Συζήτηση με τον Νίκο Καργόπουλο (Κ) και τον Στράτο Ρουμελιώτη (Ρ)  (ΙΑΝ 2002)

Ήταν στη δικτατορία από τους πρώτους φοιτητές των οποίων διακόπηκε η αναβολή στράτευσης ως ποινή για τις δραστηριότητές τους στα πλαίσια των φοιτητικών ζυμώσεων, εκλογών, κινητοποιήσεων κ.λ.π. Τα στοιχεία που παρουσιάζουν στη συνέντευξη αφορούν τη δικτατορία κύρια όμως τις συνθήκες κάτω από τις οποίες υπηρέτησαν τη θητεία τους τότε.

Οι υπεύθυνοι των μονάδων όπου εντάχθηκαν τους φέρθηκαν με γνώμονα τις αιτίες διακοπή της αναβολής και προφανώς εντολές που είχαν γι’ αυτές τις περιπτώσεις και ειδικά για τους συγκεκριμένους. Ο Καργόπουλος σήμερα είναι συνταξιούχος καθηγητής Μέσης εκπαίδευσης ενώ δραστηριοποιείται ως ιδρυτικό μέλος του ΑΣΚΕ και ως μέλος του ΔΣ του ΣΦΕΑ . Ο Ρουμελιώτης επίσης καθηγητής μέσης εκπαίδευσης.

—————————————————-

-. Έχω σημειώσει εδώ δυο ονόματα που μου είπες προχτές. Το ένα είναι Γιώργος Εμμανουήλ …

Κ. Ναι, ηθοποιός και ο άλλος Στράτος Μαλής, μαθηματικός. Του οποίου το πατρικό πρέπει να ήταν στο Αιγάλεω. Τώρα μένει κάπου στο Γαλάτσι.

-. Τώρα μιλάμε για τα παιδιά, που τότε στο Πολυτεχνείο είχατε στρατευτεί …

Κ. Μιλάμε για τα παιδιά με τα οποία ήμαστε μαζί στο Γάβρο της Καστοριάς, σ’ αυτήν την περίπτωση που σου λέω, η οποία δεν είναι καθόλου γνωστή. Δηλαδή. Τον Μάιο περίπου του ’74, μπορεί να ήταν και Απρίλιος, μπορεί να ήταν και Ιούνιος, … μας μαζέψανε από το τάγμα μου ας πούμε μόνο εμένα.

-. Εσύ είχες στρατευτεί Νίκο από πότε;

Κ. Εμένα μου κόψανε την αναβολή τον Νοέμβριο του ’72, ήμουνα ο πρώτος που κόψανε την αναβολή, μάλιστα με υπογραφή Γεώργιος Παπαδόπουλος …Τρίτο Νομική, δηλαδή έγραψαν οι εφημερίδες ότι στρατευτήκαμε οκτώ άτομα, πρωτοεφαρμόστηκε αυτό το μέτρο της διακοπής της αναβολής για οκτώ άτομα. Ο ένας ήμουνα εγώ, σίγουρα ο δεύτερος ήτανε ο Γιώργος Παπαπέτρου. Ήτανε για κάποιο Λαγό ο οποίος ήτανε φοιτητής της Εμπορικής. Από εκεί και πέρα … τα άλλα πέντε ονόματα ούτε τα άκουσα ποτέ, ούτε έμαθα αν όντως ήτανε οκτώ άτομα. Τον Λαγό, σου είπα, ψάξαμε κάνα δυο φορές να τον βρούμε δεν τον βρήκαμε….

-. Και διακόπηκε γιατί η αναβολή;

Κ. Μέσα στα χαρτιά μου δεν ξέρω τι ακριβώς έγραφε … δεν ξέρω αν έγραφε και την αιτιολογία…

-. Αυτό το μέτρο της διακοπής της αναβολής στράτευσης γιατί τότε η δικτατορία το …

Κ. Για φοιτητές οι οποίοι δεν κρατούσαν (…), εγώ είχα είδη κάνει φυλακή…

-. Πες το αυτό, άρα είχανε λόγους…

Κ. Είχα ήδη κάνει φυλακή. Από το ’68 μέχρι το ’70. Στην κηδεία του Παπανδρέου με είχαν πιάσει. Στη κηδεία του Παπανδρέου, που μετεξελίχτηκε σε διαδήλωση. Είχαμε, συνεννοηθεί με τους συμφοιτητές μου πως θα πάμε και τα λοιπά, φτάσαμε μέχρι το νεκροταφείο και στο νεκροταφείο είχα και την εξυπνάδα εγώ να γυρίσω και την πλάτη στους αστυνομικούς και να ρίχνω τα συνθήματα. Τότε με τσιμπήσανε. Είχα κάνει φυλακή, αποφυλακίσθηκα το ’70 ήτανε η εποχή που δεν θέλανε να αυξήσουν τους κρατούμενους στις φυλακές δεν θέλανε και να με στείλουν εξορία, με πιέσανε για δήλωση, τότε τις έφαγα… δηλαδή βγαίνοντας το περισσότερο ξύλο εγώ…

-. Είχαν πιάσει και άλλους, είχε κινηθεί η Διεθνής Αμνηστία, είχανε διεθνώς κινητοποιήσεις;

Κ. Ναι δεν ήτανε, και πολύ περισσότερο για έναν πιτσιρικά σαν εμένα διότι και τότε ακόμα το 70 που μιλάμε ήμουνα 22 ετών… ούτε 22, 21½ ακόμη και δεν ήθελαν να με στείλουν στη Λέρο. Α ήρθε. Ναι…Ο Στράτος που λέγαμε. Πες το επώνυμο της γυναίκας σου.

Ρ. Ζανιά.

-. Ζανιά. Το Ζανιά είναι Δαδιώτικο όνομα είναι …Είναι από το Δαδί …Είσαι ρουμελιώτης λοιπόν, ο Στράτος Ρουμελιώτης ….

Ρ. Η αλήθεια είναι ότι … τολμώ και το λέω όλα τα χρόνια, ότι αν δεν ήτανε ο Νίκος εκεί να δώσουμε μια άλλη διάσταση θα το περνάγαμε ανέμελα σα παιδιά, μπορεί να ήμασταν 27 χρόνων …

-. Στο στρατιωτικό λες;

Ρ. Ναι και ειδικά στο Γαύρο, 21 χιλιόμετρα έξω από την Καστοριά.

Κ. Είναι στο παλιό το δρόμο Καστοριά – Φλώρινα. Που πας για Πρέσπες, στρίβεις να πας για Πρέσπες… Μας μάζεψαν από διάφορες μονάδες, αυτά τα θυμάται ο Στράτος. Πότε πήγαμε στο Γάβρο Στράτο;

Ρ. Πρέπει να ήτανε Μάης. Μάης του ’74.

Κ. Μάλιστα. Και οι περισσότεροι μωαμεθανοί.

Ρ. Και όλα αυτά έτσι όταν αρχίζουμε και κάνουμε την αναφορά σε εκείνη την περίοδο, θα έρχονται το ένα μετά το άλλο στο μυαλό σε συνέχεια. Γιατί δεν είναι μόνο που μας μάζεψαν από διάφορες μονάδες, από όλη την Μακεδονία, μας πήγανε στην Βέροια μέσα. Δεν ξέρω αν ήταν το 9^ο σύνταγμα, αλλά μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση εμένα τότε, ότι μας συγκέντρωσαν και βγήκε ένας ταγματάρχης για να μας πει κάποια λόγια.

Κ. Αυτό ούτε που το θυμάμαι ότι πήγαμε Βέροια.

-. Εσένα Στράτο;

Ρ. Ήμουν στο 613 τάγμα πεζικού. Εγώ τελείωσα το πανεπιστήμιο, πάνω στα Γιάννενα. Οπότε είχα πάρει αναβολή και παρουσιάστηκα 3 Μαΐου το ’73, στην Κόρινθο. Κάτσαμε εκεί πέρα μέχρι 2 Αυγούστου γιατί στις 29 Ιουλίου είχε γίνει το δημοψήφισμα για ‘Ναι’ και ‘Όχι’. Και μας πήραν 2 Αυγούστου και μας πήγανε στις μονάδες. Η αλήθεια είναι ότι εμένα με είχανε κρίνει κατάλληλο για το Κ.Ε.Σ.Α., για την Ε.Σ.Α. τότε.

-. Λόγω ύψους και καταγωγής;

Ρ. Δεν ξέρω, το καταγωγής λιγάκι…Μυτιλήνη.

Κ. Α, την καταγωγή εννοεί, οι γονείς σου ήτανε δεξιοί, αυτό εννοεί ο Αντώνης.

Ρ. Όχι. Ο πατέρας μου είχε κάνει 7½ χρόνια φυλακή και εξορίες, Μακρόνησο και λοιπά…

-. Όταν λέω καταγωγή ξέρεις τι εννοώ; Ένα από τα κριτήρια που επέλεγαν τότε για την στρατιωτική και τη ναυτική αστυνομία ήταν, να είναι από απομακρυσμένα χωριά, ώστε να μην έχουν επαφή με τις πόλεις, με τις επικοινωνίες, με τις… Με ότι μπορεί να προσφέρει θετικό η πόλη από πλευράς πληροφοριών και επικοινωνιών, ραδιόφωνων, εφημερίδων, βιβλίων…

Ρ. Όχι. Έμενα στην Αθήνα από το ’49, γεννημένος το ’47 στη Μυτιλήνη. Έμενα Αθήνα, άρα καταγωγή από Αθήνα, ας το πούμε έτσι…2 Αυγούστου πήγα απάνω στο Κιλκίς. Δροσάτο για την ακρίβεια πλάι στη Δοϊράνη. Επειδή ας πούμε το δικό μου περιστατικό δεν ενδιαφέρει τόσο το προσωπικό όσο πως περάσαμε εκεί στο Γάβρο. Γιατί όταν πήγα εκεί στο Δροσάτο με κάλεσε ένας διοικητής του 2^ου γραφείου. Νομίζω Νομικός λεγότανε και ήταν ένας από τους μάρτυρες υπεράσπισης κατά τη δίκη των χουντικών Νομικός …

-. Υπερασπίσθηκε τους χουντικούς δηλαδή;

Ρ. Ναι, ναι. Με κάλεσε στο γραφείο του και μου είπε ότι ΄΄θα γίνεις αλφαμίτης΄΄, λέω ΄΄αλφαμίτης δεν θέλω να γίνω΄΄, μου λέει ΄΄όχι θα γίνεις λόγω αναστήματος, παρουσίας, θα γίνεις αλφαμίτης΄΄…

-. Αλφαμίτης είναι η ασφάλεια μονάδος;

Ρ. Αστυνομία μονάδος. Λέω ΄΄όχι δεν πρόκειται να γίνω΄΄, γιατί είχα πει ότι για μένα θα είναι ο στρατός ή μέρα παρουσίασης, η μέρα απόλυσης ή θα ξεχάσω πότε παρουσιάστηκα.

-. Γιατί αυτό … γιατί ήσουνα τόσο πολύ …

Ρ. Γιατί ή θα ήμουν πολύ υποτακτικός, οπότε 3 Μαΐου ’73 παρουσιάστηκα 3 Μαΐου ‘75 θα έπρεπε να απολυθώ, ή θα έτρωγα φυλακή απεριόριστη γιατί δεν είμαι χαρακτήρας υποτακτικός.

-. Με τη διδακτορία είχες μπλεξίματα μέχρι τότε;

Ρ. Κάτι είχα, δηλαδή επειδή έτυχε και είχα γραφτεί στους Λαμπράκηδες πιο πριν, όταν έδωσα εξετάσεις για το πανεπιστήμιο. Τελειώσαμε νομίζω 23 Σεπτεμβρίου το ’67 τις εξετάσεις, στις 27 με κάλεσαν στην ασφάλεια στο Αιγάλεω και μου έφεραν κάποια χαρτιά, που μου δόθηκε εκεί η δυνατότητα να δω ότι δεν ξέρουν τι γράφουνε ή τι λένε. Γράφανε σε ένα σημείο ότι είχα πάρει μέρος σε πορεία ειρήνης, πράγμα που δεν το είχα κάνει. Και μου το έδειξαν με κόκκινα γράμματα ότι είχα πάρει μέρος. Άρα λέω, ότι οι καταδότες τους οι πληροφοριοδότες δεν ξέραν καλά τα πράγματα, οπότε είχα τη δυνατότητα να λέω και ψέματα, και τους έλεγα πράγματα που δεν ίσχυαν από εκεί και πέρα. Βέβαια είχαν την ιστορία του πατέρα μου, ο οποίος είπαμε στη Μυτιλήνη ήτανε πως το λένε… 7½ χρόνια φυλακές και εξορίες, ήτανε και Μακρονήσια, κάτι σημαίνουν. Για τη μητέρα μου έμαθα ότι ήτανε και κείνη αντάρτισσα, πράγμα που δεν μου έχει πει ακόμα και σήμερα, είναι 89 χρόνων, σήμερα μάλιστα έχει και τα γενέθλια της. Και μου είχανε πει τότε για κάποιους φίλους, για τον Γιάννη τον Ψαρκουλάκο, για τον Αντώνη τον Μακρή και άλλους και άλλους που ήμαστε μαζί στους Λαμπράκηδες εκεί στο Περιστέρι, ότι ήταν στην Αίγινα. Δεν ξέρω αν ο Νίκος τους γνώρισε;

Κ. Τον Ψαρκουλάκο ναι. Ήμασταν λιγάκι μαζί.

Ρ. Μπράβο, και τον Αντώνη τον Μακρή, τώρα δεν θυμάμαι και τα ονόματα των άλλων, κάποιος Βασίλης… τώρα …

-. Αυτά σου τα είπανε στην ασφάλεια τον Σεπτέμβρη του ’67 όταν σε κάλεσαν τελειώνοντας τη σχολή σου;

Ρ. Ναι. Ότι σε περίπτωση που θα ασχοληθείς με τα αντιδικτατορικά θα βρεθείς μαζί τους βάση του νόμου 509 και κάτι τέτοια. Τέλος πάντων αυτό είναι πιο παλιά ιστορία.

-. Αυτό αιτιολογεί το γιατί σε φώναξε ο άλλος ο Νομικός όταν πήγες και παρουσιάσθηκες φαντάρος και σου λέει ότι θα γίνεις αλφαμίτης;

Ρ. Και όταν είδε ότι εγώ δεν άλλαζα γνώμη, μου λέει ΄΄πρόσεξε καλά. Ήμαστε στα σύνορα με την Γιουγκοσλαβία, χαράδρες υπάρχουν πολλές, σε καθαρίζω σε μια χαράδρα και λέω στους δικούς σου ότι την κοπάνησες στην Γιουγκοσλαβία΄΄ …

-. Αυτό σου είπε ο Νομικός, λοχαγός τότε στο 613 τάγμα και μετέπειτα μάρτυρας υπεράσπισης του Παπαδόπουλου και των υπολοίπων. Σε καθαρίζει και σε ρίχνει σε χαράδρες και δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν;

Ρ. Λέει στους δικούς μου ότι δραπέτευσα στη Γιουγκοσλαβία. Η Δοϊράνη από το Δροσάτο απέχουν 4 χιλιόμετρα. Δοϊράνη είναι η λίμνη της οποίας το ένα μέρος ανήκει στην Ελλάδα και κάποιο άλλο στη Γιουγκοσλαβία

-. Επαναλήφθηκαν τέτοια πράγματα Στράτο με τον… σε ξαναφώναξε; Άσκησε κι άλλες πιέσεις;

Ρ. Ναι, ναι.

Κ. Με όλα τα παιδιά τα οποία ήταν χαρακτηρισμένα τουλάχιστον ‘Β’, δεν ξέρω για τους ‘Α’ αλλά οι ΄Β΄ και οι ΄Γ΄ οπωσδήποτε είχαν τέτοια προβλήματα. Τουλάχιστον στην περίοδο που ήμασταν εμείς φαντάροι. Και υποθέτω σε όλη την δικτατορία.

-. Μάλιστα. Άρα επαναλήφθηκαν τέτοια πράγματα;

Ρ. Επαναλήφθηκαν και πολλά, με αποκορύφωμα αυτό που συνέβη στο Γάβρο. Μας μάζεψαν από διάφορα τάγματα στη Βέροια. Μας συγκέντρωσε στο χώρο συγκέντρωσης του τάγματος ένας συνταγματάρχης και είπε, ΄΄Κοιτάξτε εκεί που θα πάτε επειδή στην περιοχή, είχανε γίνει οι μάχες κατά των κομμουνιστοσυμμοριτών είναι γεμάτη από νάρκες. Δηλαδή να ξέρετε ότι κινδυνεύετε άμεσα από τις νάρκες. Αν όμως γλιτώσετε από τις νάρκες, επειδή η ευρύτερη περιοχή είναι ακατοίκητη, κυκλοφορούν φίδια, κυκλοφορούν άλλα δηλητηριώδη ερπετά, που δεν ξέρω ποιοι θα γλιτώσουν από εσάς΄΄.. Αυτά μας τα είπε, όταν ήμασταν περίπου 90 άτομα, αν θυμάμαι καλά, 80 με 90 όχι παραπάνω στη Βέροια.

Κ. Και πήγαμε όλοι στον Γάβρο. Αυτοί οι 80 – 90 …

-. Οι 80 – 90 ήτανε …

Ρ. Από διάφορα τάγματα, από Μακεδονία, από Γουμένιτσα, από Σκύδρα και Κιλκίς, από εκείνα τα μέρη. Νομίζω ότι, όχι νομίζω, από το δικό μου το τάγμα, ήταν ο Γιάννης ο Τουρλίδας Σβορόνος Κατερίνης, ο οποίος ήταν και λοχίας … ένα πολύ καλό παιδάκι, καμιά σχέση …

Κ. Ο λοχίας και οι δεκανείς δεν δούλευαν στο Γάβρο έτσι; Αυτός μας επιτηρούσε. Και κάποια στιγμή, που επιστρέψαμε από το Γάβρο και τους βρήκαμε δεμένους στα δέντρα ήτανε και αυτός μέσα σ’ αυτούς;

Ρ. Θυμάσαι, με σύρματα, όχι με σχοινιά, με σύρματα δεμένους. Στρατεύσιμοι όλοι, κουρεμένοι και δεμένοι σαν τα σκυλιά. Στο Γάβρο.

-. Τα 90 άτομα που ήσασταν στη Βέροια, ήταν απ’ όλη την ΕλλάδαQ Ήσασταν δηλαδή οι επιλεγμένοι για να πάτε …

Ρ. Δεν νομίζω απ’ όλη την Ελλάδα, απ’ την Μακεδονία θα ΄λεγα ναι.

Κ. Πιθανόν να ήμασταν απ’ το 2^ο Σώμα του στρατού.

Ρ. Ναι.

-. Μια κατηγορία από αυτούς ήταν μουσουλμάνοι.

Κ. Οι περισσότεροι.

Ρ. Οι περισσότεροι.

-. Συνδυαζόταν εκτός από το θρήσκευμα και η αντιδικτατορική τους, ΄΄αντεπαναστατική΄΄ τους τοποθέτηση;

Κ. Από τους μουσουλμάνους μάλλον όχι.

-.. Επειδή ήταν μουσουλμάνοι, ήταν επικίνδυνοι;

Ρ. Και όταν λέμε μουσουλμάνοι, ήταν Πομάκοι έτσι, ήταν Πομάκοι οι περισσότεροι. Θυμάσαι τον Κεχαγιά… αυτό είναι στην πορεία… που ζήτησε άδεια να πάει στο χωριό του, παντρεμένος ήτανε με δύο παιδιά, και ζήτησε άδεια και του λέει ο διοικητής ΄΄άδεια; Φυλακή΄΄. Και το παιδί όπως ήτανε ένα κεφαλόσκαλο, όπου μίλαγαν εκεί σαν χώρος αναφοράς, πέφτει με το κεφάλι κάτω, ήταν γύρω στους 80 πόντους με 90, πέφτει με το κεφάλι κάτω για να τον πάνε στο νοσοκομείο μπας και πάρει άδεια να πάει στην οικογένεια του.

-. Στράτο πόσοι ήτανε πάνω κάτω οι μουσουλμάνοι και πόσοι ήτανε οι υπόλοιποι …Και το ρωτάω αυτό γιατί; Γιατί τους μουσουλμάνους, δεν καταλαβαίνω με ποια λογική τους μάζεψαν για να τους πάνε, εσάς να καταλάβει κανείς ήσασταν κομμουνιστές, ήσαστε αριστεροί, ήσασταν αντιχουντικοί, σας φοβόντουσαν, τους μουσουλμάνους γιατί;

Κ. Αν δεν κάνω λάθος, εκείνη την εποχή υπήρχε και μια ένταση με την Τουρκία, και φοβόντουσαν μήπως γίνει κάποια στιγμή κάποια σύρραξη ελληνοτουρκική, και είχαν πάρει τα μέτρα τους και για τους μουσουλμάνους.

-. Δηλαδή μάζεψαν από αυτούς τα πιο ακραία στοιχεία;

Κ. Ναι. Πιθανόν δηλαδή και αυτοί οι μουσουλμάνοι να ήταν οι πιο χαρακτηρισμένοι… Δηλαδή αυτούς που φοβόντουσαν ότι οι γονείς τους και τα λοιπά, θα ήταν συνδεδεμένοι με προξενιά και λοιπά, διότι όντως μετά από 1 – 2 μήνες έγιναν αυτά που έγιναν σε Κύπρο.

