν είχαν ενημερωθεί πως μπορούσαν άνετα να μιλήσουν για όλα στην ανάκριση (τι θα ‘λεγε γι’ αυτό ο Μουστακλής, ο Βαρδάνης, ο Στάπας που τους ρήμαξαν στο ΕΑΤ/ΕΣΑ;) Φευγάτοι τώρα κι οι τρεις τους… μίλησαν στη μεταπολίτευση με αξιοπρέπεια και χωρίς να επεκταθούν… τι να προστεθεί εδώ;

Το συμπέρασμα όπου έχει καταλήξει ο γράφων είναι:

• Πως η οργάνωση για το Κίνημα ήταν γνωστή μήνες πριν τη σχεδιασθείσα τελικά ημερομηνία εκδήλωσής του (το ίδιο είχε συμβεί και με την άλλη μαζική οργάνωση των υπαξιωματικών της Δημοκρατικής Άμυνας, το ίδιο με τους ΄΄ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ΄΄… ήταν η τακτική των υπηρεσιών ασφάλειας του καθεστώτος αυτή).
• Πως παρακολουθούσαν για καιρό κάποιους από τον κεντρικό πυρήνα.
• Πως η γνώση αυτή προερχόταν όχι από μία αλλά από πολλές πηγές.
• Τελικά πωςο Ψαριάδης ήταν ένας από εκείνους που έσπευσαν να προδώσουν  μόνον την ακριβή ημερομηνία απόπλου των πλοίων. Δεν χρειαζόταν εξάλλου και τίποτ’ άλλο.
• Το Κίνημα του Ναυτικού υπήρξε κορυφαία αντιχουντική πράξη… με όλες τις οργανωτικές κλπ αδυναμίες… με όλα τα θετικά που προκύψανε… με τη αξιοποίηση της ιδιότητας των συνωμοτών του… με την ικανοποίηση πως πράξανε το σωστό!

[1] Τα στοιχεία προέρχονται από την εργασία του γράφοντος, Οι Έλληνες Στρατιωτικοί, Παπαζήση, Αθήνα 2006

[2] Βλέπε κείμενο με τίτλο Η ωφέλιμη αποτυχία του Κινήματος του Ναυτικού αναρτημένο στο kakaras.wordpress.com

ΜΥΗΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ
(ΣΥΛΛΗΦΘΕΝΤΕΣ ΚΑΙ ΜΗ )

Α.- Γνώστες του κινήματος (μη συλληφθέντες)

Στον πρώτο πίνακα που ακολουθεί περιλαμβάνονται όσοι ήσαν μυημένοι ή απλά γνώριζαν για τη σχεδιαζόμενη κίνηση και δεν συνεκλήθησαν.
Η καταγραφή τους προέρχεται με διασταύρωση στοιχείων:
• από τις συνεντεύξεις των καταγραμμένων στην τετάρτη στήλη του πίνακα,
• από τις επίσημες καταθέσεις της ανάκρισης Σκεμπέα,
• από απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο, που τέθηκε τότε υπόψη των κρατουμένων από πλευράς ναυτικού, χωρίς να έχει εντοπισθεί ποιος τους το έδωσε,
• από απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο του γράφοντος που τέθηκε σε διαδικασία έρευνας στους συντελεστές του κινήματος,
• από κείμενο του Παπαδόγκωνα που δημοσιεύθηκε σε ένθετο εφημερίδας (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 22-5-03).
• από σχετική βιβλιογραφία και δημοσιεύματα.
Τα πρόσημα ΄΄Σ΄΄, ΄΄Κ΄΄ και ΄΄Ε΄΄ σημαίνουν αντίστοιχα ΄΄Συνέντευξη΄΄, ΄΄Κατάθεση΄΄ και ΄΄Επιστολή΄΄.