-. Να πούμε ότι η αναλογία χριστιανών – μουσουλμάνων ήτανε 50 – 50;

Ρ. Όχι, όχι δεν νομίζω τόσο. Δηλαδή αν όπως λέμε ήτανε 80 – 90{σύνολο}, οι 30 να ήταν μουσουλμάνοι και οι υπόλοιποι να ήταν …Έτσι πρέπει να ήτανε … και ένας άλλος λόγος που πιθανόν να είναι, για να μην είμαστε όλοι ομοεθνείς και ομοϊδεάτες, οπότε ήταν πιο εύκολο να γίνει μια σύνδεση μεταξύ μας. Να, ήτανε εκείνα τα στοιχεία που δεν τα ξέραμε και είχαμε και φόβο έτσι. Δηλαδή εγώ τον ήξερα τον Κεχαγιά, ήξερα τον Σελιτζαλή, ήξερα κάποιους από το τάγμα ή στην πορεία. Αλλά θα τους ήξερα όλους, θα μπορούσα να καταλάβω αν είναι αγνοί να εξωτερικεύσω αυτά που ένοιωθα;

-. Στράτο πως αιτιολόγησαν τώρα αυτοί που σας μιλάγανε στη Βέροια καταρχήν ή και στο Γάβρο μετά, το ότι σας πάνε εκεί πέρα, τι σας είπανε δηλαδή;

Ρ. Ότι πάμε να κάνουμε κάποια οχυρωματικά έργα απλά, πολύ απλά.

Κ. Η δουλειά που κάναμε ήτανε έδρα τάγματος κάτω από την γη. Αυτό κάναμε εκεί.

Ρ. Το οποίο έγινε … Που θα μπορούσε να γίνει με έναν εκσκαφέα μέσα σε δύο μέρες και θα τελείωνε.

-. Τι συνέβη τώρα στον Γάβρο; Για να δούμε.

Ρ. Όταν ξεκινήσαμε από τη Βέροια με τα Ρέο και τα άλλα στρατιωτικά αυτοκίνητα, για να πάμε προς τον Γάβρο, εμείς δεν ξέραμε που πηγαίναμε, ή τουλάχιστον να μιλάω προσωπικά γιατί κάποιοι μπορεί να ξέρανε, να είχαν ακούσει. Περάσαμε από χωματόδρομους, η σκόνη απεριόριστη σε όλη την διαδρομή …. Μάιος του ’74. Δεν θυμάμαι να σταματήσαμε και πουθενά για να φάμε ή να μας δώσουνε κάτι, και φτάσαμε γύρω στις 5 η ώρα το απόγευμα εκεί στο χωριό, στο Γάβρο. Μας πήγανε στο σχολείο το οποίο είναι πλάι στην εκκλησία, και κατεβήκαμε.

Κ. Να πω κάτι που ίσως είναι δύσκολο, για να ξέρεις τι είναι Γάβρος. Ο Γαβρος λοιπόν είναι ένα χωριό, μαζί με 4-5 άλλα, (υπάρχει και κάποιο όνομα όλα μαζί το οποίο δεν το θυμάμαι τώρα) ένα χωριό το οποίο πριν τον πόλεμο είχε 700 κατοίκους και μετά έμεινε με 70, και περίπου τόσους βρήκαμε και εμείς, διότι όλοι οι άλλοι έφυγαν πολιτικοί πρόσφυγες…

-. Ακολούθησαν το στρατό τον αντάρτικο;

Κ. Στη Γιουγκοσλαβία. Υποθέτω ότι μάλλον ήτανε και από αυτούς που λέμε ντόπιους, δηλαδή τους Σλαβομακεδόνες και τα λοιπά. Υποθέτω, δεν είμαι σίγουρος. Ήτανε από τα χωριά που δεν ήταν ποντιακά, δεν ήταν προσφυγικό, ήτανε ντόπιο. Λοιπόν, ένα χωριό κατά συνέπεια σχεδόν εγκαταλελειμμένο, τα περισσότερα σπίτια ακατοίκητα, τίποτα όπως τα είχανε… τη θέση, από τη μη συντήρηση και ένα χωριό στο οποίο υπήρχε αστυνομοκρατία με καπετάνιο εκεί πέρα τον παπά. Για τον οποίο σας είχα πει, θυμάσαι τι;…

-. Όχι, δεν θυμάμαι για λέγε …

Κ. Την πρώτη μέρα που πήγαμε στο Γάβρο, και θα συνεχίσει μετά ο Στράτος, εμείς αμέσως θέλαμε να πάρουμε τηλέφωνο τους δικούς μας γιατί ανησυχούσαν … Το μοναδικό τηλέφωνο του χωριού ήταν βεβαίως στο σπίτι του παπά και εκεί που περιμέναμε ουρά, μας είδε ο παπάς προφανώς λίγο μορφωμένους και ποιος ξέρει, μας εξέλαβε για αξιωματικούς, δεν ξέρω σαν τι μας εξέλαβε και άρχισε να μας λέει την ιστορία του. Ο οποίος ήταν μάγειρας του στρατού στον εμφύλιο, μας είπε και εκείνη την ιστορία την οποία σου επαναλαμβάνω τώρα. Ήτανε το Μάλι Μάδι, (ο Γάβρος είναι στο βουνό Μάλι Μάδι), το οποίο είναι ανάμεσα στο Γράμμο και στο Βίτσι, ήτανε δηλαδή στο κέντρο του εμφυλίου πολέμου, των μεγάλων αγώνων. Έδωσε εντολή ο στρατός να επιτεθούν στους αντάρτες, δεν ξεκίνησε η πρώτη γραμμή και βγάλανε οι αξιωματικοί τα περίστροφα και σκότωσαν 80;… 80 φαντάρους. Την δεύτερη μέρα …

-. Αυτά στα έλεγε ο παπάς;

Κ. Ο παπάς μας τα …

Ρ. Ναι, ναι.

Κ. Ο παπάς, οποίος ήτανε ο χαφιές του χωριού και ο μάγειρας του στρατού τότε. Και τη δεύτερη μέρα ξαναδίνουν εντολή για επίθεση, πάλι δεν ξεκίνησε ο στρατός και σκότωσαν 120 της πρώτης γραμμής, οι αξιωματικοί. Την τρίτη μέρα πλέον ο στρατός επιτέθηκε εναντίον των ανταρτών. Και τον ρώτησα ΄΄δε μου λες παπά και τι τους κάνατε μετά τους 200 σκοτωμένους ανθρώπους΄΄; ΄΄Τους έστειλαν σπίτι τους; ΄Και τι τους είπατε, ότι τους σκότωσαν οι αντάρτες;’’ Και είναι αυτό ένα στοιχείο να το έχουμε υπόψη μας.

-. Στην επίθεση δηλαδή στο Μάλι Μάδι στον εμφύλιο; Αν ανατρέξει κανείς σήμερα στα αρχεία που έχουν ήδη εκδοθεί και δει (…)

Ρ. … σκότωσε τους 200 που σώθηκαν από τους αντάρτες.

Κ. Αυτοί δηλαδή οι 200 εμφανίστηκαν επισήμως ως σκοτωμένοι στη μάχη. Ενώ δεν σκοτώθηκαν στη μάχη, τους σκότωσαν οι αξιωματικοί τους. Τέλος πάντων, και αυτός επειδή οι περισσότεροι ήταν αριστεροί και φύγανε και οι άλλοι πιθανόν να ήτανε αριστεροί και να έμειναν και να αλλαξοπίστησαν για να μπορούν να επιβιώσουν. Απ’ το χωριό. Και δεν είχανε εμπιστοσύνη σε κανέναν, τον άφησαν παπά εκεί για να έχουν…. τον έκαναν παπά τον μάγειρα και τον άφησαν εκεί για να ελέγχουν, να τους δίνει πληροφορίες, να ελέγχουν την κατάσταση. Σ’ αυτό το χωριό πήγαμε, σε ένα εγκαταλελειμμένο σχολείο και δίπλα ακριβώς μια εκκλησία που υπολειτουργούσε. Το ’74. Οι μισοί κοιμόμασταν στο σχολείο κάτω ξάπλα και οι άλλοι μισοί στην εκκλησία.

-. Και υποτίθεται ότι ήσασταν μια στρατιωτική μονάδα, ένας λόχος ο οποίος είχε αποστολή εκεί να φτιάξει;

Κ. Να φτιάξει την έδρα του τάγματος. Φεύγαμε με τα πόδια πρωί, τρώγαμε ένα τσάι χωρίς ζάχαρη με μια γαλέτα προπολεμική, αυτό ήταν το πρωινό μας και ξεκινούσαμε ποδαρόδρομο 1½ χιλιόμετρο. Έχω πάει πολλές φορές. Όποτε πάω περνάω και βλέπω και το τάγμα κάτω από την γη. Δηλαδή πάω επίτηδες, κάνουμε το δρομολόγιο επίτηδες να πάμε από Φλώρινα Καστοριά ή ανάποδα για να περάσουμε από εκεί. Και σκάβαμε μέχρι το μεσημέρι, μας αφήνανε μια ώρα για να φάμε και μετά συνέχεια, μέχρι το απόγευμα. Και μερικές φορές όταν έφερναν τα ρέο τα μπλόκια ή τις πλάκες τις… και μετά βάζαμε πλάκες.

-. Γιατί το βλέπεις περίεργο Νίκο ότι σκάβατε για να γίνει αυτό το έργο. Πως θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά δηλαδή;

Κ. Κοίταξε, όπως είπε και ο Στράτος θα μπορούσε να μπει μια μπουλντόζα να το κάνει, εμείς το κάναμε με κασμά και φτυάρι. Καψόνι. Και σε συνθήκες που, σου λέω, μου θυμίζανε αυτά που διάβαζα για Μακρονήσια και πάνω που ήτανε στη Πιερία, στο Κολινδρό ήτανε; Μονάδες ανεπιθύμητων στους παλιούς τους αντιστασιακούς που… ο Άρης είχε κάνει εκεί φαντάρος. Τέλος πάντων δεν θυμάμαι.

-. Μονάδες σκαπανέων λεγόντουσαν, για πες το όμως.

Κ. Ναι, οι συνθήκες ήτανε ότι από πάνω ο αξιωματικός και οι λοχίες με βέργα, αν κάποιον… ήμασταν ζευγάρι, εγώ ήμουνα με τον Στράτο ζευγάρι, δηλαδή ο ένας είχε κασμά και ο άλλος φτυάρι. Έπρεπε ο ένας από τους δύο να δουλεύει εάν σε έβλεπαν … καθόντουσαν και οι δύο με τη βέργα από πάνω. Χτυπούσαν βέβαια.

-. Ποιοι δέρνανε;

Κ. Ο ανθυπολοχαγός … ένας έφεδρος ανθυπολοχαγός ήτανε.

Ρ. Δημήτρης Μπάτης νομίζω λεγότανε ένας …Μάλιστα τσακωθήκαμε, παίξαμε κανονικό ξύλο πάνω στον γυναικωνίτη … Αλλά ένα χαρακτηριστικό για το πόσο άσχημα ήτανε, είναι αυτό που είχε πει ο Νίκος μια φορά. Λέει ήμουνα κάτω στην Αίγινα, σε ένα κελί μικρό και καθόμουν …

-. Στάσου, στάσου, Στράτο πες το από την αρχή. Λες τώρα ότι διηγούτανε ο Νίκος ο Καργόπουλος σε σένα …… μία περίπτωση που …

Ρ. … όταν ήταν στη φυλακή …

-. Σε ποια φυλακή; Στου Αβέρωφ;

Ρ. Ότι δεν είχε τι να κάνει μέσα, στο κελί και …

Κ. Ήμουνα μαζί με τον Γιάννη τον Στρατή, στο ίδιο κελί ήμασταν, και παίζαμε με το γιογιό μπάσκετ …

Ρ. … και παίζανε μπάσκετ με τα κουκούτσια από τις ελιές … τα πέταγε μέσα στο γιογιό… και λέει εκεί σίγουρα πέρναγα πιο καλά απ’ ότι εδώ πέρα …

Κ. Όχι μόνο εκεί, και στην ασφάλεια. Δηλαδή έχω περάσει από ασφάλεια, από φυλακές και από τον στρατό. Οπωσδήποτε ο στρατός, ήτανε το χειρότερο απ’ όλα… Όχι μόνο στο Γάβρο, και στη Κόρινθο που παρουσιάστηκα μαζί με τον Παπαπέτρου, ήμασταν εκεί και μαζί με τον Γιώργη τον Μέρμηγκα τον δημοσιογράφο της Ελευθεροτυπίας που είναι στο οικονομικό ρεπορτάζ. Βέβαια ο Γιώργης ο Παπαπέτρου έφυγε, μαζί παρουσιαστήκαμε αλλά μετά επενέβη μάλλον ο πατέρας του, ο οποίος νομίζω ήταν στρατιωτικός γιατρός, δεν ξέρω αν ζει ο άνθρωπος ακόμα, και τον απολύσανε τον Γιώργο, ξανάγινε πολίτης δεν ξέρω.. επικαλέστηκε… Αλλά με τον Μέρμηγκα, ήμασταν στη Κόρινθο συνέχεια μαζί… Η Ε.Σ.Ο. είχε είδη παρουσιαστεί νομίζω τέλη Οκτωβρίου… οκτώ ή τρεις Νοεμβρίου νομίζω το 72 έπρεπε να παρουσιαστώ μου ‘ρθε δυο τρεις μέρες πριν το χαρτί ότι πρέπει σε λίγες μέρες να παρουσιαστείς στην Κόρινθο και δεν θυμάμαι αν είχε και αιτιολογία, αυτό που θυμάμαι πάντως υπήρχε υπογραφή του Παπαδόπουλου ο οποίος υπέγραψε την στράτευση μου ως Υπουργός Εθνικής Άμυνας. Και πήγαμε εκεί πέρα και οι δυο μας με τον Παπαπέτρο, διότι δεν είχαμε περάσει από γιατρούς προφανώς, όπως όλος ο άλλος κόσμος, γιατί πήγαμε καθυστερημένοι 15 ημέρες δε ξέρω ‘γω πόσο, και πήγαμε στην Τρίπολη, στους γιατρούς, κάτσαμε εκεί 2-3 μέρες δεν ξέρω πόσο και επιστρέψαμε.

-. Τι σας κάνανε λοιπόν στη Κόρινθο, και λες ότι πέρασες άσχημα;

Κ. Στο στρατό δεν με ακούμπησαν, δηλαδή το ξύλο εγώ το έφαγα στην ασφάλεια, δεν το έφαγα στο στρατό …

-. Κι όμως λες Νίκο στο στρατό πέρασες χειρότερα.

Κ. Ήτανε η ψυχολογική πίεση τόσο … ήτανε επώδυνη πραγματικά, υπέφερα δέκα φορές περισσότερο στο στρατό, παρότι δεν με ακούμπησαν σε όλη τη διάρκεια της θητείας μου, παρά στην ασφάλεια που με δέρνανε….

-. Υπέφερες ως Καργόπουλος;

Κ. Ναι.

-. … ή σαν στρατεύσιμος μαζί με όλους τους άλλους τότε;

Κ. Ως Καργόπουλος.

-. Άρα υπήρχε ιδιαίτερη μεταχείριση, για σένα;

Κ. Φυσικά. Φυσικά υπήρχε ιδιαίτερη μεταχείριση. Και όχι μόνο στη Κόρινθο, και μετά τη Κόρινθο, τώρα ανακατεύουμε τα θέματα όμως …

-. Όχι, δεν τα ανακατεύουμε, και μια και αναφερθήκαμε στη Κόρινθο, που ήταν κέντρο προπαιδεύσεως, να το κλείσουμε αυτό.

Κ. Κοίταξε στη Κόρινθο δεν ήξερα αν θα ζω μετά την επόμενη μέρα, δεν το ‘ξερα αυτό, και μάλιστα …

Ρ. Ήτανε ψυχολογικός ο πόλεμος εκεί πέρα πιο πολύ, δεν ήτανε …

-. Δεν θυμάσαι ονόματα;

Κ. Θυμάμαι τον λοχαγό, κοίταξε, καταρχήν μου φωνάζανε για να τραγουδάω τα τραγούδια τους που δεν τα τραγουδούσα. Και ήτανε πραγματικά άσχημο, να είσαι σε έναν λόχο και σε μια διμοιρία και να τραγουδάνε όλοι και να είσαι ο μόνος που δεν τραγουδάς. Να σου επιτίθενται, να σε σπρώχνει, να σου φωνάζει και τα λοιπά, ή ξέρω ‘γω πήγαμε στο Θενεό…

Ρ. Στην πηγάδα να αποτίσουμε φόρο τιμής.

Κ. … και κοίταξε να δεις, δε θυμάμαι τι μου λέγαν να κάνω, δήλωση να κάνω, να αλλάξω μυαλά …Θενεό… κάτι αντίστοιχο του Μελιγαλά … υπήρχε μνημείο. Και μου είχανε πει ότι, αν εκεί στο Θενεό πια δεν αλλαξοπιστήσεις, να ξέρεις ότι δεν θα γυρίσεις στη Κόρινθο πίσω, αλλά αυτό σου λέω ήτανε καθημερινό, και το κλίμα ήτανε πραγματικά ότι δεν ήξερες αν θα ζήσεις ή όχι, το ίδιο ήτανε και στο Γάβρο βέβαια. Ενώ στη φυλακή, στη φυλακή ή και στην ασφάλεια ακόμη, ήσουνα σίγουρος ότι θα ζήσεις την άλλη μέρα, ήξερες ότι είσαι κρατούμενος πολιτικός, ήξερες ότι υπάρχει μια διεθνής συμπαράσταση, ότι σε παρακολουθούν, ξέρουν οι συγγενείς σου που είσαι, στην Ευρώπη ξέρω ‘γω κάποιοι ξέρανε ότι … εκεί πέρα ήμασταν χαμένοι …

-. Οι οικογένειες σας Νίκο δεν ξέρανε ότι είσαστε στο Γάβρο;

Κ. Το ξέρανε, γι’ αυτό πήραμε και τηλέφωνο, το ξέρανε αλλά σου λέω για την Κόρινθο …

Ρ. Το μάθανε όταν φτάσαμε δηλαδή, έτσι;

Κ. Δε σου κρύβω και το εξής, είχα ετοιμαστεί και να την κοπανήσω από την Κόρινθο, γιατί λέω χαμένος για χαμένος, βέβαια το ίδιο είχαμε και στο Γάβρο, θα τα πούμε αυτά, ξεκινήσαμε μια μέρα να πάμε με τα πόδια στην Αλβανία … και στον Γάβρο δεν ξέραμε αν θα ζούμε την άλλη μέρα και μυρίζαμε ένα κλίμα, ότι πρόκειται να μας φάνε, τότε λέμε χαμένοι για χαμένοι ήμαστε …

-. Στάσου, στάσου Νίκο ένα λεπτό να γυρίσουμε στο Γάβρο. Είπατε ότι οι συνθήκες εργασίας και υπηρεσίας εκεί … ήταν φοβερές. Σκάβατε κασμά …και φτυάρι, κατά ζευγάρια και αν προς στιγμήν σταματούσε κάποιος έπεφτε ξύλο από τον ανθυπολοχαγό τον έφεδρο τον Δημήτρη Μπάτη. Ιεραρχικά ανώτεροι δεν υπήρχαν εκτός από τον Μπάτη;

Κ. Αυτός ήτανε εκεί, δεν ξέρω αν κάποια στιγμή ήρθε και κανένας ανώτερος …

-.. Άλλες συνθήκες υπηρεσίας εκεί;

Ρ. Όταν φτάσαμε την πρώτη μέρα, θα αναφέρω κάτι το οποίο δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Πρώτη μέρα που φτάνουμε στον Γάβρο, κατεβαίνουμε από τα ρέο. Μας πηγαίνουν από το πάνω μέρος από το σχολείο και από την εκκλησία είχε ένα κενό, ένα άπλωμα και μπαίνουμε σε σειρά όλοι και αρχίζει ο διοικητής μας πλέον, να λέει ποιες θα είναι οι συνθήκες, πως θα δουλεύουμε, πότε θα ξυπνάμε και άρχισε ένα λόγο μεγάλης διάρκειας. Και κάποια στιγμή ένα παιδί Γεράσιμος από Κεφαλονιά το άλλο δεν το θυμάμαι, λέει ΄΄τι θα γίνει, έχουμε ξελιγωθεί στη πείνα΄΄. Το λέει σιγά, ώστε να μην ακουστεί από το λοχαγό…, όχι τρία αστέρια, όχι, δυο είχε, τον λέγαμε λοχαγό, δυο είχε.

Κ. Αλλά τον λέγαμε λοχαγό.

Ρ. Ήτανε ο ανώτερος στη μονάδα αυτή. Αλλά κάτι άκουσε το αυτί του, και γυρίζει και λέει ΄΄ποιος είπε κάτι, τι είπε;΄΄. Και σηκώνεται με θάρρος, ο Γεράσιμος, και λέει ΄΄εγώ κύριε λοχαγέ μου΄΄, λέει ΄΄για έλα εδώ παιδί μου΄΄. Εμείς ήμαστε σε παράταξη. Βγαίνει κοντά ο Γεράσιμος ακολουθεί τον λοχαγό και ο λοχαγός κάτι του έλεγε, ότι ΄΄πρέπει να ήμαστε υπάκουοι, για να περάσουμε καλά, δεν πρέπει να έχουμε αντιδράσεις, και εγώ ξέρω τι θα κάνω΄΄, και όπως προχώραγαν μερικά βήματα, κάποια στιγμή κάνει με τον αγκώνα του, τον χτυπάει τον Γεράσιμο στην κοιλιά και κατευθείαν γροθιά στη μούρη και τον πετάει κάτω. Ήταν η πρώτη επαφή μας μ’ αυτόν. Εγώ δεν τον ήξερα, ήμουνα στο 613.

-. Πως τον λέγανε Στράτο;

Ρ. Ναι δεν ξέρω, αυτό το όνομα μου έχει μείνει, μου ΄χει μείνει όπως του Φαρμάκη, που τον είχα ‘γω συνταγματάρχη πάνω στο 613.

-. Φαρμάκης, πρέπει να πεις τι ήταν ο Φαρμάκης.

Ρ. Συνταγματάρχης στο 613, ο οποίος μετά την μεταπολίτευση, γιατί επιστρέψαμε πάλι στα τάγματα μας, μας έβαζε να κάνουμε κάθε μέρα παρέλαση μπροστά του. Ο άνθρωπος αν παίρνανε φαντάρους μέχρι 1.50 {μέτρο}, αυτός ήτανε 1.50 και κάτι, τόσος δα. Είχε πάρει μέρος και στη δίκη, ήτανε αυτός που έχει, λέγανε, φέρει δώρα από την Κρήτη κάτι χρυσά ρολόγια στους, πρωτεργάτες της ΄΄επανάστασης΄΄, λοιπόν …

-. Ένα λεπτό, ένα λεπτό Στράτο. Ο Φαρμάκης ήτανε συνταγματάρχης;

Ρ. Χρήστος Φαρμάκης. Μονάδα στο 613. Δροσάτο Κιλκίς.

-. Στο Δροσάτο, όταν σε μεταθέσανε εκεί, σε τοποθέτησαν εκεί μετά από την προπαίδευση σου. Αυτός λοιπόν, χουντικός αξιωματικός, πήγε και στη δίκη των χουντικών, αλλά ξέρεις και περίπτωση όπου είχε φέρει χρυσά ρολόγια;

Ρ. Δεν ξέρω, δεν το εξετάζω σαν δώρο. Τα είχε φέρει στον Παπαδόπουλο, Μακαρέζο, Πατακό, όταν υπηρετούσε στην Κύπρο. Αυτός μας έβαζε μετά την μεταπολίτευση, να φωνάζουμε ΄΄ζήτω η επανάσταση΄΄. Έλεγε, ότι όποιος σκοτώσει Τούρκο ή κομμουνιστή είναι ένα βήμα κάτω από τον θεό. Τέλος πάντων, ήτανε ο άνθρωπος που έβαζε όλο το τάγμα και υποδιοικητή, Σαρκόπουλο Γεώργιο στο 613, να τρέχουμε γύρω από το χώρο του τάγματος, γιατί λέει ΄΄παρατηρώ μια μεγάλη νωχέλεια κύριε υποδιοικητά, οδηγήστε όλο το τάγμα τροχάδην γύρω από το χώρο του τάγματος΄΄. Δηλαδή καθημερινό καψώνι.

-. Μάλιστα ο Φαρμάκης λοιπόν αυτός …

Ρ. Δεν ήτανε πάνω στο Γάβρο …

-. Τον οποίο δεν τον ξεχνάς;

Ρ. Τον οποίο είπα ότι αν τον βρω, όσο χρονών και να είμαι, θα τον δείρω…. γιατί πραγματικά μου έκανε πάρα πολλά, όσα πέρασα εκεί. Τέλος πάντων στο Γάβρο λοιπόν, γυρίζει ο λοχαγός, χτυπάει με αγκωνιά στο στομάχι τον Γεράσιμο κατευθείαν γροθιά και τον πετάει κάτω. Εμείς όλοι παγώσαμε, παγώσαμε, ήταν η πρώτη αντιμετώπιση, δεν ξέρω Νίκο αν το θυμάσαι;

Κ. Για να … δεν το θυμάμαι, σου λέω η μνήμη μου είναι κακιά, προφανώς ήτανε ένα μήνυμα σε όλους ότι εδώ πέρα όποιος κάνει το παραμικρό πέθανε.

Ρ. Ναι.

Κ. Κάποια τέτοια πράγματα… εγώ σου λέω, το μόνο που θυμάμαι, είναι ότι στο Γάβρο είχαμε την αίσθηση ότι δεν ξέραμε αν θα ζούμε την άλλη μέρα.

Ρ. Πέρναγαν οι μέρες, την ίδια μέρα ξαπλώσαμε στο σχολείο, σε μια αίθουσα 16 άτομα, σε ένα χώρο που δεν νομίζω ότι ήτανε πιο μεγάλος …, ο ένας δίπλα στον άλλον. Και θυμάμαι ότι έβρεξε, τη δεύτερη μέρα πρέπει να έβρεξε, και εγώ κοιμόμουν δίπλα από τον Γιάννη τον Τουρλίδα, που λέγαμε, και έσταζε από το ταβάνι και του λέω του Γιάννη, ΄΄σε παρακαλώ κάνε λίγο πιο πέρα το κεφάλι σου, για να έρθω και εγώ΄΄ γιατί έσταζε στο κεφάλι μου η βροχή. Οι άλλοι κοιμόντουσαν απάνω στο γυναικωνίτη της εκκλησίας … το πρωί ξυπνάγαμε, είχε μια βρύση πίσω από την εκκλησία που έπρεπε εκεί να πάμε να πλυθούμε και οπωσδήποτε να ξυριστούμε, δεν μπορούσε να είμαστε στρατιώτες αξύριστοι, παίρναμε στον ώμο κασμάδες, φτυάρια, τα εργαλεία τέλος πάντων και πηγαίναμε στο χώρο όπου είχανε για να κάνουμε το έργο αυτό, όπως είπε ο Νίκος ζευγάρια – ζευγάρια, αν καθόταν ο ένας έπρεπε να δουλεύει ο άλλος, διαφορετικά είχαμε επιπλήξεις … και ξύλο και ξύλο, εντάξει; Ήτανε από πάνω αυτοί που επέβλεπαν, αλλά το έργο είχε μια έκταση, οπότε, αν ήσουνα στην άκρη και ο αξιωματικός ήτανε στην άλλη άκρη, ώσπου να ‘ρθεί … όχι μόνο ο Μπάτης, γιατί ήτανε και οι λοχίες, εσύ μπορούσες να κλέψεις λίγο χρόνο, αλλά σίγουρα …

Κ. Εμείς προσπαθούσαμε να είμαστε τυπικοί …γι’ αυτό δεν φάγαμε και ξύλο εμείς.

Ρ. Στο δρόμο δεν υπήρχε μέρα, τουλάχιστον εγώ, που να μην δω φίδι, είτε ζωντανό, είτε σκοτωμένο.

-. Άρα, ένα λεπτό Στράτο, η απειλή που σας είχε πει ο άλλος στη Βέροια, ότι αν γλιτώσετε από τις νάρκες …θα σας φάνε τα φίδια, και αν γλιτώσετε από τα φίδια;

Ρ. Όχι, όχι, λύκους. Στην πορεία θα πούμε, που είχαμε δει, δεν ξέρω αν το θυμάσαι;

Κ. Θα τα πούμε αυτά. Πάντως δουλεύαμε μέχρι το απογευματάκι, βράδυ, ήτανε και καλοκαίρι, δηλαδή η μέρα ήτανε μεγάλη και φτάναμε στο χωριό σχεδόν όταν νύχτωνε. Και μάλιστα, θυμάμαι και μερικές φορές δουλεύαμε, όταν έφερναν τα ρέο αυτές τις πλάκες τις τσιμεντένιες, τα ταμπλό, τα πλαίσια, θυμάμαι μερικές φορές που φέρνανε τα ρέο γύρω – γύρω και μας φωτίζανε με τους προβολείς και δουλεύαμε μέχρι και βράδυ.

-. Αυτό το έργο τελείωσε Νίκο;

Κ. Αυτό, όταν έγινε η μεταπολίτευση νομίζω, την επόμενη …

Ρ. Όχι η μεταπολίτευση, όταν έγινε το πραξικόπημα κάτω στη Κύπρο, μας πήραν και μας γύρισαν στις μονάδες Νίκο …. Γιατί γυρίσαμε, τουλάχιστον εμείς για το 613 και το τάγμα μας είχε πάει πάνω στο Μπέλες …Γιατί είχαμε πάει; Γιατί είχε γίνει το πραξικόπημα του Σαμψών, κάτω στη Κύπρο και μας ετοίμαζαν για να μας πάνε εκεί. Η μεταπολίτευση έγινε μετά τις 24 …

-. Το πραξικόπημα εννοείς, τον Ιούλιο του 74;

Ρ. … και μας γύρισαν στα τάγματα, θυμάσαι, μας πήγανε μάλιστα από το Αντάρτικο που λες από εκείνη την διαδρομή, δεν γύρισαν μέσα από τη Καστοριά…κάναν τον κύκλο από πάνω …

Κ. … από το αντάρτικο και ήρθαν με το τρένο από Φλώρινα και ήρθαμε στις μονάδες μας.

-. Άρα σας πήραν πριν την μεταπολίτευση δηλαδή, τουλάχιστον κάποιους από εσάς, σας πήγανε στις μονάδες σας με αφορμή το …

Κ. Θυμάμαι και εγώ, τώρα το θυμάμαι κι εγώ όταν γύρισα βέβαια το τάγμα μου ήτανε πάνω στο Μπέλες, θυμάμαι ότι ήτανε ακόμα χούντα,

-. Άρα είστε στον Γάβρο 3 μήνες, Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο.

Ρ. Ήτανε κυριολεκτικά, καταναγκαστικά τα έργα. Δεν είχαμε για μπάνιο που να πλυθούμε και θυμάμαι ότι πηγαίναμε στις πηγές του Αλιάκμονα και κάναμε μπάνιο. Είχαμε βάλει έναν κορμό δέντρου κάθετα, για να σταματάει λίγο το νερό και να γίνεται πιο βαθύ, αλλά δεν ξέρω αν θυμάσαι, τις νεροφίδες που κυκλοφορούσαν και εγώ ως πρωτευουσιάνος δεν ήξερα τι είναι και φοβόμουνα και θυμάμαι έναν χωριάτη, Βασίλη, πολύ βλάχος αυτός με τα πρόβατα ασχολιότανε, που έπιανε τις νεροφίδες, από το λαιμό και τις κούναγε και εμείς λέγαμε, ΄΄ρε Βασίλη, τι κάνεις;΄΄ Και εκεί κάναμε μπάνιο.

Κ. Τρέχαμε γρήγορα, γρήγορα, είχαμε μια ώρα, για να φάμε και εμείς προσπαθούσαμε σ’ αυτήν την ώρα να κάνουμε μπάνιο και να φάμε, για να είμαστε πίσω στην ώρα μας.

Ρ. Δίπλα από το Γάβρο, όχι πολύ μακριά, είναι ένα χωριό, Κρανιόλα νομίζω λεγότανε έτσι; Όπου είχανε προβλέψει τότε οι χουντικοί να το κάνουνε … ε πως το λένε σαν δήμο …

-. Πως σας φερότανε Νίκο, ο κόσμος;

Κ. Εμείς είχαμε πιάσει παρτίδες κυρίως με 2 οικογένειες, εκεί στο Γάβρο. Ένας Λάμπρος Μπίσχου, ή Μπίσχος, τον οποίο τον είδα και μετά όταν πήγαινα, μάλιστα μας ταΐσε και δυο φορές στο σπίτι του. Λοιπόν εμείς είχαμε παρτίδες μ’ αυτόν, ο οποίος σιγά – σιγά ξεθάρρεψε και μας έβαζε και στο σπίτι του και βλέπαμε και ποδόσφαιρο …

Ρ. Και αν θυμάσαι, όταν ήρθε ο πατέρας σου ο συχωρεμένος, κλειστήκατε χωρίς υπερβολή μια ώρα μέσα σ’ ένα δωμάτιο … με τον πατέρα του και μείνανε στο Γάβρο, Αντώνη.

-. Σε επισκέφτηκε;

Ρ. Δεν τον επισκέφτηκε απλά για να τον δει, ήτανε μετά από την απόφαση που είχαμε πάρει για να την κοπανήσουμε …

-. Να δραπετεύσετε από το Γάβρο δηλαδή, προς τα πού;

Ρ. Βλέπαμε λοιπόν, ότι η κατάσταση αυτή κάθε μέρα χειροτερεύει και όταν λέμε χειροτερεύει …. Στην αρχή υπήρχε ένα πνευματικό κέντρο να το πούμε, όπου πηγαίναμε για να παίξουμε λίγο πινγκ – πονγκ, κάνα τάβλι, εκεί στο χωριό. Μετά όμως, μας απαγόρεψαν να πηγαίνουμε οι απλοί φαντάροι και έπρεπε να πηγαίνουν πρώτα οι λοχίες, και αν υπήρχε περιθώριο να παίξουμε και εμείς ένα πινγκ – πονγκ. Μετά, αν από κάποια ώρα και αργότερα κυκλοφορούσαμε είχαμε επιπτώσεις. Δηλαδή τιμωρίες της μορφής ότι δεν έχει φαΐ, ξέρω ‘γω καψόνια, αγγαρείες τέτοια πράγματα.

Κ. Τις έξι μέρες της εβδομάδας, δουλεύαμε από το πρωί μέχρι το βράδυ και την Κυριακή μόνο δουλεύαμε από το πρωί μέχρι το μεσημέρι. Είχαμε δηλαδή ελεύθερο μόνο την Κυριακή από το μεσημέρι μέχρι τις εννιά το βράδυ, μου φαίνεται …

-. Νίκο οι σχέσεις με τα παιδιά τα άλλα;

Κ. Τους φαντάρους; Ε κυρίως κάναμε παρέα εμείς οι τρεις … εγώ, ο Στράτος και ο Γιώργος ο Τζαμανί, έτσι δεν είναι; Αλλά κάναμε και με τα άλλα παιδιά …

Ρ. Κοίταξε, κάναμε και με τα άλλα τα παιδιά, μην ξεχνάς ότι κάποια βράδια φεύγαμε όταν οι άλλοι μένανε στο τάγμα, ας το πούμε τάγμα το χώρο εκεί που μέναμε, και πηγαίναμε σε μια θέση πίσω από το χωριό και εκεί ήταν που τραγουδούσαμε …

Κ. Από Γιάννη Πάριο, μέχρι Νάτσιο, μέχρι Θεοδωράκη …

-. Είπες τώρα κάποιον Εμμανουήλ. Τον αναφέρατε για πρώτη φορά, Εμμανουήλ;

Κ. Αυτός ο ηθοποιός. Ήτανε από τότε …Πρέπει να ήτανε ‘Β’ αυτός, χαρακτηρισμένος ‘Β’ …δεν ξέρω αν ήτανε οργανωμένος αλλά ήτανε αριστερό παιδί.

-. Εσύ Νίκο δεν ανέφερες τι ήσουνα πριν την χούντα.

Κ. Εγώ ήμουνα από τα …ήρθε η ασφάλεια στο σπίτι να με συλλάβει, όταν ήμουνα με κοντά πανταλονάκια για πρώτη φορά …Δημοτικό πήγαινα, είχα κάτι ξαδέρφια στην εξορία και αλληλογραφούσαμε ποιος ξέρει …’50 τόσο, ξέρω γω πόσο ’50 …

-. Πότε είσαι γεννημένος;

Κ. Το ’48. Και έγραφα στα ξαδέρφια μου, ποιος ξέρει τι τους έγραφα εκεί μέσα …και έρχονται μια μέρα … εγώ δεν το θυμάμαι, η μάνα μου το ΄πε μετά που μεγάλωσα. Ήρθανε δυο ασφαλίτες να με συλλάβουνε …΄΄Τον Νίκο τον Καργόπουλο, τι τον θέλετε;΄΄, λέει η μάνα μου. Κατάλαβε ότι ήταν ασφαλίτες. Λέει, ΄΄είμαστε ασφάλεια΄΄, ΄΄να τος εδώ ο Νίκος από δώ΄΄, σηκώθηκαν και έφυγαν. Αλλά από πιο μικρός ακόμα, η μάνα μου, εντάξει ο πατέρας μου δούλευε από το πρωί μέχρι το βράδυ, κι ο πατέρας μου ήτανε αριστερός, συνδικαλιστής, ήτανε από την Ανατολική Θράκη φύγανε το ’22 όλη η οικογένεια και πήγαν στη Θεσσαλονίκη και εκεί επειδή είχαν αναπτύξει συνδικαλιστική δράση κι αυτός και ο θείος μου, μόλις έγινε η διδακτορία του Μεταξά κατεβήκανε Αθήνα για να χαθούνε λίγο, για να μην τους πιάσουν. Εντάξει, μετά εδώ στην Αθήνα ο πατέρας μου… ασχολήθηκε βέβαια στην κατοχή, στην αλληλεγγύη ήτανε. Αλλά μετά, ο πατέρας μου δούλευε από το πρωί μέχρι το βράδυ, έφευγε το πρωί πριν ξημερώσει και γυρνούσε το βράδυ. Η μάνα μου όμως που είχε λίγο πιο ελεύθερο χρόνο, ήτανε οργανωμένη στην Ε.Δ.Α., σε μια Ηλιούπολη που τότε είχε 3-4.000 κατοίκους, ας πούμε ήτανε λασπότοπος. Και θυμάμαι που μ’ έπαιρνε, δήθεν, η μάνα μου βόλτα και πηγαίναμε και έκανε διάφορες επαφές, στα διάφορα σπίτια εκεί πέρα…, και προσέχαμε και εγώ κι αυτή μη μας δει κανένας, δηλαδή … πηγαίναμε μαζί και κάναμε αυτά, δήθεν ότι με πήγαινε βόλτα.

-. Άρα, η δικτατορία σε βρήκε ώριμο, δεν χρειάστηκε …

Κ. Πριν από αυτό, 15 χρόνων είχα ήδη οργανωθεί στη νεολαία της Ε.Δ.Α.. Και μόλις έγινε η νεολαία Λαμπράκη, ήμουνα στη νεολαία Λαμπράκη. Όταν έγινε η δικτατορία το 67, ήμουνα εκεί 18 χρόνων περίπου και ήμουνα ήδη στη νεολαία Λαμπράκη μάλιστα … είχα βγει και δυο μέρες πριν την δικτατορία, είχαν γίνει και εκλογές στο σύλλογο φοιτητών χημείας και είχα βγει και στο συμβούλιο..

-. Νίκο συντηρήσατε στη δικτατορία κάποιο μηχανισμό οι Λαμπράκηδες, κάποια ομάδα, κάτι;

Κ. Να σου πω τώρα ιστορία. Μόλις έγινε η δικτατορία, προσπαθήσαμε να οργανωθούμε, είχαμε… δηλαδή εγώ είχα την ευθύνη του έτους μου, γιατί ήμουνα πρωτοετής και είχαμε μια ομάδα… το χημικό του πανεπιστήμιου ξέρεις. Αλλά προσπαθούσαμε να βρούμε επαφή… με το Ρήγα Φεραίο ήταν η μοναδική οργάνωση τότε που υπήρχε. Το θέμα ήτανε ότι αυτοί που είχαμε στη νεολαία Λαμπράκη καθοδηγητές, είχαμε τον Δημήτρη τον Λαγονίκα, ο οποίος έμενε στα ταμπούρια, τον οποίο είχανε πιάσει και δεν μπορούσαμε να βρούμε επαφή, προσπαθούσαμε και κάναμε κάτι ψιλοπραγματάκια εμείς, αλλά κάποια στιγμή τον αφήσανε τον Δημήτρη, και πιάσαμε επαφή με τον Δημήτρη τον Λαγονίκα… Τις πρώτες μέρες της δικτατορίας.

-. Άρα τον Λαγονίκα τον πιάσανε προληπτικά; Τον απολύσαν με τις μαζικές απολύσεις που έγιναν το πρώτο δίμηνο;

Κ. …να ξέρουμε πότε. Και ακριβώς πάνω από τον Λαγονίκα, ήτανε ο Αριστείδης ο Θεοδωρίδης, …Και μάλιστα, μετά που πιάσανε και μένα, έμεινε ο Δημήτρης μετέωρος, γιατί είχανε πιάσει και τον Αριστείδη … ο Λαγονίκας έμεινε μετέωρος. Με πιάσανε το ’68 στη κηδεία του Παπανδρέου. Όπου βέβαια δεν έμαθε ποτέ η ασφάλεια ότι εγώ ήμουνα οργανωμένος στο Ρήγα Φεραίο. Ποτέ. Και αυτό δεν μου το καταλόγισαν διότι ούτε ο Δημήτρης με κάρφωσε …ούτε εγώ το είπα ποτέ.

-. Ναι. Πόσοι τώρα ήσασταν στο Ρήγα, Νίκο; Μια και το έφερε η συζήτηση δηλαδή και δεν είχατε πιαστεί τότε, έχει αναφερθεί πουθενά, έχουνε γραφτεί αυτά τα στοιχεία, δηλαδή, κάπου. Εσύ είσαι μια περίπτωση που δεν είσαι στις δίκες του ΄΄Ρήγα΄΄;

Κ. Όχι.

-. Δεν έχεις δικαστεί και καταδικαστεί για τον ΄΄Ρήγα΄΄. Μπήκες φυλακή …

Κ. Το ’68.

-. … σε πιάσανε, βασανίστηκες, δικάστηκες, καταδικάστηκες για την υπόθεση …

Κ. Δικάστηκα και καταδικάστηκα γιατί φώναζα συνθήματα στη κηδεία του Παπανδρέου… Ξύλο δεν έφαγα μπαίνοντας, ξύλο έφαγα φεύγοντας από τη φυλακή …. Όταν αποφυλακίσθηκα, ήρθε ο πατέρας μου, με πήρε και πήγαμε σπίτι. Από το Κορυδαλλό. Πήγα Βουλιαγμένης, στις φυλακές ανηλίκων, και εκεί υπάρχει μια μικρή ιστορία. Στις φυλακές ανηλίκων, Λεωφόρο Βουλιαγμένης. Στην αρχή της Λεωφόρου Βουλιαγμένης. Εκεί που είναι τώρα ένα συγκρότημα σχολείων, σ’ ένα λοφάκι. Ήταν εκεί μάλιστα και το αναμορφωτήριο θηλέωνν. Βγαίναμε στα κάγκελα και κάναμε μπανιστήρι. 20 χρόνων ήμουνα. Με πιάσανε στα γενέθλια μου, 3 Νοέμβριου το ’68.Ημέρα των γενεθλίων μου, ετοίμαζα πάρτι το βράδυ … Εκεί βέβαια οι συνθήκες ήτανε αφόρητες, ήμασταν σε ένα θάλαμο, καμιά εικοσαριά, ποινικοί σχεδόν όλοι και τέσσερις ήμασταν οι ανήλικοι από την υπόθεση του … Ήτανε 21 τότε, για να ενηλικιωθείς … και από τους 36 που καταδικαστήκαμε, οι 4 ήμασταν ανήλικοι και πήγαμε, νομίζω ή 4 ή 5 και μας πήγανε εκεί.