α/α ΟΝΟΜΑ               ΙΔΙΟΤΗΤΑ                            ΠΗΓΗ-ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Αβραμέας (;) Ταγματάρχης ΄΄Κ΄΄ Μάλιαρη, Κονοφάου
2. Αγαπητός Μ. Πλοίαρχος Προσεγγίσθηκε από Παπαδόγγονα και αρνήθηκε.
3. Αναγνωστόπουλος Α. Αντιπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Καραμήτσου, Χρυσικόπουλου, Παλούμπη, Μανιάτη, Μάλιαρη, Λαγάρα
4. Αρναούτης Μ. τ. Υπασπιστής Κωνσταντίνου ΄΄Κ΄΄ Καραμήτσου, Τριανταφυλλίδη, ΄΄Σ΄΄ Παπαγεωργόπουλου
5. Βαγιακάκος Γ. Σμήναρχος ε.α.
6. Βαρδινογιάννης Βαρδής Πλωτάρχης ε.α ΄΄Σ΄Παπαγεωργόπουλου, Άρθρο Παπαδόγκωνα
7. Βαρδινογιάννης Θόδωρος Ιδιωτικός Υπάλληλος ΄΄Σ΄΄ Παπαγεωργόπουλου
8. Βαρδινογιάννης Νίκος Πλωτάρχης ε.α. ΄΄Σ΄Παπαγεωργόπουλου, Παπαδόγκωνα Άρθρο
9. Βαρδινογιάννης Παύλος Τ. Βουλευτής ΄΄Σ΄΄ Παπαγεωργόπουλου
10. Βαρδουλάκης Α. Αντιστράτηγος ε.α. ΄΄Κ΄΄ Μπουζάκη
11. Βάρφης -. Πλωτάρχης ΄΄Σ΄΄ Θεοφιλόπουλου
12. Βασιλειάδης Π. Υποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Κασιμάτη Δ.
13. Βενιζέλος Νικήτας Εφοπλιστής
14. Βιδάλης Ορέστης Ταξίαρχος απότακ.
15. Βουλγαράκης Γ. Σημαιοφόρος ΄΄Κ΄΄ Χρυσικόπουλου
16. Γαβριήλ Β. Πλωτάρχης ΄΄Κ΄΄Σίδερη
17. Γαρδικιώτης Νίκος Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Γουλέα
18. Βλάχου Ελένη Εκδότρια εφημερ.
19. Γαρουφαλιάς Πέτρος τ. Υπουργός
20. Γεωργακόπουλος Γ. Πλωτάρχης ΄΄Ε΄΄ Δεμέστιχα (Επιστολή 19-1-2004)
21. Γεωργατζόγλου Π. Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄Στεργίου
22. Γιαννόπουλος Α. Ανθυποπλ/ρχος (Ι) Από Π. Κώτση
23. Γκίκας Γ. Υπαξ/ματικός (Ρ/Ε) Δρίκος, βλ.ΑΚ, σ.202
24. Γουλέας Σταύρος Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄Χρυσικόπουλου,Αβραμόπουλου, ΄΄Σ΄΄ Πετρόπουλου
25. Γουνέλης Αυγουστίνος Ναύτης ΄΄Ε΄΄ Γκιόκεζα (Επιστολή από 6-1-04)
26. Δελής Α. Πλωτάρχης ΄΄Κ΄΄ Κασιμάτης Δ.
27. Δρόσος Ιπ. Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Βασιλειάδη
28. Εμμανουήλ Ε. Σημαιοφόρος ΄΄Κ΄΄ Μπουζάκη
29. Ζαρκάδας Αλ. ΑπότακτοςΤαγματάρχης ΄Κ΄Δεμέστιχα, Χρυσικόπουλου, Παπαδόγκωνα Άρθρο
30. Ζίγδης Ι. Τ.υπουργός
31. Ζωγράφος -. Αντιπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Δημητριάδη, ΄΄Κ΄΄ Κουσουρή, Φωκά
32. Ισμαηλάκος Μιχάλης Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Γουλέα, ΄΄Κ΄΄ Αβραμόπουλου, ΄΄Ε΄΄ Δεμέστιχα (επιστολή από 19-1-2004)
33. Ιωαννίδης Γ. Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Βασιλειάδη
34. Καλλιέρος Δ. Υποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄Παλούμπη, Γιαννακάκου, Θεοφιλόπουλου
35. Κανελλόπουλος Π. τ.Πρωθυπουργός
36. Καπέτος Οδυσσέας Αντιπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Νικολόπουλου, ΄΄Κ΄΄ Παπαδόγγονα
37. Καραμανλής Κ. τ.Πρωθυπουργός
38. Κάτρης Πρ. Πλωτάρχης ΄΄Κ΄΄Παλούμπης, Κασιμάτης Δ., Σίδερης, Δεσύλλα
39. Κεφαλογιάννης Εμ. τ. Βουλευτής
40. Κιοσσές Νίκος Υποπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Γουλέα, Πετρόπουλου, ΄΄Κ΄΄ Σταθόπουλου, Σίδερη, Λυμπέρη, Μανιάτη
41. Κοκκίνης (Γ.;) Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Αργυρίου
42. Κουκουλομάτης Αξ/κός Πολ. Αερ.
43. Κουτσομητόπουλος Π. Πλωτάρχης ΄΄Ε΄΄ Δεμέστιχα (Επιστολή 19-1-2004)
44. Κωνσταντίνος Γλύξ. τ.Βασιλιάς
45. Κώτσης Π. Υποπλοίαρχος
46. Λογιάκης Α. Πλωτάρχης ΄΄Κ΄΄Σταυριανάκη
47. Λογοθέτης Μ. Υποπλοίαρχος
48. Μαγιάτης Δ. Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Θεοφιλόπουλου
49. Μαλάμος Σ. Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Χρυσικόπουλου, Μάλιαρη
50. Μαραβελάκης Αντισμήναρχος Π.Α. ΄΄Κ΄΄Γκιόκεζα
51. Μαρόπουλος Γ. Υποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Κασιμάτη Δ.
52. Μαύρος Γ. τ. Υπουργός
53. Μηνόγιαννης Γρηγόρης Υποπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Γουλέα
54. Μιχούδης Αριστείδης Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Γουλέα
55. Μόραλης Γεώργιος Υποναύαρχος Παπαδόγκωνα Άρθρο, Θεοχάρης επιστολή 4/11/89
56. Μπαντουβάς Εμ. τ. Οπλαρχηγός
57. Μπατσιούλας Δ. Ανθυποπ/αρχος (ο) ΄΄Ε΄΄ Γκιόκεζα(Επιστολή από 6-1-04)
58. Μπέτσης Νικόλαος Πλωτάρχης ε.α ΄΄Κ΄΄ Χρυσικόπουλου (για κίνηση ΄΄Σούλη΄΄ 1969)
59. Μπουζάνης Δ. Υποπλοίαρχος Από Π. Κώτση
60. Μυστριώτης Θ. Ανθυποπλ. Από Μ. Λογοθέτη.
61. Νικολόπουλος Π. Αντιπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Σταθόπουλου, ΄΄Σ΄΄ Νικολόπουλου
62. Ντερτιλής Β. Σημαιοφόρος ΄΄Κ΄΄ Σταθόπουλου,
63. Ντερτιλής Ν. Συνταγμ/ρχης ε.α. ΄΄Κ΄΄ Σταθόπουλου
64. Νυδριώτης Γ. Πλωτάρχης ΄΄Κ΄΄Σίδερη
65. Παλαιολογόπουλος Π. Υποστράτηγος Παπαδόγκωνα Άρθρο
66. Παλατιανός Γ. Υποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Σίδερη, Μανταδάκη, Σταθόπουλου, Μάλιαρη
67. Παλιογιώργος Λ. Πλωτάρχης
68. Πανουργιάς Π. Υποστράτηγος ΄΄Κ΄΄ Παπαθανασίου
69. Παπάγος Λ. τ. Πρέσβ,Αυλάρχης
70. Παπαδόπουλος Σπ. Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Κασιμάτη Δ.