-. Πόσο καταδικάστηκες, Νίκο;

Κ. Έφαγα δυο χρόνια.

-. Το ’68 Νοέμβρη, Δεκέμβρη.

Κ. Αλλιώς θα έτρωγα περισσότερα, αλλά δεν μάθανε ότι εγώ ήμουνα … Ήμουνα αυτόφωρο και τελικά απεδείχθη ότι είχα τρεις φακέλους, ναι είχα τρεις φακέλους και πήρανε τον έναν μόνο. Γιατί όταν μου ψιλοκάναν εκεί πέρα μια ανάκριση δεν ξέρανε τίποτα. Ενώ μετά, όταν έβγαινα από τη φυλακή, είχανε ειδοποιήσει τους φακέλους. Τέλος πάντων και όταν έγινε αυτό, πήγα και παρουσιάστηκα, δεν ξέρω αν μου είχανε δώσει από τη φυλακή ή ήρθε στο σπίτι ένα χαρτί, ότι έπρεπε να παρουσιαστώ στην ασφάλεια. Πράγματι πήγα στη Μπουμπουλίνας… Βγήκα το… Μάρτιο του 70 με τα 2/3, τότε βγάζανε με τα 2/3. Αποφυλακίζανε αν είχες κάνει τα 2/3 της ποινής. Νομίζω ότι ήτανε Μάρτιος του 70. Και πήγα στην ασφάλεια και δεν με αφήσανε. Με κράτησαν μέσα στην ασφάλεια μετά, και έκατσα μερικές μέρες, δεν θυμάμαι πόσο, εκεί έφαγα το ξύλο … Μπουμπουλίνας … για να κάνω δήλωση.

-. Ότι δεν θα στραφείς εναντίον της επαναστάσεως, δεν είσαι κομμουνιστής;

Κ. Ναι, Καλύβας, Κραβαρίτης, Καραπαναγιώτης, Ζούζουλας… Με κράτησαν μερικές μέρες, στην απομόνωση, στη Μπουμπουλίνας, τώρα πόσες μέρες έκατσα δεν ξέρω, και μετά είδαν ότι δεν έκανα δήλωση και μ’ άφησαν. Με ξύλο. Και μάλιστα κάποια στιγμή λιποθύμησα κιόλας και δεν ξέρω πόσο ξύλο έφαγα από εκεί και πέρα. Τότε θυμάμαι, τη στιγμή λίγο πριν λιποθυμήσω είναι ότι με είχε πιάσει ο Κραβαρίτης από τα μαλλιά, είχα και πιο πολλά μαλλιά τότε ήταν το φοιτητικό μας, και μου κοπανούσε το κεφάλι στον τοίχο… του σπουδαστικού. Παρουσιάζει ο Καραπαναγιώτης και τον Ζούζουλα, οι τρεις τους ήτανε εκεί πέρα, αλλά αυτός … τη στιγμή δηλαδή που λιποθύμησα μου είχε πιάσει τα μαλλιά και μου κοπανούσε το κεφάλι στον τοίχο και λιποθύμησα. Και θυμάμαι τη στιγμή που συνήλθα, όταν μου χτυπούσε εδώ με ένα χαρακάκι ο Ζούζουλας και ήτανε τρόπος για να συνέλθεις.

-. Τα δάχτυλα, τους καρπούς. Τους ξανασυνάντησες αυτούς ποτέ Νίκο;

Κ. Και μετά ο Καλύβας με μια άλλη ομάδα, την οποία δεν την ήξερα, με ξαναφωνάξανε. Μου κάνανε μόνο ψυχολογικά, με αρχίσανε και μου λέγανε ξέρω ‘γω διάφορα και να κάνω δήλωση και λοιπά. Εγώ τους έλεγα ότι δεν κάνω. Με γδύσανε τελείως και επιμένανε πάλι να κάνω δήλωση, λέω ΄΄δεν κάνω΄΄ και λέει ο Καλύβας, ΄΄πήγαινε φέρε τον βούρδουλα με τα ξυράφια να δεις τον πούστη τι θα τον κάνω΄΄. Τον βούρδουλα με τα ξυράφια. Και εκεί τσαντίστηκα κιόλας, λέω ΄΄δεν κάνω πάρτε το απόφαση, κάντε ότι νομίζετε΄΄. Και μετά από ένα δυο λεπτά, ΄΄ντύσου και …΄΄Ναι στη Μπουμπουλίνας Σε άλλο δωμάτιο πάντως έφαγα το ξύλο, από Κραβαρίτη, Ζούζουλα, Καραπαναγιώτη και σε άλλο δωμάτιο είχα πάει με τον Καλύβα και 4-5 άλλους, που δεν τους ξέρω. Αλλά ο Καλύβας, λέω, δεν με χτύπησε, μόνο την ψυχολογική πίεση. Και μετά έκατσα μερικές μέρες, μετά το ξύλο, μου είπε να πάω λίγο … Η μάνα μου είχε την αφέλεια … όταν μου πρωτοεπέτρεψαν να μου φέρει φαΐ και μου έφερε μια μπριζόλα. Που να φάω, μπριζόλα εγώ. Και έμεινα νηστικός ο κακομοίρης, ρούφαγα μόνο να τραβήξω από μέσα ότι … ζουμί γινόταν. Τέλος πάντων. Και μετά, αυτά γίνανε τώρα την άνοιξη του ’70, πήγα στο πανεπιστήμιο, ως τώρα στο πανεπιστήμιο έπαιζε πανικός, γύρω το χαφιεδολόϊ ας πούμε πανικοβλήθηκε και μετά από λίγο, 2-3 μήνες δεν θυμάμαι πόσο ήτανε, μήνες πάντως, με φωνάξανε στο πειθαρχικό. Του πανεπιστήμιου… και με απέβαλαν… με απέβαλαν από το πανεπιστήμιο…. Επειδή, και μάλιστα στο πειθαρχικό δεν θυμάμαι τι ακριβώς, αν έγινε συζήτηση, δεν θυμάμαι αν έγινε συζήτηση, με απέβαλαν πάντως οριστικά από το πανεπιστήμιο, αλλά είχα δικαίωμα έφεσης. Έκανα την έφεση και … ξαναπήγα στη σύγκλητο. Εκεί ήτανε να φτύνεις την πνευματική ηγεσία του τόπου. Ένα τεράστιο τραπέζι, δεν ξέρω πόσοι διάολο, από αυτούς τους κοπρίτες ήτανε, μεταξύ των οποίων και ο Βάργογλης ο συγχωρεμένος, τον ξέρω, ήτανε χημικός αυτός, ο πατέρας του σημερινού καθηγητής του Βάργογλη Γιώργος Βάργογλης. Ήτανε ο μπαμπάς, που ήτανε τότε μέλος της συγκλήτου και ο γιος του είναι τώρα, α και για τον γιο του έχω να πω κάτι. Με τον γιο του ήμασταν μαζί στην Κόρινθο, ο οποίος είναι τώρα καθηγητής …

-. Στην προπαίδευση δηλαδή, στη στράτευση;

Κ. Αυτός είχε παρουσιαστεί κανονικά. Είχε πάρει το πτυχίο του και παρουσιάστηκε κανονικά στην Κόρινθο. Και τον θυμάμαι σε ένα ολόκληρο σύνταγμα, που κάποια στιγμή μας κάνανε εκεί πέρα Ε.Η.Δ.

-. Εθνική;

Κ. Ηθική Διαπαιδαγώγηση … Και κάποια στιγμή ζητήσανε, γιατί ζητούσανε συμμετοχή από τους φαντάρους … με Ήτα, Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση. Και εν πάση περιπτώσει, πετάχτηκε το …, να μην πω καμία κουβέντα, και προθυμοποιήθηκε αυτός και σηκώθηκε και απάντησε στην ερώτηση ας πούμε και συμμετέσχε κι αυτός ως φαντάρος πλέον στην Ε.Η.Δ..

-. Ο σημερινός καθηγητής Βάργογλης.

Κ. Ο οποίος εντάξει κάνει και καλή δουλειά ως καθηγητής, έχει κάνει και κάποιες ωραίες μεταφράσεις, αυτό το λέω γιατί νομίζω σε έναν άνθρωπο πρέπει να αναγνωρίζουμε και τα θετικά όταν καταγγέλλουμε τα αρνητικά. Λοιπόν τέλος πάντων, πήγα μετά στη σύγκλητο, σου λέω ήτανε εκεί όλοι και ο Βάργογλης και τρίτον ο Καίσαρας ο Αλεξόπουλος, ο γνωστός φυσικός …Ο οποίος ήτανε δεξιός γνωστός πριν τη δικτατορία, και μου είπανε εκεί πέρα αν θα ξαναενοχλήσω την Εθνική κυβέρνηση. Τους είπα ότι εγώ τέτοιες δηλώσεις δεν έκανα ούτε στο στρατοδικείο και πολύ περισσότερο στη σύγκλητο του πανεπιστήμιου, την οποία τη θεωρώ κάτι πολύ ψηλά. Ήτανε μάλιστα εκεί και συμμετείχε στις συνεδριάσεις και ένας επίτροπος …

-. Κυβερνητικός επίτροπος Νίκο, έτσι τον λένε και προφανώς θα ήτανε κάποιος συνταγματάρχης με τη στολή του …

Κ. Αυτός συμμετείχε με την στολή του εκεί, ήτανε με χρυσά, δεν θυμάμαι πόσα χρυσά αστέρια είχε, συνταγματάρχης ήτανε; Τέλος πάντων και με απέβαλαν ένα χρόνο, δηλαδή μείωσαν τη ποινή μου από πλήρη αποβολή στον ένα χρόνο με μειοψηφήσαντα μόνον τον Καίσαρα τον Αλεξόπουλο ο οποίος πρότεινε επίπληξη. Όλοι οι άλλοι, όλοι … και τον αναφέρω αυτόν τον, τον γλοιώδη τον Βάργογλη διότι ως χημικός έκανε εργαστήρια εκείνη την εποχή και μάλιστα τύχαινε να κάνω εργαστήρια στο μάθημά του και έπρεπε να πάω να ταχτοποιήσω τις εκκρεμότητες μου, γιατί υποτίθεται ότι μετά από ένα χρόνο θα επανερχόμουνα να συνεχίσω. Ο οποίος μάλιστα είχε το θράσος, γι’ αυτό λέω γλοιώδης, να με συγχαρεί για τη θαρραλέα στάση που είχα στη σύγκλητο. Είχε ψηφίσει πριν μια ώρα την αποβολή μου και μετά με συνεχάρη κιόλας. Όταν τελείωσε αυτός ο ένας χρόνος της αποβολής, ξαναπήγα στο πανεπιστήμιο, έχω διακόψει τρεις φορές το πανεπιστήμιο, και παρακολούθησα πάλι λίγους μήνες εκεί και μετά ήρθε η διακοπή της … τον Νοέμβριο του ’72 … Ήταν το τελευταίο τάγμα του 2^ου σώματος στρατού, κάπου εκεί πέρα άρχιζε νομίζω το 3^ο σώμα.

-. Και από εκεί σε πήραν για το Γάβρο, μέσω Βέροιας.

Κ. Στη Βυρώνια, εκεί έμεινα σχεδόν όλη μου τη θητεία … Και βεβαίως και εκεί πέρα …

-. Ανάλογη συμπεριφορά.

Κ. Βέβαια. Το πρώτο βράδυ με το που πέσαμε να κοιμηθούμε, με ξυπνήσανε κατά τις μια – δύο το βράδυ … στο γραφείο του επιλοχία και ήτανε εκεί πέρα αξιωματικοί και υπαξιωματικοί, μου φωνάζανε να κάνω δήλωση και τέτοια, τα γνωστά δηλαδή.

-. Δεν θυμάσαι κανέναν πως τον έλεγαν;

Κ. Θυμάμαι … θυμάμαι, βεβαίως εκεί θυμάμαι ονόματα, εκεί θυμάμαι ονόματα …

-. Όλοι αυτοί Στράτο, την έχουνε γλιτώσει, γι’ αυτό εγώ επιμένω στα ονόματα, τουλάχιστον να καταγράφονται τα ονόματα εκείνων, όσο μικροί ή μεγάλοι και να ήτανε, που εκμεταλλεύτηκαν εκείνες τις δίκες και τους βαθμούς που φέρανε και τα προνόμια που είχανε, και βγάλανε τα ένστικτα τους στην επιφάνεια σε βάρος άλλων.  Ποιοι ήτανε Νίκο, θυμάσαι ποιοι ήτανε στο;

Κ. Ήμασταν τρεις λόχοι, στο 602 τάγμα πεζικού …Βυρώνια, ναι με ‘υ’, οι τρεις απ’ τους λόχους ήτανε στη Βυρώνια και ο 2^ος λόχος, 1^ος, 3^ος, 4^ος, ήμασταν στη Βυρώνια και ο 2^ος ήτανε πάνω στη Κοκοτλίριτσα την Παπαδοπούλα, πάνω ψηλά στα σύνορα …Εκεί πέρα θυμάμαι ο δικός μου ο λοχαγός, ανθυπολοχαγός, όλοι αυτοί ανθυπολοχαγοί ήτανε, ο δικός μου λεγότανε Βαϊδάνης …, ο οποίος ήτανε μια μέτρια κατάσταση … Και αυτός χουντικός εμφανιζότανε αλλά στη σκληρότητα απέναντι σε μένα, ήτανε μια μέτρια συμπεριφορά. Αλλά το γαϊδούρι το μεγάλο ήταν ένας Αντωνάκος … Ο οποίος και αυτός (…) ανθυπολοχαγός, λοχαγός του τρίτου λόχου, και ο οποίος από υπερβάλλοντα ζήλο με αναλάμβανε εμένα που ήμουνα σε άλλο λόχο, και αυτός ήτανε ο χειρότερος απ’ όλους.

Ρ. Γενάρης πρέπει να ήτανε που πήγαμε … Γενάρης του ’73.

Κ. Είχε μπει…είχε αλλάξει ο χρόνος. Και ο 4^ος λόχος είχε έναν άλλον ανθυπολοχαγό, δεν θυμάμαι το όνομα του, ο οποίος ήτανε ακόμα πιο καλός στη συμπεριφορά του. Κι ο οποίος μάλιστα δεν… τον θυμάμαι να … έβγαλε και λόγους υπέρ… μετά ήτανε οι αξιωματικοί κάτω στα γραφεία, μεταξύ των οποίων και ένας του 2^ου γραφείου…, κάποια στιγμή τον μεταθέσανε διοικητή του λόχου που ήτανε πάνω στη Κοκοτλίριτσα… μου είπανε ότι τρελάθηκε κάποια στιγμή και… δεν ξέρω τι έκανε… Τον πήρανε από το 2^ο γραφείο και τον πήγανε διοικητή πάνω. Δεν ξέρω αν αλλάζανε περιοδικά για να μην είναι συνέχεια κάποιος εκεί, δεν ξέρω αν πήγε κανονικά. Αλλά αυτό που μου είπανε ότι τούστριψε και πήρε το λόχο να επιτεθεί στη Βουλγαρία… και μ’ αυτόν είχαμε μια ιστορία που με είχε φωνάξει κάποια φορά. Φαίνεται από τότε δεν ήτανε πολύ στα καλά του. Ήτανε τότε που έγινε το δημοψήφισμα το ‘Ναι’ και το ‘Όχι’.

Ρ. 29 Ιουλίου το ’73.

Κ. Ναι, μου λέει, ΄΄Καργόπουλε τι θα ψηφίσεις;΄΄,εγώ μάλιστα και από τότε ποιος ξέρει για ποιο λόγο, ήμουνα και πολύ απομακρυσμένος, ήταν και πολύ καιρό να πάρω άδεια. Του λέω ΄΄θα ψηφίσω λευκό΄΄. ΄΄Γιατί λευκό Καργόπoυλε; Να ψηφίσεις ‘Όχι’ τουλάχιστον΄΄. Του λέω ΄΄το να ψηφίσω ‘Όχι’ σημαίνει ότι σας δίνω το δικαίωμα να κάνετε δημοψήφισμα, εσείς δεν έχετε καν δικαίωμα να κάνετε δημοψήφισμα, και γι’ αυτό θα ρίξω λευκό, γιατί δεν θέλω να νομιμοποιήσω τη διαδικασία αυτή΄΄. Και τότε μου βγάλανε, ότι ήμουνα με τον Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος, μετά έμαθα, ότι μόνο αυτός είχε βγάλει γραμμή για λευκό. Ενώ η αριστερά … γραμμή για ‘Όχι’. … Λοιπόν να τελειώσω πρώτα με αυτόν… ήτανε λοχαγός ή υπολοχαγός, ήτανε ήδη στο 2^ο γραφείο, δεν θυμάμαι το όνομα του, σου λέω ότι από τότε κάτι δεν πήγαινε καλά σε αυτόν και με ρώτησε, ΄΄για πες μου κάτι ρε Καργόπουλε, εάν βρεθούμε κάποια στιγμή αντιμέτωποι θα σου κάνει η καρδιά να με σκοτώσεις;΄΄ Του λέω ΄΄εξαρτάται κυρ λοχαγέ, κάτω από ποιες συνθήκες θα βρεθούμε αντιμέτωποι΄΄.. Λοιπόν τέλος πάντων, στη Βυρώνια που έμεινα σχεδόν όλη μου τη θητεία, υπήρχανε περίοδοι που φαινότανε ότι τα πράγματα ήταν πιο μαλακά, μάλιστα επειδή το έπαιζα και αθλητής εκεί, έκανα τον παναθλητή, σε όλα τα αγωνίσματα μέσα ήμουνα, άλματα, τρέξιμο, βόλεϊ, ότι θέλεις. Ήτανε πραγματικά μια πολύ μεγάλη ανακούφιση για μένα και αρκετές φορές μου επέτρεπαν …Στη Βυρώνια υπήρχανε φάσεις και φάσεις. Έβλεπες ότι από τη συμπεριφορά τους, ότι σε άλλες φάσεις σου φερόντουσαν ήρεμα και είχες μια ασφάλεια, ενώ σε άλλες φάσεις πάλι … δεν ήξερες τι θα γίνει την επόμενη μέρα. Λοιπόν από τη Βυρώνια σου είπα ότι, εκεί έκανα σχεδόν όλη μου τη θητεία από το Γενάρη του 73 μέχρι τον Μάιο του ’74 και μετά πάλι τους τελευταίους 2 – 3 μήνες. Όταν έγινε η μεταπολίτευση υπήρξε νόμος, ότι ο χρόνος, καταρχήν υπήρξε νόμος ότι σε όσους φοιτητές διεκόπη η αναβολή την ξαναπαίρνουν, το ξερές αυτό;… Αμέσως μετά την μεταπολίτευση ο Αβέρωφ, σαν υπουργός άμυνας, είχε περάσει νόμο στη βουλή ότι όλοι οι φοιτητές των οποίων η αναβολή διεκόπη, διότι μετά από εμάς τους οκτώ, αν ήμασταν οκτώ, εγώ νομίζω ότι ήμασταν τελικά οι δύο μας, με τον Παπαπέτρο, των πολλών φοιτητών διεκόπη η αναβολή με τα γεγονότα της νομικής, τον Φεβρουάριο του 73. Ψήφισε, λοιπόν αυτό, ότι αυτοί ξαναπαίρνουν πίσω την αναβολή τους και συνεχίζουν τις σπουδές τους. Πήγαινε η μάνα μου, σχεδόν κάθε μέρα, στο γραφείο του Αβέρωφ, και δεν μου έδινε ο … πίσω την αναβολή και δεν της έλεγε και γιατί, μάλιστα με έναν υπασπιστή του εκεί πέρα, δεν θυμάμαι το όνομα του πως λεγότανε, είχε γίνει τσιμπούρι η μάνα μου. ΄΄Γιατί όλος ο κόσμος ο άλλος, ξαναγύρισε στα πανεπιστήμια του και ο γιος μου δεν γυρνάει;΄΄. Και δεν της έλεγε και τίποτα, ΄΄θα δούμε, θα κάνουμε, θα δείξουμε΄΄ και τελικά με απέλυσαν λίγες μέρες πριν από την κανονική λήξη …Οκτώβριο του ’74.

-. Γιατί το κάνανε αυτό Νίκο;

Κ. Δεν μου είπαν. Δεν είπαν στη μάνα μου ποτέ, ούτε εγώ έμαθα γιατί κάνανε αυτή πάλι τη τιμητική εξαίρεση για μένα. Διότι όταν μου έκοψαν την αναβολή, εγώ επειδή δεν ήμουνα φοιτητής, αυτόν τον έναν χρόνο που με είχαν αποβάλλει, δεν ήμουνα και μετά στα κόλπα τα πολλά τα φοιτητικά, και μόλις ξαναγύρισα στο πανεπιστήμιο, μετά την αποβολή μου, είχανε αρχίσει κάτι, δηλαδή είχανε κάπως αφήσει κάποιες ελευθερίες, γινόντουσαν συνελεύσεις φοιτητικές και τα λοιπά, είχανε ψιλοδιαμορφωθεί οι παρατάξεις τότε, …Το ’72. Και ετοίμαζε ο Παπαδόπουλος την… Κάπως το έλεγε. Και βγήκα… είχε γίνει μια συνέλευση, στην οποία σου λέω δεν πρωτοστατούσα σ’ αυτά, απλώς έγινε μια συνέλευση, πήγα και εγώ στη συνέλευση, τα περισσότερα παιδιά δεν τα ‘ξερα, Θέλω να πω, ότι μου κάναν τιμητική εξαίρεση και όταν με στρατεύσανε πρώτο, χωρίς να είμαι ενεργός … βγήκα 2 – 3 λεπτά, και μίλησα στην συνέλευση αλλά είχανε βγει ένα σωρό κόσμος. Και μετά πάλι ήμουνα ο μόνος που δεν μου έδωσε πίσω νωρίς την αναβολή.Και μετά …

-. Η μεταπολίτευση;

Κ. Ναι. Και με κράτησε δύο μήνες παραπάνω, διότι τελικά τα άλλα τα παιδιά την γλίτωσαν αυτή την… Διότι μετά θεωρήθηκε ο χρόνος φυλάκισης χρόνος στράτευσης και δεν ξαναυπηρέτησαν. Το ίδιο έκανα και εγώ, αλλά τελικά γλίτωσα μερικές μέρες. Θα μπορούσα…

-. Μην ξεχνάς ότι ήσουνα από αριστερή οικογένεια, ότι εκτός από τις δικές σου δραστηριότητες, είχανε και οι γονείς σου και οι μπαρμπάδες σου και όλο σου το σόι που … Και ότι ο Αβέρωφ ήταν ο άνθρωπος της ΄΄φωτιάς και του τσεκουριού΄΄, έτσι;

Κ. Πιθανόν να πήγε και στον ίδιο τον Αβέρωφ, μια δύο φορές. Τις πολλές βέβαια ήτανε με τον υπασπιστή του. Θα την ρωτήσω και τη μάνα μου, τι του έλεγε. Θα την πάρω και τηλέφωνο και τώρα, γιατί πραγματικά δεν το έχω … Γιατί με το που απολύθηκα μετά πέσαμε με τα μούτρα σε διάφορα πράγματα, και δεν το συζητήσαμε.

-. Να κλείσουμε την απόπειρα για… την σκέψη σας ξέρω ‘γω, της σχεδίασης για δραπέτευση.

Ρ. Το ικανοποιήσαμε εν μέρει. Βλέποντας ότι η κατάσταση χειροτέρευε κάθε μέρα και που όσα παιδιά, ειδικά Πομάκοι, ήτανε τα εξιλαστήρια θύματα,  αν δεν κάναν κάτι ή αν κάναν κάτι έξω από τα όρια του λοχαγού ή τι ήθελε ο λοχαγός, τα κούρευε εν χρω εκείνη την περίοδο …Με την ψιλή, όπως λέμε και τους έδενε με σύρμα, όχι αλυσίδες ή σκοινιά, με σύρμα …Τους έδενε στα δέντρα, που υπήρχανε. Μετά απαγόρευε σε μας τους άλλους να πλησιάσουμε να τους δώσουμε φαΐ. Το φαΐ τους ήταν περιορισμένο. Το θυμάμαι χαρακτηριστικά, Νίκο, ότι πολλά βράδια τύχαινε να σηκώνονται κάποιοι από εμάς και εγώ, και να πηγαίνουμε κρυφά να δίνουμε λίγο ψωμί στα παιδιά αυτά.

-. Στράτο, στάσου ένα λεπτό. Μόνο Πομάκους έδενε;

Ρ. Κυρίως, κυρίως Πομάκους. Και σε τέτοιο κίνδυνο περάσαμε και εμείς, γιατί θυμάμαι χαρακτηριστικά κάποιες βραδιές, αφού δεν μας ήθελαν στο πνευματικό κέντρο, δεν ήμασταν με γαλόνια, λοχίες ή αξιωματικοί, σηκωθήκαμε και φύγαμε, δε ξέρω Νίκο αν το θυμάσαι, ήμασταν σίγουρα μαζί.

Κ. Το θυμάμαι.

-. Εσένα δηλαδή, τον Καργόπουλο και τον Εμμανουήλ εννοείς;

Ρ. Ναι, αλλά είναι και κάποια άλλα παιδιά αν θυμάμαι σου ανέφερα προχτές τον Βασίλη τον Παπαδάκη. Ο οποίος βέβαια τώρα είναι αστυνομικός, πριν 6 – 7 χρόνια ήτανε κάπου στο Αιγάλεω, τώρα δεν ξέρω που βρίσκεται. Λοιπόν, ξεκινήσαμε να πάμε στη Κρανιόλα και υπάρχει δίπλα από τον ασφαλτόδρομο, ένα ποτάμι …

Κ. Ο Αλιάκμονας, εκεί που κάναμε μπάνιο.

Ρ. Ναι δεν μπορούσαμε να πάμε από εκεί που πήγαιναν τα αυτοκίνητα στο χωριό. Τέλος πάντων και κάποια στιγμή συζητώντας μαζί με τον Στριπτάρη, τον θυμάσαι τον Στριπτάρη από τη Ναύπακτο; Τον Σπύρο τον Στριπτάρη. πρέπει να είναι θείος του ο Σπύρος ο Στριπτάρης, Στέφανο πρέπει να τον λέγανε, έναν κοντούλη … Ξεκινάμε οι τρεις μας, εσύ, εγώ και ο Στέφανος ο Στριπτάρης για …. Αφού είδαμε έτσι τα πράγματα, ότι η κατάσταση δεν πήγαινε άλλο, ξεκινήσαμε για να πάμε να δούμε που είναι τα σύνορα… για Αλβανία …

Κ. Πριν πας για … τέλος πάντων, πήγαμε τελικά στο άλλο χωριό …Πήγαμε και πήραμε και τηλέφωνο από εκεί τους δικούς μας και μιλήσαμε και αρκετή ώρα, και μιλήσαμε και ελεύθερα και τους είπαμε διάφορα πράγματα … Που δεν μπορούσαμε να τα πούμε με τον παπά από πάνω, ας πούμε… Γιατί εκεί στην Κρανιόλα δεν είχε πάει το μήνυμα ότι, προσέχετε τους αυτούς ας πούμε. Γι’ αυτό πήγαμε, για να πάρουμε τηλέφωνο στους δικούς μας και να πούμε ότι θέλουμε…και μετά, όταν είχανε ζορίσει πολύ τα πράγματα, μάλλον προς το τέλος που σε λίγες μέρες έγιναν όλα αυτά που είπαμε και φύγαμε… Είπαμε να σηκωθούμε και να δούμε, δεν ξέραμε το χάρτη κανονικά, δεν ξέραμε πόσο κοντά ήτανε η Αλβανία. Και φανταζόμασταν ότι είναι πιο κοντά. Είπαμε φεύγουμε μια Κυριακή μεσημέρι, μόλις φάγαμε… είχαμε αυτές τις 4-5 ώρες κενό, να πάμε με ένα γρήγορο περπάτημα, μήπως καταφέρουμε και φτάσουμε στα σύνορα της Αλβανίας να τα περάσουμε.

-. Μιλάμε για 1974, γύρω στον Ιούνιο. Τότε σχεδιάζατε να φύγετε για Αλβανία; Δεν ξέρατε την περίπτωση του Σήφη Βαληράκη που τον είχανε πιάσει;

Κ. Δεν το ξέραμε, και δεν φανταζόμασταν ότι θα παθαίναμε αυτό που έπαθε ο Σήφης.

Ρ. Ο Σήφης, ποιος ήτανε;

Κ. Πήγε κολυμπώντας από τις φύλακες της Κέρκυρας στην Αλβανία για να γλιτώσει, τον συλλάβανε και τον βαλαν φυλακή στην Αλβανία …. Ή δεν ξέραμε, εμείς φανταζόμασταν ότι θα μας καλοδεχόντουσαν.

Ρ. … ή θα φύγουμε προς Αλβανία ή αν δεν μπορούμε να φύγουμε να γυρίσουμε στα βουνά, αυτά της περιοχής.

Κ. Θα γυρνούσαμε και θα φτάναμε μέχρι Καρπενήσι με τα πόδια από το βουνό. Σκέψου πόσο μυαλό είχαμε.

Ρ. Δεν ξέρω αν ήτανε συνειδητά όλα αυτά, τουλάχιστον νομίζω ότι ο Νίκος ήτανε πιο συνειδητοποιημένος. Ήξερε τι έκανε. Και αφού πήγαμε την πρώτη φορά πάνω, και σε κάποιο σημείο είδαμε ένα άλογο αν θυμάσαι; Και φαγωμένο …

Κ. Περίμενε να την πω εγώ αυτή την ιστορία. Ξεκινάμε λοιπόν, εάν βρούμε να φτάσουμε στην κορφή του βουνού, γιατί λέγαμε μήπως είναι και εκεί τα σύνορα, και εν πάση περιπτώσει, εάν θα φτάσουμε στη κορφή του βουνού, μιλάμε για το Μάλι Μάδι τώρα, να δούμε τουλάχιστον που είναι τα σύνορα, να ξέρουμε, ώστε την … την επόμενη Κυριακή που θα είχαμε πάλι αυτές τις 4 – 5 ώρες, να το ξαναεπιχειρήσουμε. Λοιπόν υπήρχε ένας δρόμος που ανέβαινε πάνω στο βουνό, χωματόδρομος προφανώς αλλά δρόμος, όπου πηγαίναμε με γρήγορο βήμα ανεβαίναμε, ανεβαίναμε αλλά περνούσε η ώρα βέβαια, αργούσαμε να φτάσουμε στην κορυφή, και είχαμε τη φαεινή ιδέα, για να δεις σε τι κατάσταση ήμασταν, ότι εδώ πέρα για να προλάβουμε πρέπει να κόψουμε δρόμο,… Μπήκαμε μέσα στο δάσος όπου μας είχανε πει …Αψηφήσαμε τις νάρκες, και μάλιστα αυτός ο κύριος που βλέπεις εδώ, μου είπε το εξής. Επειδή εγώ ήμουνα αρραβωνιασμένος τότε και αυτός δεν ήτανε, με ανάγκασε να πηγαίνω εγώ πίσω και αυτός μπροστά. Και είπε ότι αν πατήσουμε νάρκη να την πατήσει αυτός και όχι εγώ επειδή εγώ ήδη ήμουνα αρραβωνιασμένος… Και πράγματι πήγαινε μπροστά αυτός και πίσω εγώ…, αυτό ήταν βέβαια καθαρή ανοησία που κάναμε, δεν υπήρχε περίπτωση, γιατί μέσα στο δάσος τελικά όχι μόνο δε φτάσαμε στη κορφή που φανταζόμασταν αλλά χαθήκαμε, χαθήκαμε δεν ξέραμε να προσανατολιστούμε και βεβαίως είχε περάσει και η ώρα. Έπρεπε 9 η ώρα να ήμαστε αναφορά, στο προσκλητήριο.

Ρ. Την 2^η φορά πήγαμε οι δύο. Δεν ήρθε ο Στριπτάρης, γιατί πήγαμε και δεύτερη φορά. Και δεν το θυμάσαι, ε;… Είχαμε πάει και ο τρεις την πρώτη φορά… Φτάσαμε σε κάποιο σημείο και είδαμε ένα γάιδαρο μισοφαγωμένο.

Κ. Και πήγαμε στη βρώμα και είδαμε ένα γάιδαρο μισοφαγωμένο, από λύκους προφανώς, ο οποίος βεβαίως γάιδαρος ήτανε κοντά στο δρόμο … Και πράγματι ο δρόμος ήτανε δίπλα. Και πήραμε μετά το δρόμο και τρέχοντας, τρέχοντας δεν ξέρω πόση ώρα τρέχαμε, και φτάσαμε 5-10 λεπτά πριν από τις 9 η ώρα που ήτανε η αναφορά. Και βέβαια συνειδητοποιήσαμε ότι δεν υπάρχει περίπτωση να φτάσουμε Αλβανία και μετά ετοιμαζόμασταν να την κοπανήσουμε βουνό- βουνό να φτάσουμε όσο γίνεται πιο χαμηλά. Νομίζω μας είχε πει και ένας δεκανέας, ένας άλλος Κρητικός, πες μου το όνομα του …, ένα πολύ καλό παιδί, ο οποίος ήτανε φανερό ότι δεν ήτανε χουντικό το παιδί και με πολύ συμπάθεια μας μιλούσε, Κρητικός και αυτός, δεκανέας. Ο οποίος, δεν ξέρω αν μας το είχε πει και στους δύο, εγώ πάντως το θυμάμαι … Ότι, Νίκο να ξέρεις ότι έχουμε εντολή να είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σε σκοτώσουμε.

-. Άρα υπήρχανε εκεί και στρατεύσιμοι που σας φυλάγανε.

Κ. Δεκανείς και λοχίες … αυτός ήτανε φύλακάς μας. Ήταν δημοκρατικό παιδί. Ήτανε φανερό ότι ήταν …, ναι τους είχε ξεφύγει. Ούτε είχε φερθεί ποτέ άσχημα σε κανέναν από εμάς, αλλά πέραν αυτού δεν θυμάμαι αν ήμουνα μόνος μου ή ήμουνα μαζί με τον Στράτο, εσύ δεν θα ήσουνα φαίνεται για να μην το θυμάσαι, … και τότε βάλαμε τα σχέδια για απόδραση και είπαμε εκείνο, και όταν απέτυχε προς Αλβανία είπαμε να δούμε πως θα φύγουμε προς τα κάτω, όσο μπορούμε πιο γρήγορα να χαθούμε, να μην μας βρούνε … Και μετά μας προλάβανε τα γεγονότα.

Ρ. Ο Νίκος ειδοποίησε τον πατέρα του, τον συχωρεμένο, και ήρθε ο άνθρωπος επάνω και πήγαμε στου Λάμπη ή Λάμπρου τέλος πάντων … του Μπίσχου που λέμε.

Κ. Η οικογένεια που μας έβαζε σπίτι και βλέπαμε τηλεόραση και λοιπά.

Ρ. Και μπήκανε μέσα σε ένα δωμάτιο, ο Νίκος με τον πατέρα του και εγώ περίμενα στο σαλόνι τέλος πάντων περίπου μια ώρα. Και κάτσανε και λέγανε, και ο Νίκος προσπαθούσε να πείσει τον πατέρα του, ποιοι λόγοι συνηγορούν ώστε να φύγουμε, να μπούμε απάνω στο βουνό ή στην Αλβανία, οπουδήποτε. Και ο πατέρας του προσπαθούσε να τον μεταπείσει μπας και παραμείνει και περάσει ο στρατός. Και βγήκανε έξω, το θυμάμαι, και ήτανε κλαμένος ο πατέρας σου και του λέει,΄΄παιδί μου, κάντε ότι νομίζετε, ότι σας φωτίσει ο θεός΄΄. Κλαμένος έτσι, τον θυμάμαι … και ευτυχώς μετά από μερικές μέρες έγιναν τα γεγονότα, μας πρόλαβαν.

Κ. Την δεύτερη φορά που τον είδα τον πατέρα μου και το έχω μετανιώσει βέβαια, και τώρα μου έρχεται να κλάψω που το λέω, Βουλιαγμένης, στις φυλακές που ήρθε και μου είπε να κάνω δήλωση και θα κανονίσει αυτός να βρει κάποιες γνωριμίες για να με αποφυλακίσει… Η μαλακία η δική μου όμως ποια ήτανε, που σου λέω είναι από τα πράγματα που δεν τα ξεχνάς στη ζωή σου … Όταν μου είπε αυτό το πράγμα, του λέω ΄΄αν είναι να μου ξαναπείς αυτό το πράγμα, δεν θέλω να ξαναέρθεις στη φυλακή΄΄. Μπορούσα να του πω, μπορούσα να του πω ότι πατέρα δεν θέλω να μου το ξαναπείς αυτό το πράγμα. Να μην του πω όμως και μην ξαναέρθει να με δει… εγώ στη Βουλιαγμένης έμεινα πολύ λίγο. Δεν έμεινα μέχρι να ενηλικιωθώ. Με πήγαν εκεί γύρω στα μέσα του Νοέμβρη του ’70, του ’68. Δηλαδή μετά τη δίκη, αμέσως μετά με πήγανε στο Βουλιαγμένης. Όπου ήτανε μια κατάσταση απελπιστική. Με τους ποινικούς να τσακώνονται, να σφάζονται, να πηδιούνται και δεν ξέρω τι να κάνουνε… Το πρώτο βράδυ μάλιστα που πήγαμε κατάκοποι, μετά από τόσες μέρες ασφάλεια, που κοιμόμουνα … ποιος ξέρει, ξερός ήμουνα, ξύπνησα και είχανε πέσει πάνω μου δυο ποινικοί και κρατούσε ο ένας ένα τζάμι κομμένο, ένα κομμάτι από τζάμι τριγωνικό και ο άλλος ένα κουτάλι λιμαρισμένο. Αυτά ήτανε τα όπλα τους, και πάλευαν, για πιο λόγο δεν ξέρω, μεταξύ τους και μες στη πάλη τους, την οποία ούτε κατάλαβα εγώ, τόσο πεθαμένος που ήμουνα και με ξυπνήσαμε με την πάλη τους που πέσανε πάνω στο κρεβάτι.. Και άλλα τέτοια, δηλαδή τσακωνόντουσαν μεταξύ τους και ο πιο τσαμπουκάς ξέρω ‘γω έπαιρνε τα σεντόνια του αλλουνού ας πούμε και το στρώμα του και το έριχνε μέσα στη τουαλέτα, εκεί που …Πήγα και ζήτησα ακρόαση από τον διευθυντή. Του λέω, ΄΄εγώ είμαι πολιτικός κρατούμενος δεν είμαι ποινικός και θέλω να με μεταθέσετε σε φυλακή με πολιτικούς κρατούμενους΄΄. ΄΄Δεν, είσαι ενήλικος, δεν γίνεται΄΄. Μετά από μερικές μέρες, ξαναπήγα. Στο μεταξύ είχα μάθει ότι υπήρχανε και ανήλικοι στο άλλο έργο, ήξερα πριν φυλακιστώ ότι υπήρχε ο Μιχάλης ο Σπηλιωτάκης, σήμερα είναι γιατρός στη Θεσσαλονίκη,.. ήτανε στέλεχος του ΚΚΕ. πάνω στη Θεσσαλονίκη… Ο Σαγίνης ήτανε. Ο οποίος ήτανε ακριβώς στην ηλικία τη δικιά μου. Άρα ήξερα ότι γίνονται εξαιρέσεις και παίρνουνε και ανήλικους σε άλλες φυλακές. Οπότε ξαναπήγα και του λέω, ΄΄ξέρω ότι υπάρχουνε και άλλοι ανήλικοι΄΄, ο Σαρκουδάκος ας πούμε ήτανε και αυτός ακριβώς στην ίδια ηλικία με μένα. Δεν τον ήξερα αυτόν, αλλά ήξερα τον Σπηλιωτάκη. Έστω έναν. Και μετά απεδείχθη ότι υπάρχουν κι άλλοι, 3-4 παιδιά στην ηλικία τη δική μου, ανήλικοι. Του λέω ΄΄ξέρω ότι γίνονται εξαιρέσεις και θέλω και εγώ να με μεταθέσετε σε πολιτικές φυλακές΄΄… ΄΄θα δω, θα κάνω, θα δείξω΄΄. Είδα δηλαδή ότι δεν είχε καμία διάθεση να με στείλει. Οπότε το ίδιο βράδυ, μετά το βραδινό φαγητό, είχαμε ένα τραπέζι έτσι μεγάλο και τρώγαμε, μάζεψα τα άλλα 4 παιδιά που ήμαστε συγκατηγορούμενοι, έναν Παλαιστίνιο και κανά δυο ακόμα άλλους που ήτανε πιο έτσι ανθρώπινη η κατάστασή τους και τους έκανα πολιτικό μάθημα. Θυμάμαι τότε μάλιστα κάτι είχε γίνει με το Ιράκ, είχε γίνει μια επανάσταση στο Ιράκ, τι είχε γίνει δεν θυμάμαι, το είχανε γράψει οι εφημερίδες… τους έκανα πολιτικό μάθημα μέσα στη φυλακή και βέβαια κάποιος θα το κάρφωσε στο διευθυντή, επίτηδες το έκανα. Και την άλλη μέρα με πήραν και με στείλανε στου Αβέρωφ. Αυτά για να κλείσουμε από τη Βουλιαγμένης. ……………………………

-. Και από τότε Νίκο έχεις τις ευαισθησίες σου με τους Παλαιστίνιους, Θα μας πεις τώρα Νικόλα, με την μεταπολίτευση, τη σχέση σου με το ΠΑ.ΣΟΚ-.. Γιατί αναφέρθηκες ο ίδιος σ’ αυτήν…

Κ. Ναι εγώ, αυτό το χώρο της κέντρο αριστεράς δεν ήξερα καθόλου πρόσωπα και πράγματα. Εντάξει εμείς ως αριστεροί πριν τη δικτατορία βλέπαμε με συμπάθεια αυτό το χώρο και μάλιστα επιζητούσαμε και συνεργασία με αυτόν τον χώρο, του Ανδρέα Παπανδρέου ας πούμε.

-. Όταν λες εμείς εννοείς Λαμπράκηδες, αριστερά γενικά, Ε.Δ.Α;

Κ. Και μάλιστα στο χημικό τμήμα μαζί κατεβήκαμε ας πούμε στις εκλογές, με τον (…) είχαμε πολύ καλές σχέσεις.

-. Στράτο, εμείς έχουμε εκκρεμότητα με τη δικιά σου την πορεία, έχουμε εκκρεμότητα που ξεκινάει από τους Λαμπράκηδες. Να τελειώσει ο Νίκος και να τα πούμε αυτά τα πράγματα… θα μιλήσεις για τον Στράτο τον Ρουμελιώτη τον νεαρό. Που εκείνα τα χρόνια έχοντας από τον πατέρα του και τη μάνα του, (που από ότι κατάλαβα ήταν αντάρτες και οι δύο στον εμφύλιο, ήταν με το δημοκρατικό στρατό), έχεις μια παιδεία ανάλογη επομένως και μια πολιτικοποίηση από το σπίτι σου μέσα και κάποια πορεία τέτοια. Να ξεμπλέξουμε με τον Νίκο τον Καργόπουλο και να το καλύψουμε αυτό το θέμα. Γιατί έχει σημασία ποιο Στράτο; Έχει σημασία και είναι παρήγορο αυτό, το να βλέπει κανείς και να ακούει ανθρώπους που από τα μικράτα τους συνεχίζουν μια πορεία των γονιών τους και τη συνεχίζουνε αδιάλειπτα, χωρίς να σταματάει και με παλινωδίες και με…, έτσι Νίκο; Μια εδώ και μια εκεί …

Ρ. Εδώ την πορεία των γονιών τους πρέπει να τη συζητήσουμε γιατί αν η πορεία των γονιών τους δεν ήτανε η ενδεδειγμένη, κακώς θα την συνέχιζαν.