71. Παπακωνσταντίνου Κ. τ. Υπουργός
72. Παραδέλλης- Παίζης Αντιπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Νικολόπουλου
73. Περβαινάς Σπύρος Υποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Θεμελίδη,Σίδερη, Μανιάτη, Σταθόπουλου
74. Περβαινάς Σταύρος Αντιναύαρχος ε.α. ΄΄Κ΄΄ Θεμελίδη,Σταθόπουλου,
75. Περίδης Γ. Αντιστρ/γος απότακ
76. Πετρόπουλος Στάθης Απότακτος Πλωτάρχης ΄΄Κ΄΄ Μανιάτη, Μηναίου, Σίδερη, Χρυσικόπουλου,΄΄Σ΄΄ Γουλέα
77. Πετρουλάκης Στέλιος Σμηναγός Π.Α. ΄΄Σ΄΄ Στάππα
78. Πλατανόπουλος Ε. Πλωτάρχης ΄΄Κ΄΄ Μάλιαρη, Λαγάρα,Σταθόπουλου, Δεσύλλα
79. Πτερούδης Βασίλειος Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Χρυσικόπουλου
80. Ράλλης Γ. τ.Πρωθυπουργός
81. Σαρρής Σ. Υποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Παλούμπης, Χρυσικόπουλου
82. Σέκερης Γ. Σύμβ.πρεσβ Α΄
83. Σκουριώτης Ι. Υποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Δεμέστιχα, Δεσύλλα, Μάλιαρη
84. Σούλης Σπυρίδων Πλοίαρχος ε.α. Παπαδόγκωνα Άρθρο
85. Σουρής Α. Υποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Σίδερη, Μανιάτη
86. Σοφιανόπουλος (Σ;) Βιομήχανος ΧΡΩΠΕΙ ΄΄Σ΄΄ Θεοφιλόπουλου
87. Σταματελόπουλος Δ. Συνταγμ/ρχης ε.α. ΄΄Σ΄΄ Πετρόπουλου, Γκιόκεζα και ΄΄Κ΄΄Θεμελίδη, Μανιάτη, Χρυσικόπουλου, Σίδερη.
88. Σταματίου Β. Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄Παπαδόπουλου Π., Δεσύλλα, Δεμέστιχα, Θεμελίδη
89. Σταυρόπουλος Δ. Πλωτάρχης ΄΄Κ΄΄Χρυσικόπουλου, Μάλιαρη
90. Στράτος Χρ. Επιχειρηματίας
91. Ταβλαρίδης Σταύρος Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Σ΄΄ Γουλέα
92. Ταπίνης Σ. Απότακτος Πλωτάρχης ΄΄Κ΄΄ Σέκερη
93. Τζανακόπουλος Αρχικελευστής ΄΄Κ΄΄ Μπουζάκη
94. Τζανετάκης Τζ. Πλωτάρχης ε.α. ΄΄Κ΄΄Σέκερη
95. Τρακάκης Γ. Σμήναρχος Παπαδόγκωνα Άρθρο
96. Τσέτης Κ. Σημαιοφόρος ΄΄Κ΄΄Χρυσικόπουλου, Μάλιαρη
97. Τσιγαρίδας Κ. Ανθυποπλοίαρχος ΄Κ΄Γιαννακάκου,Παλούμπη,Ηλιόπουλου,Π΄΄θανασίου,Σταθόπουλου,Θεοφιλ/λου, Δεμέστιχα
98. Τσιμινίκος Ν. Αντιπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Καραμήτσου, Σίδερη, Σταθόπουλου, Λυμπέρη, Δεσύλλα
99. Φασιάνης Ανθυπασπιστής ΄΄Κ΄΄ Δεμέστιχα
100. Φιλίππου Α. Ανθυποπλοίαρχος ΄΄Κ΄΄ Χρυσικόπουλου (για κίνηση ΄΄Σούλη΄΄ 1969)
101. Φουσιάνης Γ. Πλωτάρχης ΄΄Ε΄΄ Δεμέστιχα (Επιστολή 19-1-2004)
102. Φούφας Ζ. Δικηγόρος
103. Φωστιέρης Ν. Πλωτάρχης ΄΄Ε΄΄ Δεμέστιχα (Επιστολή 19-1-2004)