Κ. Έχει πολύ μεγάλη σημασία, διότι όταν έτρωγα το ξύλο στην ασφάλεια,- που όλοι μας φοβόμαστε, δεν νομίζω να υπάρχει κανένας που να μην φοβάται εκεί πέρα- τι ήτανε αυτό που με στήριξε έτσι ψυχολογικά και άντεξα και δεν έκανα τη δήλωση που μου ζητούσανε και τα λοιπά; Ότι πως θα αντικρίσω εγώ τα ξαδέρφια μου, τα οποία είναι στη …, όχι πως θα τα αντικρίσω, δεν ντρεπόμουνα, ότι πώς αυτοί δεν έχουν κάνει δήλωση και είναι στη Λέρο εξόριστοι, και κάποιοι άλλοι γνωστοί μου ας πούμε, και τη στιγμή που αυτοί θυσιάζονται εγώ θα αρνηθώ τη θυσία αυτή;

-. Είναι γνωστό τότε ότι ένα τμήμα της αριστεράς ήτανε ενάντια στη δήλωση.

Κ. Νομίζω επισήμως όλοι ήμασταν.

-. Επισήμως μέχρι πότε; Γιατί τις δηλώσεις δεν ξέρω …

Κ. Όλοι, όλοι. Δηλαδή μέχρι που αποφυλακίσθηκα εγώ όλοι, μέχρι το 70 όλοι. Δεν ξέρω μετά τι έγινε στη φυλακή. Απλώς εμένα …

-. Όσον αφορά τις δηλώσεις έχεις δίκιο, όσον αφορά όμως τις … αιτήσεις χάριτος για λόγους ανήκεστης βλάβης που είχε δώσει η δικτατορία …

Κ. Εκεί υπήρξε …Αλλά εγώ είχα ήδη απολυθεί τότε, είχα ήδη αποφυλακισθεί τότε.. Εγώ στη φυλακή και πριν τη φυλακή όπως… ήμουνα με στον Ρήγα Φεραίο και στη φυλακή μέσα στο ΚΚ.Ε. εσωτερικού. Τώρα αυτά που λέω τα έχω πει σε κάποιους ανθρώπους, δεν ξέρω αν τα έχω πει…, θα τα πω με την πρώτη ευκαιρία και θα τα ακούσουνε και οι σημερινοί σύντροφοι που είναι στο Συνασπισμό. Δηλαδή, όταν το ’68 μπήκα εγώ το Νοέμβριο, όλη η αριστερά και όχι μόνο το φοιτητικό τμήμα, αλλά όλη η οργάνωση ήτανε στο ΚΚΕ εσωτερικού. Δηλαδή όταν λέμε ΚΚΕ εσωτερικού, δεν ήτανε άλλο κόμμα, ήτανε το γραφείο εσωτερικού, επειδή το πολιτικό γραφείο ήτανε στο εξωτερικό, υπήρχε ένα γραφείο, 7 μελές ήτανε;

-. Η διάσπαση δεν είχε γίνει ακόμα.

Κ. …Δεν υπήρχε διάσπαση, η γραμμή ερχότανε από το πολιτικό γραφείο στο γραφείο εσωτερικού, ένα 7 μελές γραφείο και από εκεί διοχετευότανε στις οργανώσεις στην Ελλάδα

-. Αυτή τη λογική ήτανε και ο Ρήγας Φεραίος; Ο Ρήγας Φεραίος ήτανε ενιαία οργάνωση;

Κ. Ακριβώς.

-. Στην αρχή δεν ήτανε …

Κ. Ακριβώς.

-. Ο Ρήγας Φεραίος του μετέπειτα ΚΚΕ εσωτερικού που μετεξελίχτηκε σε Συνασπισμό και λοιπά;

………………………………………………………….

-. Τι σημασία έχει; Δεν παίξατε σε αγώνες σημαντικούς; Δεν αγωνιστήκανε;

Κ. Δεν ξέρω αν θέλουνε να πω ότι συμμετείχαν σε μια τέτοια προσπάθεια που κάναμε. Δεν ξέρω, μπορεί να μην θέλουνε. Τέλος πάντων κάναμε διάφορες συναντήσεις είχαμε κάτι εκεί, πάνω που ετοιμάζαμε μια υποδομή και ίσως αυτή η προσπάθεια είχε καρφωθεί κιόλας, και … και μπορεί να ‘ναι και μια εξήγηση γιατί με στράτευσαν εμένα άρον – άρον ενώ δεν ήμουνα από τους πιο ενεργούς συνδικαλιστές στο φοιτητικό χώρο …

-. Είναι προφανές ότι σε παρακολουθούσανε. Είδανε τις δραστηριότητες σου, λέει παρ’ τον στον στρατό.

Κ. Όχι, λέω μήπως είχανε μάθει ότι ετοιμάζαμε αυτή την ομάδα. Αυτό, γιατί πως μου κάνανε αυτή την τιμή ας πούμε, να με στρατεύσουν πρώτο – πρώτο. Διότι εγώ επαναλαμβάνω, μόλις ξαναγύρισα στο πανεπιστήμιο δεν είχα ιδιαίτερη δράση συνδικαλιστική. Και λέω μήπως είχανε κάποιον χαφιέ, μέσα σ’ αυτήν την προσπάθεια και σου λέει, αυτοί σε λίγο ξεκινάνε, άρα … Και απ’ ότι έμαθα μετά δεν κάνανε και τίποτα που έφυγα εγώ. Έμεινε δηλαδή αυτή η ομάδα στα λόγια.

-. Ερχόμαστε μεταπολίτευση, λοιπόν …

Κ. Ναι. Και έτσι εγώ πάω στο στρατό, ξεκρέμαστος, με τις προσωπικές μου απόψεις. Ξεκρέμαστος πολιτικά εννοώ. Τώρα συναισθηματικά και αυτά, με όλο τον κόσμο που ήμασταν στη φυλακή, εντάξει. Στο στρατό …, αρχίσανε μετά οι εφημερίδες να γράφουνε, κάποια πράγματα δηλαδή δηλώσεις πολιτικών, του Ζίγδη, του Μάνου, του Παπανδρέου, του Κανελλόπουλου … Γράφανε οι εφημερίδες εκείνη την εποχή. Λοιπόν εγώ στο στρατό από τότε το ’73 και μετά, παρακολουθώντας τις εφημερίδες στη Βυρώνια επάνω, έβλεπα ότι οι προσωπικές μου απόψεις ταυτίζονται με του Παπανδρέου. Που εν ολίγοις ήτανε η πιο δυναμική και μαχητική …

-. Μιλούσε για ένοπλη αντίσταση ο Παπανδρέου τότε …

Κ. Ακριβώς. Και μετά η προσωπική μου γνώμη αυτή ήτανε. Αυτό σου λέω, για πιο δυναμικές ομάδες, αυτό εννοούσα. Ασχέτως που δεν καταφέραμε να τις ξεκινήσουμε. Εγώ βέβαια, επαναλαμβάνω με το νεανικό μου το μυαλό, ο άλλος …εκ των υστέρων η πολιτική του απέδειξε ότι κοροϊδεύει τον κόσμο.

-. Ο Ανδρέας;

…………………………………………………

-. Στράτο δεν θα τη γλιτώσεις εσύ. Θα πεις την πορεία σου, έτσι;

Ρ. Έλεγα πριν κάτι στο Νίκο, για το Γάβρο … ναι το ‘74, αλλά …Κοιμόμασταν, στο σχολείο μια ομάδα και στον γυναικωνίτη της εκκλησίας μια άλλη ομάδα. Και μπαίνει ένας ανθυπολοχαγός κάποια στιγμή μέσα και λέει, όσοι έχετε ραδιόφωνα κλείστε τα. Γιατί είχαμε τρανζιστοράκια. Την ώρα που κοιμόμασταν το βάζαμε να ακούμε μουσική. Εγώ κοιμόμουν με τον Νίκο, δίπλα – δίπλα, είχα ένα τρανζίστορ, στο οποίο είχα βάλει μια μεγάλη μπαταρία, του φακού αυτήν την πλακέ, για να κρατάει πιο πολύ. Δεν είχα τις μικρές μπαταρίες. Και λέει ο ανθυπολοχαγός, αξιωματικός τέλος πάντων, ΄΄να κλείσουνε όλα τα ραδιόφωνα΄΄. Λέω, ΄΄το δικό μου δεν ακούγεται΄΄, λέει ΄΄να κλείσουν όλα΄΄. Του λέω. ΄΄Δεν ακούγεται΄΄, ΄΄ όποιος δεν το κλείσει θα το χαλάσω΄΄. Του λέω ΄΄άμα είσαι άνδρας έλα χάλασε το΄΄. Και έρχεται και το τραβάει, οπότε βγάζει την μπαταρία από το ραδιοφωνάκι. Και αρχίζουμε ένα ξύλο τώρα. Εγώ με τον αξιωματικό.

-. Έφεδρος προφανώς αυτός.

Ρ. Ναι. Και παίξαμε γερό ξύλο, πραγματικό ξύλο. Και ο Νίκος δίπλα έλεγε, ΄΄χωρίστε τους, χωρίστε τους΄΄. Και όπως έλεγε χωρίστε τους και τράβαγε τα χέρια μας, τράβαγε γροθιές στον αξιωματικό. Τον χτύπαγε. Αλλά δεν μπορούσε να κάνει τίποτα ο αξιωματικός, να πάει στο λοχαγό και να πει ότι με δείραν οι φαντάροι. Γιατί αυτό θα κόστιζε φυλακή σε εκείνον, για ανυπακοή, για πειθαρχία. Δεν μπορεί ο ανώτερος να τρώει ξύλο …Ένας ανθυπολοχαγός ήτανε, έφεδρος, δεν θυμάμαι το όνομα του. Και από εκεί και πέρα μας έβαλε πολύ περισσότερο στη μπούκα που λέμε. Και μας κυνήγησε. Τέλος πάντων, ήτανε…

-. Στράτο σήμερα είσαι … καθηγητής;

Ρ. Ναι. Στο δημόσιο. Μετά από 14 χρόνια φροντιστήριο, αποφάσισα και διορίστηκα … και περνάει ο καιρός καλά … εντάξει. Τελείωσα το ’72. Μπήκα το ’67, τελείωσα το ’72. Γεννήθηκα το’47. Δούλεψα για κάποιο διάστημα και βοηθός στο πανεπιστήμιο εδώ στην Αθήνα. Στο τμήμα κλιματολογίας. Με τον Καραπιπέρη….

………………………….

-. Στράτο για πάμε στα δικά σου. Ο πατέρας σου, η μάνα σου αντάρτες. Γεννιέσαι το ’47 Μυτιλήνη. Έρχεσαι στην Αθήνα …

Ρ. Ήρθα εξ ανάγκης, γιατί εγώ τον πατέρα μου δεν τον γνώρισα τα πρώτα χρόνια. Φυλακές, εξορίες. Και θυμάμαι που μου λέγανε, ΄΄ποιος είναι ο πατέρας σου;΄΄ και έλεγα ΄΄τζαμ μπαμπάς, τζαμ μπαμπάς΄΄ πάει να πει ΄΄ο Γιάννης είναι ο μπαμπάς΄΄. Ο μεγάλος μου αδερφός. Δεν είχα γνωρίσει τον πατέρα μου. Και επειδή κυνηγήθηκε πολύ στη Μυτιλήνη ο πατέρας μου, υποχρεώθηκε να φύγει για να δουλέψει απάνω στην Αλεξανδρούπολη, Καβάλα. Ώσπου καταστάλαξε εδώ στην Αθήνα, στο Περιστέρι. Και μετά από κάποιο καιρό μας πήρε και την υπόλοιπη οικογένεια εδώ … Η αλήθεια είναι ότι, ποτέ ο πατέρας μου και η μητέρα μου, δεν μας μίλησαν ευθέως κομματικά. Ποτέ δεν είπανε, προσανατολισθείτε προς τα εκεί. Την πολιτική θέση τους …Αλλά βλέπαμε, ο πατέρας μου οικοδόμος, σηκωνότανε πέντε η ώρα το πρωί, έφευγε από το Περιστέρι και πήγαινε να δουλέψει, με τα πόδια δηλαδή, βλέπαμε μια πείνα. Ας πούμε σε γιορταστικές μέρες, Χριστούγεννα, Πάσχα, η μητέρα μου έβαζε μέσα σε μια κατσαρόλα ένα ξύλο να βράζει, έλεγε ότι είναι κρέας για να κάνουμε όρεξη να φάμε και κατόπιν δεν τρώγαμε το κρέας γιατί είχε καεί, το είχε ξεχάσει και κάηκε.

-. Τι λες ρε Στρατή τώρα; Αυτό το ακούω πρώτη φορά. Δεκαετία του ’50 λες τώρα;

Ρ. Ακριβώς. Μέναμε σε μια αυλή τρεις οικογένειες, σε τρία δωμάτια. Κάθε οικογένεια σε ένα δωμάτιο. Τέλος πάντων ήτανε δύσκολα, πολύ δύσκολα τα χρόνια, αλλά ανεξάρτητα από αυτό, περάσαμε …

-. Πόσα αδέρφια Στρατή;

Ρ. Άλλα τρία. Δύο αγόρια και ένα κορίτσι. Από δώδεκα χρόνων δουλεύω στην οικοδομή. Στα γύψινα, γυψαδόρος έτσι, με τον αδερφό μου τον δεύτερο. Γράφομαι εκεί στους Λαμπράκηδες, φροντιστήριο δεν πήγα, έδωσα εξετάσεις, όταν πέρασα έφυγα πήγα στα Γιάννενα, 9 Νοεμβρίου και στις 16 …Στο μαθηματικό. Και στις 16 Νοέμβριου δούλευα στη Κόνιτσα σε ένα μαγαζί, σ’ ένα σπίτι έφτιαχνα γύψινα. Δηλαδή μέσα σε μια εβδομάδα έπιασα δουλειά. Γιατί τα οικονομικά του πατέρα μου ήτανε … πολύ, πολύ περιορισμένα. Βέβαια χαρτί ως άπορος δεν έβγαλα, γιατί ο πατέρας μου ήτανε οικοδόμος, αλλά με 50 και 70 μεροκάματα το χρόνο. Αλλά δεν μου δίνανε χαρτί, και έτσι υποχρεώθηκα να δουλεύω από την πρώτη εβδομάδα που πήγα. Τέλος πάντων, ήτανε δύσκολα αλλά δεν είναι μόνο τα δικά μου. Όλοι περνάνε έτσι …

-. Όχι όλοι, δεν περνούσανε όλοι έτσι. Μια μεγάλη μερίδα περνούσε έτσι. Η αριστερά περνούσανε έτσι. Όσοι είχανε μείνει εδώ από τον εμφύλιο, ο κόσμος ο δημοκρατικός περνούσε έτσι. Έτσι δεν είναι Νίκο;

Κ. Ναι. Η φτώχεια …

Ρ. Έρχεται η δικτατορία, ο πατέρας μου κρύβεται. Το θείο … τον Γιώργο τον Ηνιακό, τον πιάσανε τον πήγανε στα Γιούρα. Εγώ παρουσιάστηκα … μάλλον εκείνη την περίοδο επειδή δεν είχα περάσει στο πανεπιστήμιο με τη πρώτη χρονιά, πήγα και γράφτηκα σε μια σχολή χημικών Κ.Τ.Ε., Κέντρο Τεχνολογικών Εφαρμογών, εκεί που είναι η ΓΕ.Σ.Ε.Ε. δίπλα. Και πριν τη δικτατορία κάναμε εκλογές στη σχολή και έτυχε να με βγάλουν πρόεδρο Ήμασταν τρεις σχολές χημικών, όχι πανεπιστημιακές, στην Ελλάδα. Ο Ευκλείδης στη Θεσσαλονίκη, του Μανωλκίδη εδώ στην Κωλέττη και το Κέντρο Τεχνολογικών Εφαρμογών εκεί στη Πατησίων. Και είχαμε αποφασίσει να πάμε στη Θεσσαλονίκη να συναντηθούμε για να συζητήσουμε κάποια αιτήματα, τέλος πάντων, για τους σπουδαστές αυτών των σχολών. Βέβαια έγινε η δικτατορία και όλα τελείωσαν εκεί πέρα. Τελειώνω το πανεπιστήμιο. Βέβαια εκεί πέρα σίγουρο είναι ότι υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι πρόσεχαν κάποιους. Μαζί ήμασταν με τον Λαουμπάτη τον Βάση, γνωστό τον ξέρεις, με τον Παπαϊωάννου, δεν θυμάμαι το μικρό του, τέλος πάντων αυτοί είχανε πάει και φυλακή εκείνη την περίοδο. Και τον Μάη του ’73, 3 Μαίου παρουσιάστηκα στην Κόρινθο. Ευτυχώς μόλις μπήκα ήξερα τι πορεία θα ακολουθήσω. Μας πήγανε σε ένα μεγάλο εστιατόριο για να συμπληρώσουμε ένα χαρτί. Στο οποίο αναφερότανε ποια η γνώμη σας για τον κομμουνισμό, αν έχετε συγγενείς οι οποίοι διώχθηκαν, φυλακίστηκαν και λοιπά. Και ξεκαθάρισα και εγώ τη θέση μου. Οπότε ήξερα τι θα περάσω. Από φύση αισιόδοξος τα αντιμετώπισα όλα καλά. Η διαγωγή μου τελικά είναι μέτρια στο απολυτήριο από το στρατό.

-. Συμπλήρωσες τώρα ένα χαρτί στο οποίο …

Ρ. Δήλωνα ευθαρσώς ότι κομμουνισμός είναι ένα κοινωνικό σύστημα, το οποίο αναφέρεται στην (…) των ανθρώπων …Ότι αυτή την περίοδο ο θείος μου είναι εξορία. Τι άλλο να σου πω. Μήπως δεν τα ξέρανε;

-. Τα ξέρανε και εκτιμούσαν δεόντως το γεγονός ότι τα ‘γραψες.

Ρ. Ακριβώς, γι’ αυτό και εγώ …

-. Εξ ού και η αντιμετώπιση σου με το Γάβρο και λοιπά.

Ρ. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι εκείνη την περίοδο που ήτανε να γίνει το δημοψήφισμα του ‘Ναι’ και ‘Όχι’ που λέμε, πολλοί άλλοι φαντάροι παίρνανε άδεια και πηγαίνανε στη πατρίδα τους για να πάρουν πολιτικά ρούχα για να γυρίζουνε τα βράδια να ελέγχουν κάποια σπίτια, τι γίνεται, αν γίνονται συγκεντρώσεις, αντιφρονιούντων με τη διδακτορία. Και εγώ, αθώα, τους λέω, ΄΄ρε παιδιά και εγώ μένω στο Αιγάλεω. Κόρινθος – Αιγάλεω, τι; 80 χιλιόμετρα. Να πάω να πάρω και εγώ να πάρω τα ρούχα μου΄΄. Εννοείται ότι … εννοείται ότι ποτέ δεν μου έδωσαν τέτοια … Πήρα απόσπαση και πήγα στο Κιλκίς. 613 τάγμα πεζικού. Δροσάτο. Λέγανε ότι ήτανε το τάγμα ανεπιθύμητων.

Κ. Τάγμα πήξεως ναι.

Ρ. Και κάπως έτσι …

Κ. Το Τ.Π., τάγμα πήξεως.