Β.-Συλληφθέντες ως συνωμότες για το Κίνημα

Για λόγους πληρότητας όσον αφορά το πλήθος των εμπλακέντων με την οργάνωση, παρατίθεται και ο πίνακας με τους συλληφθέντες.
104. ΕΓΚΟΛΦΟΠΟΥΛΟΣ Κ. ΑΝΤΝΧΟΣ (ε.α.)
105. ΜΗΝΑΙΟΣ Ι. ΥΠΝΧΟΣ (ε.α.)
106. ΚΟΝΟΦΑΟΣ Σ. ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ (αποτ.)
107. ΑΡΓΥΡΙΟΥ Σ. ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ
108. ΤΡΟΥΠΑΚΗΣ Δ. ΑΝΤΠΧΟΣ
109. ΚΟΥΣΟΥΡΗΣ Κ. -//-
110. ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ Π. -//-
111. ΓΚΙΟΚΕΖΑΣ Α. -//-
112. ΠΑΠΑΔΟΓΓΟΝΑΣ Α. -//-
113. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ Α. -//-
114. ΚΟΛΙΓΙΑΝΝΗΣ ΑΡ. -//-
115. ΘΕΟΧΑΡΗΣ Α. ΑΝΤΙΠΧΟΣ
116. ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ Γ. -//-
117. ΣΙΔΕΡΗΣ Γ. ΠΛΩΤΑΡΧΗΣ
118. ΚΑΝΑΒΑΡΙΩΤΗΣ Ε. -//-
119. ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ Ι. -//-
120. ΜΑΝΤΑΔΑΚΗΣ Ν. -//-
121. ΛΥΜΠΕΡΗΣ Χ. -//-
122. ΚΑΤΑΓΑΣ Κ. -//-
123. ΣΤΑΥΡΙΑΝΑΚΗΣ Μ. -//-
124. ΜΑΝΙΑΤΗΣ Ι. -//-
125. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Σ. -//-
126. ΛΑΓΑΡΑΣ Ε. -//-
127. ΜΑΣΟΥΡΑΣ Τ. -//-
128. ΦΩΚΑΣ Ι. -//-
129. ΘΕΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Ι. -//-
130. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Κ. -//-
131. ΒΕΝΝΗΣ Α. -//-
132. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Ε. -//-
133. ΣΤΑΓΚΑΣ Ι. -//-
134. ΠΑΛΟΥΜΠΗΣ Ι. -//-
135. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΑΠ. -//-
136. ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΓ. -//-
137. ΣΤΕΡΓΙΟΥ Β. -//-
138. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Α. -//-
139. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ν. -//-
140. ΔΡΙΚΟΣ ΗΡ. -//-
141. ΛΑΦΟΓΙΑΝΝΗΣ Ι. -//-
142. ΔΕΜΕΣΤΙΧΑΣ Γ. -//-
143. ΓΚΙΝΗΣ Γ. ΠΛΩΤΑΡΧΗΣ
144. ΜΑΝΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ Μ. -//-
145. ΘΕΜΕΛΙΔΗΣ Ν. ΥΠΛΧΟΣ
146. ΒΟΥΡΑΖΕΡΗΣ Ι. -//-
147. ΖΑΡΟΚΩΣΤΑΣ Ε. -//-
148. ΖΩΓΡΑΦΟΣ Ι. -//-
149. ΓΙΑΝΝΑΚΑΚΟΣ Β. -//-
150. ΤΟΥΡΒΑΣ ΧΡ. -//-
151. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ Ν. -//-
152. ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ ΕΜ. -//-
153. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Μ. ΑΝΤΙΠΛΟΙΑΡΧΟΣ
154. ΣΕΚΕΡΗΣ ΑΘ. -//-
155. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΡΕΑΣ Π. -//-
156. ΗΣΑΪΑΣ ΕΜ. ΠΛΩΤΑΡΧΗΣ
157. ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥ. -//-
158. ΠΑΛΙΟΣ Γ. -//-
159. ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΕΜ. -//-
160. ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Α. -//-
161. ΤΟΜΑΡΑΣ Δ. -//-
162. ΔΕΣΥΛΛΑΣ Α. -//-
163. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Π. -//-
164. ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ Δ. ΑΝΘΠΧΟΣ
165. ΚΟΚΛΩΝΗΣ Μ. ΑΝΘΣΤΗΣ (Η/Ν)
166. ΤΣΙΟΒΑΡΙΔΗΣ ΑΘ. ΔΙΚ. ΣΥΜΒ. Γ΄
167. ΦΕΤΣΗΣ Κ ΥΠΤΓΟΣ (ε.α.)
168. ΜΟΥΣΤΑΚΛΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ (ΠΖ)
169. ΔΕΜΕΣΤΙΧΑΣ Ε ΤΑΓΜΧΗΣ (ΠΖ)
170. ΒΑΡΔΑΝΗΣ Μ ΙΛΧΟΣ (ΠΖ)
171. ΑΛΕΞΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΟΧΑΓΟΣ (ΠΖ)
172. ΚΟΚΚΙΝΙΔΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ του Η. ΣΜΗΝΑΡΧΟΣ
173. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΜΗΝΑΡΧΟΣ
174. ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του Β. ΑΝΤΙΣΜΗΝΑΡΧΟΣ
175. ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ του Ε. ΑΝΤΙΣΜΗΝΑΡΧΟΣ
176. ΣΤΑΠΠΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ του Θ. ΕΠΙΣΜΗΝΑΓΟΣ
177. ΑΒΕΡΩΦ – ΤΟΣΙΤΣΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΩΣ ΥΠΟΥΡΓΟΣ
178. ΑΠΟΣΚΙΤΗΣ Κ. ΤΕΩΣ ΒΟΥΛΕΥΤΗΣ
179. ΑΠΟΣΚΙΤΗΣ Χ. ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
180. ΓΚΑΖΗΣ Α. ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
181. ΚΟΤΣΑΡΙΔΑΣ Σ. ΕΜΠΟΡΟΣ
182. ΣΤΡΑΤΟΣ Χ. ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΣ

ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ

Παρατίθενται μερικά στοιχεία από την πλούσια σε ηθική βαρύτητα ζωή του Λεωνίδα Βασιλικόπουλου ως αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού.

Ο Βασιλικόπουλος δεν περιλαμβάνεται στα στελέχη της πυραμίδας των εν ενεργεία αξιωματικών στις 21-4-1967. Και τούτο διότι  είχε οδηγηθεί στην παραίτηση μετά τις πιέσεις, τις ποινές, κύρια όμως την άρνηση να του δώσουν άδεια για γάμο με την κόρη Βουλευτή της ΕΔΑ. Η στάση του απέναντι στη δικτατορία από την πρώτη ημέρα μέχρι την τελευταία, ξεχωρίζει το Βασιλικόπουλο και τον τοποθετεί στους κορυφαίους αντιστασιακούς των ΕΔ, με δράση και διώξεις, που αιτιολογούν αυτόν τον διαχωρισμό. Η επαναφορά του στην ενεργό υπηρεσία μεταπολιτευτικά και η επανα- προσαρμογή με επίπονη δική του προσπάθεια, παρά την επί δέκα χρόνια σχεδόν απουσία του εκτός ναυτικού, τον οδήγησε στη θέση του Α/ΓΕΝ, που υπηρέτησε επί τριετία.
Συναντάμε το Βασιλικόπουλο όχι μόνο σε μία οργάνωση από το 1967 μέχρι το 1974. Η περίπτωσή του είναι ενδιαφέρουσα, διότι περιλαμβάνει όλων των ειδών τις διώξεις που προβλέπονται για στρατιωτικούς πριν, και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Τα σχετικά με το γάμο του και τη δοκιμασία που υπέστη και αυτός και η σύζυγός του είναι απόδειξη του πώς αντιμετωπίζονταν τότε οι στρατιωτικοί. Οι νομοθέτες και εξουσιάζοντες τη χώρα μεταπολεμικά δεν ήθελαν το Ναυτικό του 1966 να έχει στους κόλπου ς του έναν αξιωματικό, που η σύζυγός του θα ήταν κόρη βουλευτή της ΕΔΑ.
Η δικτατορία βρίσκει απόστρατο τον Βασιλικόπουλο, αλλά πολύ γρήγορα οι υπηρεσίες ασφαλείας θ’ ασχοληθούν μαζί του. Από «Δελτίο Δράσεως του Βασιλικόπουλου Λεωνίδα του Νικολάου, γεννηθέντος το 1932 εις Αθήνας υποπλοιάρχου ε.α.» της Γενικής Ασφάλειας, που υπογράφει ο προϊστάμενος της υπηρεσίας πληροφοριών αστυνόμος Α΄ Ευάγγελος Ιωάν. Μάλλιος, προκύπτουν τα εξής:

•  Συνελήφθη την 2-8-1969 ως ενεχόμενος στην οργάνωση «ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ» και παραδόθηκε στο ΕΑΤ/ΕΣΑ Στην ΕΣΑ ο Βασιλικόπουλος βασανίζεται από 2-8 μέχρι 3-9-1969. Σε μήνυση που υποβάλλει στη μεταπολίτευση στρέφεται κατά των «…Θεοδώρου Θεοφιλογιαννάκου, Νικολάου Χατζηζήση, Δημητρίου Ζήση απάντων Ταγματαρχών του Στρατού, Πέτρου Κούτρα Ταγματάρχου Διοικητού του ΕΑΤ/ΕΣΑ, Δημητρίου Ιωαννίδη, Ταξιάρχου Διευθυντού της ΕΣΑ και κατά παντός αγνώστου και δη Υπαξιωματικών και Στρατιωτών της ΕΣΑ…». Στη μήνυση περιγράφονται τα βασανιστήρια. Το ίδιο και στη δίκη των βασανιστών στρατιωτικών όπου καταθέτει στις 25-4-1975. Η περιγραφή δημοσιεύεται στις εφημερίδες της επομένης ημέρας 26-4-1975.
• Για την υπόθεση της ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ εκτοπίζεται στις 28-6-71. Μόλις απολύονται από την εκτόπιση ο Βασιλικόπουλος και άλλοι, υπογράφουν κείμενο στις 23-Ιουλίου 1971 ζητώντας να απολυθούν όλοι οι έγκλειστοι και εκτοπισμένοι. Στελέχη των ΕΔ απότακτοι και απόστρατοι που συνυπογράφουν το κείμενο (εκτός των άλλων) είναι και οι Ανδρέας Έρσελμαν ταξίαρχος, Κων.Ζησίου αντισυνταγματάρχης, Σπύρος Κονοφάος πλοίαρχος, Γεώργιος Κουμανάκος υποστράτηγος, Ιωάννης Κουτσογιάννης λοχαγός, Γ.Παπαγεωργίου επισμηναγός, Αντώνιος Παπασπύρου συνταγματάρχης και «..Κ.Πνευματικός…» ταγματάρχης ε.α.
• Παρίσταται ως μάρτυρας υπεράσπισης του απότακτου αξ/κού Αρ.Μπουλούκου την 23-9-71
• Συλλαμβάνεται πάλι κατηγορούμενος για σύσταση συμμορίας, παραβάσεις επί εκρηκτικών υλών, απόπειρα εκρήξεως στα πλαίσια της οργάνωσης «ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ – ΕΕ», προφυλακίζεται στις φυλακές Κορυδαλλού από ‘που αποφυλακίσθηκε στις 14 Ιουλίου 1972,
• Εντάσσεται στην οργάνωση «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΗ ΝΕΟΛΑΙΑ – ΕΑΝ.