Ρ. Κάπως έτσι. Πάρα πολλοί Πομάκοι, μουσουλμάνοι. Αυτοκτονίες είχαμε. Αυτοκτονίες παιδιών είχαμε τακτικά. Εγώ …Δεν αυτοκτόνησα. Αλλά μια περίοδο είχαμε χειμερινή διαβίωση, Φεβρουάριος ήτανε. Φεβρουάριος του ’74 πριν πάμε στο Γάβρο. Κάποια στιγμή βγήκα να κάνω την περιπολία μου, ένα βράδυ και επειδή έξω έβρεχε και έτρεχα στραβοπάτησα το πόδι μου και πρήστηκε το δεξί και ακόμα έχει το πρόβλημα. Και βγαίνω την επόμενη το πρωί στην αναφορά και ζητάω να με δει γιατρός, ο οποίος μόλις βλέπει το πόδι μου, λέει 20 μέρες αναρρωτική. Μόλις μαθαίνει ο διοικητής ότι από τον πρώτο λόχο ο Ρουμελιώτης πήρε αναρρωτική, αρχίζει, στην παράταξη του τάγματος και λέει, 20 μέρες στο γιατρό γιατί τον κορόιδεψε ένας κομμουνιστής και 40 μέρες στον Ρουμελιώτη γιατί κορόιδεψε και τον γιατρό, φυλακή, Ο Φαρμάκης. Ο γνωστός ο Φαρμάκης Χρήστος. Και μου επιβάλλουν να πάω. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούσα να περπατήσω. Και ξεκινάω και φτάνω σ’ ένα φυλάκιο, το οποίο λέγαμε πρώτη …Να πάω στη χειμερινή διαβίωση, η οποία ήτανε πολλά χιλιόμετρα μακριά, ήτανε προς το όρος Τραγουδίστα. Τη θυμάσαι; Τα Κερδίλια απέναντι από τη Βυρώνια, κάτω στη Κερκίνη, ακριβώς. Εγώ σαν παλιότερος την ήξερα τη διαδρομή. Την είχα ξανακάνει. Και ξεκινάω, η αλήθεια μόνος μου, για να πάω προς τα εκεί. Όταν έφτασα στη πρώτη 8^η, παίρνω τηλέφωνο από’ το φυλάκιο αυτό, στο τάγμα και λέω δεν μπορώ να συνεχίσω. Και μου λέει ο ανθυπασπιστής, Ηλιόπουλος, το μικρό του δεν το θυμάμαι, λέει, ΄΄Ρουμελιώτη είναι εντολή του διοικητού να συνεχίσεις. Και θα πας΄΄. Λέω, ΄΄συγνώμη ανθρωπιά δεν έχετε απάνω σας. Λέει, ΄΄την ανθρωπιά να πας να τη βρεις στη Σοβιετική Ένωση΄΄. Λέω, ΄΄η ανθρωπιά δεν είναι χαρακτηριστικό της Σοβιετικής Ένωσης και οι μαύροι έχουν, αλλά εσείς δεν έχετε με τίποτα΄΄. Και του ‘κλεισα το τηλέφωνο. Στη πορεία, λίγο πιο πάνω, επειδή ήξερα τα κατατόπια, σταμάτησα σε ένα απόμερο μέρος και πραγματικά εκεί πέρα ένιωσα … πως το λένε… τον πόνο και τη χαρά της εγκύου όταν πρόκειται να γεννήσει, που πονάει. Έβγαλα την αρβύλα και άρχισα και κοπάναγα το πόδι μου πάνω σε μια πέτρα να το σπάσω. Για να δείξω ότι όντως υπέφερα, γιατί είχα ακούσει ότι αν … βέβαια ο γιατρός παραιτήθηκε όταν του είπε ΄΄40 μέρες φυλακή γιατί σε κορόιδεψε ο κομμουνιστής΄΄, παραιτήθηκε. Λέει, ΄΄εγώ παύω να είμαι γιατρός του τάγματος ΄΄, δεν θυμάμαι το όνομα του. Στρατεύσιμος. Η αλήθεια είναι ότι το ταλαιπώρησα λίγο το πόδι μου, το χτύπησα πάνω σε πέτρα για να το σπάσω. Κι όταν γύρισα βέβαια με πήγανε στο νοσοκομείο στη Θεσσαλονίκη. Ο Φαρμάκης τίποτα, τίποτα. Αλλά έκανα κάτι το οποίο θέλω να υπερηφανεύομαι. Όταν 8 Απριλίου το ’75 με στείλανε με μετάθεση στο Άργος Ορεστικό, 575 ποιο ήτανε; Ήμασταν 24 άτομα. Και άρχισε να λέει, ΄΄εκεί που θα πάτε να φροντίσετε να είσθε καλοί, να δείξετε ότι το 613 έχει φαντάρους΄΄ και λοιπά. Και κατεβαίνει ο άνθρωπος από το πεζουλάκι για να χαιρετίσει δια χειραψίας όλους. Και όταν φτάνει μπροστά μου, είπαμε αυτός 1.50 εγώ 1.85, μέχρι εκεί ήτανε. … οι μεσαίοι ημιανάπαυση και έρχεται και μου δίνει το χέρι του. Του λέω,΄΄ όχι΄΄. Μου λέει, ΄΄Ρουμελιώτη εκεί που θα πας …΄΄, του λέω, ΄΄όχι δεν πρόκειται να σε …΄΄. Ενώ όλοι τον χαιρετήσανε κανονικά, εγώ του λέω όχι. Και άρχισε ο άνθρωπος να ωρύεται. Να χτυπιέται και να φωνάζει. Αφού στο χωριό μέσα στο Δροσάτο, τον ακούγανε. Και μετά μου λέγανε οι άλλοι, ΄΄τι του έκανες;΄΄. Και τότε κάποιοι αξιωματικοί ήρθανε κρυφά και μου λέγανε … περνάγανε έτσι αντίθετα προς τη πορεία τη δική μου και λέγανε, ΄΄Συγχαρητήρια, είσαι άντρας΄΄. Επειδή δεν έδωσα το χέρι στον Φαρμάκη. Γιατί όλοι τον τρέμανε, έτσι; 3 Μαΐου το ’73. Και απολύθηκα 28 Νοέμβριου το ’75. Βέβαια όταν έφτασα στο Άργος το Ορεστικό ο διοικητής στην αναφορά λέει, ΄΄ποιος είναι ο Ρουμελιώτης;΄΄ Και με κάλεσε μετά στο γραφείο του για να με δει. 8 Απριλίου το ’75. 31 μήνες …. εκεί πέρα δεν ξέρω πως …, πώς το είχα δει. Κάποιος φαντάρος είχε κάνει ένα σταθμό, ραδιοφωνικό. Και πήγαινα και έκανα εκπομπές. Έβγαινα κάποιες ώρες και πήγαινα και έκανα εκπομπές. Το ’75. Είχαμε μεταπολίτευση. Αλλά ως φαντάρος … και θυμάμαι έβαζα του … Πουλόπουλου ένα τραγούδι. Το Ζαπάτα, που λέει ΄΄πατρίδα ζητάμε για τους ταπεινωμένους΄΄.

Κ. Θα σου αρέσει εσένα αυτό που θα πω, γι’ αυτό το λέω αλλά έτσι τώρα … Μπορείς να το … νομίζω είναι μια διαφορά με τον Στράτο. Ξέρεις, παρ’ όλες τις συνθήκες με τις οποίες έκανα το στρατιωτικό μου, τον στρατό τον αγάπησα. Μπορεί να … παραξενεύεσαι εσύ έτσι, ε;

Ρ. Θα διέθετες μια μέρα από τη ζωή σου ακόμη για το στρατό;

Κ. Αφού έγινε η μεταπολίτευση … Δηλαδή πώς να … και μετά … αν μου πει κάποιος … ΄΄αν δεν ήσουνα καθηγητής΄΄, που ήτανε προφανώς αυτό που ήθελα να γίνω στη ζωή μου, εκπαιδευτικός, ΄΄τι θα μπορούσες να ήσουνα άλλο; ΄΄Από το δυο τρία επαγγέλματα που θα μπορούσα να ήμουνα, είναι στρατιωτικός βέβαια …

-. Σε ένα στρατό όμως με άλλες προοπτικές Νίκο, με άλλη οργάνωση … με άλλο υπόβαθρο, με άλλη εκπαίδευση; …

Κ. Και ως καθηγητή ακόμα, το κράτος οριακά με αντέχει. Πολύ περισσότερο αν ήμουν στο στρατό … θέλω να πω ότι αυτό το επάγγελμα θα μπορούσα να το κάνω.

…………………………………………….

-. Στράτο είχατε τότε ακούσει, ή μετέπειτα ακούσατε ποτέ, για άλλη περίπτωση παρόμοια με αυτή του Γάβρου; Δηλαδή μέσα στις ένοπλες δυνάμεις να ξεχώριζαν τους αριστερούς, τους κομμουνιστές, τους αντιδρώντες, τους αντιδικτατορικούς και να τους ενέτασσαν σε ιδιαίτερες μονάδες, όπως εσάς εκεί; Είχατε ακούσει τίποτα;

Ρ. Ναι είχαμε. Νομίζω στη Χελιδόνα, απάνω στην Αλεξανδρούπολη, που λέγανε ότι στέλνανε. Δηλαδή ήταν και ένας εκφοβισμός αυτός, ότι ΄΄καθίστε καλά΄΄, έλεγαν σε μας, ΄΄αν δεν κάτσετε καλά θα σας στείλουμε στη Χελιδόνα΄΄.

-. Αξιωματικοί εν ενεργεία ξεχωρίζανε τότε για την συμπεριφορά τους; Όχι για την φιλοχουντική, την αντιχουντική.

Κ. Τώρα θυμήθηκα το επώνυμο του 4^ου, Γαγκάδης λεγότανε, από τον 4^ο λόχο στη Βυρώνια αυτός ήτανε. Που είχε ακόμα πιο ανθρώπινη συμπεριφορά. Πιο ανθρώπινη συμπεριφορά απ’ όλους, και τη χειρότερη αυτός ο Αντωνάκος. Και ο Βαϊδάνης ο δικός μας ίσως ελαφρότερη κιόλας. Ο οποίος θυμάμαι έρχεται και κάνει κάτι καλαμπούρια στην αναφορά, Υπήρχε ένα, μια τηλεοπτική σειρά τότε …. Ο ίλαρχος Βαρτάνης.. Και έλεγε κάτι τέτοια περίεργα. Ο οποίος, (…), όταν γυρίσαμε από το Γάβρο πίσω …

-. Στην κανονική σας μονάδα.

Κ. Ναι. Που δεν έμενε πλέον στα κτίρια, αλλά είχαμε βγει στο βουνό σε σκηνές και μέναμε, είχανε … όλα αυτοί που παριστάνανε τα παλικάρια, όλοι αυτοί οι χουντικοί, είχανε, να το πω δεν πειράζει, χεστεί στα βρακιά τους. Φοβόντουσαν … Φοβόντουσαν ότι θα μας στείλουνε στη Κύπρο. Δηλαδή η βρώμα, αυτή που λέει και ο Στράτος ήτανε και στο δικό μας τάγμα, ότι φεύγουμε για Κύπρο. Και μάλιστα τον ακούμε σε κάποια στιγμή, ΄΄ωχ φεύγουμε για σε Κύπρο σε μια δύο ώρες΄΄, αυτό ακούστηκε μερικές φορές. Βέβαια δεν ειδοποιήθηκε ποτέ δεν πήγαμε …

Ρ. Εμείς πήγαμε.

Κ. Πήγατε Κύπρο;

Ρ. Δεν πήγαμε Κύπρο. Ξεκινήσαμε από το στρατόπεδο του (…) Μελά, Θεσσαλονίκη, μπήκαμε στο πλοίο, λέγανε ότι ήτανε το ΚΥΔΩΝ, και κατευθυνθήκαμε προς Κύπρο. Αλλά επειδή, τώρα αυτά δεν ξέρω αν είναι διασταυρωμένα, κάποιο άλλο πλοίο που είχε μασκαρευτεί σε πλοίο του Ερυθρού Σταυρού.

Ρ. Το διώξανε από την Κύπρο, κάπως με ραντάρ, το πιάσανε και το διώξανε. Εμείς κατευθυνθήκαμε προς Κύπρο αλλά στην πορεία αλλάξαμε και πήγαμε στην Τύλισο του Ηρακλείου, Κρήτης, στο Ηράκλειο Κρήτης. Όπου και μείναμε σε αντίσκηνα επί ένα μήνα, Αύγουστο μήνα. Κύπρο τελικά δεν πήγαμε. Πήγαμε, ένα μήνα μείναμε στη Τύλισο, 13 χιλιόμετρα έξω από το Ηράκλειο, και επιστρέψαμε μετά στη μονάδα μας απάνω.

-. Στράτο, αν μπορείς και αν έχεις διαμορφώσει άποψη, ποια ήτανε η συμπεριφορά, ποιος ήτανε ο ρόλος του αξιωματικού του στρατού τότε; Του στρατού ξηράς, του μόνιμου αξιωματικού της σχολής ευελπίδων λέμε πάντα.

Ρ. Να αναφέρω και ένα όνομα, Σταματάκης, το Γιώργος με ερωτηματικό, Σταματάκης. Ήτανε λοχαγός στον 3^ο λόχο. Όταν λέμε λοχαγός με δύο ήτανε, όχι με τρία, αλλά τον λέγαμε λοχαγό γιατί ήτανε ο διοικητής του λόχου. Υπολοχαγός, της σχολής ευελπίδων. Ο οποίος μας έκανε την Ε.Η.Δ., Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση. Θυμάμαι όταν έγινε το Πολυτεχνείο, μας συγκέντρωσε πίσω σε ένα χώρο για να κάνει Ηθική Διαπαιδαγώγηση. Και λέει, ΄΄οι αναρχοκομμουνιστές ξεκίνησαν τάχα μου επανάσταση και κατέλαβαν το Πολυτεχνείο στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, πηγαίνετε να καθαρίσετε τα όπλα και θα σας δώσω τις τελαμόνες για να πάμε να τους καθαρίσουμε όλους. Κάθονται και φωνάζουνε 1 1 4 και αλλά σχετικά συνθήματα. Ξέρει, λέει, κανένας από εσάς τι είναι το 1 1 4; ΄΄ Δεν σηκώνει κανένας χέρι, σηκώνω εγώ και λέει ΄΄όχι εσύ΄΄. Λέω, ΄΄εντάξει όχι εγώ΄΄. Λέει ΄΄κανένας άλλος ξέρει;΄΄, δεν ήξερε. ΄΄Για λέγε μας εσύ Ρουμελιώτη που ξέρεις΄΄. Λέω, ΄΄είναι το 125 άρθρο του καινούργιου συντάγματος΄΄, γιατί είχε γίνει το νέο σύνταγμα της χούντας. Και εγώ ήξερα ότι είναι το άρθρο 125. Το 114 είχε αναβαθμιστεί. Λέει, ΄΄δηλαδή τι λέει;΄΄ Λέω, ΄΄ότι το παρόν σύνταγμα επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων…΄΄ και λοιπά. Λέει ΄΄όχι δεν θέλω να μου πεις αυτό΄΄, του λέω ΄΄αυτό λέει το σύνταγμα΄΄.΄΄ Κάτι άλλο να μιλήσεις να μην πεις τίποτα άλλο΄΄, και είπε τα δικά του.

-. Αυτός ήτανε ο Σταματάκης. Η εντύπωση που έχεις σήμερα μετά από τόσα χρόνια απόσταση από τότε, από τη δικτατορία, για τους αξιωματικούς του στρατού ξηράς, η γενική εντύπωση που έχεις, ποια είναι; Αυτοί οι άνθρωποι δηλαδή τι στάση τήρησαν απέναντι στη δικτατορία; Ποια ήτανε η θεώρηση τους, πως την έβλεπαν;

Ρ. Γενικά δεν μπορούμε να πούμε. Ήτανε ο Σαρκόπουλος Γεώργιος, ο οποίος ήτανε υποδιοικητής του τάγματος, κάτω από τον Φαρμάκη. Ο οποίος ήτανε ένας άνθρωπος που θα λέγαμε σήμερα δημοκρατικός, σε σχέση με τον Φαρμάκη. Δημοκρατικός. Ήτανε ο Σούλης, ένας άλλος ταγματάρχης, αυτός πρέπει να είχε κάνει και στη μονάδα καταδρομών εδώ πέρα, ήτανε αυταρχικός και πληθωρικός, ήτανε δύο μέτρα άνθρωπος με μια μουστάκα έτσι και τον φοβόμασταν. Ήταν ο Κοντόπουλος, ένας Καλαματιανός, ο οποίος όταν έφυγε ο Νομικός ανέλαβε το 2^ο γραφείο, το κολοβό φίδι που λέμε, σου έκανε τον καλό και έβγαζε κάποια στοιχεία, δεν ξέρω τελικά αν τα χρησιμοποιούσε τι, και που. Ο Σταματάκης ο οποίος ήτανε ο μάγκας και έλεγε ευθέως ότι εμείς ήμαστε με την χούντα και την υποστηρίζουμε. Και στη μεταπολίτευση …

-. Αν υπήρχανε αντιχουντικοί υπήρχε περίπτωση να εκδηλωθούν και να τους καταλάβεις;

Ρ. Ήτανε ένας έφεδρος, Ηλιόπουλος λεγότανε.

-. Ο έφεδρος είναι στρατεύσιμος και δεν είναι …

Ρ. Ναι αλλά ο θείος του ήτανε διοικητής κάπου στην Κρήτη. Ήτανε συνταγματάρχης ή ταξίαρχος. Ηλιόπουλος λεγότανε το παιδί αυτό, φαρμακοποιός. Ήτανε ο Βοηδονικόλας. Δεν ξέρω τι σχέση έχει με το χουντικό, στον Πειραιά με τον Σκυλίτση που ήτανε δημοτικός σύμβουλος. Πιθανόν να ήτανε πατέρας του.

-. Αυτούς τους αναφέρεις γιατί;

Ρ. Γιατί ήτανε πολύ καλοί. Ήτανε πολύ κοντά μας …

-. Σαν χαρακτήρες …

Ρ. Ναι, ναι.

-. Τον χαρακτήρα δηλαδή Στράτο, απ’ ότι καταλαβαίνω εγώ, τον συνδέεις και με τον αντιχουντισμό ή τον φιλοχουντισμό.

Ρ. Το συνδέω γιατί, όταν μας έβαζαν να κάνουμε παρέλαση και να φωνάζουμε τα συνθήματα, ΄΄ζήτω ζήτω η επανάσταση΄΄ και λοιπά, αυτοί δεν επέμεναν, υπήρχαν κάποιοι άλλοι που λέγαν ΄΄γιατί δεν φωνάζεις, πιο δυνατά;΄΄. Ενώ αυτοί, Βοηδονικόλας, Ηλιόπουλος που λέω, περπατούσαν δίπλα χωρίς να λένε τίποτα.

-. Βλέπεις δηλαδή ότι αυτός ήτανε ο μόνος τρόπος που μπορούσαν αυτοί να ….

Ρ. Να αντιδράσουνε. Να σε ανακουφίσουν.

-. Εσύ Νίκο τι γνώμη έχεις αποκομίσει από εκείνα τα χρόνια για τους μόνιμους της σχολής ευελπίδων.

Κ. Σου είπα καταρχήν για τους τρεις λοχαγούς που έζησα στη Βυρώνια. Ο ένας καθίκι χουντικός ο Αντωνάκος, ο Βαϊδάνης και αυτός χουντικός αλλά λίγο χαζοχαρούμενος, και ο Γαγκάνης ο οποίος είχε σοβαρή και εντάξει συμπεριφορά, που δεν ξέρω βέβαια θα μπορούσε να είναι χουντικός θα μπορούσε και να μην είναι.

-. Αν ήτανε δεν θα εκδηλωνότανε;

Κ. Είχε στον λόχο του ένα άλλο παιδί, έναν Αλεξάκη, ήτανε και αυτός αριστερός, με τον αδερφό του ήμασταν μαζί φυλακή, ο οποίος ήταν χαρακτηρισμένος, και του φερότανε ανθρώπινα. Ενώ αυτός ο Αντωνάκος, επενέβαινε και στον Αλεξάκη που πάλι δεν ήτανε στο λόχο του. Αν θυμάμαι καλά πρέπει να ήτανε στου Γαγκάδη τον λόχο. Εγώ δεν είχα και με πολλούς αξιωματικούς… μ’ αυτούς είχα … εντάξει ο διοικητής μας ήταν ένας Βουρβουτσάνης αντισυνταγματάρχης, ο οποίος δεν πρέπει να ήταν και έτσι από εδώ γύρω, πρέπει από …. Τέλος πάντων, ένας τυπικός αξιωματικός, δεν μας έδωσε ποτέ υπόνοιες ούτε ότι είναι αντιχουντικός ούτε ότι είναι ξέρω ‘γω, φερότανε κανονικά, τυπικά, ό,τι του λέγανε να κάνει. Ήτανε ένας υποδιοικητής που δεν θυμάμαι το όνομα του, ο οποίος ήτανε και πιο μορφωμένος, ήταν και λίγο περίεργος τύπος, λέγανε κιόλα ότι ήτανε και ομοφυλόφιλος και γι’ αυτό είχε και μια περίεργη συμπεριφορά, ενώ είχε ανώτερο διατακτικό επίπεδο από τον Βουρβουτσάνη, δεν θυμάμαι τώρα …

-. Ίσως και γι’ αυτό τον λέγανε ομοφυλόφιλο.

Κ. Όχι δεν ήτανε καλός. Αλλά ήτανε έτσι κυκλοθυμικός, είχε τέτοια πράγματα δηλαδή και δεν ήξερες αν σου φωνάζει σοβαρά, αν σου μιλάει, αν σου φωνάζει ψεύτικα, δεν θυμάμαι πως τον λέγανε. Αυτό πάντως που έχει σημασία να σου πω, είναι ότι όταν επέστρεψα από τον Γάβρο, και βρήκα το τάγμα στο βουνό, τα παλικάρια όλα αυτά, μεταξύ των οποίων και ο δικός μου ο λοχαγός ο Βαϊδάνης, είχανε χεστεί πάνω τους. Δηλαδή εγώ δεν αισθάνθηκα σε όλη μου τη θητεία, έναν αξιωματικό που να πω ότι αυτός είναι πατριώτης.

-. Εκτιμάς Νίκο ότι η δικτατορία έκανε κακό σ’ αυτούς … σ’ αυτό το στρώμα των ανθρώπων;

Κ. Κοίταξε …Αυτοί ήτανε προφανώς πρωτόβγαλτοι από τη σχολή ευελπίδων, οι λοχαγοί με τους οποίους εγώ είχα επαφή. Δεν ξέρω τι έκαναν και τι έλεγαν οι άλλοι πιο πάνω, οι οποίοι τελείωσαν την ευελπίδων πριν το ’67, αν είχανε κάποια άλλα μυαλά. Αλλά αυτό που θέλω να πω είναι ότι, τους χωρίζουμε σε δυο κατηγορίες, τα ανθρωπάκια τα οποία ήτανε υπέρ της χούντας αλλά έτσι χαζοχαρούμενα και τα καθίκια τους χουντικούς. Δεν διέκρινα δηλαδή ανθρώπους που, πώς να στο πω να πεις ότι αυτός είναι πατριώτης. Διότι όλοι αυτοί οι χουντικοί που σου λέω, και οι δυο κατηγορίες και οι πιο σκληροί και οι λίγο πιο ελαφριοί, όταν έγινε η μεταπολίτευση χεστήκανε. Δηλαδή ουσιαστικά σε ένα ολόκληρο τάγμα, υπήρχε ένας αξιωματικός μόνο έφεδρος ανθυπολοχαγός ο οποίος είχε απολυθεί και τον ξανάφεραν πίσω, από την Κορινθία πρέπει να είναι αν θυμάμαι καλά, δεν θυμάμαι το όνομα του, ήτανε ο μόνος ο οποίος υπήρχε και κρατούσε το τάγμα ως αξιωματικός …Όλοι οι άλλοι είχανε εξαφανιστεί. Και μάλιστα ο δικός μου ο λοχαγός, να στο πω και αυτό, ο οποίος καταλαβαίνεις τι συμπεριφορά είχε …

-. Για την επιστράτευση λες τώρα.