Αυτά βεβαιώνονται από τον Μάλλιο στις 3 Ιουνίου 1973. Για την ένταξη στην ΕΑΝ ο ίδιος διαφοροποιείται στη συνέντευξή του, ενώ έχουν παραληφθεί μερικές ΄΄λεπτομέρειες΄΄ απ’ αυτό το έγγραφο και συγκεκριμένα:

•  Η ανάκριση με βασανιστήρια στο ΕΑΤ/ΕΣΑ, από 2 Αυγούστου μέχρι 3 Σεπτεμβρίου 1969 (για την οργάνωση ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ).
• Η απομόνωση στο ξενοδοχείο – κρατητήριο ΠΕΥΚΑΚΙΑ, στη Δροσιά, από 4 Σεπτεμβρίου 1969 μέχρι 21 Απριλίου 1970. Μια πλευρά του χαρακτήρα αυτού του στελέχους εκδηλώνεται στη Δροσιά με την τήρηση ημερολογίου σε χιουμοριστικό –λογοτεχνικό ύφος. Ο Βασιλικόπουλος είναι καλός γνώστης και χρήστης της γλώσσας. Καταγράφει συμβάντα, εμπειρίες κ.λ.π. σε σκωπτικό τόνο και ενίοτε με ποιητική απόδοση σε ένα (ανέκδοτο) κείμενο με τίτλο ΄΄Από το Ημερολόγιο ενός …Μοναχού». Το ίδιο θα κάνει και αργότερα στον Κορυδαλλό όπου φυλακίζεται από 23-9-1971 μέχρι 16-7-1972. Ο τίτλος του ανέκδοτου πάλι υλικού είναι « Από το Κλουβί ενός …Κορυδαλλού».
• Η εκτόπισή του στη συνέχεια στη Σαμοθράκη, από 21/4/70 μέχρι 8/4/71, για την ίδια οργάνωση.
• Η απομόνωσή του σε νοσοκομείο (όπου βρίσκεται για εγχείρηση) από 21 Μαΐου μέχρι 15 Ιουνίου ’73, με αφορμή τις συλλήψεις για κίνημα στο ναυτικό.
• Αμέσως μετά το νοσοκομείο η κράτησή του στην Ασφάλεια Αθηνών για την ΕΑΝ. Η απόφαση για τον Βασιλικόπουλο από τη δίκη της ΕΑΝ (9-11 Αυγούστου 1973) είναι δυόμισι χρόνια φυλάκιση. Ο ίδιος εξηγεί στη συνέντευξή του τα της ΕΑΝ, όπου δεν είχε δραστηριότητα. Οδηγείται στον Κορυδαλλό απ’ όπου αποφυλακίζεται στις 21 Αυγούστου 1973 με την αμνηστία.
• Διώκεται πειθαρχικά από τους ανθρώπους της χούντας στο Ναυτικό και παραπέμπεται σε πρωτοβάθμιο Ανακριτικό Συμβούλιο για τη συμμετοχή του στην «ΕΑΝ».

Το πρωτοβάθμιο ανακριτικό συνήλθε σε συνεδρίαση στη Ναυτική Σχολή Πολέμου στις 23 Νοεμβρίου 1973. Διαβάσθηκαν τα έγγραφα, ο Βασιλικόπουλος μιλάει για Δημοκρατία, αξιοπρέπεια και καθήκον και προτείνουν να διαγραφεί από τα στελέχη εφεδρείας.
Ο Αραπάκης, ως Α/ΓΕΝ, συγκροτεί και δευτεροβάθμιο Συμβούλιο, που συνεδριάζει στις 18 Φεβρουαρίου ’74 στο γραφείο του διοικητή Ναυστάθμου Σαλαμίνας. Ο Βασιλικόπουλος δίνει άλλο ένα μάθημα περί Δημοκρατίας και υποχρεώσεων των αξιωματικών, χωρίς να αλλάξει η απόφαση του πρωτοβαθμίου.
Διαγράφεται και από τους εφέδρους και μπαίνει στους πίνακες αξιωματικών Π.Ν. στους οποίους απαγορεύεται η αποδημία.. Η αποδημία προφανώς είχε απαγορευτεί προ πολλού, από άλλες υπηρεσίες του καθεστώτος, αλλά η αφαίρεση της ιδιότητας του απόστρατου ήταν πρόσθετος λόγος.
Δύο ημέρες πριν τη μεταπολίτευση, ενώ οι Τούρκοι βρίσκουν αφορμή να εισβάλλουν στο νησί, τηλεγραφείται προς τον ΑΕΔ από τους λοχαγούς Πεζικού Αρχάκη Αλέξανδρο και Αρχοντίδη Νικόλαο, τον ίλαρχο Βαρδάνη Μιχαήλ και τον υποπλοίαρχο Βασιλικόπουλο Λεωνίδα πως « Πιστοί εις τον όρκον μας και εν όψει διαγραφομένης απειλής έναντι ακεραιότητας του Έθνους, θέτομεν εαυτούς εις την διάθεσιν της Πατρίδος (…)». Κανείς δεν τους απάντησε, όπως δεν απάντησαν και σε παρόμοια τηλεγραφήματα, που είχαν στείλει και άλλοι απότακτοι.
Τέλος, από βεβαιωτικό του ΓΕΝ/Β3 – ΙΙ που εκδόθηκε αρκετά χρόνια αργότερα, διαπιστώνεται πως ο Βασιλικόπουλος την 21/10/74 αποκαθίσταται ως απόστρατος αναδρομικά, αφ’ ότου διαγράφηκε από τα στελέχη εφεδρείας και την 24/2/75 επανέρχεται στην ενεργό υπηρεσία. Την 10/12/84 τοποθετείται ως Διοικητής ναυτικής Εκπαίδευσης του Π.Ν. με το βαθμό του υποναυάρχου, και την 20 Ιανουαρίου 1986, προαγόμενος σε αντιναύαρχο, τοποθετείται ως Αρχηγός του Στόλου. Το βεβαιωτικό δεν αναφέρει ότι πριν τις μεγάλες θέσεις, υπηρέτησε ως κυβερνήτης σε όλους σχεδόν τους τύπους πλοίων, όπως και ότι ανέλαβε την αρχηγία του Ναυτικού από 22 Δεκεμβρίου 1986 μέχρι 17 Ιουλίου 1989, που αντικαθίσταται στη θέση αυτή απόπου παραιτήθηκε «γιατί ήθελε να μείνει πιστός στις αρχές του».
Την ίδια μέρα της παραίτησης Βασιλικόπουλου από τη θέση του Α/ΓΕΝ, ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης στέλνει έγγραφο στη Βουλή των Ελλήνων με το οποίο απαντά στον Βουλευτή Παναγιώτη Κρητικό πως «…λόγοι δημοσίου συμφέροντος κωλύουν την παράδοση των φακέλων …{Βασιλικόπουλου και Ζαρκάδα και } οι λόγοι αυτοί συνίστανται στη μη αναμόχλευση των πολιτικών παθών…». Και των δύο αξιωματικών οι φάκελοι έχουν πλούσιο περιεχόμενο και η δημοσιοποίησή τους θα επέφερε ΄΄αναμόχλευση των πολιτικών παθών΄΄ κατά τον Υπουργό Δημόσιας Τάξης Ιωάννη Κεφαλογιάννη. Θα έβγαιναν στην επιφάνεια και τα στοιχεία όλων εκείνων που για χρόνια τους είχαν παρακολουθήσει, καταδώσει κ.λ.π.
Παρουσιάζεται έτσι πως κάποια όργανα του κράτους και πιο συγκεκριμένα των αρχών ασφαλείας, πολύ μετά τη δικτατορία, έχουν μόνον αυτά τη δυνατότητα πρόσβασης στα έγγραφα, που καθόριζαν τα φρονήματα των πολιτών. Οι ίδιοι οι πολίτες δεν έχουν το δικαίωμα να δουν ούτε τα έγγραφα που τους αφορούν. Αυτά με κοινή απόφαση Υπουργών Προεδρίας Κυβερνήσεως, Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης. Η απόφαση να καταστραφούν οι ΄΄φάκελοι΄΄ ΄που τηρούσαν οι αρχές ασφαλείας για τους Έλληνες πολίτες, μπορεί να φάνηκε να εξυπηρετεί προς στιγμήν σκοπιμότητες ικανοποίησης πως, επί τέλους σταματά η απαράδεκτη για την Ελλάδα κατάσταση της ΄΄φακελοποίησης ΄΄. Αλλά για την ιστορική έρευνα η ενέργεια αυτή εξαφάνισε πολύτιμα στοιχεία. Εκτιμάται πως δεν προχώρησαν και στην καταστροφή των φακέλων όλων ανεξαίρετα των πολιτών.
Όπως αποδεικνύεται από τις περιπτώσεις Βασιλικόπουλου, Ζαρκάδα και Παπαγεωργόπουλου, οι αρχές ασφαλείας δεν περιορίζονταν στην τήρηση φακέλων φρονημάτων στους πολίτες, αλλά καλύπτουν και όλες τις περιπτώσεις των στελεχών των ΕΔ.
Ο Βασιλικόπουλος είναι τρανή απόδειξη (μαζί με αρκετές άλλες περιπτώσεις), πως η χούντα δεν είχε κερδίσει το ναυτικό. …………………….