Κ. Ναι. Ζήτησε μια μέρα να του πάω έναν καφέ, παρήγγειλε καφέ και να μου τον φέρει ο Καργόπουλος. Και τον βρίσκω στο αντίσκηνο έτσι πεθαμένο. Ήτανε τότε που είχε βγει μια βρώμα ότι πάμε για Κύπρο να του πω την γνώμη μου αν θα πάμε Κύπρο ή δεν θα πάμε, να του δώσω θάρρος με αλλά λόγια εγώ δηλαδή …

-. Αυτή την κατάσταση Νίκο μπορείς να την γενικεύσεις και να πεις ότι λίγο πολύ το ίδιο συνέβαινε σε όλες τις ένοπλες δυνάμεις τότε; Ότι δηλαδή οι αξιωματικοί …

Κ. Είναι από ανθρωπάκια έως χουντικοί καθίκια ας πούμε.

-. Δεν είσαι λίγο άδικος, δεν νομίζεις ότι υπερβάλλεις …

Κ. Νομίζω ότι οι υπόλοιποι πρέπει να ήτανε εξαιρέσεις. Τουλάχιστον στις μονάδες σαν τις δικές μας. Τώρα τι γινόταν σε άλλου είδους μονάδες, δηλαδή σε διοικητικές υπηρεσίες, σε …, ξέρω ‘γω οτιδήποτε …

-. Δηλαδή στάσου Νίκο, αν σε βάζανε σήμερα να κάνεις μια έκθεση και να πεις, ποια η άποψη σου για τους μόνιμους στρατιωτικούς κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στις μάχιμες μονάδες της βορείου Ελλάδος; Γιατί αυτές γνώρισες, δεν γνώρισες;

Κ. Το κακό είναι ότι γνώρισα μόνο μια. Εγώ ήμουνα σε ένα τάγμα μόνο και γνώρισα τρεις λοχαγούς και δύο …

-. Πήγες όμως και σε προπαίδευση …Στην Κόρινθο.

Κ. Φρικτή η κατάσταση. Δηλαδή εκεί είναι ακόμα χειρότερα. Δηλαδή όλοι, όλοι, όλοι, όλοι… μαρτύρησα με όλους …

-. Μετά έκανες παρέα με συνάδερφους άλλους στρατεύσιμους, άκουγες και άλλες μονάδες …Ποια είναι η πεποίθηση που έχεις σήμερα για εκείνη την εποχή;

Κ. Δεν βρέθηκε σε ολόκληρη Κόρινθο, που είναι σύνταγμα έτσι, και εκεί πέρα ήμουνα δακτυλοδειχτούμενος έτσι, δεν βρέθηκε ένας άνθρωπος να μου πει μια κουβέντα, να μου απαλύνει λίγο ρε παιδί μου, να με πλησιάσει και να μου πει κάτι άσχετο που να δείξει … εν πάση περιπτώσει κάποιος να με ανακουφίσει λίγο.

-. Αυτά 1972; Μιλάμε για αξιωματικούς που έχουνε βγει από τη σχολή ένα ή δύο χρόνια νωρίτερα …

Κ. Στην Κόρινθο είχαμε και πιο πολλά.

-. Και πιο πολλά. Που σημαίνει ότι δεν μπορεί μέσα σε μια πενταετία η δικτατορία να είχε καταφέρει να φέρει στα νερά της ή ότι επιθυμούσε να είναι αυτό το σώμα των αξιωματικών έτσι;

Κ. Εάν μου έκανε κάποιος την ερώτηση, θα έλεγα ότι δεν μπορώ να έχω παρά μόνο μια πολύ μερική άποψη για πέντε δέκα ανθρώπους.

-. Για συγκεκριμένες μονάδες.

Κ. Για συγκεκριμένες ναι. Ξέρω για την Κόρινθο που έζησα δυο μήνες και για την Βυρώνια που έζησα 1 ½ χρόνο.

-. Αν έκανες εκτίμηση για όλες τις ένοπλες δυνάμεις τι θα έλεγες για αυτό το σώμα των αξιωματικών και των υπαξιωματικών; Η γενική σου δηλαδή εντύπωση για τους αξιωματικούς, έστω στρατού ξηράς που έζησες, εκείνες τις περιόδου γενικότερα, ποια είναι σήμερα;

Κ. Σου λέω ότι δεν ξέρω παρά μόνον αυτούς τους πέντε δέκα ανθρώπους. Πέντε δέκα από την Κόρινθο και τέσσερις πέντε από τη Βυρώνια. Από εκεί και πέρα λειτουργώ σαν ένας πολίτης, δηλαδή σαν μια γυναίκα που δεν έχει πάει ποτέ στρατό. Θα σου πω ό,τι έχω ακούσει από και πέρα για ένα σωρό αξιωματικούς που τους αποτάξανε, που τους βασανίσανε, που τους σκοτώσανε, που τους φυλακίσανε, όπως εσύ, ο Μιχάλης, ο Μουστακλής …

-. Άρα αν δεχτούμε ότι η γενικότερη αυτή κατάσταση των αξιωματικών όπως την περιέγραψες, σ’ αυτό το συγκεκριμένο και εσύ και ο Στράτος, λογικά ο μηχανισμός αυτός της δικτατορίας τους ήλεγχε πολύ εύκολα. Δεν είχε μεγάλη δυσκολία να τους ελέγξει. Και με μια Ε.Σ.Α. παντοδύναμη επιλεγμένη με πολύ μεθοδικό τρόπο, επιλεγμένα ένα – ένα άτομα της Ε.Σ.Α;

Κ. Η εικόνα που έχω, είναι αυτή. Αλλά επαναλαμβάνω ότι είναι μερική, από την Κόρινθο και από το 602 τάγμα πεζικού.

Ρ. Και είναι και κάτι ακόμα. Ότι εμείς ήμαστε απλοί φαντάροι. Εκείνοι είναι αξιωματικοί, είναι μια άλλη κατηγορία. Δεν μπορούνε να προσεγγίσουνε εμάς και να μας πούνε τα αισθήματα τους για την χούντα. Μπορεί μεταξύ τους να είχανε κάποιες συναναστροφές και να καταφέρονται κατά της χούντας, κατά του Παπαδόπουλου, εναντίον όλων αυτών. Δεν θα τα πούνε σε μας. Ανεξάρτητα αν ξέρουν ότι …

Κ. Τι μπορούσε να κάνει ένας, αυτό που είπα προηγουμένως. Κάποια στιγμή, δε λέω να με φωνάξει κάποιος εκεί, διασταυρωνόμαστε κάπου, να μου πει, κάτι ρε παιδί μου για το ποδόσφαιρο ή δεν ξέρω ‘γω τι, για κάτι άσχετο, ή ξέρω ‘γω, που να σου δείξει μια ανθρώπινη συμπεριφορά. Δεν το έκανε κανείς.

Ρ. Ναι αλλά ήξερε ότι άλλα δέκα μάτια σας βλέπουνε και είσαι χαρακτηρισμένος.

Κ. Όχι ρε παιδί μου. Κάποια στιγμή που ήμαστε οι δυο μας, που διασταυρωνόμαστε. Δύο χρόνια ήμουνα σε ένα … σε ένα λόχο ήμουνα δύο χρόνια. Δεν πέρασε … ή με φωνάξανε στο κάτω κάτω της γραφής και ένα σωρό με φωνάζανε και ήμασταν οι δύο μας. Και συζητούσαμε ένα σωρό πράγματα. Εάν αφαιρέσεις αυτόν που σου λέω του 2^ου γραφείου, που με ρώτησε αν θα τον σκοτώσω ή όχι, που φάνηκε εκεί κάτι, που και πάλι δεν με ξέρει δεν μου έδειξε καμία συμπάθεια, δεν υπήρξε ένας που να πω ρε παιδί μου, είπα μια κουβέντα. Μια κουβέντα.

Ρ. Εμένα με είχε καλέσει ο Σαρκόπουλος, κανά μήνα πριν από την επέτειο τις 21 Απριλίου το ’74, και μου λέει, ΄΄κοίταξε επειδή ξέρω ότι΄΄, μάλιστα τον κούρευε ο κουρέας του και εγώ ήμουνα δίπλα προσοχή, ΄΄και επειδή ξέρω ότι είσαι μορφωμένος θα ήθελα να ετοιμάσεις έναν λόγο για την 21 Απριλίου΄΄. Του λέω,΄΄ συγνώμη αλλά εγώ είμαι μαθηματικός΄΄, μου λέει ΄΄δεν έχει σημασία έχεις τελειώσει πανεπιστήμιο΄΄. Του λέω, ΄΄συγνώμη αλλά δεν θα μπορέσω να τον γράψω΄΄. Μου λέει ΄΄αν δεν γράψεις αυτόν τον λόγο δεν παίρνεις άδεια για το σπίτι σου΄΄. Πραγματικά άδεια πήρα τον επόμενο χρόνο, δηλαδή επί δέκα έντεκα μήνες έμεινα εκεί πέρα. Ούτε μια μέρα άδεια. Σαρκόπουλος Γεώργιος με τη γυναίκα του Ουρανία, την Ουρανίτσα μας την έλεγε εκεί πέρα.

-. Περνώντας τα χρόνια Στράτο συνάντησες κανέναν άλλο από όλους αυτούς;

Ρ. Όχι, όχι.

-. Εσύ Νίκο;

Κ. Τώρα θυμάμαι ένα όνομα έναν δεκανέα που είχα, τσογλάνι πραγματικά, εγώ δεν είμαι εκδικητικός τύπος αλλά αυτόν τον άνθρωπο ρε παιδί μου, Κωνσταντινίδης λεγότανε από την Ξάνθη ήτανε, μικρό όνομα δεν θυμάμαι, τσόγλανος ήτανε, προσπαθούσε να …

-. Δεν έχει νόημα να αναφερθεί κανείς σε στρατεύσιμους της εποχής. Δεν έχει νόημα. Αντιπροσώπευαν αυτό που ήτανε και ο λαός μας δηλαδή. Βέβαια ερχότανε η δικτατορία και οι μηχανισμοί της σε μια ηλικία πολύ τρυφερή, αδιαμόρφωτη ακόμα. 17, 18, 20 χρόνων παιδιά. Τον πλάθεις τον άλλον. Βέβαια ο τρόπος που χρησιμοποιούσαν αυτή την Ε.Η.Δ. αυτή την βλακώδη διαδικασία ήτανε … αλλά έναν αδύνατο χαρακτήρα εύκολα τον παροχέτευες εκεί που ήθελες …

Κ. Και ένα παιδί που δεν είχε και γνώσεις …Και προσωπικά σου λέω, εγώ παρότι έζησα έτσι αυτό τον στρατό και όποτε ξαναπήγα εκεί προς τα πάνω, εγώ τον έχω αγαπήσει τον στρατό ρε Στράτο, δεν ξέρω γιατί.

Ρ. Το μόνο καλό …είναι ότι δένεσαι με κάποιους ανθρώπους.

Κ. Δηλαδή, όταν είδα μόλις γυρίσαμε πάνω μετά την μεταπολίτευση πίσω στην Βυρώνια αυτή τη διάλυση, προσπαθούσα και εγώ, όσο μπορώ, παράδειγμα ήμουνα τουφεκιοφόρος, τουφεκιοφόρος χωρίς τουφέκι μάλιστα, το περισσότερο διάστημα είχα να κάνω …

-. Πήγες Νίκο και δεν σας δώσανε;

Κ. Εμένα δεν μου δώσανε … από τα μάτια, δεν είχα τίποτε άλλο, μυωπία μόνο. Εντάξει …

-. Είπες για διάλυση, τι διάλυση εννοείς δηλαδή;

Κ. Σου λέω είχανε χεστεί όλοι οι αξιωματικοί και μόνο αυτό το παιδί ο ανθυπολοχαγός και προσπαθούσα και εγώ στο μέτρο των δυνατοτήτων μου, αν και απλός φαντάρος, και ο (…) και τα λοιπά όλη αυτή η παρέα που είχαμε κάνει, να κρατήσουμε λίγο το ηθικό των ανθρώπων. Δηλαδή εκείνη την στιγμή αισθάνθηκα σα να έχω την ευθύνη, σαν να ήτανε αυτός ο ταγματάρχης και εγώ να ήμουνα … να ήτανε αυτός ο επικεφαλής του τάγματος και εγώ να ήμουνα… ο αναπληρωτής του.

-. Ο έφεδρος ανθυπολοχαγός δηλαδή …

Κ. Να είναι αυτός που ουσιαστικά λειτουργούσε ως ο διοικητής του τάγματος και εγώ ως ο υποδιοικητής. Έτσι αισθανόμουνα τον εαυτό μου.

-. Μιλάμε για το 1974 …… μεταπολίτευση

Κ. Όταν ξαναγυρίσαμε …Δεν είχε γίνει ακόμα.

Κ. Υπήρχε χούντα ακόμα, σου λέω αισθάνθηκα την ανάγκη να υπηρετήσω την πατρίδα μου τότε για πρώτη φορά.

-. Να προσφέρεις δηλαδή για να στηριχτεί … το τάγμα …

Κ. Θα πάμε να πολεμήσουμε ρε παιδί μου, ναι. Ότι πρέπει να πάμε να πολεμήσουμε. Και αυτό φαίνεται το έμαθε και ο Βαϊδάνης και με φώναξε να του δώσω και αυτουνού κουράγιο. Και του είπα να ξεχάσουμε ότι έγινε γιατί τώρα μπορεί να χρειαστεί να πολεμήσουμε.

-. Δηλαδή οι μόνιμοι αξιωματικοί της μονάδας …

Κ. Είχανε χεστεί. Το 602. Ανύπαρκτοι.

-. Πόσοι ήτανε αυτοί οι αξιωματικοί;

Κ. Ο διοικητής, ο υποδιοικητής και τρεις λοχαγοί, και ένας που ήρθανε …τους είχανε φέρει … τους είχανε επιστρατεύσει. Τους οποίους δεν τους πολυγνώρισα, γιατί αμέσως μετά μας σκορπίσανε, μας πήρανε μετά από τη Βυρώνια και μας πήγανε Πετρίτσι εμάς. Πάλι στο βουνό, κάτω από δέντρα ήμασταν.

-. Αυτό που ενδιαφέρει Νίκο είναι η γνώμη ενός στρατεύσιμου με ιδεολογική καθαρότητα εκείνη την περίοδο, που ήξερε να βλέπει και να ξεχωρίζει πράγματα που οι συνομήλικοι του δεν τα ξεχώριζαν ίσως. Αυτό ενδιαφέρει.

Ρ. Δεν μπορούσαμε να στηριχτούμε απάνω στους αξιωματικούς. Πρέπει να πούμε ότι ο Προκοπέας, ο οποίος ήτανε λοχαγός του 4^ου λόχου τότε, δεν είχε τα φόντα, δεν σε έπειθε ότι θα μας πάει για πόλεμο, ήμαστε … πως το λένε … στρατιωτικά ανέτοιμοι να πολεμήσουμε τον εχθρό. Είχε φόβους ο άνθρωπος.

Κ. Και να ήμασταν έτοιμοι τεχνικά, από τεχνική άποψη πανέτοιμοι, αυτοί οι άνθρωποι δεν ήτανε σε θέση να πολεμήσουνε. Είχανε παραλύσει παιδί μου, ο λοχαγός …Η δικτατορία τους είχε διαπαιδαγωγήσει όλους αυτούς, να είναι μαντρόσκυλα των αμερικανών, και να φυλάνε … να είναι καταπιεστές του ελληνικού λαού και όχι υπερασπιστές της πατρίδας. Αυτό ήτανε σαφές.

-. Μια και ανέφερες Νίκο για πρώτη φορά το θέμα Αμερικανοί, στην Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση ή σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, εκείνα τα χρόνια που είσαστε στρατεύσιμοι, που είδατε εσείς το ρόλο των αμερικάνων; Ή οποιαδήποτε άλλο μηχανισμό που σχετιζότανε με την Αμερική ή το ΝΑΤΟ να έχει κάποια σημασία πάνω …

Κ. Μες στη μονάδα που ήμασταν, τους Αμερικανούς δεν τους είδαμε πουθενά, απλώς πριν πάμε φαντάροι και με όσα ξέραμε και πριν τη διδακτορία, και με όσα είχαμε ακούσει και στο διάστημα μέχρι να πάμε φαντάροι και στις φυλακές και τα λοιπά, ξέραμε ότι η δικτατορία ήτανε όνειρο των αμερικανών.

-. Άλλο αυτό, λέμε για την Ε.Η.Δ.. Την Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση.

Κ. Τίποτα.

Ρ. Κύριο μέλημα τους ήτανε ο από βορά κίνδυνος.

Κ. Ο αντικομουνισμός. Ο κομμουνισμός και οι συνοδοιπόροι.

-. Το Ν.Α.Τ.Ο. και Αμερική δεν έπαιζαν ρόλο;

Κ. Όχι, όχι.

Ρ. Δεν θυμάμαι ποτέ κανά θέμα …

-. Η Τουρκία το κυπριακό;

Κ. Τίποτα, τίποτα.

-. Ε.Η.Δ. για Τουρκία τίποτα;

Κ. Τίποτα.

-. Μόνο για κομμουνισμό, τίποτε άλλο;

Ρ. Και για τον χριστιανισμό.

Κ. Κομμουνισμός και συνοδοιπόροι.

Ρ. Και για τον χριστιανισμό, ότι ήμαστε χριστιανοί και πρέπει να το αποδείξουμε στους άθεους …Δεν νομίζω ότι … απλά είναι ανέκδοτο …Ρωτάει ο Σταματάκης, γιατί αυτός μας έκανε κυρίως Ε.Η.Δ., τι ξέρουμε για τον χριστιανισμό. Και αφού είπανε όσοι ξέρανε ορισμένα πράγματα, λέει ο Όμηρος …

-. Ο Σταματάκης τι ήτανε είπαμε;

Ρ. Λοχαγός του τρίτου λόχου στο 613. Λέει ο Όμηρος, ΄΄κύριε λοχαγέ να ρωτήσω κάτι;΄΄ Για λέγε ρε Όμηρε΄΄. ΄΄Δεν μου λέτε κύριε λοχαγέ ο Χριστός ήταν χριστιανός; ΄΄ Και το έλεγε χωρίς να καταλαβαίνει την έννοια χριστιανισμός. Ήταν ο φαντάρος, ο οποίος είχε αλλάξει άρβυλα δύο φορές παραπάνω από εμάς, γιατί όταν έλεγαν προσοχή και ανάπαυση χτύπαγε τα πόδια του, γιατί πίστευε τους λοχαγούς που λέγαν ΄΄ χτυπήστε δυνατά να μας ακούσουνε οι γιουγκοσλάβοι να φοβηθούνε΄΄ .Χτύπαγε με όλη τη δύναμη του και είχε χαλάσει τα άρβυλα του. Αυτό ήταν το επίπεδο δηλαδή.

-. Στρατή για να ‘μαστε και δίκαιοι, το επίπεδο ενός ποσοστού των στρατεύσιμων από αυτούς που επάνδρωναν που στελέχωναν αυτές τις μονάδες που ήτανε δύσκολες συνήθως αυτές οι μονάδες, πρέπει να το πούμε εδώ, στελεχωνόντουσαν από ποιους; Δεν στελεχώνονταν από παιδιά της αστικής τάξης… ένα σωρό παιδιά αυτής της τάξης, για να μην πω το σύνολο, δεν πηγαίνει και κάνει τη θητεία του στα σύνορα που πήγατε εσείς. Επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι αντιπροσώπευε τη μέση κατάσταση κουλτούρας, παιδείας, εκείνης της εποχής ο στρατεύσιμος του 602 τάγματος πεζικού. Δεν την αντιπροσώπευε.

Κ. Ήταν σαν και το όνομα του λοχαγού αυτουνού του… του 2^ου γραφείου, Στεργίου πρέπει να ήτανε…Ο οποίος ήτανε στο δεύτερο γραφείο και μετά πήγε επάνω στο 2^ο λόχο και…

Ρ. Σύνορα με Βουλγαρία εδώ πάνω, ε; Ήτανε χειμώνα κοντά

Κ. Στο ίδιο τάγμα το 602. Οι τρεις λόχοι ήταν κάτω και ο ένας πάνω στο βουνό στο Κοκοτλίριτσα

Ρ. Και θυμάμαι όταν μας πήγανε και εμάς εκεί πάνω από τη Βυρώνια στο Μπέλες, που ήτανε δίπλα ο Στρυμόνας, τρεις ώρες κατέβασμα ανέβασμα με τα πόδια, και δεν είχαμε νερό να πιούμε, μας δίνανε ένα παγούρι την ημέρα, για ξύρισμα και για να πιούμε. Και κάναμε κάτι έργα εκεί, δεν ξέρω τι φτιάχναμε, και είχε ένα βαρέλι με ασβέστη και πάνω από τον ασβέστη είχανε νερό και την κρούστα που σχηματίζεται στο νερό. Πηγαίναμε και βγάζαμε την κρούστα και πίναμε από εκεί νερό. Χωρίς να… Πράγματα που τώρα δεν τα διανοείσαι. Ήρθαν οι γονείς μου, με τον αδερφό μου για να με δούνε και πάω και ζητάω άδεια από τον διοικητή, του λέω ΄΄έχουν έρθει οι γονείς μου στη Βυρώνια … και έχω να τους δω πάρα πολύ καιρό΄΄. Και μου λέει, ΄΄δεν έχεις να πας πουθενά΄΄. Του λέω, ΄΄μα ήρθανε από Αθήνα για να με δούνε μετά από τόσο καιρό εμείς΄΄ …

-. Στράτο ποιος διοικητής, ποιος, ο Φαρμάκης;

Ρ. Δεν ήτανε ο Φαρμάκης εκεί πάνω. Δεν ήτανε ο Φαρμάκης. Και κατέβηκα κρυφά με μια υδροφόρα που κατέβαινε και μετά πάλι με …

-. Ποιο μήνα Στράτο;

Ρ. Ιούλιο.

-. Ιούλιο ’74. Ο Στράτος ο Ρουμελιώτης και ο Νίκος ο Καργόπουλος, 7 του Γενάρη το 2002. Για να το γράψει τούτο δω το μαραφέτι για να ξέρουμε …

Κ. Ποια είναι τα άτομα …

-. … και ποιοι μιλάνε. Εντάξει παιδιά ευχαριστώ πολύ.